Ali Ohadi's Blog, page 9
July 28, 2020
Bread, Pen, Power 3
She was right. The wild part of me always opposed the prepared ordered and regulated situation. I was really suffering from the police force that was mustering strength in my head. I asked Janette to let me be on my own one hour a day, before we go to bed every evening. She was scared and asked me what for? I just wanted to send the cop away for a one hour break, and for one hour a day say whatever I wish and write what ever I want, “produce” without taking care of day's currency markets and so forth.
Janette looked at me suspiciously: - You're a free man, "Darling". Every body has right to ....
I begged her to stop repeating this expression.
Finally she accepted my demand with reluctance but actually she broke her promise, again and again. She entered to my “one hour solitude” every evening with some excuse. When I protested one evening, she said: - This atmosphere belongs to both of us, darling! When I in some stage feel saying some thing, you have no right to stop me talking.
- But honey, can't you write down your thoughts some where and talk about it later on? Janette looked reproaching to the man coming from Middle Ages; -I'm a talking kind of person, she said. If I wanted to write "things" on papers, I could be a writer.
How I can describe the situation? There in my previous land, my body was in chains but my soul was free. Here, my body is free but my soul ... Sa'adi our poet of 8 centuries ago has a verse saying: "My father sold the garden of paradise for an apple. I would not be a son worthy of his father if I don't sell it for a plum".
Janette left me a few months later. It's been a while since I became unemployed, living in a rented room in a compatriot's house, trying hard to not pass over any bridge at late evening. I'm a perfectly multicultural man, living in so-called “democratic world”, writing in dictators’ language. Now I'm also becoming convinced that my brain is not formed and my body has not matured enough for “Free World”.
One day, my counsellor in the "Arbejdsformidling" (Job office) who's a very kind and honest man advised me compassionately that I'd really better drop writing and try to get a day job -- “learn something more practical” ..".
What a feeling to greet the sunshine tired and lonely, once the king and the death have once more fallen into sleep. But as the day drew to a close and towards evening time again, a terrifying anxiety grew up in Sheherzade. She struggles to think up another story as a pathway through one more dark valley of death.
Until the night ends again, the dawn appears and the fear gives way to one more morning, Sheherzade is paler and older. This is the price that she pays for guarding the lives of the women of the city. The soul of the whole world is bound to her lips for one more night.
The whole world is creating stories to keep Sheherzade's mission alive. When pens stop writing and tongues stop telling tales, death is awake at nights and hungry. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
April 1998 Copenhagen
END NOTES:
Power is external and visible in Iran and internal and invisible -- and thereby possibly even more intensive -- in Europe:
Since The Second World War, when ever people felt that they were lacking something, they demonstrated to show that they need this "something". But in time this "wanting some thing" and not the "the thing" itself, became an institution. (wanting justice), (asking for human rights), (demanding for amnesty) etc. etc.
So the protest itself (and not the result, what people asked for) stays there as an institution to convince people that there is "no need to rise up again, we're thinking of you". And the protesters stayed dutifully at home as clients -- convinced that their goals, were being fought for by their various agencies of.
"Human Rights", "Amnesty International" and thousands of local institutes, and clubs such as "Customer protection", "Tenancy protection", "Retiree protection”, "Single Mother protection", "Animal Protection" etc. In each country these non governmental organisations are highly integrated into the system, by sponsorship and funding, but they position themselves and have the outward appearance of the REAL thing; of being authentic "popular, grassroots organisations" formed spontaneously from the ground up in an institutionalised democracy.
In another words people have been loosing their direct ownership over the democratic process and are convinced that these chains of organisations are doing the job for them. Politics and whatever relates to people-power according to "Democracy", have been drawn far away from the people by systems of brokers and agency's by all the middle men. And people are becoming disempowered by the very institutions that are supposed to be run by "The People". And the media and other administrative technologies carry with them the hegemonic, explicit and implicit message that all this is "what is good for us" and "what 's correct for the society" .Even when people started to protest that these institutions in turn were controlled by system, the word "NGO's" or "non government organisations" came into being.
People in so-called democratic societies are directed by the media (system) to be proud of what they are as compared to the rest of the world which is not democratic, does not have a well established civil society and is therefore somehow less free.
Thus top Denmark Radio journalist Connie Hedegaard at a recent conference meeting between Asian & European artists and dignitaries, [run by the Danish Centre for Culture and Development” (DCCD) at “Louisiana, Museum of Modern Art], in her opening speech informed the Asian guests that: "What Denmark could teach the rest of the world was about strengthening democracy and civil society"
We always knew and still know what is best for us -- and for everybody else as well!
1- "Cops in the Head"
Collaborative theatre practitioner, theorist and founder of "Forum Theatre" methodology, Augusto Boal made similar observations when trying to import his "Theatre of the Oppressed" workshop methodology to Europe.
For a while Boal was quite baffled -- how could Europeans be oppressed? --where was the power? Shouldn't they all be going about feeling liberated empowered and deliriously happy?
Gradually he began to realise that the "Cops" that were to all pervadingly present in his homeland Brazil had been internalised in Europe -- had become "Cops in the Head" -- internal hindrances to subjective agency. It was almost as though the development of a harsh and disciplinary super ego [over-jeg] among Europeans, was proportional to the rolling back and relaxation of autocratic state-discipline and the democratisation of the external environment.
I will return to Boal's theatre practice below. His observations about "Cops in the Head" however, draw immediate links to the writings of two other theorists -- Michel Foucault and Pierre Bourdieu:
2. Michel Foucault has documented the development of ever more sophisticated technologies of surveillance and social discipline in Western societies, from the crude brutality of the dictator, to the far more effective disciplinary mechanisms and technologies of the state administration in liberal democracies.
The Educations system, the Health service, the Map, the Transport system, all these institutions serve to "police the boundaries" for what is and what is not conventional and accepted social behaviour.
Moreover, Foucault is concerned with a subjective internalisation of discipline. And he draws upon 18 century architect Jeremy Bentham's model prison -- "The Panopticon" to argue his case:
The walls of the cells were of glass so that all the prisoners could see each other and be seen. The watch tower in the centre of the building however was made of darkened glass so that the prisoners could never be sure whether the prison guards were looking at them or not - and as such they policed themselves, without there even needing to be a prison guard there at all.
The Panopticon is used by Foucault as a literal example and as a metaphor for how technologies of surveillance become technologies of self-surveillance as an idea that one is always already being watched is internalised. Self-surveillance is the most effective form of discipline as once subjects discipline themselves, state violence becomes invisible--goes indoors.
3. The idea that self surveillance polices the boundaries of what is and what is not possible for subjects in late capitalist societies relates also to sociologist Pierre Bourdieu's " Theory of Practice” and what he calls "Doxa":
The basic physical and psychological experiences of early life -- our daily practices, the textures of the materials we touch, the spaces we inhabit, the height of our front door --all contribute towards the structuring of "doxa" a conscious and unconscious system of inner rules and regulations determining what is and what is not "Right for Us". For Bourdieu, doxa is an inner template governing all aspects of daily life, and while it is possible to improvise -- in the way that a jazz museum may improvise with his instrument -- one cannot escape or improvise beyond the capacity of the instrument itself -- beyond the laws of "Doxa".
Bourdieu's determinism, bordering upon essentialism has of course been contested.
4. However a combination of self surveillance and morally self-satisfied notions of " What is Right for Us" perhaps explain why Danish pedestrians wait in the middle of the night in front of the red man at traffic lights, even when there are no cars to be seen for miles around. The way that the "Cops in the Head" police the boundaries for what is and what is not "Right for Us" in our increasingly symbolic economies means that Danish children discipline themselves not to stop look and listen for traffic, but to follow the significatory order of the red and green men, controlled by an invisible imagined hand.
Self surveillance and "what is right for us" could also be read into the "enforced relaxation" of Danish university students in the 1980's where blue jeans were a uniform and deviants (those who wore more sophisticated dress) were regarded as overly ambitious, materialistic or bourgeois. The way of being relaxed and laid back becomes an authoritarian code of behaviour that is disciplined into a collective by self-surveillance, I'd better dress in the RIGHT relaxed way -- like I don't really care about how I dress. If one deviates from the rule of being relaxed (i.e. for women, wearing make-up and dresses and bras to university, for men dressing smartly), then one is -- "not of us" ; and in a woman's case, one is "non-liberated" or "non-emancipated".
Another example of subjective self discipline and the way that what is right for us becomes limiting to creative expression in Denmark, is the way that journalistic TV language in Denmark has gradually been policed to a series of 10-15 standard sentences, reiterated according to different situations in different news contexts -- that is sentences like "SOM ALDRIG FØR", "OG NU HJEMME IGEN"
Now of course there are other forces at stake here in a struggle between on the one hand, a self -policing, global Homogenisation -- a CNN-ification of our symbolic world (the ways that we regulate ourselves to fit in with global culture) and on the other hand, an equally self-policing Heterogenisation where equally defined and disciplined frameworks of "difference" are advocated as being "right for us" by still "Other" "Cops in our Heads".
(Advocates and guardians of "difference"; the local specific identities also police themselves to fit a framework of what a "truly marginalised immigrant" should act like, or what a "true feminist" should act like or what a truly authentically "local" should look like) The "define and rule" struggle between what are perceived as universalising cultural forces on the one hand, and heterogenising forces of specifity, cultural difference and identity politics, on the other is an ideological struggle that clouds for the underlying material and class antagonisms at stake -- and how the late capitalist ( the information and media economy with multinational companies and money not tied to nations any more) machine.
The late capitalism machine carries on merrily, empowering some and disempowering many others, while we all fight our specific identity battles over who is more marginalised, who has the purest identity, who is most local, most authentic, most different ...
To draw a rather banal conclusion from all of this, Ideology is alive and kicking in Europe as in Iran, only in a less visible, internal and possibly more intensive manner.
But "What Is To Be Done?
As a writer, and necessarily romantic arts practitioner, I would like to return to our friend Augusto Boal.
Can literature / art save or change the world? Probably not, but arts do have their part to play in provoking ruptures in the symbolic orders that discipline "What is Right for Us"
Augusto Boal tells of a humorous story from his early years as political theatre activist in Brazil and his "theatre's of the oppressed". One day he and his group of actors arrived in a village, much as they had in many other villages before and set up a number of role-play, theatre games that were aimed to both reveal the oppressions at stake in the villagers lives and to brainstorm for possible solutions to these oppressions.
The villagers took quickly to the "play" and soon identified the Hacienda landowner up on the hill as the main cause of all their problems. No sooner had they done this than a particularly-eager villager appeared from his home carrying a stack of sawn off shotguns.
"Thank you so much for helping us to identify our problems he cried, now come with us up to the Hacienda owner's house and let's do away with him right now.. he cried"
The terrified actors from Sao Paolo then had to desperately explain, to the immense disappointment of the villagers that this was "only" a hypothetical theatre GAME, and as actors -- as "PLAYERS"-- they had no intention to take up arms"..
Boal tells this story laughingly in the introduction to a recent publication "Rainbow of Desire" where, recounting the folly of his earlier experiments, he now advocates more therapeutic and slightly less-direct workshop projects aimed at exorcising the "Cops in the Head" of Europeans and contemplating a spectrum of new and previously-unthinkable possibilities "For Us".
However, it would appear that even his newer "Rainbow of Desire" methodology carries with it all the dangers of his earlier work -- as both the Lords of our inner Haciendas, and their extra-cerebral Allies do not promise to go away quietly -- even in a sensible passionless, liberal democratic West. At some stage the choice between firstly, THEORISING power, ideology and oppression, secondly. "PLAYING", and thirdly PRACTICING empowerment and liberation, inevitably seems to meet up with VIOLENCE-- even the violence that is so sophisticatedly concealed inside our heads.
===============================
Augusto Boal, " A Rainbow of Desire"
Michel Foucault, " Discipline and Punish", The Birth of the Prison, trans Sheridan Pantheon London 1977
Pierre Bourdieu, " A Theory of Practice", Polity Press, London 1990
I am grateful for e-mail exchange with Lucy Davis, Associate Artist of "The Necessary Stage" Singapore, from which I have formulated the above theoretical breakdown in a more precise English codes from above mentioned sociologists / theorists.
**********
I am grateful for e-mail exchange with Lucy Davis, Associate Artist of " The Necessary Stage" Singapore from which I have drawn the above theoretical breakdown..
And also for the above excerpts from her Magister thesis " Making Difference -- So Easy to Enjoy, So Hard to Forget -- Political Aesthetic Strategies, Visual Culture & Culturalist Ideology In Singapore".
Janette looked at me suspiciously: - You're a free man, "Darling". Every body has right to ....
I begged her to stop repeating this expression.
Finally she accepted my demand with reluctance but actually she broke her promise, again and again. She entered to my “one hour solitude” every evening with some excuse. When I protested one evening, she said: - This atmosphere belongs to both of us, darling! When I in some stage feel saying some thing, you have no right to stop me talking.
- But honey, can't you write down your thoughts some where and talk about it later on? Janette looked reproaching to the man coming from Middle Ages; -I'm a talking kind of person, she said. If I wanted to write "things" on papers, I could be a writer.
How I can describe the situation? There in my previous land, my body was in chains but my soul was free. Here, my body is free but my soul ... Sa'adi our poet of 8 centuries ago has a verse saying: "My father sold the garden of paradise for an apple. I would not be a son worthy of his father if I don't sell it for a plum".
Janette left me a few months later. It's been a while since I became unemployed, living in a rented room in a compatriot's house, trying hard to not pass over any bridge at late evening. I'm a perfectly multicultural man, living in so-called “democratic world”, writing in dictators’ language. Now I'm also becoming convinced that my brain is not formed and my body has not matured enough for “Free World”.
One day, my counsellor in the "Arbejdsformidling" (Job office) who's a very kind and honest man advised me compassionately that I'd really better drop writing and try to get a day job -- “learn something more practical” ..".
What a feeling to greet the sunshine tired and lonely, once the king and the death have once more fallen into sleep. But as the day drew to a close and towards evening time again, a terrifying anxiety grew up in Sheherzade. She struggles to think up another story as a pathway through one more dark valley of death.
Until the night ends again, the dawn appears and the fear gives way to one more morning, Sheherzade is paler and older. This is the price that she pays for guarding the lives of the women of the city. The soul of the whole world is bound to her lips for one more night.
The whole world is creating stories to keep Sheherzade's mission alive. When pens stop writing and tongues stop telling tales, death is awake at nights and hungry. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
April 1998 Copenhagen
END NOTES:
Power is external and visible in Iran and internal and invisible -- and thereby possibly even more intensive -- in Europe:
Since The Second World War, when ever people felt that they were lacking something, they demonstrated to show that they need this "something". But in time this "wanting some thing" and not the "the thing" itself, became an institution. (wanting justice), (asking for human rights), (demanding for amnesty) etc. etc.
So the protest itself (and not the result, what people asked for) stays there as an institution to convince people that there is "no need to rise up again, we're thinking of you". And the protesters stayed dutifully at home as clients -- convinced that their goals, were being fought for by their various agencies of.
"Human Rights", "Amnesty International" and thousands of local institutes, and clubs such as "Customer protection", "Tenancy protection", "Retiree protection”, "Single Mother protection", "Animal Protection" etc. In each country these non governmental organisations are highly integrated into the system, by sponsorship and funding, but they position themselves and have the outward appearance of the REAL thing; of being authentic "popular, grassroots organisations" formed spontaneously from the ground up in an institutionalised democracy.
In another words people have been loosing their direct ownership over the democratic process and are convinced that these chains of organisations are doing the job for them. Politics and whatever relates to people-power according to "Democracy", have been drawn far away from the people by systems of brokers and agency's by all the middle men. And people are becoming disempowered by the very institutions that are supposed to be run by "The People". And the media and other administrative technologies carry with them the hegemonic, explicit and implicit message that all this is "what is good for us" and "what 's correct for the society" .Even when people started to protest that these institutions in turn were controlled by system, the word "NGO's" or "non government organisations" came into being.
People in so-called democratic societies are directed by the media (system) to be proud of what they are as compared to the rest of the world which is not democratic, does not have a well established civil society and is therefore somehow less free.
Thus top Denmark Radio journalist Connie Hedegaard at a recent conference meeting between Asian & European artists and dignitaries, [run by the Danish Centre for Culture and Development” (DCCD) at “Louisiana, Museum of Modern Art], in her opening speech informed the Asian guests that: "What Denmark could teach the rest of the world was about strengthening democracy and civil society"
We always knew and still know what is best for us -- and for everybody else as well!
1- "Cops in the Head"
Collaborative theatre practitioner, theorist and founder of "Forum Theatre" methodology, Augusto Boal made similar observations when trying to import his "Theatre of the Oppressed" workshop methodology to Europe.
For a while Boal was quite baffled -- how could Europeans be oppressed? --where was the power? Shouldn't they all be going about feeling liberated empowered and deliriously happy?
Gradually he began to realise that the "Cops" that were to all pervadingly present in his homeland Brazil had been internalised in Europe -- had become "Cops in the Head" -- internal hindrances to subjective agency. It was almost as though the development of a harsh and disciplinary super ego [over-jeg] among Europeans, was proportional to the rolling back and relaxation of autocratic state-discipline and the democratisation of the external environment.
I will return to Boal's theatre practice below. His observations about "Cops in the Head" however, draw immediate links to the writings of two other theorists -- Michel Foucault and Pierre Bourdieu:
2. Michel Foucault has documented the development of ever more sophisticated technologies of surveillance and social discipline in Western societies, from the crude brutality of the dictator, to the far more effective disciplinary mechanisms and technologies of the state administration in liberal democracies.
The Educations system, the Health service, the Map, the Transport system, all these institutions serve to "police the boundaries" for what is and what is not conventional and accepted social behaviour.
Moreover, Foucault is concerned with a subjective internalisation of discipline. And he draws upon 18 century architect Jeremy Bentham's model prison -- "The Panopticon" to argue his case:
The walls of the cells were of glass so that all the prisoners could see each other and be seen. The watch tower in the centre of the building however was made of darkened glass so that the prisoners could never be sure whether the prison guards were looking at them or not - and as such they policed themselves, without there even needing to be a prison guard there at all.
The Panopticon is used by Foucault as a literal example and as a metaphor for how technologies of surveillance become technologies of self-surveillance as an idea that one is always already being watched is internalised. Self-surveillance is the most effective form of discipline as once subjects discipline themselves, state violence becomes invisible--goes indoors.
3. The idea that self surveillance polices the boundaries of what is and what is not possible for subjects in late capitalist societies relates also to sociologist Pierre Bourdieu's " Theory of Practice” and what he calls "Doxa":
The basic physical and psychological experiences of early life -- our daily practices, the textures of the materials we touch, the spaces we inhabit, the height of our front door --all contribute towards the structuring of "doxa" a conscious and unconscious system of inner rules and regulations determining what is and what is not "Right for Us". For Bourdieu, doxa is an inner template governing all aspects of daily life, and while it is possible to improvise -- in the way that a jazz museum may improvise with his instrument -- one cannot escape or improvise beyond the capacity of the instrument itself -- beyond the laws of "Doxa".
Bourdieu's determinism, bordering upon essentialism has of course been contested.
4. However a combination of self surveillance and morally self-satisfied notions of " What is Right for Us" perhaps explain why Danish pedestrians wait in the middle of the night in front of the red man at traffic lights, even when there are no cars to be seen for miles around. The way that the "Cops in the Head" police the boundaries for what is and what is not "Right for Us" in our increasingly symbolic economies means that Danish children discipline themselves not to stop look and listen for traffic, but to follow the significatory order of the red and green men, controlled by an invisible imagined hand.
Self surveillance and "what is right for us" could also be read into the "enforced relaxation" of Danish university students in the 1980's where blue jeans were a uniform and deviants (those who wore more sophisticated dress) were regarded as overly ambitious, materialistic or bourgeois. The way of being relaxed and laid back becomes an authoritarian code of behaviour that is disciplined into a collective by self-surveillance, I'd better dress in the RIGHT relaxed way -- like I don't really care about how I dress. If one deviates from the rule of being relaxed (i.e. for women, wearing make-up and dresses and bras to university, for men dressing smartly), then one is -- "not of us" ; and in a woman's case, one is "non-liberated" or "non-emancipated".
Another example of subjective self discipline and the way that what is right for us becomes limiting to creative expression in Denmark, is the way that journalistic TV language in Denmark has gradually been policed to a series of 10-15 standard sentences, reiterated according to different situations in different news contexts -- that is sentences like "SOM ALDRIG FØR", "OG NU HJEMME IGEN"
Now of course there are other forces at stake here in a struggle between on the one hand, a self -policing, global Homogenisation -- a CNN-ification of our symbolic world (the ways that we regulate ourselves to fit in with global culture) and on the other hand, an equally self-policing Heterogenisation where equally defined and disciplined frameworks of "difference" are advocated as being "right for us" by still "Other" "Cops in our Heads".
(Advocates and guardians of "difference"; the local specific identities also police themselves to fit a framework of what a "truly marginalised immigrant" should act like, or what a "true feminist" should act like or what a truly authentically "local" should look like) The "define and rule" struggle between what are perceived as universalising cultural forces on the one hand, and heterogenising forces of specifity, cultural difference and identity politics, on the other is an ideological struggle that clouds for the underlying material and class antagonisms at stake -- and how the late capitalist ( the information and media economy with multinational companies and money not tied to nations any more) machine.
The late capitalism machine carries on merrily, empowering some and disempowering many others, while we all fight our specific identity battles over who is more marginalised, who has the purest identity, who is most local, most authentic, most different ...
To draw a rather banal conclusion from all of this, Ideology is alive and kicking in Europe as in Iran, only in a less visible, internal and possibly more intensive manner.
But "What Is To Be Done?
As a writer, and necessarily romantic arts practitioner, I would like to return to our friend Augusto Boal.
Can literature / art save or change the world? Probably not, but arts do have their part to play in provoking ruptures in the symbolic orders that discipline "What is Right for Us"
Augusto Boal tells of a humorous story from his early years as political theatre activist in Brazil and his "theatre's of the oppressed". One day he and his group of actors arrived in a village, much as they had in many other villages before and set up a number of role-play, theatre games that were aimed to both reveal the oppressions at stake in the villagers lives and to brainstorm for possible solutions to these oppressions.
The villagers took quickly to the "play" and soon identified the Hacienda landowner up on the hill as the main cause of all their problems. No sooner had they done this than a particularly-eager villager appeared from his home carrying a stack of sawn off shotguns.
"Thank you so much for helping us to identify our problems he cried, now come with us up to the Hacienda owner's house and let's do away with him right now.. he cried"
The terrified actors from Sao Paolo then had to desperately explain, to the immense disappointment of the villagers that this was "only" a hypothetical theatre GAME, and as actors -- as "PLAYERS"-- they had no intention to take up arms"..
Boal tells this story laughingly in the introduction to a recent publication "Rainbow of Desire" where, recounting the folly of his earlier experiments, he now advocates more therapeutic and slightly less-direct workshop projects aimed at exorcising the "Cops in the Head" of Europeans and contemplating a spectrum of new and previously-unthinkable possibilities "For Us".
However, it would appear that even his newer "Rainbow of Desire" methodology carries with it all the dangers of his earlier work -- as both the Lords of our inner Haciendas, and their extra-cerebral Allies do not promise to go away quietly -- even in a sensible passionless, liberal democratic West. At some stage the choice between firstly, THEORISING power, ideology and oppression, secondly. "PLAYING", and thirdly PRACTICING empowerment and liberation, inevitably seems to meet up with VIOLENCE-- even the violence that is so sophisticatedly concealed inside our heads.
===============================
Augusto Boal, " A Rainbow of Desire"
Michel Foucault, " Discipline and Punish", The Birth of the Prison, trans Sheridan Pantheon London 1977
Pierre Bourdieu, " A Theory of Practice", Polity Press, London 1990
I am grateful for e-mail exchange with Lucy Davis, Associate Artist of "The Necessary Stage" Singapore, from which I have formulated the above theoretical breakdown in a more precise English codes from above mentioned sociologists / theorists.
**********
I am grateful for e-mail exchange with Lucy Davis, Associate Artist of " The Necessary Stage" Singapore from which I have drawn the above theoretical breakdown..
And also for the above excerpts from her Magister thesis " Making Difference -- So Easy to Enjoy, So Hard to Forget -- Political Aesthetic Strategies, Visual Culture & Culturalist Ideology In Singapore".
July 15, 2020
Bread, Pen, Power 2
This first stroke of Janette's, woke me up from a fool's dream. I was just about to become fond of the gifts of the free world. And I didn't want to be unemployed, losing the joy of my summer holidays at Greek or Spanish islands, or be deprived of my pension. My future was really in danger.
Still, it was not a very big problem to forget 10-15 percent of the words, but keep my job instead. Very soon I put aside 10-15 percent more of my vocabulary to keep my new flat and lovely furniture, my car and so on. Those words were nothing comparing to what I had. I asked Janette to read through all my "productions" before giving them to any editor or publisher. I was listened carefully to her critique and advice about "pessimism" and "negativism". Little by little I learned things about the consequences of these concepts. I loved Janette, and also all my friends, my life, my flat, car and my promising future. Loneliness is really painful.
When Khomeini issued the "Fatwa" on Salman Rushdie, I “produced” an essay, saying; “For decades democratic world has paid millions and millions under the table to assassinate Castro, Ho Chi Minh, Dag. Hammersjöld, Le Mumba, Che Guevara, etc. etc. The stupidity of Khomeini makes him brave to put the money openly on the table. On reading my text Janette became very angry and screamed at me; - Are you out of mind? Do you want people think you support Khomeini? I just laughed; - Every body knows that I've escaped from Khomeini.
- That's not good enough, she said. I was furious; - Not good enough? I left my family, my friends, life, culture, country and every thing behind, living in exile as an immigrant. That is not good enough to prove that I'm against Khomeini?
- Calm down, she said. They'll simply think you've changed your mind and that now you support terrorism.
I looked at her speechless for a while.
- Do you think people don’t have historical memory? Do they think I'm a politician changing my mind every second? Exactly this morning, my name was in the manifesto for "Free Pen" and against the "Fatwa" in all the newspapers, together with 120 European and American writers.
- But in your essay, you're defending Khomeini against "West"
Damn it! Janette knew very well that I'm allergic against concepts such as "West", "East", "North", "South", “Third World” and so on. She knew that I wouldn't go on with the discussion any more now. While I was dragging my toothpaste over my toothbrush, I said allegorically; - I wanted to look at Khomeini in a "positive" way, my dear!
That night I dreamed I was standing in front of a court of civilised world again, where it's jury were Mrs. Thatcher, Mr. Reagan, Mr.Köhl, Mr. Jacques Chirac...And I had to prove that I was Iranian but not Khomeini. I once more had to defend myself for the sin I didn't commit. I came out of the court, went to the kitchen and was awake whole night. Outside It was raining like anything. Janette was sleeping like a baby. I wished I had a clean conscience. Why on the earth must I concern myself with justice and injustice? What is this stupid feeling making me feel responsible for every thing in this world? Let the whole world go to hell. Let them die from injustice, let them burn in unfairness, what's this to do with me? If I don't have Janette, my job, a ceiling over my head....! God, it’s terrible to be alone. Then people will think there is some thing wrong with me, then they will distance themselves even more from me and I become more and more isolated every day.
From that day on, I started to behave "politically correct". I wrote down all possible "safe statements" and tried to learn them off by heart. I tried to stay in a safety zone behind these words and sentences. To be "politically correct" is a very safe trench protecting you and all your properties as a civilised and trustworthy citizen of the modern world. God, how beautiful is life when your mouth doesn't get open out of place and your pen doesn't move out of season. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
In a very cold late winter evening, I was walking home from a friend's visit. There was hardly anyone in the streets. Before passing across a street, I saw two people waiting in front of the traffic light. There was neither cars nor any police in sight for kilometre on either side. But those two were standing, gazing at little red man in the traffic light. I wanted to cross the street several times but these two and their polite gaze at the little red man stopped me. I felt the little red man, stern and strict, looking at me - so satisfied. I was standing there for ages when the little red man jumped 10-20 centimetres down, turned green and stands on top of the green light with open legs. The two crossed the street. The little green man with a light smile on his lips, almost appeared to waive benevolently to me that it was OK to walk. But before I come back to myself and move, he jumped up again, turned back to red and stood there stern and strict as before.
The two were almost lost in the darkness of the footpath on the other side. I tried to ignore the little red man and cross the street, but my feet were petrified to the ground. I was angry at myself but before I completely lost my patience the little man jumped down on the green light again and with open legs stood and smiled at me. I hated both myself and him. I felt like Faust, looking around terrified. The offending Copenhagen winter night made the terror ten times bigger. I walked back some 50 meters and without looking back at the red man, crossed the street.
When my mother was really tired of us disturbing her at home, she used to tell us the Islamic story of two angels who are sitting on our shoulders. The one on the right shoulder use to write down our good deeds and the one on the left, notes our bad deeds. My mother used to say that in the other world after death, they will put these two notebooks in a scale. If good deeds exceeds to bad deeds, one goes to paradise, otherwise direct to the hell. I, in my childhood fantasy world was quite relaxed about this - really one needed just a couple of more good deeds in her/his life to be lucky enough to go to the Paradise. So I nearly always forgot the angels on my shoulders.
I looked at my shoulders. They were both deeply asleep. I nearly shouted at them; wake up for God's sake, I just crossed the red light. They jumped up and looked at me confused. The one on my left shoulder looked around and after a while told me sleepily: - God damn it. This is the first ever vacation of our lives. You, trouble maker, let us rest a bit. You don't need us any more, idiot! There is a cop inside your head now. You're doing just fine.
It was true! Tomorrow they will write under my register number that I crossed the red light. That's it. I'm a number now; a number which is the date of my birthday. And they write under the number everything I do, be it day or night. And I myself take the initiative to fill out special forms every now and then and send them voluntarily. I've been programed now to know what is good for me and what is not. There are no police, no angels in this free world any more. People are doing very well by themselves. I found myself in Geneva, 16. century, saw Jean Calvin in front of me. A Calvin that looked like “The big brother” of Orwell. Then I found myself in "London Hatchery and Conditioning Centre".
I reached the middle of a tall bridge a few minutes away from our place. Without any hesitation I jumped down in the water.
The day after I saw my picture on the front page of "ExtraBladet" (a yellow newspaper), saying with a big title; “An Iranian writer who came as a refugee in Denmark and found it impossible to integrate into democratic society, committed suicide last night. His Danish ex-girlfriend said she left him 6 months ago because he had become alcoholic and junkie.”
The next evening, when we finished our delicious dinner in another exotic restaurant and we were thoroughly enjoying ourselves, I told Janette: - You know what honey! I'm really tired of being "positive" and "optimistic". I had to choose words carefully in my past life, too. But if I did something wrong, there was an executer to arrest me, jail me and torture me. I was a victim then but still a writer who could disgrace his executer with words. Here I'm a victim and my own executer at the same time. I carry my chain and jail with me. I'm afraid to die here without any identity.
Janette looked at me kindly and said:
- You know what, honey! you've mixed up freedom and anarchy together.
To be continued
Still, it was not a very big problem to forget 10-15 percent of the words, but keep my job instead. Very soon I put aside 10-15 percent more of my vocabulary to keep my new flat and lovely furniture, my car and so on. Those words were nothing comparing to what I had. I asked Janette to read through all my "productions" before giving them to any editor or publisher. I was listened carefully to her critique and advice about "pessimism" and "negativism". Little by little I learned things about the consequences of these concepts. I loved Janette, and also all my friends, my life, my flat, car and my promising future. Loneliness is really painful.
