Phạm Thị Hoài's Blog, page 4

Hai giấc mộng

Phạm Thị Hoài

Lòng tự ái dântộc đầy thịnh nộ của Trung Quốc không mới, chuyện kiểm duyệt ở TrungQuốc cũng không mới, song lần này là một tai nạn mà các nhà chứctrách đại lục thực ra rất muốn lờ đi.

Sau khi đã đượctrao vô số giải thưởng điện ảnh quốc tế danh giá, trong đó có GiảiSư tử vàng, nữ đạo diễn Trung Quốc Triệu Đình (Chloé Zhao) lại thànhcông rực rỡ ở giải Quả Cầu vàng với bộ phim Nomadland (Xứ ducư). Tân Hoa xã lập tức đưa tin và Hoàn cầu Thời báo, pháo đài ngôn luận chuyên khạc lửa ái quốc, kịp thời tándương ngôi sao vụt sáng ấy là vầng hào quang lộng lẫy đến từ TrungQuốc. Kích thước kiêu hãnh của quốc gia này đo bằng ít nhất chínchữ số. Mạng Sina Weibo ghi nhận hàng trăm triệu lượt đọc tin về mộtbộ phim hoàn toàn xa lạ với xã hội đại lục.

Không tự hào sao được: Triệu Đình rõ ràng là một công dân Trung Quốc. Khác với Lý An (Ang Lee), đạo diễn châu Á duy nhất từng nhiều lần ẵm cả Quả Cầu vàng lẫn Oscar, nhưng ở Trung Quốc thì được coi là người Mỹ, ở Mỹ thì được coi là người Đài Loan và ở Đài Loan thì được coi là người Trung Quốc. Triệu Đình sinh ra và lớn lên tại Bắc Kinh, du học ở Anh từ năm 15 tuổi rồi qua Mỹ. Mẹ đẻ là Hoàng Đào, nhân viên y tế và văn công quân đội, con gái của Hoàng Nghị Thành, cựu Bộ trưởng Năng lượng và Chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước. Cha là đại gia và tỉ phú Triệu Ngọc Cát, từng giữ những trọng trách như Tổng Giám đốc kiêm Phó Chủ tịch Tập đoàn Gang thép Thủ Đô, một tập đoàn nhà nước, thuộc nhóm 10 tập đoàn gang thép lớn nhất thế giới; rồi Tổng Giám đốc Tập đoàn Vật liệu Quốc phòng Quốc gia; hiện là chủ tịch một công ty quản lý đầu tư bất động sản lớn ở Bắc Kinh. Mẹ kế là nữ diễn viên nổi tiếng Tống Đan Đan mà khán giả Việt Nam cũng rất hâm mộ. Quyền lực, thành đạt, tiền bạc, danh tiếng, tài năng và nghệ thuật ở tầm vóc quốc tế: một kịch bản Trung Hoa hoàn mỹ mà Tập Chủ tịch cũng không thể sáng tác hay hơn.

Áp-phích phim Nomadland của Triệu Đình

Tuy chẳng biếtphải làm gì với một bộ phim Mỹ không MCU và Hollywood, không siêu anhhùng đùng đùng đi cứu thế giới, không siêu mỹ nữ phơi phới, không siêuyêu quái và siêu người máy, không siêu thảm họa và siêu tận thế, khôngcả siêu tốc độ và siêu kỹ xảo, một chút zombie lảo đảo hayvài pha dí dỏm để cả rạp cùng ôm bụng cười cũng không, nhưng khángiả đại lục vẫn hoan nghênh Nomadland, nghe nói nó phơi bày bộmặt tàn nhẫn của xã hội Mỹ, nơi những người dân khốn khổ bị đẩytới bước đường cùng, không chốn nương thân, lang thang trên những nẻođường vô vọng. Một đạo diễn Trung Quốc đã chỉ ra cho nước Mỹ thấyhiện thực đen tối của nó, vậy là tự sự về tính ưu việt của môhình Trung Quốc không thể được quảng bá tế nhị mà hiệu quả hơn. Chonên dù doanh thu phòng vé của Nomadland ở đại lục sẽ chỉ mangtính tượng trưng, nhưng hệ thống quảng cáo đã rầm rộ vào cuộc, lịchcông chiếu đã chốt vào ngày 23/4 sắp tới. Vả lại đó chỉ là màn mởđầu. Cuối năm nay, bộ phim bom tấn The Eternals (Tộc Vĩnh hằng) vớidàn siêu sao Angelina Jolie, Kit Harington, Richard Madden, Salma Hayek sẽ ramắt. Đạo diễn được chọn mặt gửi vàng – dự đoán hàng trăm triệu dollarchỉ riêng ở thị trường Trung Quốc – cũng chính là Triệu Đình.

Song hào quang TrungQuốc không được phép có tì vết. Lực lượng lão phấn hồng và tiểuphấn hồng khét tiếng đã nhanh chóng tìm thấy hai phát ngôn rất cóvấn đề. Thứ nhất, trả lời phỏng vấn năm 2013 của Filmmaker,một tạp chí nhỏ ở New York chuyên về điện ảnh độc lập, Triệu Đìnhcho biết đã sống thời thiếu niên ở Trung Quốc, nơi chỉ toàn dối trá màngười ta có cảm giác không bao giờ thoát ra nổi; khi đó cô được dạy nhữngđiều hoàn toàn sai sự thật, khiến cô nổi loạn, chống lại gia đìnhvà môi trường. Sang học ở Anh, cô mới được trang bị để đi tìm sựthật. Thứ hai, trả lời phỏng vấn năm 2020 của trang tin News.com.autháng 12/2020, Triệu Đình cho biết Hoa Kỳ bây giờ là đất nước của cô.

Cơn bão gạch đácủa đại lục cũng đạt tốc độ và kích thước phi thường. Ngay hôm sau,niềm kiêu hãnh bị đổi phắt thành nỗi nhục. Mọi quảng cáo cho bộphim biến mất; không thể tìm thấy hashtag #Nomadland và #NomadlandReleaseDate trên các mạng xã hộinữa; các chuyên gia quạt gió thổi lửa đặt nghi vấn: Vậy Triệu Đìnhlà người Trung Quốc hay người Mỹ gốc Hoa? Cô ta bôi nhọ Trung Quốc màlại muốn Trung Quốc mở trái tim và túi tiền ra hậu đãi ư? Quên đinhé, gieo nhân nào thì gặt quả ấy, cô ta phải trả giá.

Phương Tây quábiết thế nào là trả giá và đã làm chủ nghệ thuật tự kiểm duyệttrước khi tuyên giáo Trung Quốc giơ kéo. Song thận trọng mấy cũng chưađủ, tâm hồn của dân tộc đang khao khát bá chủ thế giới ấy chỉ chờdịp để bị tổn thương. Gần đây nhất, bộ phim Thợ săn quái vật(Monster Hunter) bị tống cổ khỏi đại lục sau một ngày chiếu, lỗtrắng 50 triệu chỉ vì một câu pha trò ngớ ngẩn về cái đầu gối TrungQuốc bẩn thỉu. Nên trang News.com.au vội cung cấp một đính chính: Triệu Đình không nói Mỹ “bây giờ là đấtnước của tôi” (now my country), mà Mỹ “không phải đấtnước của tôi” (not my country). Thực ra rất hợp lý trong văncảnh liên quan, nữ đạo diễn giải thích rằng mình là người ngoạicuộc, không phải chịu gánh nặng lịch sử của một đất nước không phảilà đất nước cô. Sơ suất ấy của cậu đánh máy có thể tha thứ, nhưngphát ngôn về Trung Quốc toàn những điều dối trá thì không. Tuy trang Filmmaker đã xóasạch đoạn nhạy cảm nêu trên, nhưng internet không chophép quên, nguyên bản vẫn còn lưu ở một trang khác.

Rồi Nomadland lại vừa được đề cử tranh giải Oscar ở 6 hạng mục quan trọng, một cơ hội vàng để đại lục ăn mừng Giấc mộng Trung Hoa đang thay thế Giấc mơ Mỹ ngay trên chính nước Mỹ. Thậm chí Tổng Biên tập Hoàn cầu Thời báo Hồ Tích Tiến, chiến binh tư tưởng tuân theo từng nhịp chân của Đảng, cách đây không lâu có bài “Nói vài lời thật lòng với người Việt Nam” dậy sóng, cũng lựa lời mềm mỏng mong cứu vãn tình thế. Ông ta gợi ý rằng Triệu Đình tuy có nói gì đó xúc phạm đất nước, nhưng là chuyện nhiều năm về trước, khi cô còn trẻ, vả lại cô không phải là người bất đồng chính kiến, biến xác tín thành lập trường chính trị để khai thác, vậy không nên loại bỏ phim của cô khỏi thị trường Trung Quốc. Và khuyên: vụ này ta cứ để thị trường tự giải quyết.

Song thị trường chưa kịp trả lời thì Bắc Kinh đã ra lệnh: cấm truyền hình trực tiếp lễ trao giải Oscar năm nay. Tuy bộ phim Trung Quốc/Hồng Kông Em của thời niên thiếu khiến đại lục ngây ngất cũng được đề cử ở hạng mục phim nước ngoài hay nhất, nhưng còn có một tác phẩm khác đứng trong danh sách đề cử: bộ phim tài liệu Do Not Split của đạo diễn Na Uy Anders Hammer về phong trào phản đối dự thảo Luật Dẫn độ, kéo theo làn sóng biểu tình lịch sử ở Hồng Kong 2019/2020.

Một cảnh trong phim Do Not Split của Anders Hammer

Phim của TriệuĐình, cả The Rider mấy năm trước và bây giờ Nomadland, đềucho tôi một cảm giác biết ơn. Biết ơn vì sự chân thực chấn động trongnhững câu chuyện về các số phận bên rìa hay dưới đáy xã hội, đềulà những tồn tại da trắng bấp bênh, thua thiệt, bị tước đoạt, songkhông cần ai rỏ nước mắt mà can đảm, thậm chí bướng bỉnh đương đầu sốphận, thách thức hoàn cảnh, thất bại, chấp nhận thất bại, và đôikhi vươn lên những tầm nhân tính đẹp xót xa. Biết ơn vì sự tinh tế vàthấu cảm không kể xiết của tác giả, một phụ nữ da màu xuất thân từgiới thượng lưu và là hiện thân của Giấc mộng Trung Hoa, hoàn toànngoại cuộc với môi trường Mỹ da trắng bị bần cùng hóa, nằm ngoài haykhước từ Giấc mơ Mỹ. Không thương vay khóc mướn và cũng không thi vịhóa, không vạch trần lên án và cũng không yêu cầu giải pháp, phim củaTriệu Đình vừa là khúc ai ca dịu dàng của những nỗi đau và mất máttrong xã hội Mỹ hiện đại, vừa là bản hoan ca về tính cách vàtruyền thống Mỹ. Rất khẽ, rất nhẹ, nhưng với một liều lượng tuyệtđối chính xác vì chỉ chệch một tông là những bộ phim như Nomadlandđổ sụp, nó trân trọng ngả mũ trước hành trình về hướng chân trờicủa những con người không có gì để mất ngoài ý chí tự do, tự lậpvà sự cô đơn kiêu hãnh của mình. Hành trình ấy khác hẳn hành trìnhcủa những nhân vật chạy trốn số phận và chỉ mong một lần trong đờithấy chú voi khổng lồ của gánh xiếc ở Mãn Châu, chú voi ngồi im, mặcxác cuộc đời ghê tởm, trong bộ phim 4 tiếng đồng hồ Chú voi ngồiim trên đất (An Elephant Still Sitting) của Hồ Ba, cũng một đạo diễnTrung Quốc.

Tôi cho rằng Triệu Đình sẽ không sớm trở về Trung Quốc. Ở đó Hồ Ba đã tự vẫn ngay sau bộ phim đầu tay và duy nhất của mình, ở tuổi 29.

(Tuần san Trẻ, 25/3/2021)

Đảm đang tôm rang hành mỡ

Phạm Thị Hoài

Trong vòng ba năm qua, mỗi lần thả haichữ đảm đang vào ứng dụng dịch thuật của Google tôi đều nhậnđược một kết quả không thay đổi, theo đó đảm đang trong tiếngAnh là guaranteed. Máy dịch Google mà tôi ngưỡng mộ như một đồngnghiệp lớn, tuyệt đối hào phóng, vô tư, cầu thị và ngày càng giỏinghề, vẫn bất lực dài trước đảm đang, vẫn tưởng đó là mộtdạng đảm bảo. Và như mọi trí tuệ nhân tạo, luôn tính đến mọiphương án, nó hồn nhiên gợi ý rằng có một từ khác gần với đảmđang là dâm đãng mà nó dịch là erotic. 

Bất lực là phải. Đảm đang là một trong những trường hợp điển hình khi bối cảnh sinh ra một khái niệm không còn hoặc không còn thống trị và khái niệm đó sống tiếp một đời sống xã hội khác. Đảm đang thuộc di sản ngôn ngữ của ông Hồ Chí Minh, cha đẻ của hàng loạt từ ngữ, khái niệm trong kho tàng tiếng Việt, tất cả đều xuất phát từ bối cảnh chính trị ở miền Bắc Việt Nam thời cộng sản và chiến tranh kề vai tri kỷ. Cụ thể, ngày 22-3-1965, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phát động một phong trào mang tên “Ba đảm nhiệm”, gồm đảm nhiệm sản xuất và công tác, đảm nhiệm gia đình, đảm nhiệm chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Nhưng Hồ Chủ tịch không ưng đảm nhiệm nên chuyển thành đảm đang và chính thức phát động phong trào “Ba đảm đang” trong “Lời kêu gọi nhân ngày 20-7-1965”. Từ đó và chỉ từ đó, phụ nữ Việt Nam được gắn với đảm đang.

