Trần Tiễn Cao Đăng's Blog, page 7

Về viết văn, mười bước, Everest

Bạn sẽ viết được dễ dàng hơn, hay đúng hơn bạn sẽ kham được tốt hơn gánh nặng của sự viết, nếu bạn luôn luôn duy trì được cảm giác rằng mình đang viết ra cái gì đó rất quan trọng và rất đặc biệt.
Trong khi bạn viết, nó quan trọng và đặc biệt chỉ với mình bạn là đủ.  Cảm giác đó cần để bạn có thể tiến tới. Vậy là đủ.
Cái bạn viết có quan trọng và đặc biệt với người khác hay không, đó là chuyện sau.
Chuyện đó, tại thời điểm bạn viết, hoàn toàn không đáng kể.
Cũng như, nếu bạn là người bại liệt hoặc vừa hồi phục sau tai nạn, thì mười bước đầu tiên đi vững trên hai chân, sau một thời gian dài nằm một chỗ, là mười bước quan trọng và đặc biệt đối với bạn. Bạn không cần bận tâm đến chuyện người khác thì chạy bốn mươi cây số hoặc lên đỉnh Everest. Bốn mươi cây số hay đỉnh Everest kia quan trọng và đặc biệt đối với họ, cùng lắm cũng chỉ tương đương như mười bước đó quan trọng và đặc biệt đối với bạn.
"Nàng thợ gặt", tranh của Konstantin Vasiliev.

Về viết văn, mười bước, Everest.

Bạn sẽ viết được dễ dàng hơn, hay đúng hơn bạn sẽ kham được tốt hơn gánh nặng của sự viết, nếu bạn luôn luôn duy trì được cảm giác rằng mình đang viết ra cái gì đó rất quan trọng và rất đặc biệt.
Trong khi bạn viết, nó quan trọng và đặc biệt chỉ với mình bạn là đủ.
Cái bạn viết có quan trọng và đặc biệt với người khác hay không, đó là chuyện sau.
Chuyện đó, tại thời điểm bạn viết, hoàn toàn không đáng kể.
Cũng như, nếu bạn là người bại liệt hoặc vừa hồi phục sau tai nạn, thì mười bước đầu tiên đi vững trên hai chân, sau một thời gian dài nằm một chỗ, là mười bước quan trọng và đặc biệt đối với bạn. Bạn không cần bận tâm đến chuyện người khác thì chạy bốn mươi cây số hoặc lên đỉnh Everest. Bốn mươi cây số hay đỉnh Everest kia quan trọng và đặc biệt đối với họ, cùng lắm cũng chỉ tương đương như mười bước đó quan trọng và đặc biệt đối với bạn.
"Nàng thợ gặt", tranh của Konstantin Vasiliev.

Nhà văn, nhà khoa học, và bóng tối

Nhà văn đích thực thì cũng giống như nhà khoa học đích thực, biết rõ rằng những gì mình không biết nhiều và lớn hơn gấp bội so với những gì mình biết.
Chính vì vậy, nhà văn đích thực, cũng như nhà khoa học đích thực, cung cấp những câu hỏi nhiều hơn là những tuyên bố, những khẳng định. Người ta đến với những gì họ nói/viết là để tham gia vào hành động tư duy (bên cạnh sự trải nghiệm cái đẹp, vốn là đặc trưng của nghệ thuật song cũng không phải là xa lạ trong khoa học). Tác phẩm của nhà văn ấy sẽ đầy những cái không được giải thích - bởi vì không thể giải thích.
Sai lầm lớn của nhiều người đọc văn chương là luôn luôn đòi hỏi phải hiểu tường tận tác phẩm, phải thấu suốt nó, phải có đầy đủ lời giải thích đủ thuyết phục về nó. Họ dường như đòi văn chương luôn luôn phải là một thế giới tràn ngập ánh sáng, không có chỗ cho bóng tối và thậm chí cho cả bóng đổ của sự vật. Như trong phòng giải phẫu.
"Khát vọng yêu đương", của Ismael Nery

Vũ trụ có thật ở ngoài chúng ta, và vũ trụ của nhà văn, là những chốn mênh mông gồm những chỗ sáng, những chỗ tối, những chỗ tranh tối tranh sáng với nhiều mức độ khác nhau - đấy là, để cho đơn giản, ta chưa nói đến chuyện những chỗ sáng tối đó thường xuyên đổi chỗ cho nhau. Chỉ đôi khi nhà văn (hay nhà khoa học) nhờ nỗ lực và/hoặc nhờ may mắn mà lọt được vào nơi đầy ánh sáng và cất lên tiếng nói của mình từ đó. Còn thì, phần lớn thời gian, họ ở những nơi thiếu sáng, và có những thứ họ không thấy được. Không biết nhiều hơn biết, đó mới là trạng huống thật và phổ quát của con người.