When Khomeini issued the "Fatwa" on Salman Rushdie, I “produced” an essay, saying; “For decades democratic world has paid millions and millions under the table to assassinate Castro, Ho Chi Minh, Dag. Hammersjöld, Le Mumba, Che Guevara, etc. etc. The stupidity of Khomeini makes him brave to put the money openly on the table. On reading my text Janette became very angry and screamed at me; - Are you out of mind? Do you want people think you support Khomeini? I just laughed; - Every body knows that I've escaped from Khomeini.
- That's not good enough, she said. I was furious; - Not good enough? I left my family, my friends, life, culture, country and every thing behind, living in exile as an immigrant. That is not good enough to prove that I'm against Khomeini?
- Calm down, she said. They'll simply think you've changed your mind and that now you support terrorism.
I looked at her speechless for a while.
- Do you think people don’t have historical memory? Do they think I'm a politician changing my mind every second? Exactly this morning, my name was in the manifesto for "Free Pen" and against the "Fatwa" in all the newspapers, together with 120 European and American writers.
- But in your essay, you're defending Khomeini against "West"
Damn it! Janette knew very well that I'm allergic against concepts such as "West", "East", "North", "South", “Third World” and so on. She knew that I wouldn't go on with the discussion any more now. While I was dragging my toothpaste over my toothbrush, I said allegorically; - I wanted to look at Khomeini in a "positive" way, my dear!
That night I dreamed I was standing in front of a court of civilised world again, where it's jury were Mrs. Thatcher, Mr. Reagan, Mr.Köhl, Mr. Jacques Chirac...And I had to prove that I was Iranian but not Khomeini. I once more had to defend myself for the sin I didn't commit. I came out of the court, went to the kitchen and was awake whole night. Outside It was raining like anything. Janette was sleeping like a baby. I wished I had a clean conscience. Why on the earth must I concern myself with justice and injustice? What is this stupid feeling making me feel responsible for every thing in this world? Let the whole world go to hell. Let them die from injustice, let them burn in unfairness, what's this to do with me? If I don't have Janette, my job, a ceiling over my head....! God, it’s terrible to be alone. Then people will think there is some thing wrong with me, then they will distance themselves even more from me and I become more and more isolated every day.
From that day on, I started to behave "politically correct". I wrote down all possible "safe statements" and tried to learn them off by heart. I tried to stay in a safety zone behind these words and sentences. To be "politically correct" is a very safe trench protecting you and all your properties as a civilised and trustworthy citizen of the modern world. God, how beautiful is life when your mouth doesn't get open out of place and your pen doesn't move out of season. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
In a very cold late winter evening, I was walking home from a friend's visit. There was hardly anyone in the streets. Before passing across a street, I saw two people waiting in front of the traffic light. There was neither cars nor any police in sight for kilometre on either side. But those two were standing, gazing at little red man in the traffic light. I wanted to cross the street several times but these two and their polite gaze at the little red man stopped me. I felt the little red man, stern and strict, looking at me - so satisfied. I was standing there for ages when the little red man jumped 10-20 centimetres down, turned green and stands on top of the green light with open legs. The two crossed the street. The little green man with a light smile on his lips, almost appeared to waive benevolently to me that it was OK to walk. But before I come back to myself and move, he jumped up again, turned back to red and stood there stern and strict as before.
The two were almost lost in the darkness of the footpath on the other side. I tried to ignore the little red man and cross the street, but my feet were petrified to the ground. I was angry at myself but before I completely lost my patience the little man jumped down on the green light again and with open legs stood and smiled at me. I hated both myself and him. I felt like Faust, looking around terrified. The offending Copenhagen winter night made the terror ten times bigger. I walked back some 50 meters and without looking back at the red man, crossed the street.
When my mother was really tired of us disturbing her at home, she used to tell us the Islamic story of two angels who are sitting on our shoulders. The one on the right shoulder use to write down our good deeds and the one on the left, notes our bad deeds. My mother used to say that in the other world after death, they will put these two notebooks in a scale. If good deeds exceeds to bad deeds, one goes to paradise, otherwise direct to the hell. I, in my childhood fantasy world was quite relaxed about this - really one needed just a couple of more good deeds in her/his life to be lucky enough to go to the Paradise. So I nearly always forgot the angels on my shoulders.
I looked at my shoulders. They were both deeply asleep. I nearly shouted at them; wake up for God's sake, I just crossed the red light. They jumped up and looked at me confused. The one on my left shoulder looked around and after a while told me sleepily: - God damn it. This is the first ever vacation of our lives. You, trouble maker, let us rest a bit. You don't need us any more, idiot! There is a cop inside your head now. You're doing just fine.
It was true! Tomorrow they will write under my register number that I crossed the red light. That's it. I'm a number now; a number which is the date of my birthday. And they write under the number everything I do, be it day or night. And I myself take the initiative to fill out special forms every now and then and send them voluntarily. I've been programed now to know what is good for me and what is not. There are no police, no angels in this free world any more. People are doing very well by themselves. I found myself in Geneva, 16. century, saw Jean Calvin in front of me. A Calvin that looked like “The big brother” of Orwell. Then I found myself in "London Hatchery and Conditioning Centre".
I reached the middle of a tall bridge a few minutes away from our place. Without any hesitation I jumped down in the water.
The day after I saw my picture on the front page of "ExtraBladet" (a yellow newspaper), saying with a big title; “An Iranian writer who came as a refugee in Denmark and found it impossible to integrate into democratic society, committed suicide last night. His Danish ex-girlfriend said she left him 6 months ago because he had become alcoholic and junkie.”
The next evening, when we finished our delicious dinner in another exotic restaurant and we were thoroughly enjoying ourselves, I told Janette: - You know what honey! I'm really tired of being "positive" and "optimistic". I had to choose words carefully in my past life, too. But if I did something wrong, there was an executer to arrest me, jail me and torture me. I was a victim then but still a writer who could disgrace his executer with words. Here I'm a victim and my own executer at the same time. I carry my chain and jail with me. I'm afraid to die here without any identity.
Janette looked at me kindly and said:
- You know what, honey! you've mixed up freedom and anarchy together.
To be continued
June 30, 2020
Bread, Pen, Power 1
Most of the books of the Koran start with a letter from the alphabet, followed by a short vow. The sixty seventh book starts with:
“Noon, va-alghalam va ma yastaroon”! نون والقلم و مایسطرون.
Which means: "Noon; swear to the pen and what they write".
"Noon" is a letter from the Arabic or Persian alphabet that corresponds to "N" in the Roman alphabets. But in everyday Persian, "Noon" also means "bread".
“Ghalam” means “pen”, “ma” means “what” and “yastaroon” means “they write”. However, there is also another “yastaroon” with another “T” ( تin Persian) which means “they cover” or “they hide”. The difference between these two "yastaroons" in written Arabic or Persian is very precise with two different emphases on the "T” .(ت و ط)There is also clear difference between these two ”T’s” in Arabic pronunciation, but when an Iranian pronounces these two "yastaroon's" with-two-different "T's", the difference is not audible; "what they write" or "what they hide/cover"!
The irony is when you read the whole sentence in Persian, it has two simultaneous meanings:
“Bread, swear to the pen and what they write / hide / cover”!
In the stranglehold of dictatorship, when a writer have no permission to express her/his ideas and feelings directly, we used to get help from allegory, symbolism and mysticism. In order to give expression to an autocratic environment, for example, we used to use symbols such as "night", "darkness" or "silence", and so forth. In another words we were actually only "writers" of part of the language and not the whole breadth of it.
During one of the times I was in prison under the Shah, one of my co-prisoners was unexpectedly given amnesty because of our New Year celebrations. Usually one needed to sign a special form saying among other things that "I regret about my past misdemeanours and I won't ever do it again". We all know that repenting is sort of confession.
However, our friend wrote "Happy New Year" instead of his signature! Our new year is the 21st. of March, the beginning of the Spring. There is a tradition that as the old year and the winter are ending, we should also sweep old enmities, hostilities and hatred out of our minds and hearts, in order to be rejuvenated -- become a new person. In another words "Happy New Year" is kind of celebrating the revolutionary change.
No need to mention here that our friend wasn't set free at all, but instead received 4-5 months added on to his sentence and was placed under even worse conditions in the jail. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
One day, there came an official order from the Ministry of Information to all libraries, book shops, publishers, newspapers and magazine offices saying that from now on it was forbidden to use such words "night", "cold", "darkness", "silence", "winter", "storm", "shadow", "chain", "autumn", "corral" etc. etc.
The corrals - the enclosures behind which we were hiding then collapsed and we were standing there naked in front of the nation. Our dear words were transformed into the Sword of Damocles hanging with a string of hair above our heads. From now on there was a policeman behind every word. It has been told that when Galileo Galilei was forced to say "yes" in front of holy church, he in some way said "no" by moving his big toe in a contrary motion. We also, without having any explicit consensus among us, soon found new concepts to express our opinions. From then on we used "day" instead of "night", "heat" instead of "cold", "lightness" instead of "darkness" and "spring" instead of "winter". We were of course again even more limited in our language use but more clever and interesting for our readers!
The whole problem of Salman Rushdie's "The Satanic Verses" was actually summarised by one character in the story who deviates for a while and speaking in a delirium says bad things to the prophet and his companions. You can see how even a mad man is not permitted to be a bit negative- even in his hallucinations!
Words are like the as yet undiscovered numbers on the balls inside lottery's bag; an unidentified collection. As soon as you pull a ball out of the bag and show it up in your hand, one number becomes identified. An identified ball makes one group of people happy and the other group unhappy. Sometimes a ball makes only one man extremely happy and the rest become really frustrated. And like the balls in lottery bag, the power of the words is also +/- unlimited!
In the world of dictators, words are covered by mysticism and holiness. The simple word "cloud" beside the simple word of "home" all of a sudden is translated as a serious challenge to the power of a dictator, and can transpose the poet who has composed a single sentence -"my home is cloudy"- to the edges of death during torture and captivity. But honestly, what the hell does "my home is cloudy" mean in democratic Scandinavia? Here allegory and symbolism have quite other discursive dynamics. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
When I came to the free world, I was happy that there were no forbidden words here. There was also democracy in the world of words. "Winter" was no more powerful than "spring" and "speech" had the same value as "silence".
New and kind friends encouraged me to speak and write, invited me here and there, listened to me enthusiastically and printed my essays in their newspapers and magazines. My hand and pen became free in a square of the width of free world.
Very soon I got a job, became member of the union, received the insurance card, joined a pension trust. After a couple of years I bought a flat of my own, found a girlfriend, bought a car and nice furniture for our flat when my girlfriend, Janette moved in. We were eating out a couple of times a month, in various exotic restaurants of the city, celebrating "our love". We were planning the whole year for our annual five weeks summer vocation. I was really very happy, laughing at dictators from the balcony of the free world.
Every where they wanted me to write / talk about my past, the world of dictatorship and tyranny and my experiences now - the cultural and social problems of living in exile and so on. However, after a couple of years I felt my words and manuscripts were becoming repetitive. I should start to write about some thing else. The thought made me really excited and the following day I set to work to write about the new world around me, my new neighbours, the society, the people, their attitudes, culture, policy, etc. I felt suddenly so alive and joyful.
But it wasn't long before I strangely realised that nobody was inviting me to meetings anymore. No editor was asking me to contribute an essay or a short story for his publication.
One evening Janette, my sweet girlfriend told me; - Honey, don't you think your essays are getting a bit biter these days?
- Well, I said wondering, what I write originates from my experiences! What do you expect of me, otherwise?
- "Yes, but", one can write about bitterness in a sweet way. Try to be a little bit "positive"
- Positive!?
- Yes, she answered kindly. People in industrial societies are tired and frustrated enough when they get home. They need literature to refresh their souls, to restore their mood.
- I'm sorry darling, but literature is not "Tuborg" (beer) you know?
- Listen! Books and magazines have to be sold. They need to attract readers--customers, otherwise people will just prefer to watch TV.
- Well, they do the right thing. Literature is about the reality, not Tivoli gardens, my dear.
- But books and magazine are in competition with TV and movies. They need costumers to stay in the market. There is hardly any customer for literature that is not "positive" and "optimistic".
- Did you say "optimistic"? I was a bit confused.
- Yes darling! your "productions" are very "pessimistic"
- Jesus Christ! You call my stories and essays as "production"? Do you consider me as a factory?
Janette stared at me like I was just landed from a ship from the middle ages. She asked me calm but dubiously; - Don't you "produce" these things?
- But honey, "these things" are not washing powder. They are literature, I believe. On the other hand, isn't it supposed that everybody has the right to write, or as you call it "produce" what ever she/he wants? Janette began to get bored and impatient; - Listen! If you have more than two millions, you can write what ever you want, then print it with your own money and read it to yourself. But if you want be a writer, and get your thing printed, read by people, get famous and make money (god I hate this "making" money), then I think you should come down from your idealistic ivory tower, open your eyes to what is going on in this world and live on the real earth, capice?
"Productions", "positive", "optimistic". She is right. I knew these concepts before but it seemed that they had different meanings in Janette's terminology. Years will go before I ever learn this new terminology. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
to be continued
“Noon, va-alghalam va ma yastaroon”! نون والقلم و مایسطرون.
Which means: "Noon; swear to the pen and what they write".
"Noon" is a letter from the Arabic or Persian alphabet that corresponds to "N" in the Roman alphabets. But in everyday Persian, "Noon" also means "bread".
“Ghalam” means “pen”, “ma” means “what” and “yastaroon” means “they write”. However, there is also another “yastaroon” with another “T” ( تin Persian) which means “they cover” or “they hide”. The difference between these two "yastaroons" in written Arabic or Persian is very precise with two different emphases on the "T” .(ت و ط)There is also clear difference between these two ”T’s” in Arabic pronunciation, but when an Iranian pronounces these two "yastaroon's" with-two-different "T's", the difference is not audible; "what they write" or "what they hide/cover"!
The irony is when you read the whole sentence in Persian, it has two simultaneous meanings:
“Bread, swear to the pen and what they write / hide / cover”!
In the stranglehold of dictatorship, when a writer have no permission to express her/his ideas and feelings directly, we used to get help from allegory, symbolism and mysticism. In order to give expression to an autocratic environment, for example, we used to use symbols such as "night", "darkness" or "silence", and so forth. In another words we were actually only "writers" of part of the language and not the whole breadth of it.
During one of the times I was in prison under the Shah, one of my co-prisoners was unexpectedly given amnesty because of our New Year celebrations. Usually one needed to sign a special form saying among other things that "I regret about my past misdemeanours and I won't ever do it again". We all know that repenting is sort of confession.
However, our friend wrote "Happy New Year" instead of his signature! Our new year is the 21st. of March, the beginning of the Spring. There is a tradition that as the old year and the winter are ending, we should also sweep old enmities, hostilities and hatred out of our minds and hearts, in order to be rejuvenated -- become a new person. In another words "Happy New Year" is kind of celebrating the revolutionary change.
No need to mention here that our friend wasn't set free at all, but instead received 4-5 months added on to his sentence and was placed under even worse conditions in the jail. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
One day, there came an official order from the Ministry of Information to all libraries, book shops, publishers, newspapers and magazine offices saying that from now on it was forbidden to use such words "night", "cold", "darkness", "silence", "winter", "storm", "shadow", "chain", "autumn", "corral" etc. etc.
The corrals - the enclosures behind which we were hiding then collapsed and we were standing there naked in front of the nation. Our dear words were transformed into the Sword of Damocles hanging with a string of hair above our heads. From now on there was a policeman behind every word. It has been told that when Galileo Galilei was forced to say "yes" in front of holy church, he in some way said "no" by moving his big toe in a contrary motion. We also, without having any explicit consensus among us, soon found new concepts to express our opinions. From then on we used "day" instead of "night", "heat" instead of "cold", "lightness" instead of "darkness" and "spring" instead of "winter". We were of course again even more limited in our language use but more clever and interesting for our readers!
The whole problem of Salman Rushdie's "The Satanic Verses" was actually summarised by one character in the story who deviates for a while and speaking in a delirium says bad things to the prophet and his companions. You can see how even a mad man is not permitted to be a bit negative- even in his hallucinations!
Words are like the as yet undiscovered numbers on the balls inside lottery's bag; an unidentified collection. As soon as you pull a ball out of the bag and show it up in your hand, one number becomes identified. An identified ball makes one group of people happy and the other group unhappy. Sometimes a ball makes only one man extremely happy and the rest become really frustrated. And like the balls in lottery bag, the power of the words is also +/- unlimited!
In the world of dictators, words are covered by mysticism and holiness. The simple word "cloud" beside the simple word of "home" all of a sudden is translated as a serious challenge to the power of a dictator, and can transpose the poet who has composed a single sentence -"my home is cloudy"- to the edges of death during torture and captivity. But honestly, what the hell does "my home is cloudy" mean in democratic Scandinavia? Here allegory and symbolism have quite other discursive dynamics. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
When I came to the free world, I was happy that there were no forbidden words here. There was also democracy in the world of words. "Winter" was no more powerful than "spring" and "speech" had the same value as "silence".
New and kind friends encouraged me to speak and write, invited me here and there, listened to me enthusiastically and printed my essays in their newspapers and magazines. My hand and pen became free in a square of the width of free world.
Very soon I got a job, became member of the union, received the insurance card, joined a pension trust. After a couple of years I bought a flat of my own, found a girlfriend, bought a car and nice furniture for our flat when my girlfriend, Janette moved in. We were eating out a couple of times a month, in various exotic restaurants of the city, celebrating "our love". We were planning the whole year for our annual five weeks summer vocation. I was really very happy, laughing at dictators from the balcony of the free world.
Every where they wanted me to write / talk about my past, the world of dictatorship and tyranny and my experiences now - the cultural and social problems of living in exile and so on. However, after a couple of years I felt my words and manuscripts were becoming repetitive. I should start to write about some thing else. The thought made me really excited and the following day I set to work to write about the new world around me, my new neighbours, the society, the people, their attitudes, culture, policy, etc. I felt suddenly so alive and joyful.
But it wasn't long before I strangely realised that nobody was inviting me to meetings anymore. No editor was asking me to contribute an essay or a short story for his publication.
One evening Janette, my sweet girlfriend told me; - Honey, don't you think your essays are getting a bit biter these days?
- Well, I said wondering, what I write originates from my experiences! What do you expect of me, otherwise?
- "Yes, but", one can write about bitterness in a sweet way. Try to be a little bit "positive"
- Positive!?
- Yes, she answered kindly. People in industrial societies are tired and frustrated enough when they get home. They need literature to refresh their souls, to restore their mood.
- I'm sorry darling, but literature is not "Tuborg" (beer) you know?
- Listen! Books and magazines have to be sold. They need to attract readers--customers, otherwise people will just prefer to watch TV.
- Well, they do the right thing. Literature is about the reality, not Tivoli gardens, my dear.
- But books and magazine are in competition with TV and movies. They need costumers to stay in the market. There is hardly any customer for literature that is not "positive" and "optimistic".
- Did you say "optimistic"? I was a bit confused.
- Yes darling! your "productions" are very "pessimistic"
- Jesus Christ! You call my stories and essays as "production"? Do you consider me as a factory?
Janette stared at me like I was just landed from a ship from the middle ages. She asked me calm but dubiously; - Don't you "produce" these things?
- But honey, "these things" are not washing powder. They are literature, I believe. On the other hand, isn't it supposed that everybody has the right to write, or as you call it "produce" what ever she/he wants? Janette began to get bored and impatient; - Listen! If you have more than two millions, you can write what ever you want, then print it with your own money and read it to yourself. But if you want be a writer, and get your thing printed, read by people, get famous and make money (god I hate this "making" money), then I think you should come down from your idealistic ivory tower, open your eyes to what is going on in this world and live on the real earth, capice?
"Productions", "positive", "optimistic". She is right. I knew these concepts before but it seemed that they had different meanings in Janette's terminology. Years will go before I ever learn this new terminology. “Noon, va-alghalam va ma yastaroon”!
to be continued
June 2, 2020
فتیان
در قرون اولیه ی بعد از اسلام، در خراسان، در حلقه ی مریدان برخی از عارفان، "بزن بهادران" ارادتمندی پرسه می زدند که به اعتبار ارادتشان به عارف مزبور، همه جا با احترام روبرو می شدند. این "قلدران" را اصطلاحن "فتی" (از ریشه ی فتوت، جوانمردی) می نامیدند. اینها عمدتن جوانمردانی بودند که طبق قصه های موجود، به ضعفا و ناداران، و به اصطلاح امروزی "مستضعفان" یاری می رساندند؛ عیارانی که در مقابل حکومت و "زورمندان" محلی، از مردم معمولی کوچه و بازار، دفاع می کردند. "فتیان" در نواحی جنوبی ایران آن زمان هم، نام و شهرت نیکویی داشتند، و در دوران های پر آشوب اجتماعی، بهنگام ضعف قدرت مرکزی، پشت و پناه مردم عادی بودند و آنها را از انواع تجاوزات، محفوظ می داشتند. به همین دلیل هم، "فتیان" در دل مردم جای داشتند. بین فتیان سنت ها و رسومی رایج بود که اغلب در "فتوت نامه"ها به ذکر آن مقررات پرداخته اند. "فتی"(جوانمرد) کسی بود که به این قواعد و مقررات دل می سپرد و عمل می کرد. "فتوت نامه" مجموعه ای از اصول و قواعد شوالیه گری معنوی بود که در بیان همت و حمیّتِ جوانمردانه ی گروهی که به تعهّد معنوی دست یازیده بودند، می پرداخت. گویا در دوره ای، اصناف مختلف هم دارای اعضاء مشابه (جوانمرد) بوده اند و فتوت نامه نیز داشته اند چرا که تا کنون "فتوت نامه ی چیت سازان" (صنف چیت ساز آن دوران)، به دست آمده است. در دنیای فتیان، جوانمردی را، ابتدا به "شیت"، فرزند حضرت آدم، و سپس تر به حضرت ابراهیم نسبت می دادند. در واقعیت اما، همان گونه که اصول اخلاقی زرتشتی به نظام شوالیه گری انجامیده بود، یاران "سوشیانت ها"ی زرتشتی، در دنیای اسلامی (تشیع) منبع الهام یاران دوازده گانه ی پیامبر (امامان) شدند، فتیان نیز بر مبنای الگوی پهلوانان افسانوی سرزمین (آن گونه که شرح برخی شان در شاهنامه ی فردوسی آمده است)، ساخته و پرداخته شده اند. قوانین درون گروهی فتیان؛ ستیز علیه ظلم و ظالم و از این قبیل بود. البته این گروه، برای "مردم" یا همان "ضعفا" هم مقرراتی داشتند؛ به این معنا که اگر ضعیفی در جرگه ی ارادتمندان آن عارف بود، بیشتر مورد حمایت "فتیان" (ارادتمندان آن فرقه) قرار می گرفت.
طبق رسوم زمانه، عنوان "فتوت" بایستی از سوی سه "استاد" (یا چهار؟) مشهور این رشته، به کسی که شایسته است؛ بصورت کمربند فتوت داده می شد. به عبارت دیگر "فتیان" صاحب کمربندی بودند که "استاد"ان نام آور زمان، به آنان می بخشیدند، و به کمرشان می بستند. هر "جوانمرد" صاحب کمربند، تمامی عمر نسبت به پیش کسوتان خود (همان ها که به او کمربند بخشیده بودند)، مطیع و سرسپرده بود. در قاموس فتیان قرون بعدی (هفت و هشت هجری) حضرت علی "فتی" بزرگ قلمداد می شد. نوشته اند علی کمربند فتوت خود را از "سلمان فارسی"، "داود مصری"، "سهیل رومی" و "ابو محجن ثقفی" دریافت کرده، و اولین کسی که کمربند عیاری به کمر علی بسته، سلمان فارسی بوده است. (جایی اما ندیده یا نخوانده ام که خود "سلمان فارسی" از چه کسی کمربند دریافت کرده بوده است)! باری، القاب "شاه مردان"، "جوانمرد" و اصطلاح "لافتی الا علی، لا سیف الا ذوالفقار" (هیچ جوانمردی، علی نمی شود و هیچ شمشیری، ذوالفقار) هم که جزو شعارهای "فتیان" زمانه بوده، از همین جا ناشی می شده است. اعطای این مقام (کمربند فتوت)، مراسم خاصی داشته؛ داوطلب شلواری می پوشیده که "لباس الفتوة" می نامیدند (شلوار کوتاهی که بعدن اهل زورخانه به پا می کردند). "ابن بطوطه"، جغرافیادان و سیاح عرب (مراکشی)، در سفرنامه ی خود از دیدار با اهل فتوت (در قرن هشتم هجری) یاد کرده، و شرح کاملی از ظاهر (لباس) و اعتقادات آنها ارائه کرده است.
زنده یاد دکتر محمدجعفر محجوب، در این زمینه پژوهش های بسیاری داشته و چند "فتوت نامه" را باز نشر کرده است. خود او در سال های آخر عمرش کتابی تحت عنوان "آیین جوانمردی" نوشته که در سال 1379 در نیویورک، منتشر شده است. (دکتر محجوب در زمینه ی افسانه ها و داستان های رایج عامیانه نیز، تالیفاتی دارد که از آن جمله اند؛ "ادبیات عامیانه ی ایران"، "امیرارسلان" که از بدعت های "نقیب الممالک"، قصه گوی ناصرالدین شاه بوده است. یا "سندبادنامه" که منظوم است). باری، دکتر محجوب در فتوت نامه ی ملاحسین واعظ کاشفی هم، به قواعد و روش جوانمردان (فتیان)، اشاره کرده، که در اصل همان روشی بوده که شوالیه های قرون وسطا (شهسواران)، برای تحکیم رژیم فئودالی و کلیسا، داشته اند. از همین رو مراسم تشرف به شوالیه گری در فرون وسطا نیز، در کلیسا صورت می گرفته است؛ که طی آن، شوالیه، نیم تنه ای سفید (به نشانه ی پاکی)، و بالاپوشی سرخ (به نشانه ی آمادگی برای جانبازی / شهادت در راه ارباب و خلیفه ی خود) بر تن می کرده. در سال های اخیر، تلاش شده تا وجود "شوالیه"های قرون وسطای اروپا، و مراسم تشرف به شوالیه گری آنان را هم، تقلیدی از اسلام (تشیع) جلوه دهند. اما از آنجا که ظهور فتیان در آغاز سده ی چهارم هجری / قرن دهم میلادی بوده (به یک معنا بعداز وجود و ظهور شوالیه های قرون وسطا)، چنین بر می آید که اگر تقلیدی هم صورت گرفته، به احتمال قوی به عکس بوده، یعنی وجود فتیان (جوانمردان)، از شوالیه ها (شهسواران) قرون وسطای اروپا الهام گرفته شده است. بهررو این مساله روشن نیست، و آنچه از روی شواهد تاریخی می توان گفت، الهام اسلام (تشیع) از شوالیه گری ست.
عباس اقبال می نویسد: "یکی از شعارهای آنان (فتیان، جوانمردان) حمایت از مظلومین بود، در گیلان و مازندران و خراسان، به تدریج خود را حامی شیعه قرار دادند. در همین دوره بود که تعصب اهل تسنن بر ضد شیعه در ایران شرقی قوت گرفته و شیعه مورد آزار سلاطین "آل کرت" قرار می گرفتند. رهبران این فرقه (فتیان) که حمایت از مظلومین را دستور عمده مسلک خویش قرار داده بودند، به هواخواهی ایشان، و به تدریج به عنوان برانداختن مذهب اهل تسنن، قیام کردند و یکی از مشایخ صوفیه شیعه به نام "شیخ حسن جوری" با مریدانش که آنان را شیخیان جوریه می نامیدند، به مسلک آنان پیوست و سلسله "سربداران" را پدید آورد که مقرّ آنان در سبزوار بوده. (تاریخ مفصل ایران، عباس اقبال، 1347). در مورد این گروه (سر بداران)، با وجودی که اغلب در اعمال "ناجوانمردانه" علیه غیر شیعیان به افراط گرایش داشته اند، در سال های اخیر، تاریخ را به گونه ای تحریف کرده اند که گویی اینان به راستی "فتی" و جوانمرد بوده اند، و جز اعمال نیک، کاری از آنها سر نمی زده است.
"فتیان" در قرون بعدی، از روزگار صفویه به بعد، به ویژه در دوران قاجار، به تدریج، تبدیل به "لات و لوت"، لشوش و "داش مشدی"، و این اواخر "کلاه مخملی" شدند و به شکلی دیگر، به فرمان "ولی امر" خود، در گذرگاه ها از مخالفین اربابان خود(مردم معمولی) "نسق" می گرفتند و آنان را به قتل و غارت و تخریب ناموسی، تهدید می کردند! قمه هاشان که پیش تر بطرف "ظالم" نشانه می رفت، بسوی "مظلوم" برگشت و غالبن با زور، و به بهانه ی "حفاظت"، از اصناف و پیشه وران پول می گرفتند. برخی شان ثروتمندان هر محله را می چزاندند، می دوشیدند و به قول معروف "شیتیلی" می گرفتند، و از این راه زندگی می کردند. در انتهای دوره ی قاجار، به ویژه در دوران یازده ماهه ی استبداد صغیر (دوران محمدعلیشاه)، اکثر این لات و لوت ها همه جا طرف حکومت و برخی دور و اطراف شیخ فضل الله نوری، و درصدد قتل مشروطه خواهان بودند. در دوران رضا شاه، میزان قلدری این جماعت و اصولن زورگویی لات ها، تا اندازه ای سرکوب شد، و فروکش کرد اما حضورشان در جامعه از میان نرفت، و تا دوران دکتر مصدق ادامه داشت. کودتا علیه مصدق را همین لشوش و قمه کشان رهبری می کردند؛ امثال "شعبان جعفری" (شعبون بی مخ)، "رمضون یخی"، "طیب رضایی" و...، که بیشترشان فرمانبردار آیت الله کاشانی بودند. تا شورش طرفداران خمینی در سال های اوایل دهه ی چهل. بعدها این قمه کشان، یکی یکی به دست خود شاه و حاکمیتی که زمانی از وجودشان بهره برده بود، گرفتار و اعدام شدند (بجز یکی؛ "شعبون بی مخ").
باید گفت یکی از دلایل رشد باج گیری و لات بازی، رواج خرافه و خرافه پرستی در جامعه است؛ "فال گیری"، "توسل" و "توکل"، جن گیری و... شهامت و جرات مردم را می دزدد. و چون روحیه ی جامعه با خرافه سست و ضعیف شد، ترس به دل ها راه می یابد و زمینه برای رشد لات و لوت های باجگیر و بظاهر "محافظ" ناموس، فراهم می شود؛ در مورد "خرافات" نزد عوام؛
الف) شیخ کلينی (از این گونه "شیوخ راوی"، و بی شناسنامه، در تاریخ تشیع بسیار داریم؛ "محدث قمی"، "شیخ رضی"، "شیخ کافی" و...)، از "سعد اسکاف" روايت کرده که به خدمت حضرت امام محمد باقر رفتم، آن قدر ماندم که آفتاب گرم شد، پس جماعتی بيرون آمدند با روهای زرد، و کلاه های خز در سر، چون داخل شدم فرمود ايشان برادران شمايند از جن، پرسيدم که به خدمت شما می آيند؟ فرمود: بلی ، می آيند و از مسائل دين و حلال و حرام خود سؤال می نمايند (اجنه در مورد اقسام طهارت، و غسل جنابت از حضرت سوال می کرده اند!).