Các nhà nghiên cứu “Tư tưởng HồChí Minh” cho rằng đó là sáng tạo ngôn ngữ độc đáo của“Bác”, chỉ thay đổi một chữ mà phản ánh được đúng bảnchất, vai trò của người phụ nữ Việt Nam trong gian khó và tạo nên dấuấn đặc biệt cho phong trào phụ nữ Việt Nam. Gò ép như thế dĩ nhiên làvô nghĩa, đảm đang chẳng qua là cách phát âm khác của đảmđương, mà cả đảm đương lẫn đảm nhiệm đều không bịmột giới tính nào ràng buộc. Nhưng ông Hồ quả nhiên nhạy về âm vần vàlà một nhà tuyên truyền cự phách: “Phụ nữ Việt Nam trung hậuđảm đang” dễ lan tỏa hơn “Phụ nữ Việt Nam trung hậu đảmđương”, và hơn đứt “Phụ nữ Việt Nam trung hậu đảmnhiệm”. Đồng thời, ông biến động từ đảm đương thành tínhtừ đảm đang, một pha hãn hữu trong tiếng Việt vốn không có biếncách. Đến đây thì đồng nghiệp Google đáng kính của tôi chịu thua. Làmsao có thể dịch “đường cày đảm đang”? May là “đường đạnđảm đang” không thấy xuất hiện ở thời “vững tay cày, hay taysúng” đó.

Sau một nửa thế kỷ, ba đảm đang rútlại còn một, chỉ còn là gánh vác việc nhà, rồi một lúc nào đó rúthẳn vào bếp. Các trường mở khóa học nấu ăn “Nàng dâu đảm đang”.Các cửa hàng khuyến mại “Ngày thứ Năm đảm đang” hạ giá xoongnồi và máy làm bếp. Thương hiệu Đảm Đang bán muối ớt, muối tôm, bánhtráng. Các ngôi sao đảm đang khoe tài – và quan trọng hơn: khoe đam mê nấunướng – lăn vào bếp như đặcân chỉ dành cho phụ nữ. Trẻ nhỏ sớm học bài “Bé đảm đang”phụ bếp, và chị em đảm đang chia sẻ bí quyết tôm rang hành mỡ.

Tôi không can ai nuôi chí đảm đang tômrang hành mỡ, chỉ xin tiết lộ là trong nhà tôi, ngôi đảm đang số một hiệnnay thuộc về chiếc lò hấp nướng đa năng Miele. Nàng là người mẹ, ngườivợ và nàng dâu lý tưởng. Sau biết bao tìm tòi hăng máu và khổ sở mệtmỏi và miệt mài học hỏi từ mọi diễn đàn nội trợ và YouTube, chưabao giờ tôi được toại nguyện như thế với món thịt quay giòn bì do nàngMiele đảm đang thao tác, việc của tôi chỉ là vài cái chạm tay vào mànhình. Hôm nay tôi giao cho nàng nhiệm vụ nướng bánh. Bánh mỳ Việt Namruột xốp vỏ giòn tan. Nàng OK thật ngoan, lặng lẽ đảm đương, rồimột lúc nào đó khẽ khàng thưa em xong rồi ạ. Với mọi phụ nữ ở ViệtNam, những người muốn thoát khỏi cái “truyền thống đảm đang”– như nêu trên, đó chỉ là một “truyền thống” chưa đầy 56 năm –và cả những người muốn được giầm chân trong đó, rồi công nghệ sẽ đến,từng bước tiến hành công cuộc giải phóng của nó tùy trình độ tiếnbộ và phát triển của xã hội. Càng nghèo khó lạc hậu, càng thủ cựutăm tối, càng cần phụ nữ đảm đang.

8/3/2021

Về “sến”, nhân dịp ra mắt bản điện tử của Marie Sến trên Amazon Kindle

PhạmThị Hoài

Hiếm có từ nào trong tiếng Việt mà nguồn gốc thiếu chắc chắn, ta Tây Tàu hỗn loạn, nhưng lại gợi nhiều liên tưởng và hợp với tính cách Việt như sến. Là người Việt thì phải sến súa. Đó là ý tưởng kích thích tôi viết cuốn tiểu thuyết này.

Cónhiều giả thuyết về nguồn gốc của cái tên Marie Sến:

Con sen

Con senchỉ người hầu gái ở các gia đình khá giả, thường ở thành thị trongxã hội Việt Nam khoảng từ đầu thế kỷ hai mươi. Có thuyết cho đó làvế nữ của thằng quýt, chỉ hạng dân đen vô danh (Quýt làm Camchịu) đã tồn tại từ lâu trong tiếng Việt, tuy lại có thuyết cho rằngthằng quýt chính là quất nô (橘奴), từ tích Lý Hoàng trồngngàn gốc cam quýt trong sách Tương dương ký, được nhắc tới trongTam quốc chí. Còn sen trong con sen, có thuyết chođó là dạng Việt hóa của tiếng Pháp servante, con hầu,khác với con ở trong xã hội Việt Nam trước thời thuộc Pháp.Dù xuất phát từ đâu, thằng quýt con sen chỉ tôi tớ nô bộc, tứchạng tiện dân, thấp kém về mọi phương diện. 

Nếu sếnbắt nguồn từ sen trong con sen thì vì sao sến hiếmkhi xuất hiện ở miền Bắc trước 1975? Vì tầng lớp con hầu người ở đãbiến mất trong xã hội mới, với một giới lãnh đạo tự định nghĩa làcông bộc, đầy tớ của nhân dân? (Thời hậu xã hội chủ nghĩa, con sennay đã thành con sin, Việt hóa của ô-sin, người giúp việc, theobộ phim truyền hình Nhật Oshin.)

Mari Phông-tên

Con sentheo người Bắc 54 di cư vào miền Nam vốn chuộng một từ khác: ở đợ.Họ và những phụ nữ quê mùa nghèo khó khác ở thành phố thường đếnmáy nước công cộng (fontaine) giặt giũ, rửa ráy, vừa sinh hoạt vừahò hát những điệu bình dân mùi mẫn. Báo chí gọi đùa họ cho sang lànhững Mari đờ la Phông-tên.

Maria Schell

Có thuyếtcho rằng Marie Sến là tên Việt hóa của Maria Schell, diễn viên đóng vainàng Grushenka trong phim Anh em nhà Karamazov theo tiểu thuyếtcùng tên của Dostoevsky, được chiếu đầu những năm 60 ở các đô thịmiền Nam. Maria Schell lẳng lơ, quyến rũ, rên rỉ, quằn quại, bốc lửatrong phim Hollywood lâm ly nhanh chóng kéo theo một làn sóng Marie Sếnngoài đời.

Sentimental

Có thuyếtcho rằng sến là dạng Việt hóa ngắn gọn của sentimental,đa sầu đa cảm, tâm hồn diết da trái tim chảy nước.

Đàn sến

Nguyên làtần cầm (秦琴), từ bính âm qín, đọc là shin,chuyển thành sến, đàn sến là một nhạc cụ của miền Nam, chocác hình thức âm nhạc cổ truyền đặc trưng của miền Nam như cải lương,vọng cổ, đờn ca tài tử, nhưng lại cũng thích hợp với phong trào tânnhạc Bolero, rồi gắn liền với nhạc tân cổ giao duyên làm mưa làm gióở miền Nam trước 1975. Dòng nhạc đó thích hợp với gu bình dân đa cảm,là si-rô cho đám đông, dĩ nhiên cũng được các con sen ưa chuộng. Tùy liêntưởng mà từ đó sến có thể gợi thêm những ấn tượng khác: thiết tha, nãonề, nỉ non, than thở, cải lương, lãng mạn, đồng bóng, đua đòi, rẻ tiền,hời hợt, phô phang, rởm…

Tôi đã tìm cách dựng nên một Marie Sến từ chỗ không biết gì chính xác về Marie Sến. Vậy Marie Sến của tôi là một phỏng đoán nữa về sến, để thêm một nét có thể nữa vào chân dung người Việt.

Marie Sến được Thanh Văn ấn hành lần đầu năm 1996 tại California, chưa bao giờ được xuất bản tại Việt Nam và từ hôm nay được xuất bản điện tử trên Amazon Kindle.

5/3/2021

Về bản điện tử của Thiên Sứ vừa ra mắt trên Amazon Kindle

Phạm Thị Hoài

Thiên Sứ, cuốn tiểuthuyết đầu tay của tôi được xuất bản lần đầu năm 1988 và sau đó táibản một lần năm 1995 tại Việt Nam, cả hai lần đều bị kiểm duyệt mộtsố từ và đoạn. Các bản điện tử lưu hành trên mạng đều dựa trên nhữngbản bị kiểm duyệt đó và có nhiều khuyết điểm thường thấy như trìnhbày cẩu thả, lỗi chính tả, lỗi đánh máy… Đọc văn là tự nguyện chịuđựng, song không phải để chấp nhận những thứ không có chức năng nào ngoàisự xấu xí vô ý đó.   

Sau hơn ba mươi năm, tôi không có hy vọng được xuất bản trở lạitại Việt Nam, nên quyết định sử dụng kênh tự xuất bản của Amazon. Tôichọn Amazon để cố định tác phẩm, vì tại đây không một ai ngoài tôi cóthể can thiệp vào văn bản tác phẩm. Tôi chọn xuất bản điện tử vìcho rằng không ai cần một cuốn sách của tôi in trên giấy, cây cối đã đủchết cho các nhu cầu khác của con người. Nơi duy nhất cần sách giấy làcác thư viện công cộng. Cũng không ai cần mất cước phí để đọc sách, nhấtlà khi giá vận chuyển cho độc giả toàn cầu ngày nay đắt hơn bản thânsản phẩm là cuốn sách. Độc giả văn chương hiếm khi là người giàu vànhà văn không được bưu điện chia lợi nhuận. Tôi không sống bằng nhuận bút,nên hoàn toàn hài lòng với giá tượng trưng 3.50 Dollar cho bản điện tửvà miễn phí cho thành viên của Kindle Unlimited. Nếu chưa tham gia chươngtrình “đọc kì thích” mà tôi thường gọi là “đọc chí mạng”này, bạn có thể đăng ký thử, miễn phí, 30 ngày, quá thừa cho cuốn sáchđọc hết trong chưa đầy 3 tiếng đồng hồ của tôi. Bạn cũng không cầnmua công cụ đọc sách Kindle, chỉ cần tải miễn phí ứng dụng này về bấtkỳ loại máy nào, chưa bao giờ đọc dễ dàng và vì thế khó khăn như hiệnnay.

Bìa và trình bày sách do tôi tự đảm nhiệm. Người viết, những lúc bí, hứng chí hoặc nhầm bút với cọ, hay vẽ. Tranh của tôi không dùng được vào việc gì khác ngoài làm bìa cho sách của tôi, con người thời hiện đại đã trở lại với hình thái tự cung tự cấp, tôi mong được lượng thứ.

Từ hôm nay bạn có thể bỏ sách của tôi vào giỏ hàng trên Amazonhệt như thuốc đánh răng, giẻ lau nhà, thịt kỳ lân, máydò UFO, quặnguranium, chứngnhận bất động sản trên mặt trăng, người máy, khủng long, kẹo đủ mùivị và đặc tính (gần đây nhất tôi đã thử kẹo kiên nhẫn), lược chuyêndụng cho người hói, sách dạy cách sống với một chiếc dương vật nhỏ,sách hướng dẫn nghệ thuật viết sách hướng dẫn, quàtặng cho những ai đã có tất cả và không cần gì thêm nữa cũng nhưmuôn triệu món hàng mà phần lớn là vô nghĩa trước khi ta biết đến, nhưngsẽ đánh thức khao khát sở hữu trong ta.

Một ghi chú cuối: tuy được (hay bị) hiển thị là bản tiếng Anh –thông tin này không thể thay đổi, cho đến khi Amazon quan tâm đến thị trườngViệt – song Thiên Sứ hoàn toàn là bản tiếng Việt. Để tìm nó, chỉcần thả tiếng Việt vào cửa sổ Amazon: Thiên Sứ. Hoặc tác giả: PhạmThị Hoài. Hoặc cả hai.

1/3/2021

Thanh điệu

Thanh điệu

Phạm ThịHoài

Chị ngồi ở mép giường,như một đụn dấu hỏi tuột khỏi nguyên âm. Từ phút đầu, căn hộ một phòng chèn hoanhựa và che bằng họa báo của chị đã báo hiệu một thanh điệu lạc. Tôi quan niệmnghề viết cuối cùng là biến mọi thứ thành những ký hiệu văn bản, nên hay ứng địnhdạng vào loại hình. Dấu chấm câu, thường cho đàn ông. Có những ông toàn là dấungoặc đơn; không điều gì ở họ tự nó là một thông điệp đầy đủ, họ phải chua, phảiphân bua, phải mở ngoặc và quên đóng lại. Có những ông là một chuỗi dấu ngoặckép; họ báo hiệu rằng mình trình bày một trích dẫn, nhớ nhé: cần hiểu đúng văncảnh. Có những ông là dấu chấm than to tướng, đóng khung, tô đậm, thậm chí mở đầumột câu, họ là và chỉ là những mệnh lệnh tuyệt đối. Có những ông chọn một tồn tạicủa dấu gạch nối vì không biết nó dùng vào việc gì. Dấu thanh điệu, thường chođàn bà mà đa phần là những dấu huyền bình lặng. Có người thuần túy là những dấusắc, ru con cũng nhọn hoắt và ngủ trong chiều thẳng đứng. Lại có người cườicũng bằng dấu nặng, mặt trời toàn lặn trong cuộc đời họ để mọc ở nơi khác; mỗilần gặp tôi đều thầm mong họ đừng bao giờ đi bơi.