ب) سپس کلینی از قول سعد اسکاف، از حضرت باقر روايت کرده که روزی حضرت اميرالمؤمنين بر منبر مسجد کوفه نشسته بودند، ناگاه اژدهايی داخل شد، مردم برخاستند که آن را بکشند، حضرت فرمود: معترض آن مشويد، آمد تا نزديک منبر و بلند شد و بر حضرت سلام کرد. پرسيدند: تو کيستی؟ گفت: عمرو بن عثمان، پدرم را بر جن خليفه کرده بودی، پدرم وصيت کرد به خدمت تو آيم و آنچه رأی تو اقتضا نمايد، عمل کنم. حضرت فرمود: تو را وصيت می کنم به تقوی و پرهيزکاری. (تقوا و پرهیزکاری اژدها، نماینده ی "عظما" در دنیای اجنه!) غرض این بوده تا به ذهن مردم بچپانند که جن و انس و حیوان و همه ی کائنات به فرمان امام اند، و راه چاره ای جز اطاعت نیست.
ج) باستانی پاريزی نقل می کند که در روستايی نزديک پاريز کرمان، مردم اعتقاد داشتند که اژدهایی می زيسته که به دست حضرت علی سنگ شده: "می گفتند: "شبی مادری پير که بيمار بود از فرزندان خود آب خواست، دو دختر او متوجه شدند که در کوزه آب نيست؛ با وجود مخالفت مادر بيمار، هراسان و لرزان عازم چشمه شدند، اژدها کنار چشمه خفته بود، بی امان، دهان گشود و هر دو را به خود کشيد، دختران معصوم بی اختيار فرياد زدند: يا علی! نيروی غيبی مدد کرد. مولا با ذوالفقار، سر رسيد و شمشير را حوالۀ اژدها کرد، اژدها بی درنگ به سنگ تبديل شد. مردمان ده سراسيمه بيرون پريدند و دختران را که در دهان اژدها محبوس مانده بودند، از سوراخ بينی او بيرون کشيدند. از آن روزگار مردم اين دهکده در سوراخ های سنگی که حدس می زنند، سوراخ بينی اژدهاست، شمع روشن می کنند". (خداوند تبارک و تعالی، اگر قادر مطلق است، باید به برخی ها کمی عقل، و به ما هم کمی پول عنایت فرماید)
د) دربارۀ حضرت عباس، علمدار کربلا، و به دندان گرفتن مشک آب، در شاهنامه داستان مشابهی وجود دارد؛ به دندان گرفتن درفش به وسيله بيژن. در روایت شیعی می فرمایند چون دست های گرامی (حضرت عباس) در نبرد قطع شد، حضرت درفش را به دندان گرفتند. ("بحارالانوار"، آخوند مجلسی، ج 45 ص 40. آخوند مجلسی اما توضیح نداده اند که وقتی دستان حضرت قطع شده بود، چگونه و چطور مشک را به دندان سپردند!)
ه) در متون مختلف، به فارسی دانی حضرت رسول، حضرت علی و بعضی از امامان هم اشاره رفته است. در فارسنامۀ ابن بلخی می خوانيم: "... و پيغمبر ما بسيار لفظ پارسی دانستی و چند لفظ گفته که معروف است و در ستايش پارسيان مأثور است از پيغمبر که "لوکان هذاالعلم معلّقاً بالثّريا، لناله رجال من فارس"، يعنی اگر اين علم از ثريا آويخته بودی مردانی از پارس بيافتندی"! (داستان رستم و سهراب از مرشد عباس زريری، به کوشش جلیل دوستخواه، ص 51).
ز) در روايت های نقّالان و داستان هايی که در زورخانه ها نقل می شده: علی شاه مردان و سلحشوران است و "رستم را می بينيم که نماز شام می گزارد، يا سهراب در يکی از عرصه ها ناگهان به آيه ی ایاز قرآن استناد می کند". (حملۀ حيدری، ميرزامحمد رفيع خان باذل، ص 5)؛
منابع؛
تاريخ ادبيات در ايران
تاریخ مفصل ایران، عباس اقبال https://www.goodreads.com/book/show/7...
فتّوت نامه ی عبدالرزاق کاشانی"،
"فتّوت نامه ی شمس الدین آملی"،
از قرون هفتم تا نهم هجری قمری، دو متن فارسی شیخ شهاب الدین سهروردی (۶۳۲-۵۳۹ ه. ق)، که مشاور دینی الناصر لدین باللّه، خلیفه ی عباسی بوده، به نام فتوت نامه های یک و دو، مشهور است.
دکتر محمدجعفر محجوب عباس اقبال
طبق رسوم زمانه، عنوان "فتوت" بایستی از سوی سه "استاد" (یا چهار؟) مشهور این رشته، به کسی که شایسته است؛ بصورت کمربند فتوت داده می شد. به عبارت دیگر "فتیان" صاحب کمربندی بودند که "استاد"ان نام آور زمان، به آنان می بخشیدند، و به کمرشان می بستند. هر "جوانمرد" صاحب کمربند، تمامی عمر نسبت به پیش کسوتان خود (همان ها که به او کمربند بخشیده بودند)، مطیع و سرسپرده بود. در قاموس فتیان قرون بعدی (هفت و هشت هجری) حضرت علی "فتی" بزرگ قلمداد می شد. نوشته اند علی کمربند فتوت خود را از "سلمان فارسی"، "داود مصری"، "سهیل رومی" و "ابو محجن ثقفی" دریافت کرده، و اولین کسی که کمربند عیاری به کمر علی بسته، سلمان فارسی بوده است. (جایی اما ندیده یا نخوانده ام که خود "سلمان فارسی" از چه کسی کمربند دریافت کرده بوده است)! باری، القاب "شاه مردان"، "جوانمرد" و اصطلاح "لافتی الا علی، لا سیف الا ذوالفقار" (هیچ جوانمردی، علی نمی شود و هیچ شمشیری، ذوالفقار) هم که جزو شعارهای "فتیان" زمانه بوده، از همین جا ناشی می شده است. اعطای این مقام (کمربند فتوت)، مراسم خاصی داشته؛ داوطلب شلواری می پوشیده که "لباس الفتوة" می نامیدند (شلوار کوتاهی که بعدن اهل زورخانه به پا می کردند). "ابن بطوطه"، جغرافیادان و سیاح عرب (مراکشی)، در سفرنامه ی خود از دیدار با اهل فتوت (در قرن هشتم هجری) یاد کرده، و شرح کاملی از ظاهر (لباس) و اعتقادات آنها ارائه کرده است.
زنده یاد دکتر محمدجعفر محجوب، در این زمینه پژوهش های بسیاری داشته و چند "فتوت نامه" را باز نشر کرده است. خود او در سال های آخر عمرش کتابی تحت عنوان "آیین جوانمردی" نوشته که در سال 1379 در نیویورک، منتشر شده است. (دکتر محجوب در زمینه ی افسانه ها و داستان های رایج عامیانه نیز، تالیفاتی دارد که از آن جمله اند؛ "ادبیات عامیانه ی ایران"، "امیرارسلان" که از بدعت های "نقیب الممالک"، قصه گوی ناصرالدین شاه بوده است. یا "سندبادنامه" که منظوم است). باری، دکتر محجوب در فتوت نامه ی ملاحسین واعظ کاشفی هم، به قواعد و روش جوانمردان (فتیان)، اشاره کرده، که در اصل همان روشی بوده که شوالیه های قرون وسطا (شهسواران)، برای تحکیم رژیم فئودالی و کلیسا، داشته اند. از همین رو مراسم تشرف به شوالیه گری در فرون وسطا نیز، در کلیسا صورت می گرفته است؛ که طی آن، شوالیه، نیم تنه ای سفید (به نشانه ی پاکی)، و بالاپوشی سرخ (به نشانه ی آمادگی برای جانبازی / شهادت در راه ارباب و خلیفه ی خود) بر تن می کرده. در سال های اخیر، تلاش شده تا وجود "شوالیه"های قرون وسطای اروپا، و مراسم تشرف به شوالیه گری آنان را هم، تقلیدی از اسلام (تشیع) جلوه دهند. اما از آنجا که ظهور فتیان در آغاز سده ی چهارم هجری / قرن دهم میلادی بوده (به یک معنا بعداز وجود و ظهور شوالیه های قرون وسطا)، چنین بر می آید که اگر تقلیدی هم صورت گرفته، به احتمال قوی به عکس بوده، یعنی وجود فتیان (جوانمردان)، از شوالیه ها (شهسواران) قرون وسطای اروپا الهام گرفته شده است. بهررو این مساله روشن نیست، و آنچه از روی شواهد تاریخی می توان گفت، الهام اسلام (تشیع) از شوالیه گری ست.
عباس اقبال می نویسد: "یکی از شعارهای آنان (فتیان، جوانمردان) حمایت از مظلومین بود، در گیلان و مازندران و خراسان، به تدریج خود را حامی شیعه قرار دادند. در همین دوره بود که تعصب اهل تسنن بر ضد شیعه در ایران شرقی قوت گرفته و شیعه مورد آزار سلاطین "آل کرت" قرار می گرفتند. رهبران این فرقه (فتیان) که حمایت از مظلومین را دستور عمده مسلک خویش قرار داده بودند، به هواخواهی ایشان، و به تدریج به عنوان برانداختن مذهب اهل تسنن، قیام کردند و یکی از مشایخ صوفیه شیعه به نام "شیخ حسن جوری" با مریدانش که آنان را شیخیان جوریه می نامیدند، به مسلک آنان پیوست و سلسله "سربداران" را پدید آورد که مقرّ آنان در سبزوار بوده. (تاریخ مفصل ایران، عباس اقبال، 1347). در مورد این گروه (سر بداران)، با وجودی که اغلب در اعمال "ناجوانمردانه" علیه غیر شیعیان به افراط گرایش داشته اند، در سال های اخیر، تاریخ را به گونه ای تحریف کرده اند که گویی اینان به راستی "فتی" و جوانمرد بوده اند، و جز اعمال نیک، کاری از آنها سر نمی زده است.
"فتیان" در قرون بعدی، از روزگار صفویه به بعد، به ویژه در دوران قاجار، به تدریج، تبدیل به "لات و لوت"، لشوش و "داش مشدی"، و این اواخر "کلاه مخملی" شدند و به شکلی دیگر، به فرمان "ولی امر" خود، در گذرگاه ها از مخالفین اربابان خود(مردم معمولی) "نسق" می گرفتند و آنان را به قتل و غارت و تخریب ناموسی، تهدید می کردند! قمه هاشان که پیش تر بطرف "ظالم" نشانه می رفت، بسوی "مظلوم" برگشت و غالبن با زور، و به بهانه ی "حفاظت"، از اصناف و پیشه وران پول می گرفتند. برخی شان ثروتمندان هر محله را می چزاندند، می دوشیدند و به قول معروف "شیتیلی" می گرفتند، و از این راه زندگی می کردند. در انتهای دوره ی قاجار، به ویژه در دوران یازده ماهه ی استبداد صغیر (دوران محمدعلیشاه)، اکثر این لات و لوت ها همه جا طرف حکومت و برخی دور و اطراف شیخ فضل الله نوری، و درصدد قتل مشروطه خواهان بودند. در دوران رضا شاه، میزان قلدری این جماعت و اصولن زورگویی لات ها، تا اندازه ای سرکوب شد، و فروکش کرد اما حضورشان در جامعه از میان نرفت، و تا دوران دکتر مصدق ادامه داشت. کودتا علیه مصدق را همین لشوش و قمه کشان رهبری می کردند؛ امثال "شعبان جعفری" (شعبون بی مخ)، "رمضون یخی"، "طیب رضایی" و...، که بیشترشان فرمانبردار آیت الله کاشانی بودند. تا شورش طرفداران خمینی در سال های اوایل دهه ی چهل. بعدها این قمه کشان، یکی یکی به دست خود شاه و حاکمیتی که زمانی از وجودشان بهره برده بود، گرفتار و اعدام شدند (بجز یکی؛ "شعبون بی مخ").
باید گفت یکی از دلایل رشد باج گیری و لات بازی، رواج خرافه و خرافه پرستی در جامعه است؛ "فال گیری"، "توسل" و "توکل"، جن گیری و... شهامت و جرات مردم را می دزدد. و چون روحیه ی جامعه با خرافه سست و ضعیف شد، ترس به دل ها راه می یابد و زمینه برای رشد لات و لوت های باجگیر و بظاهر "محافظ" ناموس، فراهم می شود؛ در مورد "خرافات" نزد عوام؛
الف) شیخ کلينی (از این گونه "شیوخ راوی"، و بی شناسنامه، در تاریخ تشیع بسیار داریم؛ "محدث قمی"، "شیخ رضی"، "شیخ کافی" و...)، از "سعد اسکاف" روايت کرده که به خدمت حضرت امام محمد باقر رفتم، آن قدر ماندم که آفتاب گرم شد، پس جماعتی بيرون آمدند با روهای زرد، و کلاه های خز در سر، چون داخل شدم فرمود ايشان برادران شمايند از جن، پرسيدم که به خدمت شما می آيند؟ فرمود: بلی ، می آيند و از مسائل دين و حلال و حرام خود سؤال می نمايند (اجنه در مورد اقسام طهارت، و غسل جنابت از حضرت سوال می کرده اند!).
ب) سپس کلینی از قول سعد اسکاف، از حضرت باقر روايت کرده که روزی حضرت اميرالمؤمنين بر منبر مسجد کوفه نشسته بودند، ناگاه اژدهايی داخل شد، مردم برخاستند که آن را بکشند، حضرت فرمود: معترض آن مشويد، آمد تا نزديک منبر و بلند شد و بر حضرت سلام کرد. پرسيدند: تو کيستی؟ گفت: عمرو بن عثمان، پدرم را بر جن خليفه کرده بودی، پدرم وصيت کرد به خدمت تو آيم و آنچه رأی تو اقتضا نمايد، عمل کنم. حضرت فرمود: تو را وصيت می کنم به تقوی و پرهيزکاری. (تقوا و پرهیزکاری اژدها، نماینده ی "عظما" در دنیای اجنه!) غرض این بوده تا به ذهن مردم بچپانند که جن و انس و حیوان و همه ی کائنات به فرمان امام اند، و راه چاره ای جز اطاعت نیست.
ج) باستانی پاريزی نقل می کند که در روستايی نزديک پاريز کرمان، مردم اعتقاد داشتند که اژدهایی می زيسته که به دست حضرت علی سنگ شده: "می گفتند: "شبی مادری پير که بيمار بود از فرزندان خود آب خواست، دو دختر او متوجه شدند که در کوزه آب نيست؛ با وجود مخالفت مادر بيمار، هراسان و لرزان عازم چشمه شدند، اژدها کنار چشمه خفته بود، بی امان، دهان گشود و هر دو را به خود کشيد، دختران معصوم بی اختيار فرياد زدند: يا علی! نيروی غيبی مدد کرد. مولا با ذوالفقار، سر رسيد و شمشير را حوالۀ اژدها کرد، اژدها بی درنگ به سنگ تبديل شد. مردمان ده سراسيمه بيرون پريدند و دختران را که در دهان اژدها محبوس مانده بودند، از سوراخ بينی او بيرون کشيدند. از آن روزگار مردم اين دهکده در سوراخ های سنگی که حدس می زنند، سوراخ بينی اژدهاست، شمع روشن می کنند". (خداوند تبارک و تعالی، اگر قادر مطلق است، باید به برخی ها کمی عقل، و به ما هم کمی پول عنایت فرماید)
د) دربارۀ حضرت عباس، علمدار کربلا، و به دندان گرفتن مشک آب، در شاهنامه داستان مشابهی وجود دارد؛ به دندان گرفتن درفش به وسيله بيژن. در روایت شیعی می فرمایند چون دست های گرامی (حضرت عباس) در نبرد قطع شد، حضرت درفش را به دندان گرفتند. ("بحارالانوار"، آخوند مجلسی، ج 45 ص 40. آخوند مجلسی اما توضیح نداده اند که وقتی دستان حضرت قطع شده بود، چگونه و چطور مشک را به دندان سپردند!)
ه) در متون مختلف، به فارسی دانی حضرت رسول، حضرت علی و بعضی از امامان هم اشاره رفته است. در فارسنامۀ ابن بلخی می خوانيم: "... و پيغمبر ما بسيار لفظ پارسی دانستی و چند لفظ گفته که معروف است و در ستايش پارسيان مأثور است از پيغمبر که "لوکان هذاالعلم معلّقاً بالثّريا، لناله رجال من فارس"، يعنی اگر اين علم از ثريا آويخته بودی مردانی از پارس بيافتندی"! (داستان رستم و سهراب از مرشد عباس زريری، به کوشش جلیل دوستخواه، ص 51).
ز) در روايت های نقّالان و داستان هايی که در زورخانه ها نقل می شده: علی شاه مردان و سلحشوران است و "رستم را می بينيم که نماز شام می گزارد، يا سهراب در يکی از عرصه ها ناگهان به آيه ی ایاز قرآن استناد می کند". (حملۀ حيدری، ميرزامحمد رفيع خان باذل، ص 5)؛
منابع؛
تاريخ ادبيات در ايران
تاریخ مفصل ایران، عباس اقبال https://www.goodreads.com/book/show/7...
فتّوت نامه ی عبدالرزاق کاشانی"،
"فتّوت نامه ی شمس الدین آملی"،
از قرون هفتم تا نهم هجری قمری، دو متن فارسی شیخ شهاب الدین سهروردی (۶۳۲-۵۳۹ ه. ق)، که مشاور دینی الناصر لدین باللّه، خلیفه ی عباسی بوده، به نام فتوت نامه های یک و دو، مشهور است.
دکتر محمدجعفر محجوب عباس اقبال
May 5, 2020
Recovered 3
Pegah's machine gun monologue started again. She bantered on about everywhere, everyone and everything, continuing as they settled back in their seats with the boat slowly nearing Puttgaarden's harbor. Shahla's mind was jumping in different directions with each moment. When the train began to move again, Pegah wriggled down into her seat and while cramming her doll to her chest, slowly fell asleep.
" ... Those years and stories belong to Sindbad of the Sea. Your fervent depiction of that town of long Fridays and sad sunsets, reads like Marco Polo's memoirs from the Silk Road. Memories and desires which one evening were buried under an avalanche. When you finally understand, you will have torn the sound barrier... and from the other side, there won't come any sound, nor will it be possible to send a message ..."
The drizzle was washing the windows again.
“As you used to say, the world has become wider. We have been so far from each other, and so lonely. As we are getting older the sores get deeper”. It seems there is nothing left of the Shahram I used to know. Or maybe you hide it from me?
A sad smile bloomed to the surface.
"Take Pegah with you and come over for a week or so. My two windows open to a big street with a many-storied building on the other side, blocking my connection to the world. A view of 94 windows the same size and same shape, like frames on a wall. Every day at very special times old men and women appear in their frames, their gaze fixed for a couple of hours or so, then fading quietly again. If it's raining, we sit in front of the window with our cups of coffee and talk about the years of stupidity, and laugh. You have no idea what a good cook I've become. You'd be smacking your lips!"
- "All last year you didn't visit us, not even once," I told Shirin.
- "You don't know how busy I am with the children and their school."
- "Even on the weekends?"
- "Two days? With two children? Hardly a life of leisure! I haven't really found myself yet either; I feel so dizzy and disturbed."
She's right. You can see her hands shake as she puts her cup back on the table. For a second she thought Shirin's hand was going to knock the vase. She moved a little. She thought for a second that the vase was going to break, and then, it rolled over the table, fell on the floor and smashed. They looked at each other for a while, in shock. Shirin leaned back loosely in her armchair.I was ashamed. It was my fault. If I had put the vase back in its place...
She stood up, sat close to Shirin, took her shoulder and held her tightly. For an instant it looked like one of the twins was leaning on a mirror.
- "It was my fault ..."
She moved her hair away from her face. Her eyes were full of tears.
- "Why are your eyes peeing the whole time?"
She broke into a laugh: "It's not because of the vase... The sound of breaking ... it's as if something fell and crushed me..."
Shahla hugged her tighter.
She put her head on my chest and busted into tears. "Damn it, who brought me out of my paper castle. I was a queen there! Here in this ruined mass of waste I'm nothing but one lonely piece of nothingness. I've even lost the power of imagination to rebuild it ... I'm so tired!"
"You have to sleep to relieve the pain of the memories. I have a crazy neighbor with no family or relatives, she has spent fifty-something years of her life, with only two friends. She says knowing three persons is too much. She can hardly remember her mother. Once, years back at her father's funeral, who had been lost for 20 years, she met some men and women who used to be her halves brothers and sisters. But there are also people who put labels on all their belongings, in order not to forget history and the essence of the calendar. An ass with an ID-card won't get lost in the stable!"
She remembered last year's telephone message from Shirin. "Hey Shahla, it's me. Ehsan had a heart attack last night and passed away... I'm alone, come here for a few days ... that is if you feel like it and have the time..."
Shahram wouldn't have anyone to send a message for him.
She was ashamed of the thought, and a drop of tear maybe, slipped on her chick, like rain drops slipping on the window glass. She felt a touch at her knee. Pegah was awake:
- "Aunt Shirin or Uncle Shahram?"
She gathered Pegah's small hands in her hand, looked admiringly at the intelligence flaring behind her eyes, bent and kissed her lips which were opened in a smile, and said:
- "Both!"
Pegah looked up at Shahla before closing her eyes in sleep again.
The countryside was still passing by the window. A sheep was grazing in a field; a man was chewing something, leaning on a fence, staring at a point on the other side of the tracks, his line of focus unmoved by the passing train.
" ... Don't ever marry with these non-circumcised Kaafars, even out of loneliness. The extent of their loyalty is as short as their belts..."
She pulled her eyes from the letter, clenching her teeth; At least they won't flaunt their penis at every flirting dazzler or shift their crotch at each passing smile, while at the same time claiming they are deeply involved with you!
She was afraid she had shouted out loud and looked carefully around. The train was standing in Lübeck station. One hour later they would be in Hamburg. Wolfgang will be there, waiting for us, for sure; I don't feel like speaking German. I wish I could be on my own in the house for twenty-four hours.
"Behind this window, as if sitting in a Jeep or a magnificent Mercedes and whisked off to nomansland, my hungry look takes in the passers-by, all of whom seem so lead such untroubled existences. They absent-mindedly bitted into a sandwich, looked at a shop window, smoked a cigarette or made a joke with their friends.
"Would it occur to any of these souls, passing below this window every day, that a martyr, a fighter of the masses, is languishing up here in this hole?!"
- "Hey Shahla, it's me. Ehsan had a heart attack last night and passed away... I'm alone, come here for a few days ... that is if you feel like it and have the time..."
The swell of emotion gave her little chance to talk. Ashamed, she folded the letter, put it back in her bag and looked around. A few passengers were sleeping. The Danish couple in the seat behind had been talking non-stop since Copenhagen. She placed Pegah's jacket between her head and the window.
How lovely, she is when she sleeps - no expectation or anxiety.
" .... Shirin wrote me that she misses Dad shouting on those summer days after lunch, forcing us to sleep, so he could have the house quiet for his own afternoon nap... what a trashy memory!..."
She heard Dad's voice from the second floor: "Let him go to hell! I don't want to see him any more. He makes me so ashamed. Enough is enough. I never had a son. Every time I wanted to help him, he bit my fingers and made me regret it."
Mother was speaking in a low voice as usual; "Don't shout, the children aren't asleep yet."
- "Everything is your fault. I sent him to university; he went to technical college, because that's what he wanted. Could he find some job, anything, which makes us proud? I found a good position for him, and now after 10 days on the job, they arrest him in front of his colleagues..."
He shouted even louder; "Damn upstart! He can't even keep his trousers straight and now he wants to make a revolution. It's ridiculous..."
She slid a little further down in her seat, stretched her arms and legs, and closed her eyes.
I have lots of things to do. The curtains are filthy. Maybe I should just change them. The colour is so gloomy too. But first the carpet in the sitting room? A light cream that matches the walls and furniture, or maybe it's better to buy a flowery print for the curtains, in a sunlit colour? I must take down that old fabric and the brown frames, off the walls, from on top of the television and shelves. The house looks like an antique shop. A big change is due in the bedroom too. First the doormats and then a light curtain from the window to the balcony... also the bed covers ... and a beautiful bedspread ...
She felt someone was listening to her thoughts and opened her eyes. Pegah was still sleeping. She looked warmly, at Pegah's long deep hair, covering part of her face, smiling contentedly again; “My beautiful child, I never took proper care of you. You are my Pegah - my dawn and I always got up too late!
The late afternoon sky began to close in, sadly.
Perhaps a trip to the sunshine...
She looked at Pegah again.
We'll go to Spain this Christmas on one of those cheap package tours. What do you think? I'm so tired of all this gray weather.
"So, you're visiting Copenhagen again? Has it really been a year since Ehsan, our optimistic comrade, passed away?! Once upon a time he thought that all the problem knots in the Empire could be opened by our tiny fingers alone! and now he's laying there beside Kirkegaard! He wrote to me that he wanted to go back, because here you have to reserve time in advance for love, laughing, mourning and dying. "Kiss Shirin and tell her I really don't feel up to pre-programmed arrangements! Especially not that collection of dull faces without make-up, masquerading bereavement. It's really not necessary to travel such a long way to celebrate the birth of a death. It's been all around me for the last four years; making my little flat even more oppressive. It's lazier and more careless than me; not taking a bath for years, not brushing its teeth. But it's quite sweet in a way. It sleeps with me, dreams with me, walks and thinks with me, only it doesn't laugh ... never together, with me, anyway. It has a shop two streets away from my flat, even more clean and luxurious than Dad's office in the foreign ministry in Tehran. It's secretary is three and a half times more beautiful than Dad's Miss Vajdi. It has a long black Mercedes with white decorations inside and long windows with lit up glass. Sometimes you just long to experience the world through wide panoramic panes such as these. It shaves smoothly for work, puts on fragrance and dresses like a bridegroom: young, fresh and heartbreakingly seductive..."
The train stopped. For a split second she caught Wolfgang's eyes, among the crowd on the platform. Hamburg! Something collapsed slowly inwards; "Take your bag, Pegy. Be careful to not forget anything."
She took her bag and put on her raincoat. They were driven toward the exit door by the rush of people. She avoided looking out again, feeling faintly nauseous; I wish I could stay here. I wish I was home by now.
She was impatient because the queue was so slow. She put her bag on the platform and helped Pegah get down. She began to occupy herself, bustling around the bag and Pegah for no real reason. Someone grabbed her arm. Her body flooded with heat. When her eyes finally met Wolfgang's deep blue eagerness, she leant in feverishly under his warm protection, and long kiss. It took a while before she remembered Pegah. She was placing her doll in her bag a few steps away when Wolfgang grabbed her and lifted her up in the air as they kissed each other eagerly.
All right, she didn't see.
It was wet but fresh outside. You could smell the rain from half an hour ago. She felt more at ease with Wolfgang walking in front of her together with Pegah. She swallowed in the air, looked around, secure and familiar but yet a bit nervous. She took in Wolfgang's profile from the back eyes resting on his neck and shoulders. Whilst they were placing the bags in the car trunk, she saw Pegah crawling onto the back seat and closing the back door behind her. They were not even out of the car park when a voice came: "Shahla, then Wolfgang can stay with us tonight, right?"
She became feverish and dizzy again under the weight of the question, not knowing how to react. She cheered herself up, relieved that Pegah hadn't asked in German.
Copenhagen, 1991
" ... Those years and stories belong to Sindbad of the Sea. Your fervent depiction of that town of long Fridays and sad sunsets, reads like Marco Polo's memoirs from the Silk Road. Memories and desires which one evening were buried under an avalanche. When you finally understand, you will have torn the sound barrier... and from the other side, there won't come any sound, nor will it be possible to send a message ..."
The drizzle was washing the windows again.
“As you used to say, the world has become wider. We have been so far from each other, and so lonely. As we are getting older the sores get deeper”. It seems there is nothing left of the Shahram I used to know. Or maybe you hide it from me?
A sad smile bloomed to the surface.
"Take Pegah with you and come over for a week or so. My two windows open to a big street with a many-storied building on the other side, blocking my connection to the world. A view of 94 windows the same size and same shape, like frames on a wall. Every day at very special times old men and women appear in their frames, their gaze fixed for a couple of hours or so, then fading quietly again. If it's raining, we sit in front of the window with our cups of coffee and talk about the years of stupidity, and laugh. You have no idea what a good cook I've become. You'd be smacking your lips!"
- "All last year you didn't visit us, not even once," I told Shirin.
- "You don't know how busy I am with the children and their school."
- "Even on the weekends?"
- "Two days? With two children? Hardly a life of leisure! I haven't really found myself yet either; I feel so dizzy and disturbed."
She's right. You can see her hands shake as she puts her cup back on the table. For a second she thought Shirin's hand was going to knock the vase. She moved a little. She thought for a second that the vase was going to break, and then, it rolled over the table, fell on the floor and smashed. They looked at each other for a while, in shock. Shirin leaned back loosely in her armchair.I was ashamed. It was my fault. If I had put the vase back in its place...
She stood up, sat close to Shirin, took her shoulder and held her tightly. For an instant it looked like one of the twins was leaning on a mirror.
- "It was my fault ..."
She moved her hair away from her face. Her eyes were full of tears.
- "Why are your eyes peeing the whole time?"
She broke into a laugh: "It's not because of the vase... The sound of breaking ... it's as if something fell and crushed me..."
Shahla hugged her tighter.
She put her head on my chest and busted into tears. "Damn it, who brought me out of my paper castle. I was a queen there! Here in this ruined mass of waste I'm nothing but one lonely piece of nothingness. I've even lost the power of imagination to rebuild it ... I'm so tired!"
"You have to sleep to relieve the pain of the memories. I have a crazy neighbor with no family or relatives, she has spent fifty-something years of her life, with only two friends. She says knowing three persons is too much. She can hardly remember her mother. Once, years back at her father's funeral, who had been lost for 20 years, she met some men and women who used to be her halves brothers and sisters. But there are also people who put labels on all their belongings, in order not to forget history and the essence of the calendar. An ass with an ID-card won't get lost in the stable!"
She remembered last year's telephone message from Shirin. "Hey Shahla, it's me. Ehsan had a heart attack last night and passed away... I'm alone, come here for a few days ... that is if you feel like it and have the time..."
Shahram wouldn't have anyone to send a message for him.
She was ashamed of the thought, and a drop of tear maybe, slipped on her chick, like rain drops slipping on the window glass. She felt a touch at her knee. Pegah was awake:
- "Aunt Shirin or Uncle Shahram?"
She gathered Pegah's small hands in her hand, looked admiringly at the intelligence flaring behind her eyes, bent and kissed her lips which were opened in a smile, and said:
- "Both!"
Pegah looked up at Shahla before closing her eyes in sleep again.
The countryside was still passing by the window. A sheep was grazing in a field; a man was chewing something, leaning on a fence, staring at a point on the other side of the tracks, his line of focus unmoved by the passing train.
" ... Don't ever marry with these non-circumcised Kaafars, even out of loneliness. The extent of their loyalty is as short as their belts..."
She pulled her eyes from the letter, clenching her teeth; At least they won't flaunt their penis at every flirting dazzler or shift their crotch at each passing smile, while at the same time claiming they are deeply involved with you!
She was afraid she had shouted out loud and looked carefully around. The train was standing in Lübeck station. One hour later they would be in Hamburg. Wolfgang will be there, waiting for us, for sure; I don't feel like speaking German. I wish I could be on my own in the house for twenty-four hours.