Phụ nữ tuổi chị, ởhoàn cảnh khác, thường là tập hợp của những dấu móc. Cái đầu chữ O và cái cổ chữU của họ ngoắc đầy phụ kiện. Họ gắn chiếc râu của Ơ lên hai bên O và chồng chiếcmũ của Ô lên đó, họ là những chữ cái khó phát âm. Ở chị, những dấu hỏi lộn ngượcthành từng chùm lưỡi câu nhuộm nâu treo hờ quanh gương mặt cũng hờ hững. Bám lệchquanh bờ vai cũng xộc xệch. Nằm úp thìa trong lòng bàn tay lúc nào cũng khum. Tạodáng từ cổ khom xuống lưng, rồi quành sang phía trước nặn tiếp ba khoanh bụng,rồi bỏ dở tác phẩm ở đó. Hình hài ấy trong không gian này tiết lộ vì sao mộtbác sĩ giám định do tòa án triệu tập và tôi, người phiên dịch, có mặt ở đây.

Chị khóa trái cửa, rút chìa, thêm một ổ khóa nữa và một vòng xích, khi chúng tôi vừa lọt vào khoảnh hành lang bé xíu mà một chậu hoa nhựa, một chiếc xe đẩy đi chợ màu hồng còn mới và một chiếc nữa màu cam gãy càng đã chiếm hơn nửa. Hàng xóm ở đây rất tệ, chị thì thào. Tệ thế nào, bà bác sĩ hỏi. À à, tệ, tệ lắm. Cụ thể? À à, không tốt. Sau cả tiếng đồng hồ chúng tôi mới ráp được những mẩu thông tin rời rạc thành một tổng thể lạ lẫm. Hàng xóm chứa chấp tội phạm. Chúng khoét rỗng tường nhà chị, gài máy phát sóng; chúng lắp camera ở bốn góc nhà và trên đèn trần; chúng chui vào ống thông gió ở nhà bếp, luồn vào ống nước ở nhà vệ sinh, rình đúng lúc chị tắt TV đi ngủ thì chúng hành. Đôi khi chúng bò hẳn vào tai chị. Chúng gắn một con chip rệp vào đầu chị, đây, chỗ này, ngứa lắm, cứ giở giời là đau. Nhiều năm nay rồi. Cảnh sát Đức quan liêu không đi sâu đi sát, đến vài lần chỉ đứng ngoài cửa, chả làm được gì. Chúng có CIA hỗ trợ. Công an Việt Nam giỏi thế cũng chịu. Chị lên sứ quán tố giác toàn bị đuổi về. Chúng thừa tiền mua hết sứ quán. Chị không có bằng chứng, nhưng biết chắc bọn này là phản động chống cộng cấu kết với đám tị nạn sống chui. Chị không tị nạn. Chị là lao động hợp tác đê-đê-e [1]. Chúng muốn cướp trắng mấy chục năm của chị.

Bà bác sĩ nhìnquanh. Không một bức tranh, không một cuốn sách. Chị có gì mà lo cướp?

Chị cũng nhìn quanh, e ngại, thậm chí hơi sợ sệt, do dự, rồi mỉm cười tự hào. Đây này, chị lật lớp áo nỉ in họa tiết da báo, âu yếm vỗ lên chiếc túi đeo hông an toàn ôm sát lớp da tiêu điều của ba khoanh bụng trễ nải. Toàn bộ cuộc đời chị ở trong đó. Đi ngủ chị cũng không rời nó. Bát [2] là một, AOK [3] là hai. Hai thứ đảm bảo chị là người của nước Đức rồi, nước Đức phải lo hết mọi chế độ cho chị. Nên bọn kia thèm khát lắm.      

Thế hàng ngày chịlàm gì?

Thì có gì đâu màlàm. Ăn rồi xem TV, dọp dẹp loanh quanh, tối ngủ.

Chị không ra ngoàisao?

Có chứ, hôm nào trờiđẹp đi siêu thị xem hàng hạ giá, nhưng chả mua gì, ngó một lúc cũng chán.

Còn gia đình?

À, gia đình… Hồilao động ở đê-đê-e, tiền gửi về chồng nẫng đi với vợ khác. Sau đổ tườngchị đi quét dọn, có lúc làm hãng gà vịt xa tít ở Tây Đức, có lúc bán thuốcthuê, rồi đứng bếp, rồi có tiệm bán báo, làm ăn lúc được lúc mất, bị cướp mấy lầnthì bỏ, hai đứa con cần gì mới nhớ tới mẹ. Bây giờ chị là gánh nặng, lâu lắm rồichẳng đứa nào gọi điện.

Thế bạn bè?

Ôi dào bạn bè gì,bây giờ thân ai người nấy lo.

Chị có định về nướcdưỡng già không?

Không, bệnh tật thếnày, ở Việt Nam thì chết.

Bệnh gì?

Chả biết, nhưng cứthấy có bác sĩ. Bác sĩ gì nhiều lắm, đây này. Chị lục đầu giường ra một đống thưtừ để dọc ngang trong một chiếc bọc của H&M. Thuốc cũng nhiều lắm, đây này,uống thay cơm luôn. Một bọc H&M khác đựng nhiều hộp, lọ và vỉ thuốc rời hiệnra.    

Sống thế này, chịkhông thấy buồn à?

Có chứ, buồn thìchịu chứ biết sao.

Chị hình dungtương lai sẽ thế nào?

Thì cứ thế nàythôi.  

Xin lỗi, hỏi chịcâu này, bổn phận của tôi là phải hỏi như thế, mong chị thông cảm, bà bác sĩ thậntrọng ướm. Có bao giờ chị nghĩ dại, chán đời quá chẳng hạn, không muốn sống nữa?

Ơ cái bà này! Thếmà cũng hỏi! Sao lại không muốn sống? Cuộc sống là cái quý giá nhất nhé! Chịyêu cuộc sống lắm. Trong một thoáng, tất cả các dấu hỏi ở chị duỗi thành nhữngdấu sắc, nhảy phốc lên đúng những nguyên âm của chúng, cổ và lưng chị thẳng tắp,hai bàn tay chém ra phía trước, và một vệt ánh sáng bỗng lọt qua lỗ thủng trêntờ họa báo dán cửa sổ, quệt sắc sảo xuống sàn. Những cành hoa nhựa trongphòng thậm chí rung rinh.

Tôi không nhớ đã gặpbao nhiêu đồng bào như chị. Sau mấy chục năm tha phương, nơi họ dừng lại là mộtchốn hoang đường sinh ra từ cô đơn, cô lập và cô độc. Song họ đều không muốn trởvề cố quốc. Quê hương vẫn ngọt ngào trong tâm thức, nhưng trong đời thực thì sựgiám hộ của nhà nước ở đây dễ chịu hơn. Có lẽ chị không thật sự hiểu nhưng đồngý hết, khi bà bác sĩ cho biết sẽ trình bày để tòa án ra chỉ thị giám hộ. Chị khôngcòn đầy đủ năng lực làm chủ bản thân, cần sự hỗ trợ chuyên nghiệp của hệ thống.

Nhưng mọi chế độ củanước Đức chị vẫn được hưởng, đúng không? Chị hỏi.

Đúng như vậy, chịcứ yên tâm, nhân viên giám hộ do tòa chỉ định sẽ giúp chị mọi việc, nếu chị muốn.

Thế thì điều đầutiên chị muốn là bắt hết, giết hết hàng xóm nhà chị, bọn phản động chống cộng cấukết với đám tị nạn sống chui, nhưng phải nhờ mũ nồi xanh Liên Hiệp quốc, chứ cảnhsát Đức quan liêu không đi sâu đi sát, công an Việt Nam giỏi thế cũng chịu…

Một lần nữa, trongmột thoáng, đụn dấu hỏi tuột khỏi nguyên âm ở mép giường vùng lên định làm cáchmạng dấu sắc. Nhưng vệt sáng trên sàn đã tắt. Những cành hoa nhựa cứng đờ, lặngphắc.

Sao mà tôi ao ước chị là một dấu huyền.

(Bài đăng trêntuần san Trẻ số Xuân Tân Sửu 2021)

[1] Phát âm của DDR,viết tắt từ Deutsche Demokratische Republik, tức Cộng hòa Dân chủ Đức

[2] Phát âm kiểu Việtcủa Pass, hộ chiếu

[3] Bảo hiểm y tế cônglớn nhất ở Đức và nổi tiếng nhất với người Việt

Thung lũng đen

Phạm Thị Hoài

“Ngọn đồi đen” theo tôi làmột phát ngôn nhảm nhí và gần như loạn trí chứ không dụng ý kì thịchủng tộc. Não trạng phân biệt chủng tộc tuy vô tình xuất lộ trongcái thái độ như thể ái ngại bề trên của một người đàn ông châu Á xemem đen múa cột, nhưng nó bật ra từ vô thức, điều có thể xảy ra ởmỗi chúng ta và thường xuyên hơn, thậm chí tai hại hơn ta tưởng. (Câuhỏi thú vị hơn: cũng người đàn ông châu Á đó xem em trắng múa cột,phổ biến hơn nhiều so với trường hợp đen, thì thế nào?) Còn ghê tởm cáiẩn dụ lỗ đen hay tình tiết một đô tiền tip cho mỗi cái hột le tấtnhiên là phản ứng có thể hiểu được nhưng ít trọng lượng; tranh cãi thanh-tục,sạch-bẩn thường dẫn vào ngõ cụt và tuyệt không khiến các đại diệnmột số dòng thơ nhất định chùn bước trước cảm hứng nhà thổ hộp đêm,nguồn khai thác muôn thuở của những vị mặc định mình rất đàn ông chocái gì đó mặc định mình rất nghệ thuật. Những thứ ấy tuy cám hấp,song đồi đen thảm hại hơn thế.

Nó là một ngụm nồng độ không caolắm vì ngôn từ của Trịnh Cung ít sức nặng, nhưng vẫn đầy độc tố củamón cocktail đã chuốc say hàng trăm triệu người trên thế giới, không chừangười Việt. Tin vui – hay buồn? – cho chúng ta là người Việt không phátminh ra cái trào lưu thời đại điên rồ ấy, không phải là những đạidiện giàu ảnh hưởng nhất, thậm chí những phương tiện truyền bá nócũng đi mượn, ăn theo về mọi phương diện và thực ra chỉ thêm nếm chovừa miệng trên nền một công thức cơ bản do người khác sáng chế. Móncocktail toàn cầu cho những nhà cách mạng chống toàn cầu hóa này dễđi vào gan ruột, bởi mỗi dân tộc đều có thể tùy nghi cống hiến phụgia tâm đắc nhất của mình. Pha chế lại rất dễ, tiêu thụ thì miễnphí và ngáo tập thể là trạng thái lý tưởng.  

Ở Đức, bà thủ tướng Merkel là nguyênliệu bắt buộc. Hai bàn tay thường chụm hình thoi của bà chính là ámhiệu của Illuminati hay Tam Điểm, Cabal hay gì cũng được, miễn là mộttổ chức của liên minh quyền lực ngầm toàn thế giới mà chỉ Putin vàTrump đủ sức vô hiệu hóa. Những phụ gia được ưa thích khác là Đếchế Đức vĩnh cửu trong khi CHLB Đức không hề tồn tại, huyền thoại cánhtả đâm sau lưng dân tộc Đức, chiến khu Neuschwabenland của hậu duệ Nazi,mạng lưới Do Thái tung người Hồi giáo vào châu Âu thay thế dần chủngda trắng, Hội nghị Bilderberg quyết định cho khủng hoảng di cư 2015bùng nổ… Gần đây nhất tôi còn được biết rằng mình cùng 4 triệu dânBerlin đang đánh mất sức phản kháng hệ thống để sống ngu đến đồng xucuối cùng bởi vài giọt thuốc lú hàng ngày rỏ ra từ vòi máy nước.Vừa bị đầu độc vừa phải trả tiền nước, không điên tiết mới lạ.

Ở Anh, khiếu hài hước cho phép dânăng-lê cười ha hả thả bóng bay siêu phình mang hình chú nhóc Trump emchã đóng tã thay vì thả Kraken như đồng minh bên kia Đại Tây dương, nhưngở thế kỷ hai mốt đi đốt phù thủy thì họ chọn cột phát sóng 5G: nóphát tán virus. Ai bảo phương Tây duy lý?

Ở Pháp, đấu tranh giai cấp – bất tử cũngnhờ tác phẩm nổi tiếng của Karl Marx tròn 170 năm trước – là hương vịkhông thể thiếu. Trong bộ phim tài liệu Hold-Up của nhà báo Pierre Barnérias,sáng tạo mới nhất của món cocktail thời đại à la française, Covid-19 khôngphải một đại dịch mà là một đại thế chiến giai cấp, với một convirus bí ẩn, những hành tung mờ ám của chính quyền Macron thông đồngvới Big Pharma; Corona chính là Holocaust của giai cấp thống trị rắptâm thanh lọc dân tộc Pháp và diệt chủng 3,5 tỉ dân chúng thế giới khốncùng. Vùng lên, hỡi các nô lệ ở thế gian!