"Behind this window, as if sitting in a Jeep or a magnificent Mercedes and whisked off to nomansland, my hungry look takes in the passers-by, all of whom seem so lead such untroubled existences. They absent-mindedly bitted into a sandwich, looked at a shop window, smoked a cigarette or made a joke with their friends.
"Would it occur to any of these souls, passing below this window every day, that a martyr, a fighter of the masses, is languishing up here in this hole?!"
- "Hey Shahla, it's me. Ehsan had a heart attack last night and passed away... I'm alone, come here for a few days ... that is if you feel like it and have the time..."
The swell of emotion gave her little chance to talk. Ashamed, she folded the letter, put it back in her bag and looked around. A few passengers were sleeping. The Danish couple in the seat behind had been talking non-stop since Copenhagen. She placed Pegah's jacket between her head and the window.
How lovely, she is when she sleeps - no expectation or anxiety.
" .... Shirin wrote me that she misses Dad shouting on those summer days after lunch, forcing us to sleep, so he could have the house quiet for his own afternoon nap... what a trashy memory!..."
She heard Dad's voice from the second floor: "Let him go to hell! I don't want to see him any more. He makes me so ashamed. Enough is enough. I never had a son. Every time I wanted to help him, he bit my fingers and made me regret it."
Mother was speaking in a low voice as usual; "Don't shout, the children aren't asleep yet."
- "Everything is your fault. I sent him to university; he went to technical college, because that's what he wanted. Could he find some job, anything, which makes us proud? I found a good position for him, and now after 10 days on the job, they arrest him in front of his colleagues..."
He shouted even louder; "Damn upstart! He can't even keep his trousers straight and now he wants to make a revolution. It's ridiculous..."
She slid a little further down in her seat, stretched her arms and legs, and closed her eyes.
I have lots of things to do. The curtains are filthy. Maybe I should just change them. The colour is so gloomy too. But first the carpet in the sitting room? A light cream that matches the walls and furniture, or maybe it's better to buy a flowery print for the curtains, in a sunlit colour? I must take down that old fabric and the brown frames, off the walls, from on top of the television and shelves. The house looks like an antique shop. A big change is due in the bedroom too. First the doormats and then a light curtain from the window to the balcony... also the bed covers ... and a beautiful bedspread ...
She felt someone was listening to her thoughts and opened her eyes. Pegah was still sleeping. She looked warmly, at Pegah's long deep hair, covering part of her face, smiling contentedly again; “My beautiful child, I never took proper care of you. You are my Pegah - my dawn and I always got up too late!
The late afternoon sky began to close in, sadly.
Perhaps a trip to the sunshine...
She looked at Pegah again.
We'll go to Spain this Christmas on one of those cheap package tours. What do you think? I'm so tired of all this gray weather.
"So, you're visiting Copenhagen again? Has it really been a year since Ehsan, our optimistic comrade, passed away?! Once upon a time he thought that all the problem knots in the Empire could be opened by our tiny fingers alone! and now he's laying there beside Kirkegaard! He wrote to me that he wanted to go back, because here you have to reserve time in advance for love, laughing, mourning and dying. "Kiss Shirin and tell her I really don't feel up to pre-programmed arrangements! Especially not that collection of dull faces without make-up, masquerading bereavement. It's really not necessary to travel such a long way to celebrate the birth of a death. It's been all around me for the last four years; making my little flat even more oppressive. It's lazier and more careless than me; not taking a bath for years, not brushing its teeth. But it's quite sweet in a way. It sleeps with me, dreams with me, walks and thinks with me, only it doesn't laugh ... never together, with me, anyway. It has a shop two streets away from my flat, even more clean and luxurious than Dad's office in the foreign ministry in Tehran. It's secretary is three and a half times more beautiful than Dad's Miss Vajdi. It has a long black Mercedes with white decorations inside and long windows with lit up glass. Sometimes you just long to experience the world through wide panoramic panes such as these. It shaves smoothly for work, puts on fragrance and dresses like a bridegroom: young, fresh and heartbreakingly seductive..."
The train stopped. For a split second she caught Wolfgang's eyes, among the crowd on the platform. Hamburg! Something collapsed slowly inwards; "Take your bag, Pegy. Be careful to not forget anything."
She took her bag and put on her raincoat. They were driven toward the exit door by the rush of people. She avoided looking out again, feeling faintly nauseous; I wish I could stay here. I wish I was home by now.
She was impatient because the queue was so slow. She put her bag on the platform and helped Pegah get down. She began to occupy herself, bustling around the bag and Pegah for no real reason. Someone grabbed her arm. Her body flooded with heat. When her eyes finally met Wolfgang's deep blue eagerness, she leant in feverishly under his warm protection, and long kiss. It took a while before she remembered Pegah. She was placing her doll in her bag a few steps away when Wolfgang grabbed her and lifted her up in the air as they kissed each other eagerly.
All right, she didn't see.
It was wet but fresh outside. You could smell the rain from half an hour ago. She felt more at ease with Wolfgang walking in front of her together with Pegah. She swallowed in the air, looked around, secure and familiar but yet a bit nervous. She took in Wolfgang's profile from the back eyes resting on his neck and shoulders. Whilst they were placing the bags in the car trunk, she saw Pegah crawling onto the back seat and closing the back door behind her. They were not even out of the car park when a voice came: "Shahla, then Wolfgang can stay with us tonight, right?"
She became feverish and dizzy again under the weight of the question, not knowing how to react. She cheered herself up, relieved that Pegah hadn't asked in German.
Copenhagen, 1991
April 12, 2020
recovered 2
Shahla looked at the vase on the table without saying anything for a while.
All Dad's fault. Keyvan's as well, who so adoringly wanted to follow in Dad's footsteps. They had dreams enough for their next fifty years. Emperors of paper palaces with plaster servants! That was why a little gust of wind peed down all those almighty majesties, and reduced them to nothing. Every single one of them has been thrown onto a rubbish tip in some corner of the world, and we've been following around after them ever since!
She took her cup of coffee, gulped and leaned back again in the armchair; "Our role was to guard the castles and the ramparts of thousands of years of masters."
She touched the warm cup with her palms.
- "... at the beginning I really hated myself for accepting everything like a lamb and coming out here with Keyvan. But now I think that was the one wise decision I made in my life. For a long time, even when I wanted to sign my own name, I expected someone to guide my hand... To hell with that life!... Leave me alone... I don't even want to think of it."
They were both wondering what to say. It was Shahla who broke the irritable silence again.
- "That's sweet".
Shirin looked at Shahla and the vase on the table. It took a while for her to get her self together. She almost mumbled: "That stupid piece? Ehsan liked it."
- "Why do you put the sad side to the wall?"
I looked at her ready to apologize if she was hurt.
"I hadn't thought about it…" she said first. Then she read my face change to mischievous disbelief. Her eyes hung on a vague area out of the window and a small noise came from her throat:
- "I don't like the other side."
- "Mum, can we take the rabbit out of the cage?"
Shirin looked impatiently at Roozbeh, who was standing at the door.
- "No my son, it's going to run away..."
- "No, we'll look after it, promise... "
- "You'll hurt the poor creature..."
- "No, we won't. Pegah wants to pet it, only one minute Mum, please ..."
- "Only a few minutes. Be careful".
Roozbeh was almost in the yard when he said, "all right Mum". Shirin was still looking at the doorstep where Roozbeh had been, with a sad shadow of an expression; "He is not saying anything about Ehsan but I understand that he keeps every thing in his heart, just like his father. They were very close to each other. He knows how to steal people's hearts".
I didn't understand why her eyes gleamed for a while, until she hadn't said about a trip to Iran; "...I may take the children to Iran for a month or so."
She possibly thought with her talking about Roozbeh and Iran, my mind would be drawn to somewhere else! To her old lover maybe! She looked directly into my eyes, saying: "Mum misses them very much. They miss her as well ..."
She paused for a while. She was not sure if I still remembered her old relationship or not.I directed my gaze elsewhere. She seemed so fragile! No need to tell her that I remember every thing... that she always loved Roozbeh ... hes' a boy and a fruit of love! I think she said something like: "... Maryam has become a little distant..."
And she looked at me, as if needing sympathy.
When you were pregnant with Maryam, you had the name chosen already: Babak! You asked me to buy the book about "Babak and the Khoramdins" for you, to find out who Babak was and what he had done. Two hours after you had given birth, you opened your eyes, questioningly, anxiously... I said, it's a girl. You closed your eyes to not let me to read the disappointment. But the wrinkles on your nose reminded me of the second day after that Nowrooz, when we were in ninth class. All our family and relatives were gathered in our big hall for lunch. Mir, the steward came in announcing that the cow had given birth. " To what?" aunty asked joyfully. When Mir answered, a female, then wrinkles appeared on her nose, her lips went up and we all heard her say, a bad omen!
Shirin saw the smile on my lips and she again thought I was laughing at her.
After the lunch, under the weeping willow by the river, you retorted angrily that you hoped to give birth to twelve daughters, one after another until the relatives' eyes popped out onto their cheeks! We were still schoolgirls, Miss Davis's pupils. Then when Ehsan appeared in your life, you donated your notebook of Miss Davis's aphorisms to me and left your grand plans of education and activities in our little maid's room. I have often thought, that had I not been left alone after you married, as we are again these days, I would never have accepted Keyvan as a husband.
She gazed at her sister's face in pity. Shirin's eyes were following the movements of the trees and birds out the window. She put her long finger's top on the edge of her coffee cup.
You are still so beautiful, but suddenly alone. That tree was the only glory of your life. You were happy and settled in its shadow for years, looking out on the world as a green vision, through the leaves and the long branches you drew around it. And now, suddenly naked and shadowless, under this all so sudden rain and hail, you believe you have been barred from your chances to know yourself and reach somewhere.
She noticed Shirin's make up, as she had on several occasions during the last few days.
Even at home you don't forget your makeup. You look like fractured porcelain. An aching for warmth; a naked love calling out from under that tired skin. What we've been deprived of, convinced us that it's all so sinful.
She gulped deeply, filling her lungs, letting out the burnt air in a sigh. I looked at her listless eyes. I'd seen this woman somewhere. She hadn't asked once about my life during the last 2 days; "How's your job? You wanted to transfer to another hospital, didn't you?"
- "No, it's not that easy. They shifted me to another department a couple of months ago. I'm not involved with elderly or handicapped patients any more. It was really tiring. I'm better now. It's difficult to get a job, you know, especially when you are not educated in Germany. I was lucky. This hospital is close to where I live and the people are nice."
- "What happened to that, about-to-become-a-doctor?!"
Shahla was expecting the question. Nevertheless, she felt the blood rushing to her face. She forced a smile; "Wolfgang, is that right?" Shirin asked.
Shahla, back in control, nodded.
- "What an odd ugly name!"
She thought she had annoyed me and apologized with a trite laugh.
Shahla smiled, trying to give the impression that she had nothing against talking about him; "He's still around. I see him almost every day... at work."
She was still thinking that I'm annoyed and tried to comfort me. She wanted to show me that she is still confident of herself. Like she did in her school days, she changed her voice, and smiled: "Is he still asking? ..." she giggled mischievously.
I was happy that she is finally smiling and seemed a bit happy.
- "In a way," I answered. "He wanted to come with us... he may call at some point..."
With the same voice, and smiling, she continued: "Then, there must be progress!"
Her laugh was like a big man's laugh has suddenly fallen in front of some children.
- "... you little sneak, you didn't tell me. When is the wedding ceremony?"
That was too much. I said: "No, it hasn't gone that far... "
She paused for a while.
- "... I don't know. Pegah gets on really well with him, ... but somehow I'm not sure ..."
A pang of fear moved inside her; she wanted to show sympathy: "Sometimes I think loneliness, with all it's problems is much better."
An abrupt laugh drew two small wrinkles in the corners of Shahla's eyes.
- "No, it's not loneliness. I haven't felt loneliness since the divorce; it's been three years now."
I thought, I'm lying; "... yes, some evenings when Pegah goes to bed early and I don't feel like reading or watching TV, then I feel some kind of ... nostalgia. But when I think about all the disasters during those last 2 years - the hell that it was before we got divorced - then I feel quite content. No, that's actually not what makes me uncertain."
- "Is Pegah the problem?"
She wanted to find something in common.
- "That's the most important part of it. If they should fall out one day..."
She looked at me up and down, victoriously!
- "Then you advise me to jump into the situation, to not be afraid of living..."
- "Well," I said. "I come from the same area you come from, my dear sister. But..."
The worry of breaking her temporary happiness, stopped me from arguing. Shirin considered my silence as acceptance: "I think it's really hard to live with these people. One should be well armored. Every time I talk to one of them, I get confused and nervous... they fall heavily into your life... delving and pressing you to reveal everything..."
Shahla didn't hear her any more. She stared in amazement at Shirin's face; Shahram is right. How you look like Mum, a cat in a lion's coat. I wish I could rest my head on your knee and have your kind fingers stroke my hair. When I'm far from you, I miss you so much. Stop being so hard with yourself, for God's sake! We are thirty-seven now.
As if looking in the mirror, she examined the corners of Shirin's eyes and forehead. The softness of skin and the wrinkle lines were quite familiar.
My dear sister, the strong one is always alone. For once come out and see that it's not shameful to be a cat.
As if I had spoken aloud, she said: "... Sometimes I think that for the last thirty-seven years I've been wrong. Poor children, trapped between us and them ..."
- "... People think a lion doesn't need to be caressed."
Shirin looked at me curiously: "What?"
Shahla shifted position in the chair. She seemed like she wanted to say something she had kept silent about for years: "Whatever the past was, it's over now."
- "Mum, come here a minute."
She half saw Pegah.
- "What is it now?"
- "Please come."
- "Where? Can't you let me be for a while?"
- "I want to show you something."
As Shahla was standing up and walking along the deck, Pegah was excitedly, babbling about many different things at once. The slide, the Lego, the playroom, full of elastic balls that children could roll on...
- "Be careful to not get lost. Anyway, I'm not in the mood today. Let's for once get home without any getting upset, ok?"
Last year, when they visited Denmark for Ehsan's funeral, Pegah got herself lost at the station, the moment they arrived. After a frantic two-day search, they found her together with Danish, a boy in a room in an old building. Oblivious to the disasters that her mother, aunt and others had been through in searching for her, she excitedly explained everything. About how Søren was stealing crisps and chocolates from supermarkets, how she had tidied up all the mess in his room, how many chewing gum packets she had collected, how many chocolates she had eaten, how much they had laughed in those days ...
- "Didn't you think your mother, others and I would be worried?"
- "Yes, swear to God I did, Aunt Shirin. But I was sure that Mum would find me".
Shahla looked at Pegah who was still talking, smiled, and patted her hair. Pegah pushed back her mother's hand, angrily.
- "Stop it mum; I'm talking to you".
- Sorry, I'm sorry".
To be continued
All Dad's fault. Keyvan's as well, who so adoringly wanted to follow in Dad's footsteps. They had dreams enough for their next fifty years. Emperors of paper palaces with plaster servants! That was why a little gust of wind peed down all those almighty majesties, and reduced them to nothing. Every single one of them has been thrown onto a rubbish tip in some corner of the world, and we've been following around after them ever since!
She took her cup of coffee, gulped and leaned back again in the armchair; "Our role was to guard the castles and the ramparts of thousands of years of masters."
She touched the warm cup with her palms.
- "... at the beginning I really hated myself for accepting everything like a lamb and coming out here with Keyvan. But now I think that was the one wise decision I made in my life. For a long time, even when I wanted to sign my own name, I expected someone to guide my hand... To hell with that life!... Leave me alone... I don't even want to think of it."
They were both wondering what to say. It was Shahla who broke the irritable silence again.
- "That's sweet".
Shirin looked at Shahla and the vase on the table. It took a while for her to get her self together. She almost mumbled: "That stupid piece? Ehsan liked it."
- "Why do you put the sad side to the wall?"
I looked at her ready to apologize if she was hurt.
"I hadn't thought about it…" she said first. Then she read my face change to mischievous disbelief. Her eyes hung on a vague area out of the window and a small noise came from her throat:
- "I don't like the other side."
- "Mum, can we take the rabbit out of the cage?"
Shirin looked impatiently at Roozbeh, who was standing at the door.
- "No my son, it's going to run away..."
- "No, we'll look after it, promise... "
- "You'll hurt the poor creature..."
- "No, we won't. Pegah wants to pet it, only one minute Mum, please ..."
- "Only a few minutes. Be careful".
Roozbeh was almost in the yard when he said, "all right Mum". Shirin was still looking at the doorstep where Roozbeh had been, with a sad shadow of an expression; "He is not saying anything about Ehsan but I understand that he keeps every thing in his heart, just like his father. They were very close to each other. He knows how to steal people's hearts".
I didn't understand why her eyes gleamed for a while, until she hadn't said about a trip to Iran; "...I may take the children to Iran for a month or so."
She possibly thought with her talking about Roozbeh and Iran, my mind would be drawn to somewhere else! To her old lover maybe! She looked directly into my eyes, saying: "Mum misses them very much. They miss her as well ..."
She paused for a while. She was not sure if I still remembered her old relationship or not.I directed my gaze elsewhere. She seemed so fragile! No need to tell her that I remember every thing... that she always loved Roozbeh ... hes' a boy and a fruit of love! I think she said something like: "... Maryam has become a little distant..."
And she looked at me, as if needing sympathy.
When you were pregnant with Maryam, you had the name chosen already: Babak! You asked me to buy the book about "Babak and the Khoramdins" for you, to find out who Babak was and what he had done. Two hours after you had given birth, you opened your eyes, questioningly, anxiously... I said, it's a girl. You closed your eyes to not let me to read the disappointment. But the wrinkles on your nose reminded me of the second day after that Nowrooz, when we were in ninth class. All our family and relatives were gathered in our big hall for lunch. Mir, the steward came in announcing that the cow had given birth. " To what?" aunty asked joyfully. When Mir answered, a female, then wrinkles appeared on her nose, her lips went up and we all heard her say, a bad omen!
Shirin saw the smile on my lips and she again thought I was laughing at her.
After the lunch, under the weeping willow by the river, you retorted angrily that you hoped to give birth to twelve daughters, one after another until the relatives' eyes popped out onto their cheeks! We were still schoolgirls, Miss Davis's pupils. Then when Ehsan appeared in your life, you donated your notebook of Miss Davis's aphorisms to me and left your grand plans of education and activities in our little maid's room. I have often thought, that had I not been left alone after you married, as we are again these days, I would never have accepted Keyvan as a husband.
She gazed at her sister's face in pity. Shirin's eyes were following the movements of the trees and birds out the window. She put her long finger's top on the edge of her coffee cup.
You are still so beautiful, but suddenly alone. That tree was the only glory of your life. You were happy and settled in its shadow for years, looking out on the world as a green vision, through the leaves and the long branches you drew around it. And now, suddenly naked and shadowless, under this all so sudden rain and hail, you believe you have been barred from your chances to know yourself and reach somewhere.
She noticed Shirin's make up, as she had on several occasions during the last few days.
Even at home you don't forget your makeup. You look like fractured porcelain. An aching for warmth; a naked love calling out from under that tired skin. What we've been deprived of, convinced us that it's all so sinful.
She gulped deeply, filling her lungs, letting out the burnt air in a sigh. I looked at her listless eyes. I'd seen this woman somewhere. She hadn't asked once about my life during the last 2 days; "How's your job? You wanted to transfer to another hospital, didn't you?"
- "No, it's not that easy. They shifted me to another department a couple of months ago. I'm not involved with elderly or handicapped patients any more. It was really tiring. I'm better now. It's difficult to get a job, you know, especially when you are not educated in Germany. I was lucky. This hospital is close to where I live and the people are nice."
- "What happened to that, about-to-become-a-doctor?!"
Shahla was expecting the question. Nevertheless, she felt the blood rushing to her face. She forced a smile; "Wolfgang, is that right?" Shirin asked.
Shahla, back in control, nodded.
- "What an odd ugly name!"
She thought she had annoyed me and apologized with a trite laugh.
Shahla smiled, trying to give the impression that she had nothing against talking about him; "He's still around. I see him almost every day... at work."
She was still thinking that I'm annoyed and tried to comfort me. She wanted to show me that she is still confident of herself. Like she did in her school days, she changed her voice, and smiled: "Is he still asking? ..." she giggled mischievously.
I was happy that she is finally smiling and seemed a bit happy.
- "In a way," I answered. "He wanted to come with us... he may call at some point..."
With the same voice, and smiling, she continued: "Then, there must be progress!"
Her laugh was like a big man's laugh has suddenly fallen in front of some children.
- "... you little sneak, you didn't tell me. When is the wedding ceremony?"
That was too much. I said: "No, it hasn't gone that far... "
She paused for a while.
- "... I don't know. Pegah gets on really well with him, ... but somehow I'm not sure ..."
A pang of fear moved inside her; she wanted to show sympathy: "Sometimes I think loneliness, with all it's problems is much better."
An abrupt laugh drew two small wrinkles in the corners of Shahla's eyes.
- "No, it's not loneliness. I haven't felt loneliness since the divorce; it's been three years now."
I thought, I'm lying; "... yes, some evenings when Pegah goes to bed early and I don't feel like reading or watching TV, then I feel some kind of ... nostalgia. But when I think about all the disasters during those last 2 years - the hell that it was before we got divorced - then I feel quite content. No, that's actually not what makes me uncertain."
- "Is Pegah the problem?"
She wanted to find something in common.
- "That's the most important part of it. If they should fall out one day..."
She looked at me up and down, victoriously!
- "Then you advise me to jump into the situation, to not be afraid of living..."
- "Well," I said. "I come from the same area you come from, my dear sister. But..."
The worry of breaking her temporary happiness, stopped me from arguing. Shirin considered my silence as acceptance: "I think it's really hard to live with these people. One should be well armored. Every time I talk to one of them, I get confused and nervous... they fall heavily into your life... delving and pressing you to reveal everything..."
Shahla didn't hear her any more. She stared in amazement at Shirin's face; Shahram is right. How you look like Mum, a cat in a lion's coat. I wish I could rest my head on your knee and have your kind fingers stroke my hair. When I'm far from you, I miss you so much. Stop being so hard with yourself, for God's sake! We are thirty-seven now.
As if looking in the mirror, she examined the corners of Shirin's eyes and forehead. The softness of skin and the wrinkle lines were quite familiar.
My dear sister, the strong one is always alone. For once come out and see that it's not shameful to be a cat.
As if I had spoken aloud, she said: "... Sometimes I think that for the last thirty-seven years I've been wrong. Poor children, trapped between us and them ..."
- "... People think a lion doesn't need to be caressed."
Shirin looked at me curiously: "What?"
Shahla shifted position in the chair. She seemed like she wanted to say something she had kept silent about for years: "Whatever the past was, it's over now."
- "Mum, come here a minute."
She half saw Pegah.
- "What is it now?"
- "Please come."
- "Where? Can't you let me be for a while?"
- "I want to show you something."
As Shahla was standing up and walking along the deck, Pegah was excitedly, babbling about many different things at once. The slide, the Lego, the playroom, full of elastic balls that children could roll on...
- "Be careful to not get lost. Anyway, I'm not in the mood today. Let's for once get home without any getting upset, ok?"
Last year, when they visited Denmark for Ehsan's funeral, Pegah got herself lost at the station, the moment they arrived. After a frantic two-day search, they found her together with Danish, a boy in a room in an old building. Oblivious to the disasters that her mother, aunt and others had been through in searching for her, she excitedly explained everything. About how Søren was stealing crisps and chocolates from supermarkets, how she had tidied up all the mess in his room, how many chewing gum packets she had collected, how many chocolates she had eaten, how much they had laughed in those days ...
- "Didn't you think your mother, others and I would be worried?"
- "Yes, swear to God I did, Aunt Shirin. But I was sure that Mum would find me".
Shahla looked at Pegah who was still talking, smiled, and patted her hair. Pegah pushed back her mother's hand, angrily.
- "Stop it mum; I'm talking to you".
- Sorry, I'm sorry".
To be continued
March 21, 2020
Recovered 1
Drenched green fields; wet, gabled roofs over half darkened windows with half drawn curtains; cows munching here and there; the cloudy autumn sky, emerging now and then among the trees along the tracks, extending like a bright umbrella above the fields; stations, empty of bustle save, one or two waiting as exhausted shadows in the corners; filling up and vanishing from the window frame. Shahla was somehow quite pleased to be on the way back to Schultzstrasse.
Tomorrow morning there is hospital again and in the late afternoon she will be back in her little flat on the 7th floor, sitting in front of the window, zipping her warm coffee slowly, watching the green silence of the park down there along the Elbe and the drip drip of people with their dogs. Is there anything else she should think about?
Returning to the flat and the city where she had spent the last 10 years of her life, made her feel more spirited than usual. Shahla was searching for something. She took Shahram's letter out of her bag again.
From now (end of September) on we're speeding towards the shorter and darker days and then until April everything will be gray. The streets will swell with movement, pleasure and even a whisper of soul, until New Years, and then...! For the next three months people are buried in themselves, sullen and isolated again, until the short spring comes, days grow brighter and warmer and a smile breezes by... "What a life!"
"... In the past year, that we've been out of touch with each other (it's what you wrote), there is nothing to speak of, nothing to see. Everything sleeps. Day and night are almost the same here. No matter! My calendar is the white hair on my pillow every morning. The things you write about the past, seem like a dream. The years of achievement! Don't make me laugh. In children's playroom the world is one out of three hundred and sixty five dreams, but beyond this window there is no spring any more. There is no more time for us to wait for Mehdi, the Imam. No rider will appear down these furrows of snow ..."
The train drove slowly onto the boat. Pegah, with her new doll in hand, was standing there, ready to go on board.
Baby, please! Keep your energy for days like mine. There are the very same people on deck, sitting in corners, pouring things into their stomachs and thinking their lives had changed.
Pegah with her doll in hand was still waiting there.
I wish there was also someone else pushing me as gently to do things I don't feel like. She stood up reluctantly and stroked Pegah's face and hair.
- "Be careful with that trust. It doesn't come back too easy, if you lose it."
- "What?"
- "Don't lose that doll. I'm not in the mood for tears and tantrums".
The deck was not crowded. She bought a hot chocolate for Pegah and a coffee for herself and sat in a corner by a window. The harbor was covered in a light fog. With the pressure of the boat engine, the water in the docks boiled, lathered and turned in on itself. Seagulls flew happily over the mass of fish, churned up to the water top, their clamouring tearing at the curtain of mist over the harbor.
" ... we ended at the land of birds. Do you remember the sparrows and pigeons in the yard of the Tehran palace coffee shop? Do you still ask, how is it possible only to eat, sleep and still remain so beautiful? Or have you found your answer among so many beautiful, exotic warblers?! We must close our eyes and join the birds. Back there, if you are not close to that guy Reza's Shrine (Mashad) or to his sister's, Ma’sume (Qum), then you have to search every garden and rubbish can for a single loaf, (if you don't in your endeavors become bread yourself for another hungry soul). Here, birds eat cookies. They get an exemption from flight at around forty. Then they spend their days behind windows, sharing their coffee and cookies with their dog or cat for charity's sake, smiling at times while gazing out at the coming and going in the street. There are ninety-four of them, all framed in their windows on the opposite wall of my own. Their smile is terribly beautiful.."
A bitter smile came onto her lips. She took a pen and a small notebook from her bag.
What are you grumbling about? Are you resentful because you spent your youth childishly trying to break boundaries and remove borders? Or do you feel guilty because you rescued your body, unharmed, from the hands of Rostam, and hid behind the snow?
She thought of Pegah and jumped up from her seat, looking around the deck. Pegah was playing with other children. Her breathing returned to normal. A woman took her white notebook from the floor and gave it back saying something in Danish. Shahla thanked her in German and turned to the window.
I am not in the mood to talk in another language.
The sea was calm. The light autumn sunshine was stitching the water. Shirin is growing up slowly.
- "I got lost. In spite of all his kindness, I can't forgive him for all his taking care of me, thinking, deciding instead of me, giving ideas instead ..."
- "Could everything be different?"
- "You know very well how different Ehsan was with other men... "
If I told her that all of them are the same shit, she'd get offended again. I said:
- "Didn't you want it that way, really?"
- "Me?!"
- "All of us..."
- "No way! You know very well how I always hated confinement. And I've always fought against it too."
It was on the tip of my tongue to say, you are lying, even to your twin sister. You gave up every thing to him, like a handicapped child. But instead I said:
- "We all say the same but in fact we loll in their stupid confidence, and enjoy it as well..."
She looked at me for a few seconds in disbelief.
- "You are very unfair! You know how Ehsan always regarded me..."
Yes, I remember at least twice, you were crying, lamenting all his involvements; you simply accepted them, like every other woman, carrying on, "because of my children!" And how you, once, yourself spent a short period of time filled with "love and revenge"! A smile lit up on Shahla's face. She could read my face.
- "Do you think I'm lying?"
- "No, no. I just remembered something".
I was surprised when she said:
- "What"?
- "Nothing, go on. It wasn't important".
I had to drop the subject. She had lost the thread of what she was saying. It had made her upset that I perhaps didn't believe her. She leaned back in the armchair.
- "The madness between Ehsan and I was a recurring theme among our friends..."
I looked directly in her eyes.
Yes dear Shirin, load me with all of your old desires and dreams as much as you need. I will keep shut up and listen. It's only a few days, after all, not a whole lifetime. But what about you? As long as you remain in that lion's coat, you're going to miss out on all the joy of being a cat. You need a secure fortress and a pair of strong hands around you, pushing at your bones with love and desire.
Our problem is all these glass windows, and doors without locks and those invisible eyes and ears which lie in wait to ambush behind our stupid minds. If I say I was thinking about your brief, wild love with that beautiful man, your colleague, you will deny it, find every excuse to become angry with me, destroying our few days together, until I kiss you and apologize, saying that you were right after all. But I'm sure that now the chains are fallen, you are no longer refusing to let yourself think about a trip back to Iran, to test the air once more,... and taking Roozbeh with you as well! Idiot! How I always envied your strong headedness!
She shifted in her seat and looked around. The Danish woman was not there any more. Out there, as far as one could see, was water and more water, quiet and calm.
There would be no hope of survival, even if you were Hercules, it would swallow you as easy as if you were a mosquito. The cloud bank had moved right down to touch the waves.
What a burst of sunshine that was! I wish though that I'd given her a long hug that last day, kissed and told her how much I loved her...
She shook her head and turned her face from the water. Shahram's letter was still in her hand.
"... that time we were sitting in a cafe, planning the world's future, is gone. 'Be careful how you fart - the ceiling has a crack in it!' That's life! All that fervent planning, only to be washed away moments later, and again and then again,... and then one day everything is over. You have to go, or you get taken away. But you still hope and hope until the very last moment that it will be all right, all right! I'll make it! Fuck this life (as you used to say). Or maybe you think the same as Shirin that, if only the storm had come a couple of days later, if Dad had sold the orchard a little bit later, if the dog was not barking at that moment, the soup would not have gotten cold and the bird would not have flown away!? ...."
- "Have you heard from Shahram recently?"
Shirin looked at me suspiciously:
- "No, why?"
- "His last letter to me didn't seem very happy".
- "He's ok".
From her quick, off hand reply, it seemed she was annoyed at him.
- "He has never been in despair like this before. I'm scared he's become an addict ..."
The colour changed on Shirin face when I said that. She looked directly at me and my lips, doubtful: "I'm not sure".