Ở Mỹ, công nhân cổ cồn xanh cũng cực khổ bần hàn ởvành đai rỉ sét, nên cũng phải làm cách mạng. Phá tan hệ thống, tátcạn đầm lầy bộ sậu Washington câu kết với đại tài phiệt Wall Streettrên lưng người lao động. Do một tỉ phú sòng bạc giỏi phá sản vànghiện đánh golf lãnh đạo. Cách mạng cần lao đến từ cánh hữu vàcực hữu, thợ thuyền vô sản chống cộng sản, công đoàn và cánh tả.

Chậm nhất đến đây những người đang say không còn cần vàđã mất la bàn định hướng, không thể đọc vị món cocktail thời đại ấynữa. Anything goes. Sao cũng được, khi trái đất phẳng và đứngyên. Khi cú đổ bộ lên mặt trăng là một dàn dựng điện ảnh của Stanley Kubrickvà các vụ thảm sát trường học là kịch do cánh tả chống tu chínhán thứ hai đạo diễn. Khi Bill Gates + George Soros + Rockerfeller đã gắnchip kiểm soát bộ não của phân nửa nhân loại và đang xúc tiến chươngtrình vắc-xin hủy diệt nhằm giải quyết quá tải dân số thế giới, tiếnđộ theo kế hoạch là xóa sổ 350.000 nhân mạng mỗi ngày. Khi nhóm đặcquyền Do Thái bắn laser cho rừng California cháy, nên Q ra lệnh 6MWE. KhiCabal ma quỷ với phù thủy Nancy Pelosi, ma cà rồng Oprah Winfrey, kẻphản Ki-tô Tom Hanks, và satan – gồm hai bộ mặt, nửa đêm là Obama, giữatrưa là Lady Gaga – trác táng trong tầng hầm một quán pizza, nơi bạchcốt tinh Hillary Clinton nhốt trẻ em bị bắt cóc làm nô lệ tình dục,tra tấn đến chết, chích xuất linh dược adrenochrome cải lãohoàn đồng cho bè lũ tinh hoa quyền thế. Khi Hugo Chávez cài bùa vàomáy đếm phiếu bầu cử. Khi người Mỹ phải học tiếng Hán nếu Dân chủlên ngôi và nhân loại rên xiết trong NWO, Trật tự Thế giới mới vớichương trình Great Reset, Đại Tái thiết toàn trị toàn cầu củacánh tả. Khi JFK chết giả ở Dallas, ẩn dật 58 năm để cùng Q lãnh đạoliên minh trái đất chống liên minh ma quỷ, và vừa từ trần ngày 30tháng Một vừa rồi, hưởng đại thọ 103 tuổi, sau khi trao đại ấn vàotay người kế nhiệm xứng đáng của mình là Donald Trump. Khi Q và nhữngđồng chí sắt son WWG1WGA hé lộkế hoạch giải cứu, chỉ cần nhân dân Mỹ đang ngủ mê thức tỉnh –sự thức tỉnh vĩ đại – và dự trữ thực phẩm cho ít nhất 10 ngày.Ngày hiệu triệu toàn dân, lịch hiện nay là mồng 4 tháng Ba nếu khôngcó thay đổi phút chót. Ngày ngài trở về, chiến lược gia thiên tài đánhtừ thế lùi, vẻ đẹp cuối cùng của nước Mỹ, mặt trời xua tan bóngđêm tăm tối, thiên sứ và đấng cứu thế Donald Trump, Chúa trên đầu vànhân dân sau lưng, ngọn sóng thần biển cả giáng xuống lũ quái thú đầmlầy Dân chủ, dẹp tan nhà nước ngầm với những DOJ, FED, FBI, CIA, NSAthối rữa, trả lại quyền lực cho nhân dân, giành lại chiếc va-li hạtnhân, để Bạch Cung lại lung linh với những tiên nữ tóc vàng, để nướcMỹ lại là ngọn hải đăng tự do nhân quyền rực sáng.

Món cocktail rất Mỹ ấy được tiếpthị đa cấp ồ ạt cho người Việt chủ yếu qua đế chế truyềnthông của Pháp Luân công, kẻ thù không đội trời chung của chính quyềncộng sản Trung Quốc và đồng minh nhiệt thành của Trump, chậm nhất từkhi cuộc thương chiến Mỹ-Trung bùng nổ. Những trang tin tiếng Việt củaPháp Luân công, phổ biến nhất là Đại Kỷ nguyên, Tinh Hoa, Trithucvn,NTD Việt Nam, vượt xa các thử nghiệm sớm tàn của chính ngườiViệt với Quan Làm báo và Chân dung Quyền lực mà mộtthuở cũng dậy sóng. Người Việt không khó tính. Thật giả đúng sai tốtxấu không quan trọng, thậm chí lợi bất cập hại thế nào cũng khôngquan trọng, miễn là thỏa hi vọng kẻ thù của mình sẽ suy yếu. Khaokhát thoát Trung của người Việt, một khao khát vô vọng từ bối cảnhlịch sử, hoàn cảnh địa chính trị và điều kiện thể chế Việt Nam,tìm được chốn gửi gắm trong hệ sinh thái phù Trump khu Trung của lòngái quốc, chí trả hận, cảm tính, thuyết âm mưu, tin giả, giáo điều, cuồngtín, mê tín, ngụy tâm linh, thần bí, mộng du, ảo vọng, hoang tưởng, hysteriatruyền thông, sô diễn chính trị và sự phân cực của xã hội Mỹ.  

Tôi hiểu rằng người ta không dễ lànhlặn bước ra từ một hệ sinh thái như thế, trừ những kẻ trục lợi từnó: họ sẽ chuyển màu rất nhanh. Nếu ai đó tiếp tục nguyện trọn đờidâng hiến cho vị thánh một nhiệm kì của mình, thực tình tôi muốntặng họ một cuộc đời nữa để thêm thời gian phụng sự. Nếu ai đó hùnghổ ngồi liếm vết thương, đó cũng là điều bình thường, tôi không thấythảm hại. Song thảm hại là việc hàng loạt văn nhân trí thức và đặcbiệt thi sĩ Việt, cả chính thống lẫn ngoài luồng, cả trong lẫnngoài nước, lấy sự thất bại của thần tượng của mình, với vỏn vẹn4 năm chính trường, để xổ toẹt toàn bộ nền văn minh và dân chủ HoaKỳ, coi nước Mỹ, thành trì tự do cuối cùng của nhân loại, đã tiêuvong khi vị tổng thống thứ 45 rời Nhà Trắng. Rằng sau Trump, đất nướcmơ ước ấy của người Việt chỉ còn là một đống xà bần, nơi lịch sửbị lật đổ, truyền thống bị xóa sổ, các giá trị thiêng liêng bị chônvùi, luân thường đạo lý bị đảo ngược. Một nền dân chủ giả cầy, nơi hiếnpháp chỉ còn là tờ giấy lộn, bầu cử gian lận, tòa không ra tòa, quốchội không ra quốc hội, các thiết chế thiêng liêng đều tha hóa thốinát, công lý nằm trong tay lũ ấu dâm hèn nhát, cách mạng văn hóa theolệnh Bắc Kinh hoành hành, bất đồng chính kiến bị bịt mồm, báo chíbị kiểm duyệt, tự do cá nhân bị chà đạp, con người bị nhồi sọ tẩynão, trẻ em bị nhốt vào lò cải tạo. Một trại súc vật, nơi dân đen mạtvận thì u mê lầm lạc, kẻ cai trị thì đạo đức giả thối tha, Chúa bỏđi, satan lên ngôi, khỉ độc nhảy múa, sự sống bị khinh rẻ, trẻ nhỏ bịxâm hại, gia đình bị đào thải, rác rưởi thắng thế, tội phạm đượcmùa, quốc gia vô pháp. Một địa ngục cộng sản trá hình, nơi sưu caothuế nặng, giá cả leo thang, công nhân thất nghiệp, nhà nước can thiệpvào tận niêu cơm, xã hội cào bằng thằng ăn bám cũng như đứa nai lưngđi làm, tài sản quốc gia chảy vào túi Tập đầu lĩnh. Một nhà thơ ởViệt Nam tuyên bố sau 15 ngày vắng Trump: “Không có Trump giống nhưtận thế”.

“Ngọn đồi đen” theo đúng tự sự tậnthế ấy. Tác giả vừa mỉa mai vừa có phần ái ngại – cái ái ngại bềtrên – cho những thân phận da đen bao đời khổ nhục, nay hân hoan tưởngmình thắng lợi và vĩ đại, nhưng đó là một thắng lợi đen, một vĩđại đen như chính màu da đen và cái lỗ đen của họ; họ chỉ là những conrối trong trò hề chính trị, hò reo đắc chí, hí hửng lên đồi vinhquang, song đó là một “ngọn đồi đen”, một “địa cầu bóngtối”, “thiên đường âm mưu”, “niết bàn đánh tráo”, “ngọn đuốc đốtphá”, “đấu trường cướp giựt”, “vương quốc cưỡng hiếp”, “thế giới pháthai”, “đảo quốc ấu dâm”, “đế quốc ma túy”, “phù thủy rửa tiền”, “lòthiêu kinh thánh”, “lò thiêu sử sách”, “trại súc vật”, “trại tập trungtẩy não”, “pháp trường đấu tố”, “dân chủ độc tôn”, “tự do phản bội”.Rủi – hay may? – cho chúng ta là bút lực của Trịnh Cung không đủ chonhững câu viết để đời. Chẳng hạn: “Dây thép gai đâm nát trờichiều Hoa Thịnh Đốn”, hay “Ngọn đồi đen như mực và như cáitiền đồ của em”.      

Tôi hiểu rằng trường phái thi ca thunglũng đen này là một phản ứng trước bài thơ “Lên đồi” (TheHill We Climb) và cơn sốt truyền thông toàn thế giới dành cho tácgiả của nó, nhà thơ nữ trẻ da đen Amanda Gorman. Ở một hoàn cảnhbình thường, tôi không phí đến hai cái liếc mắt cho một sô diễnthường kì đầy những điều mỹ miều hoành tráng là lễ đăng quang củatổng thống Mỹ, đảng nào cũng vậy. Thơ tiến vua, thơ cổ động, thơ sựkiện, màu da giới tính tuổi tác nào cũng vậy, lại càng không đángđể ý. “Lên đồi”, với tất cả các thủ pháp thuần thục vềngôn ngữ, hình ảnh, âm thanh, tiết tấu, điển tích, trích dẫn, ẩn dụ khôngphải là một tác phẩm thơ đặc sắc, thậm chí khá sến súa, bỏ bom cảmxúc tới mức ù tai và dư thừa khẩu hiệu; đọc bằng mắt thì dễ buồnngủ, đọc trong mọi bản dịch tiếng Việt thì kém xa một bài “Lênđồi” khác: bài “Thướng sơn” của Hồ Chí Minh. Song nó thựcsự là một màn trình diễn ngoạn mục cho một công chúng khổng lồ, kếthợp tài tình mọi yếu tố: diễn viên, trang phục, vở diễn, phông màn, truyềnthống, thời sự, tốc độ, quy mô, dàn cảnh và bối cảnh. Một bối cảnhhoàn toàn không bình thường, khi những điều tử tế bình thường nhấtbỗng trở nên quý giá sau bốn năm bất thường, khi một lời khích lệ hướngthiện có phần sáo rỗng bỗng rung như tiếng tơ lòng, khi một bài thơthành một bài hịch. Văn học không được lợi gì từ thành công, nhấtlà thành công quá lớn, của một tác phẩm ít nghệ thuật, song lịchsử văn học cũng đầy bất công như lịch sử nói chung, chỉ khác làcuối cùng, hạn sử dụng của văn chương thời vụ thường ngắn dù thắnglớn. Tác phẩm mớivới màn trình diễn ngoạn mục mới cũng của ngôi sao thi sĩ diễn viênngười mẫu và nhà hoạt động Amanda Gorman nhiệt thành duyên dáng ấy trongtrận Super Bowl hôm Chủ nhật vừa rồi sẽ không thọ quá một kì chung kếtbóng bầu dục, dù mang một thông điệp đáng quý. Có thể chê bôi thơ lênđồi, song không thể tấn công các độ cao dàn dựng bằng tầm vóc thảm hạicủa thơ thung lũng.

09/2/2021

Nếu các nhân vật hư cấu đi bầu

Phạm Thị Hoài

Khó
có thể tìm ra người ủng hộ Trump trong giới tác giả văn học và điện
ảnh Mỹ, nhưng những nhân vật hư cấu nổi tiếng, hiện thân sống động của xã hội,
văn hóa và tính cách Mỹ qua các thời đại và bối cảnh khác nhau, họ chọn ai làm
tổng thống của mình? Một số chuyên gia đã trả lời câu hỏi này trên trang 2paragraphs,
khi Donald Trump đánh bại Hillary Clinton bốn năm trước.  

Đại gia Gatsby

Theo Maureen Corrigan, giáo sư tại Đại học Georgetown, thoạt nhìn thì việc Jay Gatsby trong Đại gia Gatsby (The Great Gatsby) của F. Scott Fitzgerald chọn Trump có vẻ quá hiển nhiên. Hai đại gia này đều sở hữu một bản năng trơ tráo để không từ một thủ đoạn vụ lợi nào cho bản thân, kể cả những phương tiện mờ ám hay thậm chí đạp lên luật pháp. Cả hai đều chung gu trọc phú lố bịch, Trump Tower là phiên bản nhôm kính của lâu đài Gatsby ở West Egg. Cả hai đều chia sẻ ảo ảnh khập khiễng về một quá khứ vàng son đã mất: Trump thì “Make America Great Again”, Gatsby thì quyết phục hồi thời đắm say của một tình yêu chỉ còn tàn tích.