She became a bit relaxed:
- "Shahram is always grumbling and mumbling; he's so cynical." She said this, to calm herself.
- "Shahram?! My goodness, have you forgotten? The whole world was too small for him. He was so heated and full of energy. He had the entire household resounding with his exploits..."
Shirin didn't want to be involved in this. Something unpleasant had must have happened between them. I asked inattentively: "Don't you keep in touch?"
She looked at me as if I knew everything yet prying it out of her anyway; "No, it's been months since he last wrote to me."
- "It seems like he doesn't really want to visit us either," I mumbled.
- Good, when he's around, he makes me nervous. He criticizes everything, teases me, curses at Dad, blames the poor old man for his own bad luck..."
Shirin was still talking. Shahla looked at the china vase on top of the television, close to her. A "happy mask" in dirty blue, protruded from the white porcelain. She took the vase and looked curiously at the other side, which was against the wall. It was a "sad mask" in the same pattern.
- "... he was the reason Dad got his heart attack!"
I looked at her; not believing Shirin would say such a thing. She insisted: "It's true. Because he's so damn stubborn."
Shahla put the vase calmly on the table in front of herself: "He just didn't like Dad deciding instead of him. That was it. He didn't want to be the crown prince ..."
- "You are repeating his words...Crown Prince... !"
- "No. It's not Shahram's words. That's the way it was! I think I was a bit angry."
- "The way it was! Dad..."
I couldn't take another round of her sarcasm.
- "Yes, the way it was! Dad wanted his son to study law, to become a real gentleman! I was to study medicine because nursing for him was a glorified form of service. He was pounding all of us, exactly what he was doing with his subordinates.
- "Things hurt me too sometimes, but..."
Shahla bared her teeth: "... for example selling the orchard...."
I couldn't take this old shit once more: "Oh don't bring that story up again! It was nothing compared to the other things he did."
- "But he was no real harm to Shahram...."
- "Please Shirin! Why do we have to escape the reality of it? Dad wanted everybody to be like him. Let's be honest for once. Our marriages were also exactly what he wanted. Love was a romantic fantasy we dreamt about as schoolgirls. That was why when he chose a piece of bone and threw it before us, we believed it was the prince on a white horse. I hated every single day of those eleven years I spent with Keyvan, I detested the whole thing".
For a moment Shahla didn't recognize her own words. She realized she was sitting on the edge of the armchair with her whole body lurched towards Shirin. She pulled back slowly, put one leg on top of the other and locked her hands on her knee, keeping her eyes on her hands so that Shirin would not notice the tears.
She was looking at me astonished. It was maybe unnecessary to let it all out so hastily. For one moment she thought she didn't know the woman sitting in front of her. She seemed about to ask, in disbelief, where my generous nature had gone, but instead she just kept staring at me.
Shahla controlled her outburst and looked out through the window. Her voice was less bitter: "I know what are you thinking, but no, I haven't lost my feelings. I don't hate Dad, but I do hate the pathetic false pride, honors and glories."
Shirin was still looking at me strangely, but benignly, like our mother. I thought maybe a shock would wake her up: "We meant absolutely nothing; we have never been, ever more than..." But I was afraid of saying the rest out loud. She has been leaning on this for years. I didn't want to remove it all, from her broken/tired body.
To be continued
Tomorrow morning there is hospital again and in the late afternoon she will be back in her little flat on the 7th floor, sitting in front of the window, zipping her warm coffee slowly, watching the green silence of the park down there along the Elbe and the drip drip of people with their dogs. Is there anything else she should think about?
Returning to the flat and the city where she had spent the last 10 years of her life, made her feel more spirited than usual. Shahla was searching for something. She took Shahram's letter out of her bag again.
From now (end of September) on we're speeding towards the shorter and darker days and then until April everything will be gray. The streets will swell with movement, pleasure and even a whisper of soul, until New Years, and then...! For the next three months people are buried in themselves, sullen and isolated again, until the short spring comes, days grow brighter and warmer and a smile breezes by... "What a life!"
"... In the past year, that we've been out of touch with each other (it's what you wrote), there is nothing to speak of, nothing to see. Everything sleeps. Day and night are almost the same here. No matter! My calendar is the white hair on my pillow every morning. The things you write about the past, seem like a dream. The years of achievement! Don't make me laugh. In children's playroom the world is one out of three hundred and sixty five dreams, but beyond this window there is no spring any more. There is no more time for us to wait for Mehdi, the Imam. No rider will appear down these furrows of snow ..."
The train drove slowly onto the boat. Pegah, with her new doll in hand, was standing there, ready to go on board.
Baby, please! Keep your energy for days like mine. There are the very same people on deck, sitting in corners, pouring things into their stomachs and thinking their lives had changed.
Pegah with her doll in hand was still waiting there.
I wish there was also someone else pushing me as gently to do things I don't feel like. She stood up reluctantly and stroked Pegah's face and hair.
- "Be careful with that trust. It doesn't come back too easy, if you lose it."
- "What?"
- "Don't lose that doll. I'm not in the mood for tears and tantrums".
The deck was not crowded. She bought a hot chocolate for Pegah and a coffee for herself and sat in a corner by a window. The harbor was covered in a light fog. With the pressure of the boat engine, the water in the docks boiled, lathered and turned in on itself. Seagulls flew happily over the mass of fish, churned up to the water top, their clamouring tearing at the curtain of mist over the harbor.
" ... we ended at the land of birds. Do you remember the sparrows and pigeons in the yard of the Tehran palace coffee shop? Do you still ask, how is it possible only to eat, sleep and still remain so beautiful? Or have you found your answer among so many beautiful, exotic warblers?! We must close our eyes and join the birds. Back there, if you are not close to that guy Reza's Shrine (Mashad) or to his sister's, Ma’sume (Qum), then you have to search every garden and rubbish can for a single loaf, (if you don't in your endeavors become bread yourself for another hungry soul). Here, birds eat cookies. They get an exemption from flight at around forty. Then they spend their days behind windows, sharing their coffee and cookies with their dog or cat for charity's sake, smiling at times while gazing out at the coming and going in the street. There are ninety-four of them, all framed in their windows on the opposite wall of my own. Their smile is terribly beautiful.."
A bitter smile came onto her lips. She took a pen and a small notebook from her bag.
What are you grumbling about? Are you resentful because you spent your youth childishly trying to break boundaries and remove borders? Or do you feel guilty because you rescued your body, unharmed, from the hands of Rostam, and hid behind the snow?
She thought of Pegah and jumped up from her seat, looking around the deck. Pegah was playing with other children. Her breathing returned to normal. A woman took her white notebook from the floor and gave it back saying something in Danish. Shahla thanked her in German and turned to the window.
I am not in the mood to talk in another language.
The sea was calm. The light autumn sunshine was stitching the water. Shirin is growing up slowly.
- "I got lost. In spite of all his kindness, I can't forgive him for all his taking care of me, thinking, deciding instead of me, giving ideas instead ..."
- "Could everything be different?"
- "You know very well how different Ehsan was with other men... "
If I told her that all of them are the same shit, she'd get offended again. I said:
- "Didn't you want it that way, really?"
- "Me?!"
- "All of us..."
- "No way! You know very well how I always hated confinement. And I've always fought against it too."
It was on the tip of my tongue to say, you are lying, even to your twin sister. You gave up every thing to him, like a handicapped child. But instead I said:
- "We all say the same but in fact we loll in their stupid confidence, and enjoy it as well..."
She looked at me for a few seconds in disbelief.
- "You are very unfair! You know how Ehsan always regarded me..."
Yes, I remember at least twice, you were crying, lamenting all his involvements; you simply accepted them, like every other woman, carrying on, "because of my children!" And how you, once, yourself spent a short period of time filled with "love and revenge"! A smile lit up on Shahla's face. She could read my face.
- "Do you think I'm lying?"
- "No, no. I just remembered something".
I was surprised when she said:
- "What"?
- "Nothing, go on. It wasn't important".
I had to drop the subject. She had lost the thread of what she was saying. It had made her upset that I perhaps didn't believe her. She leaned back in the armchair.
- "The madness between Ehsan and I was a recurring theme among our friends..."
I looked directly in her eyes.
Yes dear Shirin, load me with all of your old desires and dreams as much as you need. I will keep shut up and listen. It's only a few days, after all, not a whole lifetime. But what about you? As long as you remain in that lion's coat, you're going to miss out on all the joy of being a cat. You need a secure fortress and a pair of strong hands around you, pushing at your bones with love and desire.
Our problem is all these glass windows, and doors without locks and those invisible eyes and ears which lie in wait to ambush behind our stupid minds. If I say I was thinking about your brief, wild love with that beautiful man, your colleague, you will deny it, find every excuse to become angry with me, destroying our few days together, until I kiss you and apologize, saying that you were right after all. But I'm sure that now the chains are fallen, you are no longer refusing to let yourself think about a trip back to Iran, to test the air once more,... and taking Roozbeh with you as well! Idiot! How I always envied your strong headedness!
She shifted in her seat and looked around. The Danish woman was not there any more. Out there, as far as one could see, was water and more water, quiet and calm.
There would be no hope of survival, even if you were Hercules, it would swallow you as easy as if you were a mosquito. The cloud bank had moved right down to touch the waves.
What a burst of sunshine that was! I wish though that I'd given her a long hug that last day, kissed and told her how much I loved her...
She shook her head and turned her face from the water. Shahram's letter was still in her hand.
"... that time we were sitting in a cafe, planning the world's future, is gone. 'Be careful how you fart - the ceiling has a crack in it!' That's life! All that fervent planning, only to be washed away moments later, and again and then again,... and then one day everything is over. You have to go, or you get taken away. But you still hope and hope until the very last moment that it will be all right, all right! I'll make it! Fuck this life (as you used to say). Or maybe you think the same as Shirin that, if only the storm had come a couple of days later, if Dad had sold the orchard a little bit later, if the dog was not barking at that moment, the soup would not have gotten cold and the bird would not have flown away!? ...."
- "Have you heard from Shahram recently?"
Shirin looked at me suspiciously:
- "No, why?"
- "His last letter to me didn't seem very happy".
- "He's ok".
From her quick, off hand reply, it seemed she was annoyed at him.
- "He has never been in despair like this before. I'm scared he's become an addict ..."
The colour changed on Shirin face when I said that. She looked directly at me and my lips, doubtful: "I'm not sure".
She became a bit relaxed:
- "Shahram is always grumbling and mumbling; he's so cynical." She said this, to calm herself.
- "Shahram?! My goodness, have you forgotten? The whole world was too small for him. He was so heated and full of energy. He had the entire household resounding with his exploits..."
Shirin didn't want to be involved in this. Something unpleasant had must have happened between them. I asked inattentively: "Don't you keep in touch?"
She looked at me as if I knew everything yet prying it out of her anyway; "No, it's been months since he last wrote to me."
- "It seems like he doesn't really want to visit us either," I mumbled.
- Good, when he's around, he makes me nervous. He criticizes everything, teases me, curses at Dad, blames the poor old man for his own bad luck..."
Shirin was still talking. Shahla looked at the china vase on top of the television, close to her. A "happy mask" in dirty blue, protruded from the white porcelain. She took the vase and looked curiously at the other side, which was against the wall. It was a "sad mask" in the same pattern.
- "... he was the reason Dad got his heart attack!"
I looked at her; not believing Shirin would say such a thing. She insisted: "It's true. Because he's so damn stubborn."
Shahla put the vase calmly on the table in front of herself: "He just didn't like Dad deciding instead of him. That was it. He didn't want to be the crown prince ..."
- "You are repeating his words...Crown Prince... !"
- "No. It's not Shahram's words. That's the way it was! I think I was a bit angry."
- "The way it was! Dad..."
I couldn't take another round of her sarcasm.
- "Yes, the way it was! Dad wanted his son to study law, to become a real gentleman! I was to study medicine because nursing for him was a glorified form of service. He was pounding all of us, exactly what he was doing with his subordinates.
- "Things hurt me too sometimes, but..."
Shahla bared her teeth: "... for example selling the orchard...."
I couldn't take this old shit once more: "Oh don't bring that story up again! It was nothing compared to the other things he did."
- "But he was no real harm to Shahram...."
- "Please Shirin! Why do we have to escape the reality of it? Dad wanted everybody to be like him. Let's be honest for once. Our marriages were also exactly what he wanted. Love was a romantic fantasy we dreamt about as schoolgirls. That was why when he chose a piece of bone and threw it before us, we believed it was the prince on a white horse. I hated every single day of those eleven years I spent with Keyvan, I detested the whole thing".
For a moment Shahla didn't recognize her own words. She realized she was sitting on the edge of the armchair with her whole body lurched towards Shirin. She pulled back slowly, put one leg on top of the other and locked her hands on her knee, keeping her eyes on her hands so that Shirin would not notice the tears.
She was looking at me astonished. It was maybe unnecessary to let it all out so hastily. For one moment she thought she didn't know the woman sitting in front of her. She seemed about to ask, in disbelief, where my generous nature had gone, but instead she just kept staring at me.
Shahla controlled her outburst and looked out through the window. Her voice was less bitter: "I know what are you thinking, but no, I haven't lost my feelings. I don't hate Dad, but I do hate the pathetic false pride, honors and glories."
Shirin was still looking at me strangely, but benignly, like our mother. I thought maybe a shock would wake her up: "We meant absolutely nothing; we have never been, ever more than..." But I was afraid of saying the rest out loud. She has been leaning on this for years. I didn't want to remove it all, from her broken/tired body.
To be continued
February 20, 2020
کتاب سال!
معصومه ناصری؛ سی و هفتمین مراسم تقدیر از پدید آورندگان کتاب سال جمهوری اسلامی در نیمه بهمن با حضور رئیس جمهوری ایران برگزار شد. "نقاشی قهوه خانه" خاطرات محکوم ماجرای "ترور رستوران میکونوس"؛ کاظم دارابی! عنوان کتاب خاطرات آقای دارابی که در بخش تاریخ و جغرافیا به عنوان مستند نگاری، اثر برگزیده سال شناخته شده و از آن تقدیر شده. کار تحقیق و تألیف این کتاب را محسن کاظمی بر اساس خاطرات آقای دارابی انجام داده است. عنوان این کتاب برگرفته از تعبیری است که بیش از دو دهه پیش، رهبر جمهوری اسلامی برای رستوران میکونوس به کار برده است. او در فروردین ۱۳۷۶ و چند روز پس از اعلام حکم دادگاه میکونوس در یکی از دیدارهای عمومی اش گفته است "در همین دادگاهی که در آلمان برای قضایای قهوه خانه ای تشکیل شده، آمدند، مسائل را سر هم بندی کردند و به خیال خودشان خیمه شب بازی ای پرداختند." آنچه رهبر جمهوری اسلامی، خیمه شب بازی در قهوه خانه خوانده، ماجرای قتل چهار مخالف سیاسی حکومتش است که در برلین رخ داد و حالا شرحش در این کتاب (ابته به روایت "قاتل"، و خوش آیند "جمهوری" ع. الف) آمده است. روز ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ (شهریور ۱۳۷۱) در رستورانی به نام میکونوس در شهر برلین تعدادی از مخالفان جمهوری اسلامی به قتل رسیدند. بر اساس مشروح حکم دادگاه، اندکی قبل از ساعت ۱۱ شب ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ چهار نفر در رستوران میکونوس واقع در پراگر اشتراسه برلین (خیابان پراگ) با شلیک جمعا ۳۰ گلوله یک مسلسل خودکار و یک سلاح کمری کشته شدند. سرشناس ترین چهره ای که در این ماجرا به قتل رسید، صادق شرفکندی دبیرکل حزب دموکرات کردستان ایران بود. سه نفر دیگر فتاح عبدی، نماینده حزب در اروپا، همایون اردلان، نماینده حزب در آلمان فدرال و نورالله محمدپور مترجم حزب بودند. سه سال پیش از این ترور، دبیرکل حزب دموکرات کردستان ایران، عبدالرحمان قاسملو نیز کشته شده بود و نام مقام های جمهوری اسلامی در فهرست مظنونان قتل او هم به چشم می خورد. پرونده "ترور میکونوس" زمانی رخ داد که در ایران اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری و علی فلاحیان وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی بودند. کتاب نقاشی قهوه خانه که اکنون به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شده روایت زندگی یکی از محکومان دادگاه میکونوس است. کسی که حکم دادگاه می گوید، "تهیه مقدمات ترور" بر عهده او گذاشته شده بود. کاظم دارابی شهروند ایرانی مقیم آلمان در کنار چهار شهروند لبنانی از متهمان دادگاهی بودند که حکم آن آوریل ۱۹۹۷ و آخرین ماه های ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی صادر شد. دارابی و یک شهروند لبنانی به نام رحیل به جرم مباشرت در چهار قتل به حبس ابد محکوم شدند. فرمانده عملیات و عامل اصلی ترور، شخصی به نام عبدالرحمان بنی هاشمی معرفی شد که این عملیات را با همکاری چند نفر از جمله کاظم دارابی برنامه ریزی و اجرا کردند. این پرونده و صدور حکم نهایی دادگاه آن، تبعات سیاسی زیادی برای ایران به دنبال داشت. ابتدا آلمان سفیر خود را از ایران فراخواند و به دنبالش در همراهی با آلمان، سفرای کشورهای اروپایی دیگر نیز تهران را ترک کردند. زمانی که هاشمی رفسنجانی دولت را به محمد خاتمی تحویل داد، سیاست خارجی ایران تحت تاثیر ماجراجویی های وزارت اطلاعات در اروپا و فتوای قتل سلمان رشدی، وضعیتی تیره و تار داشت. در کتاب خاطرات کاظم دارابی اشاراتی به این وضعیت سیاسی شده اما او بیشتر کوشیده است با روایت جزیی ترین بخش های زندگی خود از کودکی تا زمان مهاجرت به آلمان و فعالیت های مذهبی اش و حتی دوران زندان در آنجا، تصویری را که دادگاه میکونوس از او ساخته تغییر داده و خود را قربانی سیستم قضایی آلمان نشان بدهد. (مظلوم نمایی یک قاتل. ع. الف)
کاظم دارابی کیست؟ حکم دادگاه میکونوس، کاظم دارابی را چنین توصیف کرده است: یک تبعه ایران، متولد ۱۹۵۹ در کازرون، که پس از انقلاب ایران در ۲۰ سالگی به آلمان مهاجرت و شروع به تحصیل کرده است. او پیش از واقعه میکونوس هم سابقه مشارکت در زد و خوردهای سیاسی به نفع جمهوری اسلامی را داشته و از گردانندگان مسجد امام جعفر صادق برلین بوده است. بر اساس محتوای کتاب خودش، او در برنامه ریزی و اجرای مراسم مذهبی و حکومتی در حمایت از جمهوری اسلامی مانند مراسم درگذشت آیت الله خمینی یا سالگرد انقلاب ایران نقش داشته، به مسئولان سفارت ایران نزدیک بوده و از میهمانان حکومتی جمهوری اسلامی در آلمان پذیرایی می کرده است. کاظم دارابی پیش از ماجرای میکونوس زندگی اش را ابتدا از مغازه داری و بعدها تجارت میان ایران و آلمان می گذراند و به دلیل رفت و آمدش به مسجد با برخی از لبنانی های ساکن آلمان رابطه نزدیکی داشته و نهایتا با دختر یک خانواده لبنانی هم ازدواج کرده است. در سال ۱۹۸۲ (ده سال قبل از ترور میکونوس) یک بار حکم اخراج از آلمان برایش صادر می شود. در زمان صدور حکم دادگاه میکونوس گفته شد که دلایل این اخراج بر اساس قانون مرکز بایگانی فدرال افشا نمی شود. اما دارابی در کتاب "نقاشی قهوه خانه" می گوید مشارکتش در حمله به خوابگاه دانشگاه شهر ماینس آلمان که جمعی از اعضای سازمان مجاهدین خلق در آن زمان در آن ساکن بوده اند، دلیل صدور حکم اخراجش بوده است. کاظم دارابی وقتی به ماجرای میکونوس می رسد تصویری از یک انسان معمولی با زندگی و دغدغه های معمولی از خود نشان می دهد که از طریق ویدئوتکست (تله تکست) از وقوع این قتل ها مطلع شده است. "زندگی طبیعی و معمولی من با خانواده، دوستان و همکاران ادامه داشت، می خریدم، می فروختم، وارد می کردم، صادر می کردم، قرارداد می بستم، پول می دادم، پول می گرفتم، مهمانی می رفتم، مهمانی می دادم و برای خود رفت و آمدهای معقول و معمولی داشتم." اما همان طور که خودش نوشته اوضاع همواره به کام نمی ماند. او ۹ روز بعد از حادثه به تهران می رود و یک هفته بعد به آلمان بر می گردد و چند روز بعد از بازگشتش در هشتم اکتبر به دست پلیس بازداشت می شود. اما شواهد دیگر از جمله کیفرخواست صادر شده علیه دارابی نشان می دهد که او بر خلاف ادعایش که می نویسد "روحم از میکونوس خبر ندارد"، یک خانه خود را در برلین در اختیار "تیم ترور" قرار داده بوده، عضو نهادهای امنیتی ایران و نزدیک به حزب الله لبنان بوده است. کاظم دارابی در دفاع از خود گفته است که گرچه آن خانه در اجاره او بوده اما برادرش و دوستانش در آن زندگی می کرده اند و از رفت و آمدهای به خانه بی اطلاع بوده است. راوی کتاب نقاشی قهوه خانه تلاش کرده است در بیش از ۹۰۰ صفحه با روایت جزئیات زندگی شخصی اش، تلاش برای مهاجرت و ساختن یک زندگی معمولی در آلمان، روابط و زندگی تجاری اش و دلبستگی اش به خانواده و فرزندانش، خود را از تصویر کسی که در حکم دادگاه، زمینه "ترور میکونوس" را فراهم کرده دور کند. اما از لابه لای همین خاطره ها و یادها، کسانی از پشت پرده می گذرند که دلبستگی عمیق او به جمهوری اسلامی و تلاش عملی اش برای کمک به اهداف آن در اروپا را به مخاطب نشان می دهند. تصویری که از او در کتاب می بینیم تصویر یک "مرد عمل" است. کسی که برای برگزاری تولد همسرش از درون زندان برنامه ریزی می کند، امور تجاری اش را از همان جا سر و سامان می دهد و مسئولان سفارت ایران با یک تماس تلفنی او از زندان، کارهایش را راه می اندازند. کاظم دارابی با استفاده از قانونی که در آلمان به مجرمان اجازه می دهد با وجود شرایطی، در محکومیتشان تخفیف بگیرند، بعد از ۱۵ سال زندان، در دسامبر ۲۰۰۷ (آذر ۱۳۸۶) و زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژآد آزاد و از آلمان اخراج شد. در زمان آزادی او گزارش هایی از احتمال مبادله او با یک زندانی آلمانی در ایران، یا مبادله زندانیان میان لبنان و اسرائیل منتشر شد. اما مقامات آلمان این گزارش ها را تکذیب کردند و آزادی آقای داربی را یک روند قضایی خواندند. در فرودگاه تهران چندین مقام دولتی از جمله علی باقری، معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه به استقبال دارابی رفتند که او در کتابش می نویسد از حضورشان ناراضی بوده است چرا که برای آزادی او تلاشی انجام نداده اند. کتاب "نقاشی قهوه خانه" مجموعه خاطرات حجیمی است که راوی آن در بیش از ۹۰۰ صفحه با ذکر جزئیات بسیار زیاد از مسائل به نظر بی اهمیت زندگی شخصی خودش بارها و بارها خواننده را با این سوال مواجه می کند که چرا باید چنین متن و چنین روایت طولانی و بی انتهایی را بخواند. من هم بارها این سوال را از خودم پرسیدم اما حالا در پایان کتاب می توانم بگویم جذابیت این اثر در مفید و مختصر بودنش نیست، در همین شلوغی پرده نقاشی روی دیوار قهوه خانه است. وسط همه آن رنگ ها و تصویرها، و در سر و صدای نقال باید به عبور سایه ها از پشت پرده دقت کنیم و در گوشه و کنار این تصویر شلوغ، چشم بچرخانیم تا تصویر پنهان پیچ و مهره های دستگاه عظیمی را شناسایی کنیم که در چهل سال گذشته بخشی از ماشین سرکوب مخالفان جمهوری اسلامی بوده اند.
مطالب اضافی (ع. الف.)؛
سوای برخی ماده تاریخ ها که در این مطلب مغشوش بنظر می رسد، نویسنده فراموش کرده بنویسد که در طی حدود چهار سال که دادگاه میکونوس در برلین مشغول این محاکمه بود، تعداد بسیاری به عنوان "شاهد" احضار شدند، و یکی از آنها که به "شاهد C" معروف بود (بعدن نامش فاش شد) یک مامور عالی رتبه ی امنیتی جمهوری اسلامی، در زمان "قتل در رستوران میکونوس" بود، که از جمهوری گریخته بود. وی از جزئیات برنامه ریزی قتل در رستوران میکونوس، اطلاع کامل داشت و در شهادت خود در دادگاه، بسیاری از واقعیت ها را روشن کرد.
مساله ی دیگر این که دادگاه رییس جمهور وقت (رفسنجانی)، رهبر عظما (خامنه ای)، وزیر امور خارجه ی وقت (ولایتی) و وزیر اطلاعات و امنیت دولت رفسنجانی (فلاحیان) را مسوول واقعه ی میکونوس قلمداد کرد، و از همان زمان همه شان تحت تعقیب قانونی پلیس بین الملل (اینترپل) قرار گرفتند. از همان زمان هم هیچ کدامشان (بجز ولایتی) از ایران خارج نشده اند. ولایتی هم چند بار، سفر مخفی به مسکو داشته که آقای "پوتین" و شرکاء، به شکلی مانع دستگیری او شده اند. و حالا به عنوان رابط رهبرعظما با بشار اسد، تنها به دمشق سفر می کند.
موضوع دیگر این که در طول دادگاه، فلاحبان سفری "محرمانه" به آلمان کرد (که البته همه فهمیدند) و گویا مبالغ هنگفتی، به عنوان رهایی آقای دارابی و همکار لبنانی اش، به رییس و برخی مسولین دادگاه پرداخت کرده بوده. وزارت دادگستری آلمان بلافاصله مسولین دادگاه را تعویض کرد و ریاست بعدی، هر پیشنهاد مالی که به او داده شد را فاش کرد، و بالاخره هم دادگاه را به نتیجه و دادن حکم نهایی رسانید.
و بالاخره این که سفارت جمهوری آخوندی که در دادگاه به همکاری با تروریست ها محکوم شده بود، (گویا دولت المان، آقای "موسویان"، سفیر وقت جمهوری اسلامی در آلمان را اخراج کرد، که در "جمهوری" گفتند؛ "ماموریتش تمام شده" و "تعویض شده"!) حضرت موسویان، ابتدا جزو هیات رفع و رجوع مسایل هسته ای درآمد، و سپس تر به عنوان کارشناس مسایل جمهوری، ساکن آمریکا شد، و از جمله "لابی"های جمهوری در ایالات نامتحد است. اینجا و آنجا گهگاه "افاضاتی" هم ارائه می فرمایند که سوای فارسی "نم کشیده"شان، کلن واضح است که ترجمه ی نظرات بیت عظماست!
و بسیاری "اما" و "اگر"های دیگر که به درد کسانی می خورد که هنوز هم جمهوری آخوندی را "انقلابی" و "مردمی" می خوانند، و می دانند؛ از جمله نامه ی وحشتناک و دردناک خانم "نیلوفر بیانی"، متهم پرونده ی "محیط زیستی ها"، که این روزها در فضای مجازی دست به دست می گردد.
کاظم دارابی کیست؟ حکم دادگاه میکونوس، کاظم دارابی را چنین توصیف کرده است: یک تبعه ایران، متولد ۱۹۵۹ در کازرون، که پس از انقلاب ایران در ۲۰ سالگی به آلمان مهاجرت و شروع به تحصیل کرده است. او پیش از واقعه میکونوس هم سابقه مشارکت در زد و خوردهای سیاسی به نفع جمهوری اسلامی را داشته و از گردانندگان مسجد امام جعفر صادق برلین بوده است. بر اساس محتوای کتاب خودش، او در برنامه ریزی و اجرای مراسم مذهبی و حکومتی در حمایت از جمهوری اسلامی مانند مراسم درگذشت آیت الله خمینی یا سالگرد انقلاب ایران نقش داشته، به مسئولان سفارت ایران نزدیک بوده و از میهمانان حکومتی جمهوری اسلامی در آلمان پذیرایی می کرده است. کاظم دارابی پیش از ماجرای میکونوس زندگی اش را ابتدا از مغازه داری و بعدها تجارت میان ایران و آلمان می گذراند و به دلیل رفت و آمدش به مسجد با برخی از لبنانی های ساکن آلمان رابطه نزدیکی داشته و نهایتا با دختر یک خانواده لبنانی هم ازدواج کرده است. در سال ۱۹۸۲ (ده سال قبل از ترور میکونوس) یک بار حکم اخراج از آلمان برایش صادر می شود. در زمان صدور حکم دادگاه میکونوس گفته شد که دلایل این اخراج بر اساس قانون مرکز بایگانی فدرال افشا نمی شود. اما دارابی در کتاب "نقاشی قهوه خانه" می گوید مشارکتش در حمله به خوابگاه دانشگاه شهر ماینس آلمان که جمعی از اعضای سازمان مجاهدین خلق در آن زمان در آن ساکن بوده اند، دلیل صدور حکم اخراجش بوده است. کاظم دارابی وقتی به ماجرای میکونوس می رسد تصویری از یک انسان معمولی با زندگی و دغدغه های معمولی از خود نشان می دهد که از طریق ویدئوتکست (تله تکست) از وقوع این قتل ها مطلع شده است. "زندگی طبیعی و معمولی من با خانواده، دوستان و همکاران ادامه داشت، می خریدم، می فروختم، وارد می کردم، صادر می کردم، قرارداد می بستم، پول می دادم، پول می گرفتم، مهمانی می رفتم، مهمانی می دادم و برای خود رفت و آمدهای معقول و معمولی داشتم." اما همان طور که خودش نوشته اوضاع همواره به کام نمی ماند. او ۹ روز بعد از حادثه به تهران می رود و یک هفته بعد به آلمان بر می گردد و چند روز بعد از بازگشتش در هشتم اکتبر به دست پلیس بازداشت می شود. اما شواهد دیگر از جمله کیفرخواست صادر شده علیه دارابی نشان می دهد که او بر خلاف ادعایش که می نویسد "روحم از میکونوس خبر ندارد"، یک خانه خود را در برلین در اختیار "تیم ترور" قرار داده بوده، عضو نهادهای امنیتی ایران و نزدیک به حزب الله لبنان بوده است. کاظم دارابی در دفاع از خود گفته است که گرچه آن خانه در اجاره او بوده اما برادرش و دوستانش در آن زندگی می کرده اند و از رفت و آمدهای به خانه بی اطلاع بوده است. راوی کتاب نقاشی قهوه خانه تلاش کرده است در بیش از ۹۰۰ صفحه با روایت جزئیات زندگی شخصی اش، تلاش برای مهاجرت و ساختن یک زندگی معمولی در آلمان، روابط و زندگی تجاری اش و دلبستگی اش به خانواده و فرزندانش، خود را از تصویر کسی که در حکم دادگاه، زمینه "ترور میکونوس" را فراهم کرده دور کند. اما از لابه لای همین خاطره ها و یادها، کسانی از پشت پرده می گذرند که دلبستگی عمیق او به جمهوری اسلامی و تلاش عملی اش برای کمک به اهداف آن در اروپا را به مخاطب نشان می دهند. تصویری که از او در کتاب می بینیم تصویر یک "مرد عمل" است. کسی که برای برگزاری تولد همسرش از درون زندان برنامه ریزی می کند، امور تجاری اش را از همان جا سر و سامان می دهد و مسئولان سفارت ایران با یک تماس تلفنی او از زندان، کارهایش را راه می اندازند. کاظم دارابی با استفاده از قانونی که در آلمان به مجرمان اجازه می دهد با وجود شرایطی، در محکومیتشان تخفیف بگیرند، بعد از ۱۵ سال زندان، در دسامبر ۲۰۰۷ (آذر ۱۳۸۶) و زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژآد آزاد و از آلمان اخراج شد. در زمان آزادی او گزارش هایی از احتمال مبادله او با یک زندانی آلمانی در ایران، یا مبادله زندانیان میان لبنان و اسرائیل منتشر شد. اما مقامات آلمان این گزارش ها را تکذیب کردند و آزادی آقای داربی را یک روند قضایی خواندند. در فرودگاه تهران چندین مقام دولتی از جمله علی باقری، معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه به استقبال دارابی رفتند که او در کتابش می نویسد از حضورشان ناراضی بوده است چرا که برای آزادی او تلاشی انجام نداده اند. کتاب "نقاشی قهوه خانه" مجموعه خاطرات حجیمی است که راوی آن در بیش از ۹۰۰ صفحه با ذکر جزئیات بسیار زیاد از مسائل به نظر بی اهمیت زندگی شخصی خودش بارها و بارها خواننده را با این سوال مواجه می کند که چرا باید چنین متن و چنین روایت طولانی و بی انتهایی را بخواند. من هم بارها این سوال را از خودم پرسیدم اما حالا در پایان کتاب می توانم بگویم جذابیت این اثر در مفید و مختصر بودنش نیست، در همین شلوغی پرده نقاشی روی دیوار قهوه خانه است. وسط همه آن رنگ ها و تصویرها، و در سر و صدای نقال باید به عبور سایه ها از پشت پرده دقت کنیم و در گوشه و کنار این تصویر شلوغ، چشم بچرخانیم تا تصویر پنهان پیچ و مهره های دستگاه عظیمی را شناسایی کنیم که در چهل سال گذشته بخشی از ماشین سرکوب مخالفان جمهوری اسلامی بوده اند.