Nhưng Gatsby sẽ không đời nào chọn
Trump. Những tương đồng bề ngoài không át nổi sự ghê tởm của chàng với tất cả
những gì mà Trump đại diện, vì Trump chính là nhân vật Tom Buchanan trong đời
thực, kẻ tình địch đã nẫng mất nàng Daisy của chàng. Đọc bản thảo, biên tập
viên lừng danh Maxwell Perkins của NXB Scribner phải thốt lên rằng ra đường mà
gặp nhân vật tởm lợm này ông sẽ nhận ra ngay và lập tức tránh xa. Gatsby, tự
tay gây dựng cơ đồ, không thể ưa cả Trump lẫn Tom Buchanan, những kẻ rỗng tuếch
háo danh chỉ may mắn sinh ra để tiêu tiền của người khác, để vênh vang bằng thứ
quyền năng bịp bợm, để phun ra một mớ lộn xộn, chẳng hạn về biến đổi khí hậu và
da trắng thượng đẳng, và để không thể không sỗ sàng thọc tay vào phụ nữ. Gatsby,
trước hết là một gã si tình mộng mơ nên làm sao có thể ưa một kẻ vũ phu vô tri như
Trump tức Buchanan. Chàng sẽ bầu cho Hillary Clinton, dù bà ấy, cũng như nàng
Daisy, không còn xứng với khả năng mở to mắt mà ngạc nhiên của chàng.

Nhân tiện: Leonardo DiCaprio, diễn
viên đóng vai đại gia Gatsby trong bộ phim cùng tên năm 2013, bền bỉ chống
Trump từ rất sớm. 

Luật sư Atticus Finch

Theo Patrick Chura, giáo sư tại Đại học Akron, luật sư và dân biểu Atticus Finch chắc chắn bầu cho Trump, và điều này đúng cho cả Atticus Finch nhiệt thành bênh vực một người da đen để bảo vệ lẽ phải trong Giết con chim nhại (To Kill a Mockingbird), lẫn Atticus Finch, vẫn dấn thân, nhưng đầy thiên kiến và đứng hẳn về phe chia rẽ chủng tộc trong phần tiếp theo, Hãy đi đặt người canh gác (Go Set a Watchman), đều của Harper Lee. Người dẫn truyện, cô bé Scout ngây thơ trong phần I đã tự hào và kính trọng ngước mắt nhìn lên người cha nghiêm minh, vị anh hùng dám thách thức định kiến của đám đông vì “điều duy nhất bất chấp đa số là lương tâm”. Hai mươi năm sau, trong phần II, cô sinh viên luật Scout từ thành phố New York cấp tiến về quê, bang Alabama ở miền Nam nước Mỹ và kinh ngạc nhận ra cũng người cha ấy bây giờ có chân trong Hội đồng Công dân Da Trắng, truyền bá những ấn phẩm mà tiến sĩ Nazi Goebbels chỉ đáng xách dép. Ông tâm niệm rằng người da đen lạc hậu không thể học chung trường và chung quyền bầu cử thiêng liêng chỉ dành riêng cho những người đủ năng lực gánh vác trách nhiệm công dân. Tu chính án 15 vì vậy không dành cho họ. Jeff Sessions, Bộ trưởng Tư pháp của Trump, khi là tổng chưởng lý ở chính bang Alabama ấy từng gây nhiều tai tiếng vì đã hạch sách đe nẹt người da đen lớn tuổi đi bầu cử. Câu nói đùa để đời của ông ta là: tôi thấy KKK cũng OK nếu họ không xài cần sa.

Scout cũng nhận ra rằng Atticus
Finch không hề tự diễn biến hay trải qua một bước ngoặt đột phá.
Trước sau ông vẫn là một người cha tận tụy, một công dân yêu quê hương
và kính Chúa, một tâm hồn bảo thủ, ưa thích kỷ cương trật tự, dị
ứng trước sự tự do thái quá ở các bang miền Bắc và mong giữ nguyên
hiện trạng thủ cựu ở miền Nam. Việc ông hiên ngang đứng canh trước
tòa để ngăn đám đông hành hình anh da đen Robinson chẳng liên quan gì đến
màu da, ông chỉ làm tất cả để duy trì an ninh và thiết lập trật tự.
Lời biện hộ của ông cho Robinson thực ra phải hiểu là: chúng ta không
kết án người đàn ông này vì anh ta vô tội, nhưng người da đen không
xứng đáng được hưởng công bằng xã hội, và kẻ nào ở miền Bắc nói
khác thì tức khắc là kẻ thù của chúng ta. Biện hộ cho một người da
đen vô tội và đồng tình với địa vị bất khả xâm phạm của da trắng
thượng đẳng. Tổ ấm chính trị của ông chính là phong trào cực hữu alt-right,
căn cứ địa làm nên chiến thắng của Trump. Ở quê hương của Atticus Finch,
bang Alabama, Trump dẫn 29 điểm và hơn Clinton 600.000 phiếu.

Nhân tiện: Nhà văn Harper Lee qua đời trước khi Trump trở thành Tổng thống Hoa Kỳ thứ 45, song trong bức thư viết năm 1990 cho một người bạn gái, bà gọi khách sạn sòng bạc Trump Taj Mahal ở Atlantic City là địa ngục trần gian, là hình phạt khủng khiếp nhất của Thượng đế dành cho con chiên tội lỗi.

Ông bố bình dân Homer Simpson 

Theo Jonathan Gray, giáo sư tại Đại học Wisconson-Madison, Homer Simpson trong loạt phim hoạt hình Gia đình Simpson (The Simpsons) thường chỉ là một bản năng, một vô thức, phát ngôn cho bất kỳ một ý tưởng ngớ ngẩn nào vừa nảy ra trong đầu, nên có lẽ nhân vật này sẽ mến Trump vì ông ta khá giống mình. Hơn nữa, Homer thích những điệp khúc vô nghĩa nhưng ngắn gọn dễ lọt tai, “Monorail!” cũng hay – như trong tập 12 phần 4 – mà “Lock Her Up!” cũng tuyệt – như cổ động viên của Trump hò reo đòi tống bà Clinton vào tù. Nhưng những lần trước Homer không đi bầu, sao lần này lại đổi ý? Vì rất yêu con gái Lisa, đứa con tài năng nhất gia đình, và mong được con tha thứ cho biết bao khuyết điểm của bố chăng? Mà Lisa thì ủng hộ Hillary Clinton trăm phần trăm. Lisa theo nữ quyền, biết biến đổi khí hậu là có thật và tin tưởng ở nhập cư. Lisa không rảnh để bận tâm tới những chiêu trò phản tri thức và đám đông chỉ giỏi hò hét bắt nạt. Lisa tôn trọng bất kỳ ai làm tốt việc của họ vì Lisa cũng làm tốt việc của mình. Những thần tượng lớn nhất của Lisa là người da đen (Bleeding Gums Murphy) và Do Thái (Mr. Bergstrom). Động cơ thúc đẩy Lisa trước sau vẫn là quan tâm đến người khác, trong khi Trump chỉ thấy bản thân là trước hết và trên hết. Vậy Lisa sẽ không mất thời gian với Trump. Mà quả thật, theo tưởng tượng của cậu con trai cả Bart trong tập “Bart hình dung về tương lai” đậm vị tiên tri thì em gái cậu, chính là Lisa, sẽ thắng cử tổng thống Hoa Kỳ và phải xắn tay dọn dẹp đống hỗn loạn đổ nát mà vị tiền nhiệm để lại. Tên vị đó là Donald Trump. Ngay trước khi tập này lên sóng, Trump thất bại và rút lui khỏi chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2000. Khi đó, ông ta là ứng viên của Đảng Cải cách (Reform Party).

Vậy Homer tuy càu nhàu nhưng sẽ chiều con gái, sẽ đăng ký cử tri, sẽ bầu cho Hillary Clinton dù sẽ đội chiếc mũ in dòng chữ “Make America Great Britain Again” đi đến thùng phiếu. Và  tất nhiên bà Clinton sẽ thất cử, hai cha con Homer và Lisa con sẽ kinh hoàng chứng kiến ai là những kẻ hăng hái gia nhập nội các của Trump: lão Montgomery Burns giàu sụ keo kiệt, tay khủng bố Hank Scorpio thích làm thiên tài tuyên chiến với hệ thống và luật sư toàn thua Lionel Hutz.

Nhân tiện:

1) Người viết bài này đã nhiều lần thắc mắc mà chưa được giải đáp: nhân vật Lionel Hutz, gã luật sư luôn cháy túi, từng trấn an thân chủ trong một vụ tranh tụng vì giấy phạt đậu xe rằng cùng lắm thì bị án tử hình chứ có gì mà lo, huênh hoang tốt nghiệp khoa luật trường Princeton, dù trường này chưa bao giờ có khoa luật, vì sao nhân vật ấy ngoài tên phụ Miguel Sanchez còn có cái tên Việt là Dr. Nguyen Van Phuoc.

2) Tác giả Matt Groening, cha đẻ của Gia đình Simpsons, ngay trước đợt bầu cử lần này, 2020, cho ra “Trumpy’s Rhapsody” đầy chế nhạo vị tổng thống đương nhiệm.   

Kiến trúc sư Howard Roark 

Theo Shoshana Milgram Knapp, giáo sư tại Đại học Virginia Tech, Howard Roark trong Suối nguồn (The Fountainhead) của Ayn Rand sẽ cân nhắc kĩ những ý tưởng quan yếu của mỗi ứng viên. Suốt đời theo đuổi một tồn tại độc lập và tin tưởng mãnh liệt rằng quốc gia này xây trên nền tảng của chủ nghĩa cá nhân, chàng sẽ phản đối chủ trương Dân chủ phân phối tài sản và ủng hộ chủ trương Cộng hòa bảo vệ thành tựu của cá nhân tự do. Lá phiếu của chàng phản ánh hy vọng của chàng, rằng người thắng cử sau này sẽ hành động đúng như đã hứa với cử tri và sẽ không trở thành kẻ sống kiếp thứ sinh (second-hander) tồi tệ nhất – tức chỉ chạy theo quyền lực. Sau bầu cử, có lẽ Howard Roark sẽ nhận ra – cũng như Ayn Rand, tác giả của nhân vật này, đã nhận ra  – rằng các ứng viên hoàn toàn có thể phản bội những xác tín can đảm của mình. Nhưng trong cuộc bầu cử tháng 11 năm 1940, cũng như tác giả Ayn Rand, chắc Howard Roark đã không chọn ứng viên Dân chủ Franklin D. Roosevelt mà bầu cho ứng viên Cộng hòa Wendell Willkie. Khả năng chàng chọn Trump là rất cao.

Nhân tiện: Các tác phẩm của
Ayn Rand, đặc biệt là Atlas vươn mình (Atlas
Shrugged) được ví như Kinh thánh thế tục của những người theo Cộng
hòa, đặc biệt là phong trào cánh hữu dân túy Tiệc Trà
(Tea-Party).

Nữ chiến binh Katniss Everdeen 

Theo George A. Dunn, tác giả cuốn Triết và Đấu trường sinh tử: Phê phán phản bội thuần túy (The Hunger Games and Philosophy: Critique of Pure Treason), thật khó biết Katniss Everdeen trong bộ truyện Đấu trường sinh tử (The Hunger Games) của Suzanne Collins chọn ai hoặc thậm chí cô có đi bầu không, nhưng nhờ lá phiếu của những người như cô mà Trump thắng lớn trong cuộc bầu cử vừa rồi. Cô là một thiếu nữ chân quê giản dị vùng núi Appalachia chỉ thạo nghề săn bắn, cha thợ mỏ, xung quanh là những thân phận thảm hại của một cộng đồng nghèo khó, nuôi sẵn niềm nghi kị thâm căn với tầng lớp tinh hoa kiếm lời trên lưng những người thân yêu nhất của cô. Nếu hơn vài tuổi, chắc cô đã bầu cho Barack Obama cả hai nhiệm kỳ, chỉ để thêm khắc sâu niềm nghi kị ấy khi thấy cộng đồng của cô ngày càng sa sút. Nói vắn tắt: cô chính là hiện thân nhân khẩu học của bộ phận dân chúng ủng hộ Trump.

Nhưng Katniss như chúng ta biết
là một chiến binh bất khuất chống bạo quyền, làm sao cô có thể chọn
một kẻ không buồn giấu diếm khuynh hướng độc tài thô bạo như Trump? Có
thể có những lý do khác được cô ưu tiên hơn. Có thể cô không thấy những
gì chúng ta thấy. Rốt cuộc cô cũng đủ ngây thơ để đem tài năng phụng
sự một tâm địa hắc ám như tổng thống Alma Coin và thậm chí còn tin những
lời đường mật của bà ta là sẽ đánh đổ chế độ độc tài để khôi phục
quyền lực của nhân dân.  

Xả thân qua bao trận sinh tử và
trở thành một biểu tượng cách mạng, song Katniss không phải là một
nhà hoạt động chính trị theo nghĩa truyền thống. Cô xa lạ với những giá
trị trừu tượng như dân chủ, tự do hay công bằng xã hội. Động lực ở
cô thuần túy xuất phát từ tình yêu gia đình và bạn bè. Nếu quyết
định đi bầu, chắc chắn cô sẽ chọn ứng viên mà cô tin có thể đem lại
cho đứa em gái Prim của mình một tương lai khả dĩ trong nền kinh tế
suy sụp ở miền sơn cước. Như nhiều người khác, cô sẽ đặt cược vào
lời hứa hão của Trump về hồi sinh ngành công nghiệp than đá. Cơ hội
thắng cược của cô tất nhiên rất nhỏ. Không lâu sau, ngay trong nhiệm kỳ
đầu tiên của Trump, cô và những người cùng cảnh ngộ sẽ vỡ mộng, và họ
sẽ phải rất kiềm chế để không bắn thẳng một mũi tên xuyên qua ngực Donald
Trump.

Nhân tiện: Jennifer Lawrence, diễn viên đóng vai Katniss Everdeen trong bộ ba phim Đấu trường sinh tử, cho biết cô vốn sinh trưởng trong môi trường Cộng hòa, lần đầu được bỏ phiếu đã bầu cho John McCain, nhưng Trump đã khiến cô trở thành một trong những siêu sao màn bạc chống ông ta hăng hái nhất.

Thiếu niên nổi loạn Holden Caulfield

David Huddle, giáo sư tại Đại học Vermont, phát ngôn thay Holden Caulfield, cậu học trò 16 tuổi đứng trước ngưỡng trưởng thành và chỉ thấy một thế giới của người lớn ngập ngụa giả dối đang chờ mình trong Bắt trẻ đồng xanh (The Catcher in the Rye) của J. D. Salinger:

Okay, bạn biết tôi ghét giả dối, phải không? Thế giả dối nhất lịch sử nhân loại là ai? Là cái lão hôm nay bịp cả trăm lần và hôm sau bịp thêm trăm lần nữa, nhưng ngược hẳn những điều hôm qua vừa bịp. Lão giống hệt bộ phim về chính khách bịp bợm nhất thế giới, nhưng thay vì ra vẻ thân thiện và thực tế và sẽ làm những điều hay ho cho đất nước thì thủ thuật của lão là bựa toàn tập, có bao nhiêu đê tiện mửa ra hết. Lão phóng côn đồ ra đường nện người biểu tình. Lão rắp tâm trục xuất phân nửa người nước ngoài đến đây mưu cầu một cuộc sống dễ thở hơn, tống cổ luôn cả con cái họ, mà bọn nhóc đó nói tiếng Anh hơn đứt lão. Lão làm tình làm tội người Hồi giáo cho đến khi họ ước gì đừng bao giờ đặt chân lên mảnh đất này. Lão hùng hục chọc tức Trung Quốc. Lão phái lục quân, hải quân, không quân đi quét sạch Syria, Iraq và Iran, rồi tiến vào cuỗm hết dầu ở đó đem về, rồi sẽ phái Exxon sang dọp dẹp và biến một nửa Trung Đông thành khu lọc dầu, bơm nốt phần còn sót sang thẳng các trạm xăng ở Hoa Kỳ. Ngoài ra còn khối chuyện khác: lão huyênh hoang mình là ngôi sao truyền hình, nên sờ soạng chị em thì đương nhiên, có gì mà xoắn. Lão bảo mình giàu tới mức đám chúng ta đét biết thế nào mà hình dung, nhưng lão đét đóng thuế, đét trả công, nợ hàng triệu tiền lương nhưng phủi tay đét trả vì đét hài lòng với thợ. Lão dính cả chùm vụ kiện và cả đống vụ phá sản, nhưng đét biết xấu hổ mà lại nổ rằng mình phá sản rất nhà nghề. Không chắc lão thực sự là đàn ông. Biết đâu lão là một con robot siêu hạng do Nga tuồn sang để biến nước Mỹ thành bãi đất hoang. Nếu bạn có một bộ óc, một tâm hồn hay một trái tim, chắc chắn bạn phải khinh bỉ con người đó bằng từng thớ thịt, từng hơi thở của bạn. Nhưng tôi nói thật, tôi đã cố lắm nhưng không có cách nào căm ghét lão cho đủ, như lẽ ra phải ghét cho hết cỡ. Tôi đã huy động cả luân lý và tôn giáo. Chúa Jesus sẽ làm gì với lão? Hay Đức Phật? Hay Mẹ Teresa? Tôi đã luyện tập, tôi đã nhìn thẳng mình trong gương và tự nhủ: Mình không đủ sức căm ghét con người đó thì thật chẳng đáng đứng giữa đồng xanh trông trẻ. Nhưng vì sao vẫn không thành? Vì lão đáng căm ghét vô tận, đến mức cái phân mảnh mà tôi nắm được quá ít ỏi, không đủ lượng cần thiết để căm ghét lão cho xứng đáng. Hoặc vì tôi sinh ra cùng một cơn ác mộng và lão đến thẳng từ cơn ác mộng đó.

Chàng thanh niên mới lớn kết thúc trong tuyệt vọng, rằng ngày xửa ngày xưa có vài người đàn ông thông tuệ và giàu đức hạnh đã phát minh ra nước Mỹ. Bây giờ chẳng còn ai giống thế và người Mỹ hiện tại chỉ còn hùa nhau biến tất cả thành một siêu thị Walmart diện tích bằng trọn bang Texas với một bãi đậu xe khổng lồ bao quanh. Đôi khi người ta nhìn ra ánh sáng, còn chàng thì nhờ Trump mà nhìn ra một bóng tối đặc quánh và sâu thẳm, khiến tất cả chúng ta mờ mắt, như đui mù. Nên chàng đến sống ở thành phố chết Uranium City bên kia biên giới nước Mỹ, vì nếu phải sống trong đen tối thì thà chọn luôn hiện thực đen tối cho xong.

Nhân tiện: Đã có vài bản dịch Bắt trẻ đồng xanh, song tác phẩm lừng danh này không hề gây một tiếng vang đáng kể nào tại Việt Nam. Nhưng có thể hỗ trợ kiệt tác ế hàng này bằng cuốn Ứng viên đồng xanh (The Candidate in the Rye) của John Marquane về ba ngày dạt vòm của ứng viên tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ngay trước bầu cử. Chắc chắn gây bão và trở thành sách gối đầu giường không phải của thanh thiếu niên, mà của cha mẹ ông bà thanh thiếu niên Việt Nam.

Nam tính dung tục

Phạm Thị Hoài

Sau cú sốc năm
2016, tôi tìm đọc đủ thứ mong cắt nghĩa hiện tượng Trump. Việc tôi ghét thậm tệ
một người như bà Hillary Clinton và bắt bà phải chịu trách nhiệm cho sự thắng cử
của Trump chỉ đủ cho Schadenfreude của cá nhân tôi. Câu chuyện rõ ràng
nghiêm trọng hơn.

Ở thập niên thứ
sáu của cuộc đời, tôi không còn là khối liberal trọn vẹn của tuổi trẻ. Với
một chút tự an ủi và khá nhiều rút gọn, tôi thấy mình bây giờ là pha trộn của 65%
liberal và 35% conservative, nên hiển nhiên dễ ăn ý với những người
phân tích Trump từ góc trái hơn từ góc phải. Song một học giả bảo thủ lại khiến
tôi thích thú: ông Harvey Mansfield, triết gia chính trị, giáo sư khoa Chính phủ
và Quản lý nhà nước, chuyên gia hạng nặng về Tocqueville và Machiavelli, thuộc
thiểu số conservative tại Đại học Harvard vốn có thiên hướng liberal,
một học giả lão thành với 60 năm sự nghiệp, thày dạy của nhiều thế hệ học giả, nhà
báo, chính khách và doanh nhân danh tiếng, được trao Huân chương Nhân văn Quốc
gia và được chọn là diễn giả Jefferson Lecture, phần thưởng danh giá nhất của chính phủ Hoa Kỳ cho những cống hiến xuất
sắc trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.   

Giáo sư Harvey
Mansfield đã đinh ninh một kết cục khác cho Trump bốn năm trước. Ngay sau bầu cử,
ông phát biểu thẳng tuột rằng “the whole thing is a
victory of the lower half of the American IQ”, toàn bộ vụ này là chiến thắng
của nửa dưới của chỉ số IQ Mỹ. Mấy tháng sau, tiểu luận “Nam tính dung tục
của Donald Trump” (The Vulgar Manliness of Donald Trump) của ông đăng trên Commentary,
nguyệt san giàu ảnh hưởng với khuynh hướng tinh hoa và tân bảo thủ[i],
xáo động dư luận – dĩ nhiên dư luận ở nửa trên của American IQ. Ông cũng
chính là tác giả của cuốn khảo luận Nam tính (Manliness, Yale
University Press, 2006) gây không ít sóng gió.

Khác những phê phán Trump từ phía liberal, giáo
sư Mansfield không nhìn nhận hiện tượng Trump như một biệt lệ hay thậm chí như
cáo phó của nền dân chủ, mà ngược lại, từ nội hàm của khái niệm dân chủ, như
sau:

Khía cạnh nổi bật nhất ở Trump là sự dung tục ngang nhiên, không thèm che
đậy. Đường đến Nhà Trắng của ông ta rắc đầy những lời lăng mạ trơ tráo, quá đủ
để gọi là dung tục, vậy mà ông ta chẳng sao hết, thậm chí lại nhờ thế mà thành
công. Đó mới là điều đáng ngại: nam tính dung tục của ông ta chẳng những không
cản trở mà còn là một lợi thế chính trị. Toàn bộ hiện tượng Trump, cả cá nhân
ông ta lẫn những người mà ông ta hướng đến, nhắc chúng ta phải nhớ đến sự dung
tục trong thể chế dân chủ. Hay thậm chí sự dung tục của con người – vì khinh
khi hạ bệ thiểu số ở địa vị cao hơn và quyền lực hơn luôn là điều hấp dẫn đám
đông bên dưới. 

Dân chủ không phải lúc nào cũng là thể chế nhà nước tốt nhất, thậm chí duy
nhất, như hiện nay chúng ta thường quan niệm. Các nhà lập thuyết Hy Lạp cổ đại
như Plato, Aristotle, Thucydides và Plutarch đã rất dè dặt với nó. Họ thấy ở đó
hình bóng một kẻ mị dân tính khí nôn nóng, bốc đồng, hung hăng, trơ trẽn, thích
trừng phạt, tìm sự ngưỡng mộ từ những ai giống mình, tức từ đám đông (hoi
polloi), từ dân chúng (demos). Y thù ghét giới quý tộc, cao sang, quyền
quý, hoặc đơn giản là giới gentlemen mà y không bao giờ có thể gia nhập[ii], và buộc tội họ là kẻ thù
của nhân dân mà y tự cho mình là đại diện. Dân chúng, đám đông ấy chiếm phần
lớn nhưng không phải là toàn xã hội; kẻ thù của đa số dung tục là thiểu số tinh
hoa, kẻ thù của số lượng là chất lượng và sự độc tài của đám đông do một kẻ mị
dân lãnh đạo đã cài sẵn trong gen của mô hình dân chủ.  

Các nhà lập quốc Hoa Kỳ cũng ý thức rõ nguy cơ ấy. James Madison có nhận
định nổi tiếng, phân biệt giữa một bên là dân chủ (democracy, chớ nhầm với
Đảng Dân chủ), tức dân chủ trực tiếp thông qua quyền lực của đa số, của dân
chúng (demos) và một bên là cộng hòa (republic, chớ nhầm với Đảng
Cộng hòa), tức dân chủ gián tiếp thông qua quyền lực của các định chế đại diện dựa
trên cấu trúc phân quyền và tản quyền. Họ muốn tránh cho quốc gia khỏi rơi vào
cạm bẫy của một kẻ mị dân dung tục, thu hút đám đông dung tục bằng nam tính
dung tục. Người dung tục có thể trung thực và tốt bụng, nhưng dễ làm mồi cho cảm
xúc và thường thiếu kiên nhẫn, mà guồng máy dân chủ lại cần nhiều thời gian để
vận hành đúng đắn. Madison muốn chính phủ không đơn thuần phản ánh mà hơn thế:
phải tinh lọc, nâng cao, mở rộng và đa dạng hóa quan điểm của dân chúng dung
tục. Nó truất quyền lực từ tay đám đông dung tục với sự chấp thuận của chính
đám đông dung tục ấy. Kết quả là một thể chế dân chủ lập hiến sử dụng tài năng,
đức hạnh và tham vọng của một thiểu số đặc tuyển. Thể chế ấy mở ra nhiều con
đường cho tất cả những ai có tham vọng vươn lên thành những cá nhân xuất sắc,
vượt khỏi đám đông dung tục để gặt hái quyền lực và tác động vào xã hội, vì vậy
thiểu số tinh hoa sinh ra từ thể chế này mang xuất xứ dân chủ, khác hẳn nguồn
gốc quý tộc tiền định ở những xã hội trước. Donald Trump thuộc thiểu số đó, đầy tham vọng, song hầu như không có gì
đáng kể ngoài tham vọng.