مطالب اضافی (ع. الف.)؛
سوای برخی ماده تاریخ ها که در این مطلب مغشوش بنظر می رسد، نویسنده فراموش کرده بنویسد که در طی حدود چهار سال که دادگاه میکونوس در برلین مشغول این محاکمه بود، تعداد بسیاری به عنوان "شاهد" احضار شدند، و یکی از آنها که به "شاهد C" معروف بود (بعدن نامش فاش شد) یک مامور عالی رتبه ی امنیتی جمهوری اسلامی، در زمان "قتل در رستوران میکونوس" بود، که از جمهوری گریخته بود. وی از جزئیات برنامه ریزی قتل در رستوران میکونوس، اطلاع کامل داشت و در شهادت خود در دادگاه، بسیاری از واقعیت ها را روشن کرد.
مساله ی دیگر این که دادگاه رییس جمهور وقت (رفسنجانی)، رهبر عظما (خامنه ای)، وزیر امور خارجه ی وقت (ولایتی) و وزیر اطلاعات و امنیت دولت رفسنجانی (فلاحیان) را مسوول واقعه ی میکونوس قلمداد کرد، و از همان زمان همه شان تحت تعقیب قانونی پلیس بین الملل (اینترپل) قرار گرفتند. از همان زمان هم هیچ کدامشان (بجز ولایتی) از ایران خارج نشده اند. ولایتی هم چند بار، سفر مخفی به مسکو داشته که آقای "پوتین" و شرکاء، به شکلی مانع دستگیری او شده اند. و حالا به عنوان رابط رهبرعظما با بشار اسد، تنها به دمشق سفر می کند.
موضوع دیگر این که در طول دادگاه، فلاحبان سفری "محرمانه" به آلمان کرد (که البته همه فهمیدند) و گویا مبالغ هنگفتی، به عنوان رهایی آقای دارابی و همکار لبنانی اش، به رییس و برخی مسولین دادگاه پرداخت کرده بوده. وزارت دادگستری آلمان بلافاصله مسولین دادگاه را تعویض کرد و ریاست بعدی، هر پیشنهاد مالی که به او داده شد را فاش کرد، و بالاخره هم دادگاه را به نتیجه و دادن حکم نهایی رسانید.
و بالاخره این که سفارت جمهوری آخوندی که در دادگاه به همکاری با تروریست ها محکوم شده بود، (گویا دولت المان، آقای "موسویان"، سفیر وقت جمهوری اسلامی در آلمان را اخراج کرد، که در "جمهوری" گفتند؛ "ماموریتش تمام شده" و "تعویض شده"!) حضرت موسویان، ابتدا جزو هیات رفع و رجوع مسایل هسته ای درآمد، و سپس تر به عنوان کارشناس مسایل جمهوری، ساکن آمریکا شد، و از جمله "لابی"های جمهوری در ایالات نامتحد است. اینجا و آنجا گهگاه "افاضاتی" هم ارائه می فرمایند که سوای فارسی "نم کشیده"شان، کلن واضح است که ترجمه ی نظرات بیت عظماست!
و بسیاری "اما" و "اگر"های دیگر که به درد کسانی می خورد که هنوز هم جمهوری آخوندی را "انقلابی" و "مردمی" می خوانند، و می دانند؛ از جمله نامه ی وحشتناک و دردناک خانم "نیلوفر بیانی"، متهم پرونده ی "محیط زیستی ها"، که این روزها در فضای مجازی دست به دست می گردد.
February 6, 2020
"ساغری ها" 4
منصوره خانم در کودکی یتیم شد، و در نوجوانی با آقا باقر ازدواج کرد، و در درازای زندگی زناشویی، پنج فرزند آورد؛ منصور، اولین فرزندش در سیزده سالگی فوت کرد، یا به روایتی خودکشی کرد. از همان کودکی هم کمی مشنگ بود، "خوتیه" صدایش می کردند. معصومه سلطان می گفت وقتی به مغازه می رفت، یک کاسه ماست در جیبش می ریخت و تمام راه، انگشت انگشت می خورد! آقاباقر پیش از تولد اولین دخترش، به مرکز آمد. کار و بارش که بالا گرفت و "دستش به دهانش رسید"، خانه ای در "باستیون" خرید و اتومبیلی آمریکایی و... منصوره خانم اما به قد و قامت آرزوهای آقاباقر نمی رسید. همین قدر که در همان چند اتاقی در دو سمت شمال و جنوب خانه، و آشپزخانه به رفت و روب و شست و شو و پخت و پز برسد، روزش شام می شد. همه ی دنیایش در عرض و طول خانه ی باستیون خلاصه می شد، شاید هم چند مثقالی بیشتر؛ همین قدر که بداند تا منیریه و خانه ی داداش حسن، یا تا خانه ی "خاله بتول"، چقدر راه است، و تا خانه ی داداش مهدی چه خطی باید سوار شود، و بعد، چقدر پیاده برود تا برسد. میدان دانسته هایش چند کوچه پس کوچه، بیشتر از دنیای معصومه سلطان بود. مثل مردش به هزار و یک شایستگی که در خود سراغ داشت، نرسیده بود؛ متفکرانی بی هیچ فلسفه، مبارزانی نجنگیده با شمشیرهایی زنگیده در غلاف، سرگرم "بهانه های ساده ی خوشبختی"، روزگارشان با امید به "اگر"ها به شام می رسید؛ "اگر دستم رسد بر چرخ گردون"!... عمری به امید چلو کباب، با نان و پنیری سر کرده بودند. منصوره خانم هم یکی مثل همه ی آن میلیون ها کفتر در آن قفس، بق بقو کنان گرد خود می گشت تا جایی که کورک ها سر باز می کردند، و به چرک و خون می نشستند. از همان جوانی هم گرفتار مرض قند شد، و بعد، درد کلیه، ناراحتی کبد، کم سویی چشم، رماتیسم و کوفت و ماشرا هم، از راه رسیدند، آنقدر که از "ماندگی" (بجای "زندگی") هم حوصله اش سر رفته بود. آقاباقر همان وقت ها که منصوره خانم آبستن اولین دخترش، ملیحه خانم بود، همسر دیگری اختیار کرد. شاید خیال می کرد، به برخی آرزوهایش نزدیک می شود؛ این ازدواج دوم تا دهه ی چهل، تقریبن از همه پنهان ماند. یک دختر و دو پسر هم از زن دوم پیدا کرد. "منیژه" خانم یکی دو سالی از ملیحه خانم کوچک تر بود، و بعد هم "بیژن"، و "بهرام". اوایلی که آقاباقر به تهران آمد، مدتی همخانه ی حسن آقا بود؛ سر کوچه یک بقالی بود که به هیچ وجه نسیه نمی داد. حسن آقا پیله کرده بود که هر جور شده بقال را به نسیه دادن وادارد. یک روز کیسه ای برد و از بقال یک کیلو نخود خواست، بعد یک کیلو عدس، بعد یک کیلو لوبیا (و شاید چند قلم حبوبات دیگر)، و همه را در همان کیسه ریخت. و موقع پرداخت گفت، ای وای، پول همرام نیست، میبرم، پولشو برات میارم. بقال گفت نوچ! کیسه را گرفت، در یک مجمع (سینی بزرگ) خالی کرد، و شروع کرد به سوا کردن. یک مشتری که تازه وارد شده بود، پرسید چه می کنی؟ گفت دارم نسیه وصول می کنم!
آقاباقر بر خلاف زنش، درشت هیکل بود اما سخت خونسرد. صدای منصوره خانم که اوج می گرفت، از جا بلند می شد و به بهانه ای خودش را به اتاقی، جایی دیگر می رساند. گاهی این خونسردی، منصوره خانم را بکلی از کوره به در می کرد، و به جبران کمبود اوتوریته، به تنبیه فیزیکی مردش می پرداخت، قدش که به سر و صورت آقاباقر نمی رسید، یکی دو تا به پک و پهلوی مرد می زد که برای آقاباقر حکم مگسی را داشت؛ می گفت؛ "خیلی خب"، و می رفت. زن می ماند و دست درد و دهانی پر از نفرین. اواسط جنگ دوم، یک مغازه ی الکتریکی، ابتدای لاله زار، باز کرد. تحصیلاتی نداشت اما شم تجاری اش سبب شد کار و بارش رونق بگیرد. سوای شم تجارت و مردم داری، گنجی بود لب بسته و پنهان، که هرگز کسی به رازش پی نبرد. انگار هیچ وقت محرمی نیافت، و آن لب های درشت، همه جای زندگی بسته ماند. آرام می رفت، آرام می آمد، و ناخوش آیندی های زندگی را در سینه می انباشت، تا متورم می شد، و ناگهان می ترکید. برخی ها می گفتند، "به سرش زده"! ناگهان مثل آتشفشان هوار می کشید! در پس پشت آرامش ظاهر، جهانی می گذشت که آثارش در گوشه و کنار اعمال و رفتار او به چشم می آمد. از این که نمی توانست آنی باشد که آرزو می کرد، در آن نامهربان روزگار، دل چرکین بود. "آه"ها که در سینه اش بهم می پیچیدند، فریادی می شدند از سر دلتنگی، افسار پاره می کردند و مرد را وامی داشتند بر "باید" و "نباید"، و بود و نبود جهان، بشورد. پیش از هر سیلان این آتشفشان، راز بزرگ قلعه ی سینه اش را در کوچه پس کوچه های نگاه و لبخنده های زهرآگینش، می شد خواند. طغیان که می کرد، با خدا و شیطان سر ناسازگاری داشت. هرگاه منصوره خانم می پرسید؛ نماز کرده ای؟ می گفت نه، منتظرم سر خدا خلوت بشود. آتش فشان خفته ای که ساکت می آمد، و ساکت می رفت. حول و حوش کودتا، وقتی "خوتیه" خودکشی کرد، یا نادانسته به زندگی خود خاتمه داد، از آنجا که از کمبود سواد مطلوب روز، در رنج بود، میل داشت پسر دومش اصغرآقا، تحصیلکرده باشد. به دنبال این آرزو، اصغرآقا را در چهارده پانزده سالگی به لندن فرستاد تا تحت سرپرستی پسر خاله اش (آقاممد) به دانشگاه برود و چه و چها بشود.
همین که پای آقاباقر به خانه می رسید، نق و نق منصوره خانم شروع می شد. در دنیای کوچک منصوره خانم، این نق نق ها، درد دلی بود مهربانانه با محرمی سنتی که با راز عصمت و عفتش آشنا بود. منصوره خانم علیرغم زبان تند و تلخش، توده ای بود، از مهربانی. قلبش کف دستش بود، و اگر چیزی را خوش نداشت، بی پروا و چشم در چشم، ابراز می کرد. بعدها که امیر، مقیم تهران شد، منصوره خانم که عادت کرده بود امیر، هفته ای یک بار به سراغش برود، اگر درس و کلاس و کار و عیاشی، این سر زدن ها را یکی دو روزی به تاخیر می انداخت، همین که می رسید، همانجا در پاشنه ی در، دلتنگی اش را به شیوه ی خود بر سر جوان خالی می کرد؛ برو گمشو همونجایی که تالا بودی. هیچ دلیل و بهانه ای را هم نمی پذیرفت؛ دوروغ نگو، من تو را میشناسم، سرت تو کونی دختراس و... آنها که مثل بتول خانم و فاطمه خانم حسن آقا، او را بهتر می شناختند، از نیش و کنایه و زبان تلخش آزرده نمی شدند. می گفتند منصوره به کسانی بد و بیراه می گوید که دوستشان دارد. به قول عزت خانم؛ زبان منصوره خانم به قلبش وصل نبود. آقاباقر هم لابد می دانست، و می فهمید، چرا که میان آن همه جیغ و داد و بد و بیراه، انگاری در آن خانه و آن شهر حضور نداشت. غذایش را می خورد، گوشه ای ساکت می نشست و لیوان چایش را هورت می کشید. به جسم نشسته بود، و به روح اما، در جهانی دیگر، هزاران فرسنگ دورتر شاید، سیر می کرد. در ظاهر کوهی کپ کرده و ساکت، و در باطن، عقابی پر و بال زنان، در آسمان های دیگر بود. هیچ چیز از آنچه داشت، با قد و قامتش همخوان نبود، از در شغلش به آسانی تو نمی رفت. زندگی اش نسبت به خواسته هایش آنقدر فشرده و سقف کوتاه بود که همه جا باید خم می شد تا سر و تنش به در و دیوار و سقف نخورد. دردهایش هم به درشتی قد و قامتش بودند.
تابستان بعد، خانواده به خانه ای بزرگ تر و مرغوب تر در یک فرعی خیابان وصال (بزرگمهر)، پشت پمپ بنزین دیانای شاهرضا، کوچ کردند. امیر که در سفر تابستانی به مرکز آمده بود، روزها سرگرم بازی با مسعود و سه چرخه اش، سرتاسر خیابان را می رفتند و می آمدند، و اگر سر و کله ی یخ فروش، خیار فروش، بادمجان فروش... دوره گردی پیدا می شد، منصوره خانم را صدا می زدند. تقریبن تمامی گردشگاه های آن زمان تهران وحومه را، همراه آقاباقر و خانواده دید، "بوت کلاب" (بالاتر از سینما رادیوسیتی بعدی)، "کافه شهرداری" (در محل فعلی تیاتر شهر و پارک دانشجو)، گردشگاه "امانیه"، لب پرتگاه های بیابان های امانیه، و چرخ و فلک بزرگ و تاب هایی که تا روی دره می رفتند و می آمدند. اوشان، فشم، دزاشیب و هر نقطه ی با صفایی دنبال "آب کرج"! یا "سر بند"، سبزه زارهای اطراف "درکه" و... آن سال ها آقاباقر یک "دوج" آمریکایی قرمز رنگ داشت. گاهی پنج شنبه ها امیر و مسعود را سوار می کرد و در خارج شهر، پیش روی جنگل ساعی، جایی که چند لنگ به دست، مشغول شستن ماشین های پارک شده بودند، پیش روی یکی از لنگ به دست های بیکار، پارک می کرد، و بعد، بچه ها به دنبال آقاباقر به "جنگل ساعی" سرازیر می شدند. یکی یک بستنی یخی (آلاسکا) یا نوشیدنی های رنگی، کانادا، شوئپس، فانتا، و... دریافت می کردند، و آقاباقر روی نیمکتی، غرقه در دنیای خود، می نشست به تماشا. سر موقع بر میخاست، با مهربانی های ساده ی یک پدر در کلام، مسعود را صدا می زد، دستش را می گرفت، و سربالایی را تا جاده ی پهلوی بالا می آمدند. ماشین شسته و تر و تمیز، حال و هوایی داشت. خیابان را پایین می لغزید، وارد بزرگمهر می شد، از چهار راه کاخ که می گذشت، نرسیده به وصال، بچه ها پیاده می شدند و آقاباقر به مغازه می رفت.
هرجمعه، از صبح سیاه سحر، منصوره خانم در آشپزخانه، دور خود می چرخید، غذای پنج شش نفر را در قابلمه های متعدد، آماده می کرد. آقاباقر که بیدار می شد، پیراهن و شلواری به تن می کرد و از سر خیابان کاخ، چند نان سنگگ داغ می گرفت... امیر از بزرگی قاشق و چنگال آقاباقر در حیرت بود؛ قاشقش به یک ملاقه ی کوچک می مانست، چای در لیوان را اولین بار دست آقاباقر دید... مرد به غولی می مانست که در چراغ جادو خلاصه اش کرده باشند. صبحانه اش که تمام می شد، لباس می پوشید و می رفت پشت فرمان، گاه یک ساعتی آرام می گرفت، تا قابلمه ها در صندوق عقب، و آدم ها روی صندلی ها جا بگیرند، ساکت، پیش رویش را تماشا می کرد. در ذهن این غول سر به راه چراغ جادو، که خاموش پشت فرمان نشسته بود، چه می گذشت؟ تک تک آجرها و درها و کوبه ها و همسایه های محل را می شناخت... یک عصر جمعه ی بارانی، منصوره خانم گفت ناودان فلانی شکسته. آقاباقر زیر لب زمزمه کرد؛ بله. منصوره خانم پرخاش کرد که؛ کتره ای نگو بله، یه نیگام نکردی. آقاباقر لبخندی زد و طوری که همه بشنوند، گفت دومتری از پایین ناودان کنده شده، و افتاده کف پیاده رو... منصوره خانم تکه ی افتاده ی ناودان را تماشا کرد، و ساکت شد!
"همه هستند"؟ بله. آقاباقر ماشین را روشن می کرد، دنده ی کله عاجی کنار فرمان را بالا و پایین می برد، و "دوج"، مثل راننده اش، آرام، راه می افتاد... هیچ کس نمی دانست امروز کجا می روند. همه اما خاطر جمع بودند که ناخدا، کشتی را به ساحل امنی می رساند، جایی خارج از شهر، شمال یا شرق، "دوج"، کنار باریکه آبی متوقف می شد، فرش و قابلمه های غذا و وسایل به سایه گاه درختی منتقل می شدند. آقاباقر، ساکت به تماشا می ایستاد. صندوق عقب که خالی می شد، از جایی که هیچ کس ندیده بود، لای پتو یا پارچه ای آلوده به روغن و گریس، یکی دو بطر کوچک بیرون می کشید. از طعن و لعن ها و قر و لندهای منصوره خانم، می شد فهمید که "عرق" است. بطری ها را کنار سنگی در آب، جا می داد، کفش و جورابش را در می آورد، و پاهای درشتش را، لخت، در خنکای آب رها می کرد، و زیر رگبار قر و لندها و شکوه های منصوره خانم، آرام می گرفت، به قول منصوره خانم انگاری با دیوار حرف می زنی. تا سه چهار بعدازظهر، با وجود خالی شدن دو بطر "55" یا "سلطانیه"، آقاباقر تفاوتی با غول صبحگاهی نداشت؛ سنگین و موقر پشت فرمان می نشست، و علیرغم باران بد و بیراه و قر و لندی که بر سر و شانه اش فرو می بارید، هرگز از خط و ربط مقررات رانندگی خارج نمی شد.
وزن کردن رفتار شوریده ای علیه سنت، با ارزش های سنت، مثل آن است که از بقال، چند متر ماست بخواهی، یا از نانوا چند لیتر نان! در دوران یاغی گری های آقاباقر، منصوره خانم در خانه تنها بود، اگرچه سه شبح دور و برش پرسه می زدند اما هیچ کدامشان از نیامدن پدر تا دیروقت شب، ککشان هم نمی گزید. مرد ساعاتی بعد از نیمه شب، ناهشیار به خانه می آمد، و از پاشنه ی در گرفتار آواز خروس بی محل می شد. کجا بودی؟ فکر من نیستی، به فکر بچه هایت باش و... خواندن "تجوید" در گوش کودکی که روزهای متمادی گرسنه مانده؛ الف دو زبر اَن و، دو پیش اُن و، دو زیر اِن. زن نمی دانست که تجوید، کودک گرسنه را از مکتب گریزان می کند. برای منصوره خانم اما مساله ساده بود؛ مرد نباید نسبت به زن و فرزندش بی خیال باشد؛ می دید اوضاع خانه و هرچه ی دیگر، بهم ریخته. می خواست از روزگار بدتر جلو بگیرد. بچه ها صبح از پدر پولی می گرفتند و چون میهمانی متوقع، برای نهار و شام به خانه می آمدند. منصوره خانم همین قدر می دانست از دور و بری ها کاری ساخته نیست، با داداش عباس مشورت کرد. عباسعلی هم دهانی بود پر فریاد. پلنگ بند گسیخته را نمی شد با اندرز، به قفس باز گرداند؛ "به شوما احترام میذارد". عباسعلی گفت؛ به هیچ خری احترام نیمیذارد، زیر بار فلک نیمیرد. "این کاسبکارها" می خواستند اسب رمیده را، در جنگل، به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی وادارند. این پندها برای فاطمه که خون از سینه ی سوراخ شده اش فوران می زد، تنبان نمی شد. داداش عباس می دانست که "نه هر که سر بتراشد قلندری داند". یکبار پرسید "فکر میکونی اصغر از پسش بر بیآد؟ و همین شاید جرقه ای شد تا منصوره خانم برای پسرش پیغام بدهد. اصغرآقا با وجودی که مراحل پیش دانشگاهی را گذرانده بود، همه چیز را رها کرد و آمد، به این خیال که می آید و قطار از ریل خارج شده را به ریل باز می گرداند و... مثلن سه چهارماهه، و باز می گردد. اما در همان یکی دو هفته ی اول دریافت که نه او "شبان" است و نه آقاباقر "بره ی گمشده ی راعی"! بیشتر اوقات، تا دیروقت شب، دربدر به دنبال پدر، ویلان و سرگردان کوچه و خیابان شهر بود. زمانی دراز گذشت تا مهر مرد جنبید؛ خسته از ولگردی و شرمنده از فرزند، کمی آرام گرفت. برای اصغرآقا اما روبراه کردن اوضاع خانه و مغازه، شاق تر از اداره ی پدر بود. همان روزها با دیدن زنی که برای گرفتن خرجی به مغازه می آمد، به وجود خانه ی دوم هم پی برد. خرجی دو خانواده از سر و کول مغازه ای ولنگ و واز، با کلی بدهی، چندین وجب گذشته بود. تا بدهکاری ها رفع و رجوع شود و پدر و مغازه و خانه ها و خواهران و برادران تنی و ناتنی، روی ریل بیافتند، و آرام گیرند، دو سه سالی، کمتر یا بیشتر، طول کشید. زمانی که بنظر آمد همه چیز بظاهر مرتب شده، اصغرآقا با پدر عهد و پیمان بست و مادر و خانه را به امان روزگار سپرد و باز، راهی انگلیس شد.
ایام صلح اما، چند سالی بیشتر به درازا نکشید، و سرخوردگی ها بار دیگر مثل آل، بر جان آقاباقر افتاد. او که قادر بود لشکری را اداره کند، بخرد، بفروشد، و... انگار به نگهبانی لانه ی مورچگان گماشته شده بود. شلنگ اندازی های او با بازار سنتی و بسته ی آن روزگار، همخوانی نداشت. بار دیگر یاغی شد. باز هم نیمه های شب مست و پاتیل به خانه آمد، و باز هم منصوره خانم که تا آن ساعت پریشان و بی خواب نشسته بود، سینه ی زخمی مرد را با مسلسل بد و بیراه و نفرین نشانه گرفت، و خستگی، بیماری، و تنهایی روزانه را، بر شانه های خسته و کوفته و زخمی مرد، بار می کرد. دانش و درک هیچ کدامشان، در حد و اندازه ی توانایی ها و استعدادهای نهفته شان نبود. هیچ کدامشان نمی پذیرفتند که آنچه هست، سهمی ست که روزگار برایشان کنار گذاشته، و با دوچرخه ای که نصیبشان شده، نمی شود با قطاری که در همه جای جامعه می دوید، مسابقه داد. حاصل این توهم، زمین خوردن های پی در پی بود، و زخمی که بر سر و صورت هردوشان می نشست. زن روز به روز کم حوصله تر می شد. بچه ها هم، پرخاشگر و نامهربان، سنگ به دیوار کوتاه مادر می زدند. مغازه در دست شاگردان نادلسوز، گرفتار مخاطره بود، و آقاباقر در پناه الکل، بی اعتنا به زندگی دو خانواده، از این کافه به آن کافه، چک می کشید و انعام می داد و در ناهشیاری، می خرید، می فروخت، و در هر دو میدان هم دانسته می باخت. این و آن از قبل دست و دلبازی هایش می چریدند. بدهکارها کمتر می پرداختند و طلبکارها بیشتر می ستاندند. همان سال ها بدهکاری بابت ده تومان بدهی، باغ کرجش را که پنجاه تومان می ارزید، به هفتاد تومان به آقاباقر انداخت، شصت تومان هم طلبکار شد! آقاباقر اول خیابان خاکی متروکه ای که باغ را دو قسمت می کرد، می ایستاد و می گفت؛ اینجا اسلامبول می شود! آن خیابان، چهل سال بعداز آقاباقر، اسلامبول شد! وقتی که دیگر ورثه هم باغ های دو طرف "اسلامبول" را فروخته بودند!
سالی پیش از آن شورش، آقاباقر خانه ی دنگال خیابان وصال را فروخت و خانه ای کم و بیش با همان معماری، اما جمع و جورتر، نزدیک میدان کلانتری یوسف آباد، خرید... همدم روز و شب منصوره خانم، یک تله ویزیون بود که گوشه ی هال، کنار بساط سماور، روی میزی نشانده بودند. تماشای منصوره خانم هنگام تماشای تله ویزیون، از برنامه ها تماشایی تر بود. با انگشت ها، پلک ها را بالا نگه می داشت تا بهتر ببیند. برنامه های مورد علاقه اش دو سه ریال بودند؛ "پیتون په لیس"، و "روزهای زندگی"! قهرمان های "پیتون په لیس" دو پسر جوان یودند؛ "استیو" که وکیل بود، و "رادنی" که کارهای مختلف داشت، و دختری به نام "بتی"، که وقتی با رادنی بگومگوشان می شد، به سراغ استیو می رفت، و چون رابطه شان با استیو خط خطی می شد، سر و کله ی رادنی پیدا می شد. منصوره خانم می گفت این "بتی" تابسونا زنی رادنی س، آ زمسونا زنی استیو! "روزهای زندگی" از این هم خسته کن تر بود؛ زندگی دکتر هورتون و همسرش و یکی دو پسر و یکی دو دختر. پسر و دختر هر از گاهی با کسی سر و سری پیدا می کردند و ازدواج و طلاق و... درگیر شل کن، سفت کن های زندگی! گاهی پسری با زن برادرش روی هم می ریخت و دختری با دوست پسر خواهرش می خوابید و به قول منصوره خانم "در خانه ی هورتون، سگ صاحبش را نیمیشناسد". در آن خانه کسی جرات نداشت خم شود! دلش برای دکتر هورتون می سوخت؛ "همه ی دختراش و عروساش از یکی دیگه آبسنند"! "روزهای زندگی" را "روزهای جندگی" می خواند! در ساعت پخش "سه ریال ها"، خدا هم باید پل صراط را تعطیل می کرد، در بهشت و جهنمش را تخته می کرد و روبروی تله ویزیون، کنار منصوره خانم، می نشست. سال های بعد، مشتری شوی فرخزاد هم شد. به دهن گاله وار "فریدون"خان ایراد می گرفت، و به قد دنگالش، و همین که می خندید، می گفت؛ "خود گوزی و خود خندی..." با این همه، حتی خود فریدون خان هم می دانست که اگر شب جمعه، تمام مملکت از تماشاگر خالی شود، هنوزهم یک مشتری پر و پا قرص دارد.
در یاغی گری این بار آقاباقر، امیر دم دست بود و ماموریت یافت تا قضایا را به شکلی جمع و جور کند. به زودی دریافت که شعور و تجربه اش به هیچ روی به پای دنیادیدگی های آقاباقر نمی رسید. یکی از شب های تعقیب، همین که آقاباقر در باری آرام گرفت، با اعتماد به نفس، وارد شد، یعنی که اتفاقی آن طرف ها بوده و... آقاباقر سر میز دعوتش کرد، و قصه ی ساختگی اش را تا آخر گوش کرد. استکان را که بالا انداختند، آرام و زیر لب گفت؛ شما را دنبال من فرستاده اند؟ امیر مثل تکه ای برف، آب شد. "خانواده ی من سالی به دوازده ماه دیوانه اند، من هم حق دارم یک ماه دیوانه شوم". وقتی ساعتی بعداز نیمه شب، امیر را سر دو راهی عباس آباد، پیاده کرد، تا مدتی کنار خیابان مات و مبهوت مانده بود که مرد از کجا می دانست من در این نزدیکی ها زندگی می کنم؟ مرد، نه به اندازه ی یک پیراهن، که به اندازه ی کهنه کردن ده ها کت و شلوار، از این جوان یک لاقبا پیش بود. شبی با رفقا سر بار فرودگاه نشسته بود، کنار پنجره ی قدی بار، رو به باند فرودگاه، سایه ای آشنا بنظرش آمد. دقایقی تماشایش کرد. در نگاه "سایه"، به دنبال هر طیاره ای که بر میخاست، حسرتی بی پایان موج می زد. انگار که مرد آرزو داشت، فارغ از تار و پود زنجیری که به پر و پایش پیچیده، در یکی از آن اتاقک های پرنده نشسته باشد و به ساعتی از مرزهای ان خراب آباد، گذشته باشد. شاید آرزوی یک عمر سفر، بی در و دربند، تا زمین و زمان را در خرید و فروش و واردات و صادرات بهم بدوزد و... پینه دوزی در آرزوی مدیریت کارخانه ی کفش، آقاباقر کنار پنجره ی بلند بار چنان ایستاده بود که انگاری پاهایش تا زانو در سمنت رو رفته باشند.