Xuất thân từ một gia đình giàu có, song Trump mang trong huyết quản sự thô
lỗ trơ trẽn của tuýp đàn ông dung tục. Ông ta hấp dẫn những người – cả nam lẫn
nữ – thích kiểu đàn ông đậm chất đàn ông. Việc ông ta thiếu gu, thiếu văn hóa
cư xử, thiếu lịch thiệp, thiếu chuẩn mực, thiếu tế nhị, chỉ khiến họ càng thêm
ngưỡng mộ. Họ diễn giải sự ngang ngược bất cần, đạp lên mọi phép tắc của ông ta
là trung thực, là “có sao nói vậy”, như thể trung thực phải là bạn đường của vô
liêm sỉ. Tuy giàu – thực chất giàu đến đâu thì nào ai biết -, Trump không hề là
một nhà từ thiện, không hề có khao khát đem tài sản của mình ra xây đắp xã hội
và thịnh vượng chung. Ông ta chưa bao giờ tài trợ cho bất kì hoạt động nghệ
thuật hay giáo dục nào, ngoài việc thành lập Đại học Trump, một tượng đài thất
bại về động cơ lợi nhuận[iii]. Ông
ta trưng sự giàu có của mình bằng tất cả sự dung tục kệch cỡm, vì đó cũng chính
là cách mà những người hâm mộ ông ta ưa thích. Ông ta thành danh bằng truyền
hình thực tế, kiếm tiền bằng kinh doanh sòng bạc và cũng nợ đầm đìa ở đó. Ông
ta đem cái tên của mình gắn lên mọi doanh nghiệp, như thể đó là vinh dự to lớn
nhất mà ông ta có thể ban tặng, và bằng mọi giá quyết làm cho toàn thiên hạ
phải biết đến cái tên ấy. Lòng tự ái với một cái Tôi khổng lồ của ông ta thường
trực đòi vuốt ve, đòi quan tâm, đòi phần thưởng, không chấp nhận bất kỳ phản
ứng nào trái ý và không thể tiêu hóa một lời phê bình nào dù nhẹ nhất: một cấu
trúc tâm lý vừa ồn ào hung hãn vừa quá dễ trầy xước. Ở điểm này, Trump khác
những người đàn ông thực sự giàu nam tính: họ không để ý thiên hạ nghĩ sao về
mình.

Người dung tục thường ngả theo
bên thắng cuộc, nên Trump luôn nhắc nhở đám đông dung tục rằng ông ta là một winner,
thắng và chỉ thắng, win, win, win, thắng vô điều kiện, không bao giờ
nhận thua. Người dung tục, dù sống chừng mực trong phạm vi những hàng rào quy
ước, lại rất ngưỡng mộ những hành vi phá bĩnh, phá cách, phá rào, đạp đổ, vượt
qua mọi giới hạn. Như thể theo lời dạy của cố vấn chính trị giảo hoạt Machiavelli,
Trump đã chủ ý chọn chiến lược phá rào để gây ấn tượng với dân thường và làm
nhụt chí giới tinh hoa từng ngày mong ông ta phải trả giá cho những hành vi ngang
ngược ấy, một chiến lược hoàn toàn phù hợp với một kẻ mị dân. Trump kích động một
đám đông những con người thấy mình thấp cổ bé họng, hướng sự phẫn nộ của họ vào
giới quyền quý cao sang của cả hai đảng mà ông ta khoác cho danh hiệu thời
thượng establishment, một khái niệm vốn là phát minh của phe Tân Tả (New
Left) cuối những năm sáu mươi.

Mà quả thật, Trump không quan
tâm đến những tranh luận tả-hữu, cấp tiến-bảo thủ, Cộng hòa-Dân chủ hay bất kì một
tranh luận nào thực sự có nội dung hay cần một xác tín nhất định. Nhưng với
trực giác phi thường, ông ta đã tìm ra một điểm nhạy cảm để tấn công đối thủ: political
correctness (khái niệm gần gũi nhất trong tiếng Việt là chủ nghĩa phải
đạo hay đúng lập trường), đường lối bao trùm trong identity politics,
chính sách bản sắc, của Đảng Dân chủ và những người cấp tiến thiên tả. Chính
sách này xuất phát từ việc bênh vực quyền lợi của các nhóm bản sắc dễ bị tổn
thương: phụ nữ, da mầu, nhập cư, đồng/chuyển/liên và đa giới tính, song Trump
đã dùng nó để phang lại chính nó. Bản sắc phản bản sắc. Trong diễn giải của ông
ta, cộng đồng người Mỹ truyền thống da trắng, sống chủ yếu ở nông thôn và những
“vùng sâu vùng xa”, học vấn thấp, sùng đạo, chuộng bình an, làm việc trong
những ngành nghề tụt hậu và bị bỏ rơi ở thời đại kỹ thuật số và toàn cầu hóa, lạc
lõng trước thế giới tân tiến đầy bất an và cám dỗ hào nhoáng ở các đô thị hiện
đại, mới chính là cộng đồng chịu thiệt thòi, bị lãng quên, dễ tổn thương nhất. Chính
sách hội nhập đa dạng của Đảng Dân chủ loại trừ họ. Chính sách ưu tiên để chống
kỳ thị (affirmative action) của giới liberal
kỳ thị ngược đối với họ. Thậm chí sinh mệnh của người da đen thì đáng để xuống
đường bạo loạn, còn sinh mệnh họ chẳng ai buồn ngó. Trừ Trump. Họ theo Trump để
vùng lên giành lại vị trí của mình, giành lại một nước Mỹ vĩ đại mà họ từng đại
diện trong quá khứ. Và giành lại một nam tính dung tục mà chủ nghĩa phải đạo duy
nữ quyền của cánh tả quyết gột sạch, trước hết bằng một ngôn ngữ phải đạo,
trung lập hóa giới tính.

Trump tấn công chủ nghĩa phải
đạo ấy và bảo vệ nam tính dung tục đúng theo cách của một nhà dân túy. Ông ta
gặt phăng những định chế của hiến pháp, hệ thống đảng chính trị và các cơ quan truyền
thông vì chúng chỉ khống chế, cản đường hoặc gây nhiễu, trong khi ông ta muốn đến
thẳng với quần chúng và trực tiếp nói với họ bằng một ngôn ngữ không kiểm
duyệt, đơn giản, dễ hiểu, dễ ghi lòng tạc dạ. Ông ta bắn tweets vô tội
vạ, nổ ào ạt những phát ngôn rất không phải đạo, vì cách tốt nhất để gây sốt là
gây sốc. Cách ông ta huênh hoang chém
gió có thể ngớ ngẩn và quả thật ngớ ngẩn, nhưng lại khiến dân chúng nghĩ rằng thế
mới là táo bạo, thế mới là thẳng thắn và hẳn trung thực hơn những kẻ uốn lưỡi
bảy lần đạo đức giả. Những lời dối trá ráo hoảnh của ông ta cũng vậy, sai đúng
không quan trọng, cốt là tạo ấn tượng rằng ông ta bộc trực, không rào đón và vì
thế đáng tin hơn sự quy củ cứng nhắc của giới kiểm tin (fact-checker).
Cách lăng nhục thô tục của ông ta tiết lộ một tâm hồn nông cạn, không một tia
hóm hỉnh và chẳng biết thế nào là hài hước. Ông ta luôn nghiêm túc mà cuối cùng
vẫn luôn cường điệu.

Tóm lại, Donald Trump phản ánh
nam tính dung tục ở người Mỹ hay ở bất kỳ một dân tộc nào khác. Gọi ông ta là dân
dã thì đúng hơn là dân chủ. Các nhà lập quốc Hoa Kỳ đã kiến tạo một
nền dân chủ lập hiến, trong đó có Đại Cử tri Đoàn (electoral college), một cơ chế ngăn chặn để những người như Trump
không bao giờ có thể thắng cử. Song thật trớ trêu, chính cơ chế ấy đã giúp ông
ta bước vào Nhà Trắng[iv]. Có
lẽ mọi thiết chế mà con người dựng nên cho điều Thiện đều có thể bị lợi dụng cho
điều Ác. Và không phải chỉ những người ủng hộ Trump mà tất cả chúng ta buộc
phải hy vọng rằng biết đâu dân dã có thể giúp nhuận sắc thay vì hạ giá dân chủ,
biết đâu một kẻ mị dân cũng có thể có một tác động tốt. Chí ít, biết phân biệt
giữa dung tục và tinh tế cũng là một điều tốt.

*

Trong lúc đọc Harvey Mansfield, tôi thường xuyên phải nhớ đến thứ nhất là sự ngưỡng mộ Trump của số đông người Việt. Họ thấy ở đó một đấng nam nhi như trong mơ, vợ đẹp con khôn, giàu sang phú quý, sự nghiệp lẫy lừng. Một cá tính thẳng băng, mạnh mẽ, quyết liệt, quyết đoán. Một hảo hán giang hồ, anh hùng Lương Sơn Bạc. Một Từ Hải chọc trời khuấy nước, chết cũng không quỳ gối. Chỉ chừng ấy, chưa cần đại tự sự chống Tàu, đã đủ làm say đắm tâm hồn Việt – cả nam lẫn nữ – chưa bao giờ hết khao khát một tồn tại hay được dựa vào một tồn tại không hổ kiếp nam nhi. Và thứ hai, cuộc cách mạng của dân chúng lầm than Việt Nam gửi lời chào. Sau khi tiêu diệt thành công establishment cũ – tư sản, địa chủ và trí thức tinh hoa -, nền dân chủ nhân dân đã thọ ba phần tư thế kỷ ở đất nước này dựng nên một tầng lớp lãnh đạo mới, một thiểu số đặc tuyển mới, không tài năng, không đức hạnh, không có gì ngoài sự dung tục và tham vọng quyền lực.

[i] “The
Vulgar Manliness of Donald Trump”,
Commentary tháng 9.2019

[ii] Xem thêm
bài “Why
Donald Trump Is No Gentlemen“ của Harvey Mansfield đăng
trên Wall Street Journal, 29.7.2016

[iii] Đại học
Trump bị hơn 6000 sinh viên kiện về tội lừa đảo. Mười ngày sau khi thắng cử tổng
thống năm 2016, Trump đồng
ý trả 25 triệu dollar bồi thường để đình chỉ tất cả các vụ kiện
liên quan.

[iv] Trong cuộc
bầu cử năm 2016, Trump thắng cử nhờ phiếu Đại Cử tri Đoàn, trong khi thua
Hillary Clinton gần 3 triệu phiếu phổ thông.

Lá phiếu của họ

Phạm Thị Hoài

Gần đây tôi nhận được một số tin nhắn từ người Việt ở
Mỹ ủng hộ Trump. Mẫu số chung của những lời thóa mạ và cả đe dọa cá nhân này là
chống cộng; tôi được tặng danh hiệu “mụ cộng cái”, chứng chỉ “con chó điên ăn cứt
cộng sản” và một suất chắc chắn dưới địa ngục sau ngày 3/11 sắp tới. Tôi không
có gì chung với chủ nghĩa chống cộng thời đồ đá cũ của họ, nhưng có thể hiểu vì
sao họ thăng hoa như thế trong đợt bầu cử ở Hoa Kỳ lần này. Câu trả lời là Trump
trong vai một McCarthy mới.

Chủ nghĩa McCarthy, tìm và diệt cộng sản, hoành hành ở
Mỹ cả một thập niên mở đầu Chiến tranh Lạnh với sự đồng tình rộng rãi của xã hội
Mỹ. Hàng ngàn người bị tình nghi, vu khống, trục xuất, phá sản, chôn vùi sự
nghiệp, tự tử hay kết án oan là cộng sản hay dính líu với cộng sản, chúng ta đã
biết những nạn nhân nổi tiếng: Charlie Chaplin, Humphrey Bogart, Orson Welles,
Thomas Mann, David Bohm, Robert Oppenheimer, Albert Einstein…

Trump có thể thất bại ở một số chính sách, song hết sức thành công trong việc đánh thức nỗi sợ hay kích động nỗi ám ảnh luôn tiềm ẩn trong xã hội Mỹ đối với tất cả những gì bị coi là cộng sản hay thiên cộng. Đảng Dân chủ, New York Times, CNN, BLM, George Clooney, Đại học Harvard, Colin Kaepernick, Hollywood, Borat, con gái của Rudy Giuliani, một số tướng về hưu và chưa về hưu, các thành viên chính phủ bị đuổi việc hay tự bỏ chạy, cả Never Trumpers từ phe bảo thủ, và tất nhiên con virus Tàu…, tất cả đều là hiểm họa cánh tả và cộng sản cho nước Mỹ. Đồng chí Biden mà thắng thì Tổng Bí thư Pelosi sẽ nhuộm đỏ nước Mỹ. Chủ nghĩa xã hội sẽ thống trị. Bóng đêm sẽ ập xuống. Chúa sẽ bỏ đi. Nào, bây giờ thử đoán Chúa sẽ cử ai đại diện trong lúc mình vắng mặt? Ai sẽ là ngọn đuốc xua tan đêm tối? Ai sẽ cứu nước Mỹ, cứu nền dân chủ Mỹ, cứu thế giới tự do?

Chủ nghĩa cộng sản đã thất nghiệp từ 30 năm nay, nhưng
bóng ma của nó thì vô cùng bận rộn, hơn cả thời xuất hiện để mở đầu bản tuyên
ngôn lập ngôn của Marx và Engels. Căn cứ vào chỉ đạo tư tưởng trong 50.000 bài xã
luận chữ to trên Twitter của Trump thì tổ sư cộng sản ở Mỹ chính là Tổng thống Franklin
D. Roosevelt với chính sách New Deal và Luật An sinh Xã hội. Tổng
thống Lyndon B. Johnson với Medicare, Medicaid và đặc biệt Đạo
luật Dân quyền cũng phải là cộng sản hạng bự. Hai ông có sống lại mà ra
tranh cử chắc chắn sẽ bị người Việt cho ôm đầu máu mà chạy về Bắc Kinh. Trong show
McCarthy Reloaded đang diễn nước rút, Tập thay thế Stalin, Trung Cộng sắm vai quỷ
đỏ Sô-viết.

Tôi được biết là mình đã bị Tàu mua đứt, hình như khá được giá, nên vừa chăm chỉ lục laptop tìm Nhân dân tệ thất lạc giữa đống bản thảo văn chương không ai thèm mua vừa chăm sóc một sự cảm thông nhất định với những đồng bào đang đem chính nghĩa quốc gia chống cộng ra tương tác trong show dũng sĩ da cam ngăn chặn làn sóng đỏ nuốt chửng Hoa Kỳ. Cầu nối giữa Trump và McCarthy, không có gì đáng ngạc nhiên, là luật gia Roy Cohn. Sau sự nghiệp đánh hơi cộng sản cho McCarthy, Cohn hành nghề luật sư ở New York City. Không chỉ là khách hàng của Cohn như hàng loạt bố già mafia, Trump còn tìm thấy ở nhân vật quái đản này tất cả những gì sẽ in đậm dấu vết lên số phận và tính cách khác thường của mình.

Dù sẽ để lại hậu quả lâu dài hơn chủ nghĩa McCarthy, rồi cuối cùng chủ nghĩa Trump cũng sẽ qua đi. Nhưng vấn đề nan giải của mô hình dân chủ bỏ phiếu thì vẫn còn lại, như lời than trước khi nhắm mắt của Albert Einstein với người tình cuối cùng, nàng thủ thư Johanna Fantová ở Đại học Princeton, rằng không thể vượt qua sự thống trị của những kẻ ngu, vì họ đông quá, và lá phiếu của họ cũng được tính hệt như lá phiếu của chúng ta.

30/10/2020

1409 đồng 54 xu

Phạm Thị Hoài

Khi còn ung dung cầm
quyền và tin chắc các biến động thời cuộc ở Cộng hòa Dân chủ Đức tuy đáng lo ngại
nhưng rồi sẽ lắng xuống vào tháng Năm 1989, Đảng SED (Đảng Xã hội Chủ nghĩa Thống
nhất Đức) có 2.260.979 đảng viên chính thức và 64.016 đảng viên dự bị, tổng cộng
2.324.995, chiếm 13,8% dân số 16,8 triệu, một tỉ lệ vượt cả 11% của Đảng Quốc
xã (NSDAP). Để so sánh: Đảng Cộng sản Việt Nam hiện tại có 5,2 triệu đảng viên,
chiếm chưa đầy 5,5% dân số 95,5 triệu; Đảng Cộng sản Trung Quốc có 90 triệu đảng
viên, chiếm 6,4% dân số 1,4 tỉ.

Không tính anh cả
Liên Xô, trong các đảng cộng sản thuộc khối Đông Âu cũ thì SED hùng mạnh nhất về
cả sức người lẫn sức của. Ở thời điểm CHDC Đức thở những hơi cuối cùng và độc quyền
lãnh đạo của SED bị loại khỏi Hiến pháp (điều 1 khoản 1) ngày 01.12.1989, đảng
này vẫn còn sở hữu một khối tài sản với hơn 6 tỉ Mark Đông Đức trong ngân hàng,
một đế chế rộng lớn gồm hàng ngàn tập đoàn, công ti, doanh nghiệp trong ngoài
nước cũng như vô số bất động sản, trong đó có những địa chỉ nổi tiếng như đặc khu
Bộ Chính trị ở Wandlitz hay khu biệt thự cho các lãnh đạo cao cấp khác ở
Pankow, tất cả tổng trị giá khoảng 10 tỉ, chưa kể những chiếc tủ bọc thép của
Trung ương Đảng, chật ních dollar, đồng hồ, bạc thỏi, và vàng bọc răng.

Tại Deutsche
Handelsbank (Ngân hàng Thương mại Đức), một tài khoản công vụ mang số 0528 của
Bộ trưởng Stasi Mielke còn một số dư 38 triệu, khi nhân vật bị căm ghét nhất ở
Đông Đức này bị bắt để tạm giam điều tra ở tuổi 81. Đó chỉ là một trong những
tài khoản đặc biệt của nhà nước SED, ngoài kế hoạch chính thức và thậm chí
ngoài vòng luật pháp, để thanh toán các thương vụ phi xã hội chủ nghĩa, kiếm
ngoại tệ, mua chui những mặt hàng bị phương Tây cấm vận, đặc biệt là hàng công
nghệ cao cho công nghiệp vi điện tử của Đông Đức, hỗ trợ tài chính cho các tổ
chức của Đảng Cộng sản Đức (DKP) ở Tây Đức và Tây Berlin.

Song kếch xù nhất
là tài khoản Tổng Bí thư mang số 0628 cũng ở ngân hàng nói trên. Khi Honecker
đã bị truất quyền, tước đảng tịch, mất căn nhà ở Wandlitz và đang cùng vợ lang
thang tìm chốn nương thân, tài khoản 0628 còn 2,2 tỉ. Đó hoàn toàn là tiền bán
tù chính trị. Sau khi xây tường che chở thiên đường xã hội chủ nghĩa, Đông Đức
nảy ra sáng kiến xuất sang Tây Đức một mặt hàng độc quyền: chính trị phạm. Đổi
bằng hàng hóa phương Tây và ngoại tệ mạnh, đồng DM của Tây Đức. Vừa thanh lý được
loại rác độc hại nhất mà xã hội Đông Đức không muốn tái chế, lại vừa được miếng
và được tiếng nhân đạo. Giá của 20 tù nhân đầu tiên là 3 toa tàu chở phân bón
kali. Gói 320.000 DM cho 8 người tiếp theo, mỗi người 40.000 DM, còn phải chuyển
bằng tiền mặt, xách tay, giao lén như trong phim điệp viên, song các thương vụ
tuyệt mật này sau đó nhanh chóng được thanh toán qua tài khoản 0628. Trong vòng
40 năm tồn tại, Đông Đức tống 250.000 người bất đồng chính kiến vào ngục và đến
mùa Thu 1989 bán được 33.755 tù nhân cho Tây Đức, giá sau này bị đẩy lên tới 95.847
DM một đầu người, xác định trên cơ sở những tổn thất mà mỗi tù nhân lương tâm gây
ra cho xã hội, cộng thêm chi phí giáo dục và đào tạo ngành nghề. Dù nguy cơ tiếp
tay cho những phi vụ buôn người này là có thật, chính quyền Bonn vẫn quyết định
ưu tiên cứu tù chính trị từ bên kia bức tường. Ngoài tổng cộng 3,4 tỉ DM chuộc
chính trị phạm, Bonn còn phải trả lệ phí để 250.000 người Đông Đức được sang định
cư ở Tây Đức đoàn tụ gia đình.

Nguồn ngoại tệ
ngoài kế hoạch này cũng được chi ngoài kế hoạch. Trước hết là hàng xa xỉ cho giới
lãnh đạo. Tại đặc khu Wandlitz, khi Bộ Chính trị đã mất đặc quyền, các nhà báo
ngỡ ngàng đứng trước chuối tươi, dứa hộp, sô-cô-la Bỉ, cà-phê Thụy Sĩ, whisky
Scotland, pho-mát Hà Lan, sâm-banh Pháp, giày dép Ý, quần bò Levi’s, vòi nước Grohe,
máy ảnh Canon, lò nướng Miele, xe Volvo và Citroën, tuy không xa hoa lộng lẫy, thậm chí có phần tiểu thị dân
tẻ nhạt, song là những thứ không thể mua bằng tiền của nền kinh tế kế hoạch.
Đích thân Honecker đã quyết định cho mua quá nửa số băng video tươi mát ở Tây
Berlin, tổng trị giá 1,3 triệu. Sinh nhật tròn 70, đồng chí Tổng Bí thư được
nhân vật số 2 trong nhà nước vô sản, đồng chí trùm Stasi Mielke, tặng một dinh
thự trị giá 43 triệu bên hồ Drewitz để vui hưởng thú đi săn quý tộc, trong khi
Mielke, cũng ham săn thú, dùng 22 triệu sửa sang một lâu đài bên hồ Wolletz cho
bản thân, còn Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Willi Stoph, cũng mê săn bắn, ngự ở một
dinh thự 8 triệu bên hồ Müritz.

Một phần đáng kể
khác được chi cho phép màu thể thao Đông Đức, để gắn 203 huy chương vàng olympic
lên ngực chế độ. Ba cỗ máy sắc ký khí của Hewlett & Packard, mỗi chiếc nửa triệu, mua qua một công ti
ngụy trang ở Thụy Sĩ và thanh toán bằng tài khoản 0628, được đầu tư không phải
để ngăn chặn mà để kiểm soát và che giấu chương trình doping cưỡng bức do nhà
nước tiến hành, một Dự án Manhattan trong thể thao, kiểm soát bằng một mạng lưới
gồm 3.000 mật vụ. Ít nhất 12.000 vận động viên Đông Đức chuyên nghiệp bị đầu độc
cho sứ mệnh cao cả, 2000 trong số đó chịu những hậu quả sức khỏe không thể chữa
lành cho mình và cho con cái, 300 người thiệt mạng, nhiều hơn số nạn nhân bị bắn
chết khi vượt tường.        

Bộ Chính trị bị giải
tán, độc quyền lãnh đạo bị tước bỏ, hàng trăm ngàn đảng viên vừa tháo chạy vừa
vứt lại lề đường hành trang Mác-Lê, song giữa trận cuồng phong giật sập trong
phút chốc toàn bộ guồng máy khổng lồ của một đảng đã toàn quyền thống trị 40
năm ấy, một nhóm đảng viên SED nhạy thời cuộc, nhanh trí khôn, đứng đầu là luật
sư tài ba và hùng biện Gregor Gysi, đã hiểu ngay rằng giải thể SED lúc này là
kéo theo tranh chấp pháp lý khôn lường về khối tài sản không thể coi thường ấy,
và có thể mất trắng. Vậy là một đại hội đại biểu đặc cách ngay trong tháng Mười
Hai 1989 ra quyết định còn đảng còn tiền, tiếp tục SED, chỉ cải tên thành
SED-PDS, tức gắn thêm đuôi “Xã hội Chủ nghĩa Dân chủ”, toàn trị xỏ giày dân chủ
qua đêm. 

Trong một khóa
chuyển hóa hệ thống cấp tốc, tài sản của giai cấp vô sản được ào ạt giải ngân.
Hàng trăm triệu diễn biến thành cổ phần ở 160 công ti tư bản; hàng trăm triệu hào
phóng đóng vai tín dụng dài hạn, thậm chí lên đến 100 năm, cấp vốn để 40.000 đồng
chí trung kiên trở thành những nhà tư sản thành đạt; hàng trăm triệu chảy ra nước
ngoài, trong đó ồn ào nhất là áp-phe với một công ti ma mang tên Putnik: hóa
đơn lập khống để thanh toán những khoản như chi phí đào tạo và chữa mắt cho 350
sinh viên các nước thuộc thế giới thứ ba ở cái gọi là Trung tâm Vô sản Quốc tế tại
Moskva lên đến 107 triệu; và hàng loạt các biến thái khác, lúc này 15 triệu rò
rỉ sang Luxembourg, lúc khác dăm ba triệu đi đường tắt sang Wien… Năm năm
sau, 1995, cơ quan tín thác Treuhand phụ trách việc xử lý khối tài sản công ở
Đông Đức mới chốt xong thỏa thuận với SED bộ mới và hậu duệ PDS: đảng này phải từ
bỏ quyền thừa kế toàn bộ tài sản cũ cũng như tất cả các khoản tín dụng và tài sản
ở nước ngoài, đổi lại bằng quyền sở hữu hợp pháp tài sản hiện có, trước hết là
4 bất động sản trị giá 30 triệu DM.

Trong 16 năm hoạt
động, Ủy ban Độc lập Thanh tra Tài sản của các Đảng phái và Đoàn thể ở CHDC Đức
(1990-2006) truy tìm được khoảng 2 tỉ DM. Tháng 9 vừa rồi, nhà nước Đức thu hồi
được 140 triệu Euro, khoản tiền lớn cuối cùng của SED từ một nhà băng Thụy Sĩ, kịp
cho kỉ niệm 30 năm thống nhất đất nước. Song con số thất thoát từ những tài sản
cất giấu chưa tìm ra vẫn lên tới vài trăm triệu. Chỉ riêng đồng chí Jürgen
Wetzenstein-Ollenschläger, một chánh án khét tiếng từng kết án vô số người bất
đồng chính kiến ở Đông Berlin, góp phần đội giá chính trị phạm, sau đổ tường lập
ngay văn phòng luật sư với thân chủ đầu tiên là trùm Stasi Mielke, đã ẵm gọn 17
triệu DM và biến mất cho đến nay vô tăm tích. 
 

Sau khi được ra tù
trước thời hạn vì tuổi cao sức yếu, Mielke sống những ngày cuối cùng bằng khoản
lương hưu 800 DM trong một căn hộ thuê, hai phòng, 64 m2, ở một tòa nhà lắp
ghép tại quận Hohenschönhausen, Đông Berlin, và qua đời trong một nhà dưỡng lão.

Lương hưu của Honecker nhiều hơn chút ít, 852 DM. Tài khoản cá nhân của ông tại Ngân hàng Tiết kiệm Berlin với 200.000 Mark Đông Đức bị đóng băng và xung công quỹ. Tháng Giêng 1993, khi được đình chỉ truy tố vì lý do sức khỏe, cựu Tổng Bí thư SED ra khỏi trại tạm giam điều tra ở Berlin-Moabit với 1409 đồng 54 xu trong túi. Đồng DM của một nước Đức đã thống nhất.

(Tuần báo Trẻ, 08.10.2020)