منصوره خانم کم کم یاد گرفته بود، با چشم های نیمه باز، چادر بسر بیاندازد و به دکتر و دوایش برسد. گاه که تنهایی فشار می آورد، به زحمت خود را از پله ها بالا می کشید تا مگر با پسری که تنها در اتاقش روی تخت افتاده، چند دقیقه ای هم زبان شود. زوری نداشت تا او به خرید یکه شیشه شیر، وادارد. بیشتر وقت ها هم با چشمانی بیمار، و خیس از پله ها سرازیر می شد، و لابد با خود می گفت این آخرین باری ست که از این پله ها بالا می آیم. چه شد که بار دیگر اصغرآقا وارد ماجرا شد، به یاد ندارم. در اوج ورشکستگی مغازه و بدهی های کلان، سر و کله ی اصغرآقا پیدا شد. زمانی گذشت تا دو خانواده را از پریشانی برهاند. از جایی هم ذهن مادر و خانواده را آماده کرد که زن و زندگی دیگری هم هست، تا پای منیژه خانم و بیژن و بهرام به خانه ی یوسف آباد باز شد. اما رفتار منصوره خانم و خانواده سبب شد تا دیگر پایشان بریده شود. تنها به یاد دارم شب ازدواج امیرخان، اصغرآقا، حتی فکر بازگشت هم از ذهنش پریده بود.
منصوره خانم "سال بهمن" درگذشت. به سالی نکشید که آقاباقر هم راهی بیمارستان شد و به منصوره خانم پیوست. اصغرآقا آرزوهای شخصی اش را سر برید و با مهربانی مادر و صبوری پدر، بار دو خانواده را بر دوش کشید. هر بار پیش آمد تا بپرسم از مرگ والدین به این سو چه گذشت، واگویی قصه را به آینده حواله می داد؛ باید جایی بی خیال نشسته باشیم، با یکی دو ماء الشعیر و...؛ وعده های سر خرمن! همینقدر می دانم که برخی خواهرها و برادرهای تنی و ناتنی، بر سر پس مانده ای ناچیز، چنان او را در تنگنا گذاشتند، لغز خواندند، لنترانی بارش کردند و... اصغرآقا اما ساکت، قرص هایش را خورد، سیگار کشید، گرفتار پارکینسون و آلزایمر شد، و یکی دو سال پیش، به پدر و مادر پیوست.
آقاباقر بر خلاف زنش، درشت هیکل بود اما سخت خونسرد. صدای منصوره خانم که اوج می گرفت، از جا بلند می شد و به بهانه ای خودش را به اتاقی، جایی دیگر می رساند. گاهی این خونسردی، منصوره خانم را بکلی از کوره به در می کرد، و به جبران کمبود اوتوریته، به تنبیه فیزیکی مردش می پرداخت، قدش که به سر و صورت آقاباقر نمی رسید، یکی دو تا به پک و پهلوی مرد می زد که برای آقاباقر حکم مگسی را داشت؛ می گفت؛ "خیلی خب"، و می رفت. زن می ماند و دست درد و دهانی پر از نفرین. اواسط جنگ دوم، یک مغازه ی الکتریکی، ابتدای لاله زار، باز کرد. تحصیلاتی نداشت اما شم تجاری اش سبب شد کار و بارش رونق بگیرد. سوای شم تجارت و مردم داری، گنجی بود لب بسته و پنهان، که هرگز کسی به رازش پی نبرد. انگار هیچ وقت محرمی نیافت، و آن لب های درشت، همه جای زندگی بسته ماند. آرام می رفت، آرام می آمد، و ناخوش آیندی های زندگی را در سینه می انباشت، تا متورم می شد، و ناگهان می ترکید. برخی ها می گفتند، "به سرش زده"! ناگهان مثل آتشفشان هوار می کشید! در پس پشت آرامش ظاهر، جهانی می گذشت که آثارش در گوشه و کنار اعمال و رفتار او به چشم می آمد. از این که نمی توانست آنی باشد که آرزو می کرد، در آن نامهربان روزگار، دل چرکین بود. "آه"ها که در سینه اش بهم می پیچیدند، فریادی می شدند از سر دلتنگی، افسار پاره می کردند و مرد را وامی داشتند بر "باید" و "نباید"، و بود و نبود جهان، بشورد. پیش از هر سیلان این آتشفشان، راز بزرگ قلعه ی سینه اش را در کوچه پس کوچه های نگاه و لبخنده های زهرآگینش، می شد خواند. طغیان که می کرد، با خدا و شیطان سر ناسازگاری داشت. هرگاه منصوره خانم می پرسید؛ نماز کرده ای؟ می گفت نه، منتظرم سر خدا خلوت بشود. آتش فشان خفته ای که ساکت می آمد، و ساکت می رفت. حول و حوش کودتا، وقتی "خوتیه" خودکشی کرد، یا نادانسته به زندگی خود خاتمه داد، از آنجا که از کمبود سواد مطلوب روز، در رنج بود، میل داشت پسر دومش اصغرآقا، تحصیلکرده باشد. به دنبال این آرزو، اصغرآقا را در چهارده پانزده سالگی به لندن فرستاد تا تحت سرپرستی پسر خاله اش (آقاممد) به دانشگاه برود و چه و چها بشود.
همین که پای آقاباقر به خانه می رسید، نق و نق منصوره خانم شروع می شد. در دنیای کوچک منصوره خانم، این نق نق ها، درد دلی بود مهربانانه با محرمی سنتی که با راز عصمت و عفتش آشنا بود. منصوره خانم علیرغم زبان تند و تلخش، توده ای بود، از مهربانی. قلبش کف دستش بود، و اگر چیزی را خوش نداشت، بی پروا و چشم در چشم، ابراز می کرد. بعدها که امیر، مقیم تهران شد، منصوره خانم که عادت کرده بود امیر، هفته ای یک بار به سراغش برود، اگر درس و کلاس و کار و عیاشی، این سر زدن ها را یکی دو روزی به تاخیر می انداخت، همین که می رسید، همانجا در پاشنه ی در، دلتنگی اش را به شیوه ی خود بر سر جوان خالی می کرد؛ برو گمشو همونجایی که تالا بودی. هیچ دلیل و بهانه ای را هم نمی پذیرفت؛ دوروغ نگو، من تو را میشناسم، سرت تو کونی دختراس و... آنها که مثل بتول خانم و فاطمه خانم حسن آقا، او را بهتر می شناختند، از نیش و کنایه و زبان تلخش آزرده نمی شدند. می گفتند منصوره به کسانی بد و بیراه می گوید که دوستشان دارد. به قول عزت خانم؛ زبان منصوره خانم به قلبش وصل نبود. آقاباقر هم لابد می دانست، و می فهمید، چرا که میان آن همه جیغ و داد و بد و بیراه، انگاری در آن خانه و آن شهر حضور نداشت. غذایش را می خورد، گوشه ای ساکت می نشست و لیوان چایش را هورت می کشید. به جسم نشسته بود، و به روح اما، در جهانی دیگر، هزاران فرسنگ دورتر شاید، سیر می کرد. در ظاهر کوهی کپ کرده و ساکت، و در باطن، عقابی پر و بال زنان، در آسمان های دیگر بود. هیچ چیز از آنچه داشت، با قد و قامتش همخوان نبود، از در شغلش به آسانی تو نمی رفت. زندگی اش نسبت به خواسته هایش آنقدر فشرده و سقف کوتاه بود که همه جا باید خم می شد تا سر و تنش به در و دیوار و سقف نخورد. دردهایش هم به درشتی قد و قامتش بودند.
تابستان بعد، خانواده به خانه ای بزرگ تر و مرغوب تر در یک فرعی خیابان وصال (بزرگمهر)، پشت پمپ بنزین دیانای شاهرضا، کوچ کردند. امیر که در سفر تابستانی به مرکز آمده بود، روزها سرگرم بازی با مسعود و سه چرخه اش، سرتاسر خیابان را می رفتند و می آمدند، و اگر سر و کله ی یخ فروش، خیار فروش، بادمجان فروش... دوره گردی پیدا می شد، منصوره خانم را صدا می زدند. تقریبن تمامی گردشگاه های آن زمان تهران وحومه را، همراه آقاباقر و خانواده دید، "بوت کلاب" (بالاتر از سینما رادیوسیتی بعدی)، "کافه شهرداری" (در محل فعلی تیاتر شهر و پارک دانشجو)، گردشگاه "امانیه"، لب پرتگاه های بیابان های امانیه، و چرخ و فلک بزرگ و تاب هایی که تا روی دره می رفتند و می آمدند. اوشان، فشم، دزاشیب و هر نقطه ی با صفایی دنبال "آب کرج"! یا "سر بند"، سبزه زارهای اطراف "درکه" و... آن سال ها آقاباقر یک "دوج" آمریکایی قرمز رنگ داشت. گاهی پنج شنبه ها امیر و مسعود را سوار می کرد و در خارج شهر، پیش روی جنگل ساعی، جایی که چند لنگ به دست، مشغول شستن ماشین های پارک شده بودند، پیش روی یکی از لنگ به دست های بیکار، پارک می کرد، و بعد، بچه ها به دنبال آقاباقر به "جنگل ساعی" سرازیر می شدند. یکی یک بستنی یخی (آلاسکا) یا نوشیدنی های رنگی، کانادا، شوئپس، فانتا، و... دریافت می کردند، و آقاباقر روی نیمکتی، غرقه در دنیای خود، می نشست به تماشا. سر موقع بر میخاست، با مهربانی های ساده ی یک پدر در کلام، مسعود را صدا می زد، دستش را می گرفت، و سربالایی را تا جاده ی پهلوی بالا می آمدند. ماشین شسته و تر و تمیز، حال و هوایی داشت. خیابان را پایین می لغزید، وارد بزرگمهر می شد، از چهار راه کاخ که می گذشت، نرسیده به وصال، بچه ها پیاده می شدند و آقاباقر به مغازه می رفت.
هرجمعه، از صبح سیاه سحر، منصوره خانم در آشپزخانه، دور خود می چرخید، غذای پنج شش نفر را در قابلمه های متعدد، آماده می کرد. آقاباقر که بیدار می شد، پیراهن و شلواری به تن می کرد و از سر خیابان کاخ، چند نان سنگگ داغ می گرفت... امیر از بزرگی قاشق و چنگال آقاباقر در حیرت بود؛ قاشقش به یک ملاقه ی کوچک می مانست، چای در لیوان را اولین بار دست آقاباقر دید... مرد به غولی می مانست که در چراغ جادو خلاصه اش کرده باشند. صبحانه اش که تمام می شد، لباس می پوشید و می رفت پشت فرمان، گاه یک ساعتی آرام می گرفت، تا قابلمه ها در صندوق عقب، و آدم ها روی صندلی ها جا بگیرند، ساکت، پیش رویش را تماشا می کرد. در ذهن این غول سر به راه چراغ جادو، که خاموش پشت فرمان نشسته بود، چه می گذشت؟ تک تک آجرها و درها و کوبه ها و همسایه های محل را می شناخت... یک عصر جمعه ی بارانی، منصوره خانم گفت ناودان فلانی شکسته. آقاباقر زیر لب زمزمه کرد؛ بله. منصوره خانم پرخاش کرد که؛ کتره ای نگو بله، یه نیگام نکردی. آقاباقر لبخندی زد و طوری که همه بشنوند، گفت دومتری از پایین ناودان کنده شده، و افتاده کف پیاده رو... منصوره خانم تکه ی افتاده ی ناودان را تماشا کرد، و ساکت شد!
"همه هستند"؟ بله. آقاباقر ماشین را روشن می کرد، دنده ی کله عاجی کنار فرمان را بالا و پایین می برد، و "دوج"، مثل راننده اش، آرام، راه می افتاد... هیچ کس نمی دانست امروز کجا می روند. همه اما خاطر جمع بودند که ناخدا، کشتی را به ساحل امنی می رساند، جایی خارج از شهر، شمال یا شرق، "دوج"، کنار باریکه آبی متوقف می شد، فرش و قابلمه های غذا و وسایل به سایه گاه درختی منتقل می شدند. آقاباقر، ساکت به تماشا می ایستاد. صندوق عقب که خالی می شد، از جایی که هیچ کس ندیده بود، لای پتو یا پارچه ای آلوده به روغن و گریس، یکی دو بطر کوچک بیرون می کشید. از طعن و لعن ها و قر و لندهای منصوره خانم، می شد فهمید که "عرق" است. بطری ها را کنار سنگی در آب، جا می داد، کفش و جورابش را در می آورد، و پاهای درشتش را، لخت، در خنکای آب رها می کرد، و زیر رگبار قر و لندها و شکوه های منصوره خانم، آرام می گرفت، به قول منصوره خانم انگاری با دیوار حرف می زنی. تا سه چهار بعدازظهر، با وجود خالی شدن دو بطر "55" یا "سلطانیه"، آقاباقر تفاوتی با غول صبحگاهی نداشت؛ سنگین و موقر پشت فرمان می نشست، و علیرغم باران بد و بیراه و قر و لندی که بر سر و شانه اش فرو می بارید، هرگز از خط و ربط مقررات رانندگی خارج نمی شد.
وزن کردن رفتار شوریده ای علیه سنت، با ارزش های سنت، مثل آن است که از بقال، چند متر ماست بخواهی، یا از نانوا چند لیتر نان! در دوران یاغی گری های آقاباقر، منصوره خانم در خانه تنها بود، اگرچه سه شبح دور و برش پرسه می زدند اما هیچ کدامشان از نیامدن پدر تا دیروقت شب، ککشان هم نمی گزید. مرد ساعاتی بعد از نیمه شب، ناهشیار به خانه می آمد، و از پاشنه ی در گرفتار آواز خروس بی محل می شد. کجا بودی؟ فکر من نیستی، به فکر بچه هایت باش و... خواندن "تجوید" در گوش کودکی که روزهای متمادی گرسنه مانده؛ الف دو زبر اَن و، دو پیش اُن و، دو زیر اِن. زن نمی دانست که تجوید، کودک گرسنه را از مکتب گریزان می کند. برای منصوره خانم اما مساله ساده بود؛ مرد نباید نسبت به زن و فرزندش بی خیال باشد؛ می دید اوضاع خانه و هرچه ی دیگر، بهم ریخته. می خواست از روزگار بدتر جلو بگیرد. بچه ها صبح از پدر پولی می گرفتند و چون میهمانی متوقع، برای نهار و شام به خانه می آمدند. منصوره خانم همین قدر می دانست از دور و بری ها کاری ساخته نیست، با داداش عباس مشورت کرد. عباسعلی هم دهانی بود پر فریاد. پلنگ بند گسیخته را نمی شد با اندرز، به قفس باز گرداند؛ "به شوما احترام میذارد". عباسعلی گفت؛ به هیچ خری احترام نیمیذارد، زیر بار فلک نیمیرد. "این کاسبکارها" می خواستند اسب رمیده را، در جنگل، به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی وادارند. این پندها برای فاطمه که خون از سینه ی سوراخ شده اش فوران می زد، تنبان نمی شد. داداش عباس می دانست که "نه هر که سر بتراشد قلندری داند". یکبار پرسید "فکر میکونی اصغر از پسش بر بیآد؟ و همین شاید جرقه ای شد تا منصوره خانم برای پسرش پیغام بدهد. اصغرآقا با وجودی که مراحل پیش دانشگاهی را گذرانده بود، همه چیز را رها کرد و آمد، به این خیال که می آید و قطار از ریل خارج شده را به ریل باز می گرداند و... مثلن سه چهارماهه، و باز می گردد. اما در همان یکی دو هفته ی اول دریافت که نه او "شبان" است و نه آقاباقر "بره ی گمشده ی راعی"! بیشتر اوقات، تا دیروقت شب، دربدر به دنبال پدر، ویلان و سرگردان کوچه و خیابان شهر بود. زمانی دراز گذشت تا مهر مرد جنبید؛ خسته از ولگردی و شرمنده از فرزند، کمی آرام گرفت. برای اصغرآقا اما روبراه کردن اوضاع خانه و مغازه، شاق تر از اداره ی پدر بود. همان روزها با دیدن زنی که برای گرفتن خرجی به مغازه می آمد، به وجود خانه ی دوم هم پی برد. خرجی دو خانواده از سر و کول مغازه ای ولنگ و واز، با کلی بدهی، چندین وجب گذشته بود. تا بدهکاری ها رفع و رجوع شود و پدر و مغازه و خانه ها و خواهران و برادران تنی و ناتنی، روی ریل بیافتند، و آرام گیرند، دو سه سالی، کمتر یا بیشتر، طول کشید. زمانی که بنظر آمد همه چیز بظاهر مرتب شده، اصغرآقا با پدر عهد و پیمان بست و مادر و خانه را به امان روزگار سپرد و باز، راهی انگلیس شد.
ایام صلح اما، چند سالی بیشتر به درازا نکشید، و سرخوردگی ها بار دیگر مثل آل، بر جان آقاباقر افتاد. او که قادر بود لشکری را اداره کند، بخرد، بفروشد، و... انگار به نگهبانی لانه ی مورچگان گماشته شده بود. شلنگ اندازی های او با بازار سنتی و بسته ی آن روزگار، همخوانی نداشت. بار دیگر یاغی شد. باز هم نیمه های شب مست و پاتیل به خانه آمد، و باز هم منصوره خانم که تا آن ساعت پریشان و بی خواب نشسته بود، سینه ی زخمی مرد را با مسلسل بد و بیراه و نفرین نشانه گرفت، و خستگی، بیماری، و تنهایی روزانه را، بر شانه های خسته و کوفته و زخمی مرد، بار می کرد. دانش و درک هیچ کدامشان، در حد و اندازه ی توانایی ها و استعدادهای نهفته شان نبود. هیچ کدامشان نمی پذیرفتند که آنچه هست، سهمی ست که روزگار برایشان کنار گذاشته، و با دوچرخه ای که نصیبشان شده، نمی شود با قطاری که در همه جای جامعه می دوید، مسابقه داد. حاصل این توهم، زمین خوردن های پی در پی بود، و زخمی که بر سر و صورت هردوشان می نشست. زن روز به روز کم حوصله تر می شد. بچه ها هم، پرخاشگر و نامهربان، سنگ به دیوار کوتاه مادر می زدند. مغازه در دست شاگردان نادلسوز، گرفتار مخاطره بود، و آقاباقر در پناه الکل، بی اعتنا به زندگی دو خانواده، از این کافه به آن کافه، چک می کشید و انعام می داد و در ناهشیاری، می خرید، می فروخت، و در هر دو میدان هم دانسته می باخت. این و آن از قبل دست و دلبازی هایش می چریدند. بدهکارها کمتر می پرداختند و طلبکارها بیشتر می ستاندند. همان سال ها بدهکاری بابت ده تومان بدهی، باغ کرجش را که پنجاه تومان می ارزید، به هفتاد تومان به آقاباقر انداخت، شصت تومان هم طلبکار شد! آقاباقر اول خیابان خاکی متروکه ای که باغ را دو قسمت می کرد، می ایستاد و می گفت؛ اینجا اسلامبول می شود! آن خیابان، چهل سال بعداز آقاباقر، اسلامبول شد! وقتی که دیگر ورثه هم باغ های دو طرف "اسلامبول" را فروخته بودند!
سالی پیش از آن شورش، آقاباقر خانه ی دنگال خیابان وصال را فروخت و خانه ای کم و بیش با همان معماری، اما جمع و جورتر، نزدیک میدان کلانتری یوسف آباد، خرید... همدم روز و شب منصوره خانم، یک تله ویزیون بود که گوشه ی هال، کنار بساط سماور، روی میزی نشانده بودند. تماشای منصوره خانم هنگام تماشای تله ویزیون، از برنامه ها تماشایی تر بود. با انگشت ها، پلک ها را بالا نگه می داشت تا بهتر ببیند. برنامه های مورد علاقه اش دو سه ریال بودند؛ "پیتون په لیس"، و "روزهای زندگی"! قهرمان های "پیتون په لیس" دو پسر جوان یودند؛ "استیو" که وکیل بود، و "رادنی" که کارهای مختلف داشت، و دختری به نام "بتی"، که وقتی با رادنی بگومگوشان می شد، به سراغ استیو می رفت، و چون رابطه شان با استیو خط خطی می شد، سر و کله ی رادنی پیدا می شد. منصوره خانم می گفت این "بتی" تابسونا زنی رادنی س، آ زمسونا زنی استیو! "روزهای زندگی" از این هم خسته کن تر بود؛ زندگی دکتر هورتون و همسرش و یکی دو پسر و یکی دو دختر. پسر و دختر هر از گاهی با کسی سر و سری پیدا می کردند و ازدواج و طلاق و... درگیر شل کن، سفت کن های زندگی! گاهی پسری با زن برادرش روی هم می ریخت و دختری با دوست پسر خواهرش می خوابید و به قول منصوره خانم "در خانه ی هورتون، سگ صاحبش را نیمیشناسد". در آن خانه کسی جرات نداشت خم شود! دلش برای دکتر هورتون می سوخت؛ "همه ی دختراش و عروساش از یکی دیگه آبسنند"! "روزهای زندگی" را "روزهای جندگی" می خواند! در ساعت پخش "سه ریال ها"، خدا هم باید پل صراط را تعطیل می کرد، در بهشت و جهنمش را تخته می کرد و روبروی تله ویزیون، کنار منصوره خانم، می نشست. سال های بعد، مشتری شوی فرخزاد هم شد. به دهن گاله وار "فریدون"خان ایراد می گرفت، و به قد دنگالش، و همین که می خندید، می گفت؛ "خود گوزی و خود خندی..." با این همه، حتی خود فریدون خان هم می دانست که اگر شب جمعه، تمام مملکت از تماشاگر خالی شود، هنوزهم یک مشتری پر و پا قرص دارد.
در یاغی گری این بار آقاباقر، امیر دم دست بود و ماموریت یافت تا قضایا را به شکلی جمع و جور کند. به زودی دریافت که شعور و تجربه اش به هیچ روی به پای دنیادیدگی های آقاباقر نمی رسید. یکی از شب های تعقیب، همین که آقاباقر در باری آرام گرفت، با اعتماد به نفس، وارد شد، یعنی که اتفاقی آن طرف ها بوده و... آقاباقر سر میز دعوتش کرد، و قصه ی ساختگی اش را تا آخر گوش کرد. استکان را که بالا انداختند، آرام و زیر لب گفت؛ شما را دنبال من فرستاده اند؟ امیر مثل تکه ای برف، آب شد. "خانواده ی من سالی به دوازده ماه دیوانه اند، من هم حق دارم یک ماه دیوانه شوم". وقتی ساعتی بعداز نیمه شب، امیر را سر دو راهی عباس آباد، پیاده کرد، تا مدتی کنار خیابان مات و مبهوت مانده بود که مرد از کجا می دانست من در این نزدیکی ها زندگی می کنم؟ مرد، نه به اندازه ی یک پیراهن، که به اندازه ی کهنه کردن ده ها کت و شلوار، از این جوان یک لاقبا پیش بود. شبی با رفقا سر بار فرودگاه نشسته بود، کنار پنجره ی قدی بار، رو به باند فرودگاه، سایه ای آشنا بنظرش آمد. دقایقی تماشایش کرد. در نگاه "سایه"، به دنبال هر طیاره ای که بر میخاست، حسرتی بی پایان موج می زد. انگار که مرد آرزو داشت، فارغ از تار و پود زنجیری که به پر و پایش پیچیده، در یکی از آن اتاقک های پرنده نشسته باشد و به ساعتی از مرزهای ان خراب آباد، گذشته باشد. شاید آرزوی یک عمر سفر، بی در و دربند، تا زمین و زمان را در خرید و فروش و واردات و صادرات بهم بدوزد و... پینه دوزی در آرزوی مدیریت کارخانه ی کفش، آقاباقر کنار پنجره ی بلند بار چنان ایستاده بود که انگاری پاهایش تا زانو در سمنت رو رفته باشند.
منصوره خانم کم کم یاد گرفته بود، با چشم های نیمه باز، چادر بسر بیاندازد و به دکتر و دوایش برسد. گاه که تنهایی فشار می آورد، به زحمت خود را از پله ها بالا می کشید تا مگر با پسری که تنها در اتاقش روی تخت افتاده، چند دقیقه ای هم زبان شود. زوری نداشت تا او به خرید یکه شیشه شیر، وادارد. بیشتر وقت ها هم با چشمانی بیمار، و خیس از پله ها سرازیر می شد، و لابد با خود می گفت این آخرین باری ست که از این پله ها بالا می آیم. چه شد که بار دیگر اصغرآقا وارد ماجرا شد، به یاد ندارم. در اوج ورشکستگی مغازه و بدهی های کلان، سر و کله ی اصغرآقا پیدا شد. زمانی گذشت تا دو خانواده را از پریشانی برهاند. از جایی هم ذهن مادر و خانواده را آماده کرد که زن و زندگی دیگری هم هست، تا پای منیژه خانم و بیژن و بهرام به خانه ی یوسف آباد باز شد. اما رفتار منصوره خانم و خانواده سبب شد تا دیگر پایشان بریده شود. تنها به یاد دارم شب ازدواج امیرخان، اصغرآقا، حتی فکر بازگشت هم از ذهنش پریده بود.
منصوره خانم "سال بهمن" درگذشت. به سالی نکشید که آقاباقر هم راهی بیمارستان شد و به منصوره خانم پیوست. اصغرآقا آرزوهای شخصی اش را سر برید و با مهربانی مادر و صبوری پدر، بار دو خانواده را بر دوش کشید. هر بار پیش آمد تا بپرسم از مرگ والدین به این سو چه گذشت، واگویی قصه را به آینده حواله می داد؛ باید جایی بی خیال نشسته باشیم، با یکی دو ماء الشعیر و...؛ وعده های سر خرمن! همینقدر می دانم که برخی خواهرها و برادرهای تنی و ناتنی، بر سر پس مانده ای ناچیز، چنان او را در تنگنا گذاشتند، لغز خواندند، لنترانی بارش کردند و... اصغرآقا اما ساکت، قرص هایش را خورد، سیگار کشید، گرفتار پارکینسون و آلزایمر شد، و یکی دو سال پیش، به پدر و مادر پیوست.
January 14, 2020
روشن - فکران
چند روز پیش مطلبی خواندم از نویسنده ای به نام "عرفان ثابتی" که با اجازه ی ایشان، اینجا بازنشر می کنم؛
"جای بسی تأسف است که کردار و گفتار روشنفکران ایرانی، از بیش از صد سال پیش تاکنون، همیشه و جز در مواردی بسیار استثنایی چنان بوده است که گویی ایرانیان ملتی شجاع، آگاه، منصف، فداکار، مؤمن، آزادی خواه، عدالت طلب، و شریف اند که از بدِ روزگار همواره به زیر یوغ ستم و بیدادِ حکومتگران و دولتمردان بدسگال، نادان، فاسد، و، بی صلاحیت کشیده شده اند و بر عهدۀ روشنفکران است که این مظلومان بی گناه را نمایندگی... کنند...ستم و بیداد کمابیش حکومتگران و دولتمردان، به هیچ روی، جای انکار ندارد، اما این مجیز گویی از مردم نیز، هم انکار مسلّمات است، و خلاف حقیقت طلبی، و هم مردم را به خطا و اشتباه می اندازد و سبب می شود که به کمینگاه یکی از بزرگ ترین دشمنان خود، یعنی درون خود، راه نبرند...اگر بگوییم که، اصلاً، آن نظام سیاسی فاسد...جلوۀ بیرونی همان حالات درونی است، سخنی پُر گزاف گفته ایم؟ امکان دارد که چند ده میلیون انسانی که باورهای صادق، احساسات و عواطف بجا، و خواسته های معقول دارند و، به هیچ وجه، برداشتشان این نیست که از وضع موجود، با یک یا دو یا چند واسطه، سود می برند، زیر سلطه و سیطرۀ چند صد تن ظالم و جائر قرار گیرند...؟" (مصطفی ملکیان، عیب و هنر روشنفکری، فصل نامۀ نگاه نو، زمستان ۱۳۹۶).
بنابراین، می توان گفت که وظیفۀ اصلی روشنفکر تصحیح باورهای کاذب، احساسات و عواطف نابجا و خواسته های نامعقول مردم است و نه ستایش و پیروی از آنان. روشنفکران معاصر ایرانی عمدتاً دلمشغول حکومتگران بوده اند و از مردمان غافل مانده اند. هرگاه نیز که به جامعه پرداخته اند بیشتر خود را بلندگوی مردم پنداشته اند و بی تأمل با توده ها همراه شده اند، همراهی ای که نتایجی هم چون تأسیس و تحکیم جمهوری اسلامی را در پی داشته است. حکومت یا نظام سیاسی، تبلور ویژگی های ملت است. همان طور که نظام هایی هم چون ناسیونال سوسیالیسم و فاشیسم در آلمان و ایتالیا برخاسته از ارادۀ ملت بودند، جمهوری اسلامی نیز نمایندۀ کاستی ها و معایب ایرانیان است. تداوم این نظام سیاسی هم، اگر نگوییم بیش از آن، دست کم به همان اندازه که معلول اراده و توانایی حکومت در حفظ قدرت است، پیامد مسئولیت ناپذیری و فقدان خود انتقادی مردم، به طور عام، و روشنفکران، به طور خاص، است. حمایت میلیون ها ایرانی در فضای مجازی یا واقعی از قاسم سلیمانی، یکی از افرادی که در مظان اتهام جنایت های جنگی در سوریه (و بسیار جاهای دیگر) است، اکثر مخالفان جمهوری اسلامی را متحیر کرده است. بسیاری از آنان این امر را صرفاً معلول پروپاگاندای حکومتی و قدرت نمایی (رژیم) می دانند (و مردمی) که از نظر اقتصادی یا ایدئولوژیک به حکومت وابسته اند. اما چنین پنداری جز خودفریبی نیست. میلیون ها تن از این سوگواران نه با ایدئولوژی اسلامی همسو هستند و نه بیش از دیگر ایرانیان برای امرار معاش به حکومت وابسته اند. آنچه آنان را در صف هواداران فرماندۀ سپاه قدس قرار داده "ناسیونالیسم افراطی" است. "جیسون استنلی" در کتاب "طرز کارِ فاشیسم: سیاست ما و آنها" می گوید: "جوهرۀ فاشیسم وفاداری به قبیله، هویت قومی، دین، سنت، یا در یک کلمه، ملت است. اما بر خلاف نوعی از ملی گرایی که هدفش برابری است، ملی گراییِ فاشیستی، آرمان لیبرال دموکراتیک را طرد و نفی می کند؛ چنین ناسیونالیسمی در خدمت سلطه است، و هدفش قرار گرفتن در رأس سلسله مراتبِ قدرت و منزلت یا حفظ و نگهداری چنین جایگاهی است." عجیب نیست اگر نویسندۀ نامدار مخالف حکومت پهلوی (محمود دولت آبادی) و وزیر امور خارجۀ همان حکومت (اردشیر زاهدی، فرزند سرهنگ زاهدی کودتاگر) هر دو زبان به تحسین فرماندۀ سپاه قدس گشوده اند. اولی گفته است: "توجه من فقط به موضوع تمامیت ارضی بوده است. دو نکته جزو پرنسیب های من بوده است؛ مردم و مرزهای ایران... مابقی قضایا [نقش او در سرکوب اعتراضات سوریه و ...] را من نمی دانم و وارد آن هم نمی شوم". دومی هم این سخنان را بر زبان آورده است: "ژنرال قاسم سلیمانی یک سرباز وطن پرست بود...آدم باید به یک اصولی احترام بگذارد و آن اصول هم مملکت من است... (اردشیر زاهدی لات بی سر و پایی که خود روزگاری مملکت فروش و مردم فروش بود، حالا مملکت شناس و "مردمی" شده!) به روشنی می توان دید که هر دو نفر، به رغم دیگر اختلافات ایدئولوژیک خود، خون ایرانی را از "اجنبی" رنگین تر می دانند و نه تنها قتل و جرح صدها هزار سوری و آوارگی میلیون ها تن دیگر با "مشارکت و معاونت قاسم سلیمانی" را نادیده می گیرند بلکه اصلاً علاقه ای به تحقیق دربارۀ نقش ایران در فاجعۀ انسانی سوریه (و مرزهای دیگر) ندارند و به صراحت می گویند که نمی خواهند "وارد آن" مسئله شوند زیرا "اصولی" که برایشان محترم است صرفاً محدود به حدود "مملکت" خودشان است. اینجاست که پرده از چهرۀ ناسیونالیسم بر می افتد و در می یابیم که ناسیونالیست ها با کمال میل حاضرند که امنیت "هم وطنان" خود را به قیمت نابودی "ناهم وطن"های خود به دست آورند (حالا واقعن "امنیت وطن" به وسیله ی آن قاتل حرفه ای تضمین شده بود؟). در واقع، برای ناسیونالیست ها اخلاق امری "عام" یا "جهان شمول" نیست بلکه امری "خاص" و "ملی" است و دامنه اش از مرزهای جغرافیاییِ کشور فراتر نمی رود. روشنفکر راستین باید بر خلاف امواج شنا کند بی هراس از نام و ننگ، ناسیونالیسم را نقد کند. امروز جهان کمونیسم فرو ریخته است اما ایده قرن نوزدهمی که با نیازها و مقتضیات عصر جهانی شدن هم خوانی ندارد و مهم ترین مانع تحقق وحدت در کثرت و بهروزی نوع بشر است، بیش از پیش ابهت یافته است. پیروزی پوپولیست های ناسیونالیست در گوشه و کنار جهان، از فیلی پین تا لهستان و مجارستان، و از ترکیه تا آمریکا و برزیل حاکی از افزایش چشمگیر چنین ایده ای است. می دانیم که روشنفکری مدرن زادۀ "ماجرای دریفوس" است: در اواخر قرن نوزدهم و در دورانی دستخوش التهابات ناسیونالیستی، آلفرد دریفوس، یک افسر یهودی فرانسوی، به جرم خیانت محکوم شد و چند سال را در تبعید و زندان گذراند. امیل زولا و سیصد نویسنده و هنرمند دیگر که از بی گناهی دریفوس و جعلی بودن مدارک ارائه شده از سوی ناسیونالیست های متعصب آگاه بودند با انتشار نامه ای با عنوان "من متهم می کنم" (که بعدها به "اعلامیۀ روشنفکران" شهرت یافت) از رئیس جمهور فرانسه خواستند تا روند دادرسی عادلانه احیا شود. سرانجام، دیوان عالی فرانسه حکم برائت دریفوس را صادر کرد و او دوباره به ارتش بازگشت. این ماجرا وجهۀ ناسیونالیست های افراطی را مخدوش کرد و در عوض روشنفکران را به یکی از مهم ترین گروه های اجتماعی تبدیل کرد".
ماجرای قاسم سلیمانی" هم می تواند در بلند مدت به تضعیف ناسیونالیسم افراطی در ایران و ترمیم وجهۀ روشنفکران کمک کند اما تحقق چنین امری مشروط به آن است که "روشنفکران ایرانی از مسیر نادرست پیشین یعنی همنوایی با مردم، دست بردارند و دلیرانه هم از حکومت و هم از جامعه انتقاد کنند." چنین روشنفکرانی کمابیش چنین روایتی از مداخلۀ نظامی ایران در سوریه ارائه خواهند داد: "در مارس ۲۰۱۱ در بحبوحۀ خیزش "بهار عربی" در منطقه، شمار فراوانی از مردم سوریه در اعتراض به نقض مستمر حقوق شهروندی خود به خیابان ها ریختند اما به دست حکومت مستبد به شدت سرکوب شدند. جمهوری اسلامی ایران، که منافع راهبردی خود در منطقه (نفوذ در لبنان و تهدید و فشار بر اسرائیل و..) را در خطر می دید از همان ابتدا به حمایت از رژیم حاکم بر سوریه پرداخت و به تدریج کمک های مالی، مستشاری، لجستیکی، فنی و نظامی خود را افزایش داد، به طوری که تا پایان سال ۲۰۱۳ نیروهای نظامی ایران مشارکت چشمگیری در سرکوب معترضان سوری داشتند (تعداد نیروهای نظامی ایران و نیروهای نظامی وابسته به ایران هم چون حزب الله لبنان در سوریه در این مقطع را حدود ده هزار نفر تخمین زده اند). تا این زمان اثری از "داعش" و (تبلیغاتی نظیر) "تهدید مرزهای ایران" نبود. در واقع، یک حکومت غیر دموکراتیک (سوریه) برای سرکوب شهروندان معترض خود به کمک های حکومت غیر دموکراتیک دیگری (ایران) متکی بود که فعالیت های گستردۀ نظامی خود در چند هزار کیلومتری مرزهای ایران را به بهانۀ "منافع ملی" و "عمق استراتژیک" توجیه می کرد. نباید از یاد برد که هرچه حضور ایران طولانی تر شد، شمار کشورهایی هم چون عربستان، قطر، امارات، ترکیه، روسیه و آمریکا که به همان بهانۀ واهیِ "منافع ملی" به مداخله در سوریه و آتش افروزی می پرداختند افزایش یافت. در واقع، می توان گفت که آنچه به تدریج به اعتراضات عمدتاً مسالمت آمیز نخستین ماه ها رنگ و بوی خشونت داد، سرکوب بی رحمانۀ معترضان به دست حکومت سوریه و با حمایت ایران بود. هرچه حضور ایران و رقبایش در سوریه چشمگیرتر شد خشونت افزایش یافت (حضور فعال "ایران شیعه" در منطقه، سبب شد تا سنی ها (نه آمریکا و اسرائیل) "داعش" را تشکیل دهند). حالا سوریه به عرصۀ نزاع میان "منافع ملی" کشورهای گوناگون تبدیل شده بود و آنچه نادیده ماند منافع و بهروزی مردم سوریه بود. این همان "رئال پولیتیکی" است که پایه و اساس نظریه سیاسی ناسیونالیستی را تشکیل می دهد. بر این اساس، هنوز هم چون دوران رم باستان، حق با "زور" است و هر دولتی که قدرت دارد مجاز است که هر طور می خواهد رفتار کند تا "منافع ملیِ" خود را به دست آورد. آنچه پایان زندگی قاسم سلیمانی را رقم زد، "منافع ملی" آمریکا و دیگر رقبای ایران بود (هنوز روشن نیست که مرگ قاسم سلیمانی با توافق رژیم آخوندها بوده یا نه). قاسم سلیمانی می توانست یکی از کسانی باشد که در مظان اتهام جنایت های جنگی در سوریه باشد اما "ترور" او نقض آشکار قوانین بین المللی است. این امر که دولت آمریکا برای توجیه اقدام غیر قانونی خود به همان بهانۀ تکراری "منافع ملی" متوسل می شود بار دیگر خطرناک بودن تمرکز بر منافع خود در دنیایی درهم تنیده را به ما یادآوری می کند. به عبارت دیگر، توجیه اقدامات خود با توسل به اصل "منافع ملی" چیزی جز خودخواهی و نادیده گرفتن منفعت همگانی نیست. به قول "یووال نوح هراری"، نویسندۀ اسرائیلی، که از "تمدن جهانی واحد" سخن می گوید و عقیده دارد که "مشکلات جهانی" ما را "بیش از پیش به یکدیگر وابسته کرده"، "اگر هر ملتی فقط به خودش فکر کند، پس چه کسی به مشکلات جهانی فکر می کند؟" روشنفکر راستین به هیچ وجه نمی پذیرد که "هدف وسیله را توجیه می کند". او تأکید می کند که وسیله باید با هدف متناسب باشد و تفکیک وسیله از هدف را نقض قواعد اخلاقی می شمارد. بر این اساس، قتل یا ترور هیچ کسی، حتی یک تروریست یا جنایتکار جنگی، مجاز نیست. تروریست یا جنایتکار جنگی را باید در دادگاهی منصفانه محاکمه کرد زیرا هدف تحقق عدالت است و نه خونخواهی یا انتقام جویی. نیروهای آمریکایی اگر به دنبال تحقق عدالت بودند باید قاسم سلیمانی را دستگیر می کردند و پرونده اش را به دیوان کیفری بین المللی در لاهه یا دادگاه های کشورهایی هم چون آلمان و فرانسه ارجاع می دادند که به "صلاحیت قضائی جهانی" باور دارند. به نظر می رسد که قاسم سلیمانی باید به دست محاکم قضائی بین المللی سپرده می شد زیرا به قول "ناتالی نوگِرِ"؛ "مهم نیست که اجرای عدالت چقدر طول بکشد-آن هم نه فقط به این دلیل که تعقیب کیفری می تواند از کشتارهای بیشتر جلوگیری کند. مداومت در جمع آوریِ شواهد و ثبت واقعیت ها نقش عمده ای در پیش گیری از تکرار تاریخ توسط منکران این جنایت ها دارد". اما اصرار بر تعقیب "منافع ملی" یک کشور کل دنیا را از این فرصت استثنایی محروم کرد. (یادمان باشد که در تظاهرات مسالمیت آمیز ابان 98 در شهرهای ایران، دست کم چهارصد نفر کشته شدند، و در "انتقام سخت" حضرات از آمریکا، هواپیمایی سقوط کرد و سبب مرگ 176 نفر شد. هم چنین در مراسم تدفین "سردار قاتل" در کرمان، 56 نفر لای دست و پا تلف شدند. یعنی در مجموع، بیش از هفتصد نفر، فدای یک قاتل حرفه ای شدند و حتی یک نفر از بازماندگان این از دست رفتگان، تسلی داده نشد. هر کدام این اشخاص، به اندازه ی "قاسم سلیمانی"، شاید هم بیشتر، ارزشمند بودند. اما ما همه به این دروغ بزرگ که این سردار قاتل، مانع حضور داعش در داخل مرزهایمان بود، به هر رذالتی تن دادیم).
اخیراً محاکمۀ چند مأمور اطلاعاتی سوریه در چنین دادگاه هایی آغاز شده است و محاکمۀ قاسم سلیمانی که در مظان اتهام به جنایت جنگی در سوریه و کشتار مخالفان بشار اسد است می توانست نقطۀ عطفی در دنبال کردن "زنجیرۀ مسئولیت" جنایت های جنگی در سوریه باشد. دولت آمریکا اما متأسفانه چنین نکرد و نه تنها موازین حقوقی و اخلاقی (عدالت خواهی و پرهیز از انتقام جویی) را زیر پا گذاشت و به تحت الشعاع قرار گرفتن سرکوب هولناک اخیر شهروندان ایرانی و حل "موقتی" بحران مشروعیت نظام جمهوری اسلامی کمک کرد (سوء استفاده ی جمهوری آخوندی از مرگ سلیمانی برای فراموش کردن قتل های بی دلیل در تظاهرات دلیلمند)، بلکه منافع مردم سوریه و منطقه را هم نادیده گرفت.
ناسیونالیسم را باید از "وطن دوستی" متمایز کرد. ناسیونالیست، مهر به میهن را به کین و تعصب علیه دیگران می آمیزد اما میهن دوست، مهر به وطن را به نفرت و تعصب نمی آلاید. اگر روشنفکران بتوانند به تدریج چنین معنایی از میهن دوستی را به ایرانیان آموزش دهند و ناسیونالیسم ستیزه جو را به حاشیه برانند، در این صورت دیگر هیچ شخصیت نظامی ای "قهرمان ملی" به شمار نخواهد رفت زیرا صلح، عدالت، دیگر پذیری و نوع دوستی جایگزین خشونت، انتقام، دیگر ستیزی و برتری طلبی خواهد شد. در چنین شرایطی، ایرانیان منفعت خود را گسسته از منفعت تمامی مردم دنیا نخواهند شمرد و سود و زیان دیگر ملل را سود و زیان خود تلقی خواهند کرد. جوانان ایرانی تربیت شده با چنین مفاهیمی از پدرها و پدربزرگ ها و از مادران و مادربزرگ های خود خواهند پرسید: "زمانی که حاکمی مستبد برای حفظ قدرت خود و نظامش به کشتار ده ها هزار نفر و آوارگی میلیون ها تن در کشورهای دیگر پرداخت، "شما" چه کردید؟ چرا (این شعار بی معنا را) پذیرفتید که "امنیت"تان را کدام امنیت؟ در زندان؟) به بهای خون هم نوعان سوری تان به شما "بفروشند"؟ طرح چنین پرسش هایی گواه بلوغ اخلاقی نسل های آینده خواهد بود. در چنین جامعه ای بهرام بیضایی، شاهرخ مسکوب، توران میرهادی و دیگر پیام آوران "آفرینش" و "زندگی"، قهرمان ملی به شمار خواهند رفت و نام سوداگران "ویرانی" و "مرگ" از چنین فهرستی زدوده خواهد شد.
اکثر مطالب داخل پرانتز از من است.
"جای بسی تأسف است که کردار و گفتار روشنفکران ایرانی، از بیش از صد سال پیش تاکنون، همیشه و جز در مواردی بسیار استثنایی چنان بوده است که گویی ایرانیان ملتی شجاع، آگاه، منصف، فداکار، مؤمن، آزادی خواه، عدالت طلب، و شریف اند که از بدِ روزگار همواره به زیر یوغ ستم و بیدادِ حکومتگران و دولتمردان بدسگال، نادان، فاسد، و، بی صلاحیت کشیده شده اند و بر عهدۀ روشنفکران است که این مظلومان بی گناه را نمایندگی... کنند...ستم و بیداد کمابیش حکومتگران و دولتمردان، به هیچ روی، جای انکار ندارد، اما این مجیز گویی از مردم نیز، هم انکار مسلّمات است، و خلاف حقیقت طلبی، و هم مردم را به خطا و اشتباه می اندازد و سبب می شود که به کمینگاه یکی از بزرگ ترین دشمنان خود، یعنی درون خود، راه نبرند...اگر بگوییم که، اصلاً، آن نظام سیاسی فاسد...جلوۀ بیرونی همان حالات درونی است، سخنی پُر گزاف گفته ایم؟ امکان دارد که چند ده میلیون انسانی که باورهای صادق، احساسات و عواطف بجا، و خواسته های معقول دارند و، به هیچ وجه، برداشتشان این نیست که از وضع موجود، با یک یا دو یا چند واسطه، سود می برند، زیر سلطه و سیطرۀ چند صد تن ظالم و جائر قرار گیرند...؟" (مصطفی ملکیان، عیب و هنر روشنفکری، فصل نامۀ نگاه نو، زمستان ۱۳۹۶).
بنابراین، می توان گفت که وظیفۀ اصلی روشنفکر تصحیح باورهای کاذب، احساسات و عواطف نابجا و خواسته های نامعقول مردم است و نه ستایش و پیروی از آنان. روشنفکران معاصر ایرانی عمدتاً دلمشغول حکومتگران بوده اند و از مردمان غافل مانده اند. هرگاه نیز که به جامعه پرداخته اند بیشتر خود را بلندگوی مردم پنداشته اند و بی تأمل با توده ها همراه شده اند، همراهی ای که نتایجی هم چون تأسیس و تحکیم جمهوری اسلامی را در پی داشته است. حکومت یا نظام سیاسی، تبلور ویژگی های ملت است. همان طور که نظام هایی هم چون ناسیونال سوسیالیسم و فاشیسم در آلمان و ایتالیا برخاسته از ارادۀ ملت بودند، جمهوری اسلامی نیز نمایندۀ کاستی ها و معایب ایرانیان است. تداوم این نظام سیاسی هم، اگر نگوییم بیش از آن، دست کم به همان اندازه که معلول اراده و توانایی حکومت در حفظ قدرت است، پیامد مسئولیت ناپذیری و فقدان خود انتقادی مردم، به طور عام، و روشنفکران، به طور خاص، است. حمایت میلیون ها ایرانی در فضای مجازی یا واقعی از قاسم سلیمانی، یکی از افرادی که در مظان اتهام جنایت های جنگی در سوریه (و بسیار جاهای دیگر) است، اکثر مخالفان جمهوری اسلامی را متحیر کرده است. بسیاری از آنان این امر را صرفاً معلول پروپاگاندای حکومتی و قدرت نمایی (رژیم) می دانند (و مردمی) که از نظر اقتصادی یا ایدئولوژیک به حکومت وابسته اند. اما چنین پنداری جز خودفریبی نیست. میلیون ها تن از این سوگواران نه با ایدئولوژی اسلامی همسو هستند و نه بیش از دیگر ایرانیان برای امرار معاش به حکومت وابسته اند. آنچه آنان را در صف هواداران فرماندۀ سپاه قدس قرار داده "ناسیونالیسم افراطی" است. "جیسون استنلی" در کتاب "طرز کارِ فاشیسم: سیاست ما و آنها" می گوید: "جوهرۀ فاشیسم وفاداری به قبیله، هویت قومی، دین، سنت، یا در یک کلمه، ملت است. اما بر خلاف نوعی از ملی گرایی که هدفش برابری است، ملی گراییِ فاشیستی، آرمان لیبرال دموکراتیک را طرد و نفی می کند؛ چنین ناسیونالیسمی در خدمت سلطه است، و هدفش قرار گرفتن در رأس سلسله مراتبِ قدرت و منزلت یا حفظ و نگهداری چنین جایگاهی است." عجیب نیست اگر نویسندۀ نامدار مخالف حکومت پهلوی (محمود دولت آبادی) و وزیر امور خارجۀ همان حکومت (اردشیر زاهدی، فرزند سرهنگ زاهدی کودتاگر) هر دو زبان به تحسین فرماندۀ سپاه قدس گشوده اند. اولی گفته است: "توجه من فقط به موضوع تمامیت ارضی بوده است. دو نکته جزو پرنسیب های من بوده است؛ مردم و مرزهای ایران... مابقی قضایا [نقش او در سرکوب اعتراضات سوریه و ...] را من نمی دانم و وارد آن هم نمی شوم". دومی هم این سخنان را بر زبان آورده است: "ژنرال قاسم سلیمانی یک سرباز وطن پرست بود...آدم باید به یک اصولی احترام بگذارد و آن اصول هم مملکت من است... (اردشیر زاهدی لات بی سر و پایی که خود روزگاری مملکت فروش و مردم فروش بود، حالا مملکت شناس و "مردمی" شده!) به روشنی می توان دید که هر دو نفر، به رغم دیگر اختلافات ایدئولوژیک خود، خون ایرانی را از "اجنبی" رنگین تر می دانند و نه تنها قتل و جرح صدها هزار سوری و آوارگی میلیون ها تن دیگر با "مشارکت و معاونت قاسم سلیمانی" را نادیده می گیرند بلکه اصلاً علاقه ای به تحقیق دربارۀ نقش ایران در فاجعۀ انسانی سوریه (و مرزهای دیگر) ندارند و به صراحت می گویند که نمی خواهند "وارد آن" مسئله شوند زیرا "اصولی" که برایشان محترم است صرفاً محدود به حدود "مملکت" خودشان است. اینجاست که پرده از چهرۀ ناسیونالیسم بر می افتد و در می یابیم که ناسیونالیست ها با کمال میل حاضرند که امنیت "هم وطنان" خود را به قیمت نابودی "ناهم وطن"های خود به دست آورند (حالا واقعن "امنیت وطن" به وسیله ی آن قاتل حرفه ای تضمین شده بود؟). در واقع، برای ناسیونالیست ها اخلاق امری "عام" یا "جهان شمول" نیست بلکه امری "خاص" و "ملی" است و دامنه اش از مرزهای جغرافیاییِ کشور فراتر نمی رود. روشنفکر راستین باید بر خلاف امواج شنا کند بی هراس از نام و ننگ، ناسیونالیسم را نقد کند. امروز جهان کمونیسم فرو ریخته است اما ایده قرن نوزدهمی که با نیازها و مقتضیات عصر جهانی شدن هم خوانی ندارد و مهم ترین مانع تحقق وحدت در کثرت و بهروزی نوع بشر است، بیش از پیش ابهت یافته است. پیروزی پوپولیست های ناسیونالیست در گوشه و کنار جهان، از فیلی پین تا لهستان و مجارستان، و از ترکیه تا آمریکا و برزیل حاکی از افزایش چشمگیر چنین ایده ای است. می دانیم که روشنفکری مدرن زادۀ "ماجرای دریفوس" است: در اواخر قرن نوزدهم و در دورانی دستخوش التهابات ناسیونالیستی، آلفرد دریفوس، یک افسر یهودی فرانسوی، به جرم خیانت محکوم شد و چند سال را در تبعید و زندان گذراند. امیل زولا و سیصد نویسنده و هنرمند دیگر که از بی گناهی دریفوس و جعلی بودن مدارک ارائه شده از سوی ناسیونالیست های متعصب آگاه بودند با انتشار نامه ای با عنوان "من متهم می کنم" (که بعدها به "اعلامیۀ روشنفکران" شهرت یافت) از رئیس جمهور فرانسه خواستند تا روند دادرسی عادلانه احیا شود. سرانجام، دیوان عالی فرانسه حکم برائت دریفوس را صادر کرد و او دوباره به ارتش بازگشت. این ماجرا وجهۀ ناسیونالیست های افراطی را مخدوش کرد و در عوض روشنفکران را به یکی از مهم ترین گروه های اجتماعی تبدیل کرد".
ماجرای قاسم سلیمانی" هم می تواند در بلند مدت به تضعیف ناسیونالیسم افراطی در ایران و ترمیم وجهۀ روشنفکران کمک کند اما تحقق چنین امری مشروط به آن است که "روشنفکران ایرانی از مسیر نادرست پیشین یعنی همنوایی با مردم، دست بردارند و دلیرانه هم از حکومت و هم از جامعه انتقاد کنند." چنین روشنفکرانی کمابیش چنین روایتی از مداخلۀ نظامی ایران در سوریه ارائه خواهند داد: "در مارس ۲۰۱۱ در بحبوحۀ خیزش "بهار عربی" در منطقه، شمار فراوانی از مردم سوریه در اعتراض به نقض مستمر حقوق شهروندی خود به خیابان ها ریختند اما به دست حکومت مستبد به شدت سرکوب شدند. جمهوری اسلامی ایران، که منافع راهبردی خود در منطقه (نفوذ در لبنان و تهدید و فشار بر اسرائیل و..) را در خطر می دید از همان ابتدا به حمایت از رژیم حاکم بر سوریه پرداخت و به تدریج کمک های مالی، مستشاری، لجستیکی، فنی و نظامی خود را افزایش داد، به طوری که تا پایان سال ۲۰۱۳ نیروهای نظامی ایران مشارکت چشمگیری در سرکوب معترضان سوری داشتند (تعداد نیروهای نظامی ایران و نیروهای نظامی وابسته به ایران هم چون حزب الله لبنان در سوریه در این مقطع را حدود ده هزار نفر تخمین زده اند). تا این زمان اثری از "داعش" و (تبلیغاتی نظیر) "تهدید مرزهای ایران" نبود. در واقع، یک حکومت غیر دموکراتیک (سوریه) برای سرکوب شهروندان معترض خود به کمک های حکومت غیر دموکراتیک دیگری (ایران) متکی بود که فعالیت های گستردۀ نظامی خود در چند هزار کیلومتری مرزهای ایران را به بهانۀ "منافع ملی" و "عمق استراتژیک" توجیه می کرد. نباید از یاد برد که هرچه حضور ایران طولانی تر شد، شمار کشورهایی هم چون عربستان، قطر، امارات، ترکیه، روسیه و آمریکا که به همان بهانۀ واهیِ "منافع ملی" به مداخله در سوریه و آتش افروزی می پرداختند افزایش یافت. در واقع، می توان گفت که آنچه به تدریج به اعتراضات عمدتاً مسالمت آمیز نخستین ماه ها رنگ و بوی خشونت داد، سرکوب بی رحمانۀ معترضان به دست حکومت سوریه و با حمایت ایران بود. هرچه حضور ایران و رقبایش در سوریه چشمگیرتر شد خشونت افزایش یافت (حضور فعال "ایران شیعه" در منطقه، سبب شد تا سنی ها (نه آمریکا و اسرائیل) "داعش" را تشکیل دهند). حالا سوریه به عرصۀ نزاع میان "منافع ملی" کشورهای گوناگون تبدیل شده بود و آنچه نادیده ماند منافع و بهروزی مردم سوریه بود. این همان "رئال پولیتیکی" است که پایه و اساس نظریه سیاسی ناسیونالیستی را تشکیل می دهد. بر این اساس، هنوز هم چون دوران رم باستان، حق با "زور" است و هر دولتی که قدرت دارد مجاز است که هر طور می خواهد رفتار کند تا "منافع ملیِ" خود را به دست آورد. آنچه پایان زندگی قاسم سلیمانی را رقم زد، "منافع ملی" آمریکا و دیگر رقبای ایران بود (هنوز روشن نیست که مرگ قاسم سلیمانی با توافق رژیم آخوندها بوده یا نه). قاسم سلیمانی می توانست یکی از کسانی باشد که در مظان اتهام جنایت های جنگی در سوریه باشد اما "ترور" او نقض آشکار قوانین بین المللی است. این امر که دولت آمریکا برای توجیه اقدام غیر قانونی خود به همان بهانۀ تکراری "منافع ملی" متوسل می شود بار دیگر خطرناک بودن تمرکز بر منافع خود در دنیایی درهم تنیده را به ما یادآوری می کند. به عبارت دیگر، توجیه اقدامات خود با توسل به اصل "منافع ملی" چیزی جز خودخواهی و نادیده گرفتن منفعت همگانی نیست. به قول "یووال نوح هراری"، نویسندۀ اسرائیلی، که از "تمدن جهانی واحد" سخن می گوید و عقیده دارد که "مشکلات جهانی" ما را "بیش از پیش به یکدیگر وابسته کرده"، "اگر هر ملتی فقط به خودش فکر کند، پس چه کسی به مشکلات جهانی فکر می کند؟" روشنفکر راستین به هیچ وجه نمی پذیرد که "هدف وسیله را توجیه می کند". او تأکید می کند که وسیله باید با هدف متناسب باشد و تفکیک وسیله از هدف را نقض قواعد اخلاقی می شمارد. بر این اساس، قتل یا ترور هیچ کسی، حتی یک تروریست یا جنایتکار جنگی، مجاز نیست. تروریست یا جنایتکار جنگی را باید در دادگاهی منصفانه محاکمه کرد زیرا هدف تحقق عدالت است و نه خونخواهی یا انتقام جویی. نیروهای آمریکایی اگر به دنبال تحقق عدالت بودند باید قاسم سلیمانی را دستگیر می کردند و پرونده اش را به دیوان کیفری بین المللی در لاهه یا دادگاه های کشورهایی هم چون آلمان و فرانسه ارجاع می دادند که به "صلاحیت قضائی جهانی" باور دارند. به نظر می رسد که قاسم سلیمانی باید به دست محاکم قضائی بین المللی سپرده می شد زیرا به قول "ناتالی نوگِرِ"؛ "مهم نیست که اجرای عدالت چقدر طول بکشد-آن هم نه فقط به این دلیل که تعقیب کیفری می تواند از کشتارهای بیشتر جلوگیری کند. مداومت در جمع آوریِ شواهد و ثبت واقعیت ها نقش عمده ای در پیش گیری از تکرار تاریخ توسط منکران این جنایت ها دارد". اما اصرار بر تعقیب "منافع ملی" یک کشور کل دنیا را از این فرصت استثنایی محروم کرد. (یادمان باشد که در تظاهرات مسالمیت آمیز ابان 98 در شهرهای ایران، دست کم چهارصد نفر کشته شدند، و در "انتقام سخت" حضرات از آمریکا، هواپیمایی سقوط کرد و سبب مرگ 176 نفر شد. هم چنین در مراسم تدفین "سردار قاتل" در کرمان، 56 نفر لای دست و پا تلف شدند. یعنی در مجموع، بیش از هفتصد نفر، فدای یک قاتل حرفه ای شدند و حتی یک نفر از بازماندگان این از دست رفتگان، تسلی داده نشد. هر کدام این اشخاص، به اندازه ی "قاسم سلیمانی"، شاید هم بیشتر، ارزشمند بودند. اما ما همه به این دروغ بزرگ که این سردار قاتل، مانع حضور داعش در داخل مرزهایمان بود، به هر رذالتی تن دادیم).
اخیراً محاکمۀ چند مأمور اطلاعاتی سوریه در چنین دادگاه هایی آغاز شده است و محاکمۀ قاسم سلیمانی که در مظان اتهام به جنایت جنگی در سوریه و کشتار مخالفان بشار اسد است می توانست نقطۀ عطفی در دنبال کردن "زنجیرۀ مسئولیت" جنایت های جنگی در سوریه باشد. دولت آمریکا اما متأسفانه چنین نکرد و نه تنها موازین حقوقی و اخلاقی (عدالت خواهی و پرهیز از انتقام جویی) را زیر پا گذاشت و به تحت الشعاع قرار گرفتن سرکوب هولناک اخیر شهروندان ایرانی و حل "موقتی" بحران مشروعیت نظام جمهوری اسلامی کمک کرد (سوء استفاده ی جمهوری آخوندی از مرگ سلیمانی برای فراموش کردن قتل های بی دلیل در تظاهرات دلیلمند)، بلکه منافع مردم سوریه و منطقه را هم نادیده گرفت.
ناسیونالیسم را باید از "وطن دوستی" متمایز کرد. ناسیونالیست، مهر به میهن را به کین و تعصب علیه دیگران می آمیزد اما میهن دوست، مهر به وطن را به نفرت و تعصب نمی آلاید. اگر روشنفکران بتوانند به تدریج چنین معنایی از میهن دوستی را به ایرانیان آموزش دهند و ناسیونالیسم ستیزه جو را به حاشیه برانند، در این صورت دیگر هیچ شخصیت نظامی ای "قهرمان ملی" به شمار نخواهد رفت زیرا صلح، عدالت، دیگر پذیری و نوع دوستی جایگزین خشونت، انتقام، دیگر ستیزی و برتری طلبی خواهد شد. در چنین شرایطی، ایرانیان منفعت خود را گسسته از منفعت تمامی مردم دنیا نخواهند شمرد و سود و زیان دیگر ملل را سود و زیان خود تلقی خواهند کرد. جوانان ایرانی تربیت شده با چنین مفاهیمی از پدرها و پدربزرگ ها و از مادران و مادربزرگ های خود خواهند پرسید: "زمانی که حاکمی مستبد برای حفظ قدرت خود و نظامش به کشتار ده ها هزار نفر و آوارگی میلیون ها تن در کشورهای دیگر پرداخت، "شما" چه کردید؟ چرا (این شعار بی معنا را) پذیرفتید که "امنیت"تان را کدام امنیت؟ در زندان؟) به بهای خون هم نوعان سوری تان به شما "بفروشند"؟ طرح چنین پرسش هایی گواه بلوغ اخلاقی نسل های آینده خواهد بود. در چنین جامعه ای بهرام بیضایی، شاهرخ مسکوب، توران میرهادی و دیگر پیام آوران "آفرینش" و "زندگی"، قهرمان ملی به شمار خواهند رفت و نام سوداگران "ویرانی" و "مرگ" از چنین فهرستی زدوده خواهد شد.
اکثر مطالب داخل پرانتز از من است.