On self-translation

These are the lines that someone, in a remote country, more than a hundred years from now, will read with joy and pain, with tears in her eyes and a smile on her face.
... Con người này, cũng như bất cứ người nào khác, chỉ một lần duy nhất xuất hiện trên thế gian, và nàng không hẳn nhìn chàng mà là nhìn sự độc nhất vô nhị đồng thời là sự đơn độc của chàng, sự vắng mặt của những gì chàng yêu thương, sự ngắn ngủi của những gì đang cùng chàng hiện hữu. Hơi hít vào của nàng trở nên sâu hơn, lâu hơn và hơi thở ra của nàng trở nên dài hơn trong khi nàng đứng đó nhìn con người này, như thể trong vô thức nàng mong là bằng cách đó nàng có thể kéo dài những thời khắc này ra.
… This person, like everyone else, appeared only once in the world, and she was looking not so much at him as at his uniqueness which was also his loneliness, the absence of what he loved, the impermanence of what existed together with him. Her inhalations became deeper, more prolonged, and her exhalations more drawn-out as she was standing there looking at this man, as if unconsciously she wanted to use this newly obtained way of breathing to extend these moments farther into the abyss of time.
"The Newborn", của Constantin Brancusi

(from my published novel, "Life Navigator 25: Người tình của cả thế gian", "Life Navigator 25: He Who Is in Love with the Whole World", in my own translation)

Về tự dịch.

Tiếp tục tự dịch tác phẩm của mình. Công việc tiến chậm - vì quá ít thời gian -, nhưng không có gì phải vội. Nó là một thử thách, một cuộc chơi, một sự vui - hãy thưởng thức nó, từng dòng, từng phút, không có gì phải vội.
... Đó là một bài hát kỳ lạ - mặc dù nếu xét rằng đó là một bài hát của một chủ thể như Minotaur thì nó không thể không kỳ lạ hoặc cũng có thể chẳng kỳ lạ cho lắm -, bằng một thứ ngôn ngữ có lẽ của loài người mặc dù chàng không thể nhận ra đó là tiếng gì, và với một giai điệu vô cùng khó tả, vừa ma quái vừa khốn nạn, lúc thì ai oán bi thương như bài lâm khốc của bà mẹ khóc đứa con mới chết, khi thì thô bỉ và cà lơ như bài hát của hạng côn đồ đá cá lăn dưa say khật khưỡng kể về chuyện chúng muốn chơi cô gái con nhà nọ thơm như múi mít mịn như hoa đến cỡ nào và đã lên kế hoạch về việc đó ra sao. Và tiếng cười từ trong lòng đám đông bùng lên như súng nổ đối với cả những khúc cà lơ thô bỉ lẫn những đoạn đầy ai oán bi thương. Tiếng cười lần này mới thực sự như phát rồ, nhiều người đúng thật là quằn quại vì cười, quằn quại vì cơ thể họ sắp bục ra đúng nghĩa đen từ hai bên hông bởi cường độ của sự cười, một trong số ít những cái cười thực sự khiến người ta phải nghĩ đến việc cần gọi xe cấp cứu hoặc lẽ ra cần cho xe cấp cứu túc trực sẵn ngay từ đầu mới phải. 
"Con mắt của thời siêu thực" (1971), của Salvador Dalí
… That’s a weird song - you could, however, expect nothing less than weird and ever weirder things from someone like Minotaur -, in a language you might very well recognize as belonging to our human race yet you could by no way guess which one exactly it was, and in a melody that defied any human attempts to put it into words, simultaneously nasty and creepy, hideous and hilarious, now gut-wrenching like a mother’s weeping for her newly deceased child, now bawdy and filthy like some most despicable drunken thugs’ song about how they were planning the rape of the most gorgeous girl they ever knew who had been making them hard as steel for so long. And out of the crowd erupted roaring laughters in respond to both the bawdy and filthy parts and the gut-wrenching ones. Now, and only now are you safe to say they “laughed like mad”, with some of them literally wrenching their bodies with their laughing, which made you wonder whether ambulances were parked somewhere nearby waiting for those who had their rips jutting outward or their bellies bursting because of laughing.
(từ "Minotaur hát giữa quảng trường", trong tiểu thuyết "Life Navigator 25: Người tình của cả thế gian" của tôi)

Tổng kết một đời người

Bản tổng kết một đời người có thể rất đơn giản. Chẳng hạn như thế này:

Mọi thứ/mọi phương diện của đời mày đều như c**, không sao. Miễn có ba thứ này không như c** là được:

Vài ba cái mày viết;Gia đình nhỏ của mày - gồm mày và các em mèo;Tình yêu của mày dành cho thế giới và nỗi đau của mày trước nỗi đau của thế giới. Tranh của Joan Miro

Cõi riêng của Faínâhind

... Có tiếng ho khan bật lên từ giữa đám đàn ông. Như thể đã hình thành từ nãy tới giờ, đạt đủ kích thước và tích tụ đủ độ căng và chỉ còn chờ một cái gì đó như tiếng ho này để được kích hoạt, một loạt làn sóng ngầm những tiếng rì rầm và những chuyển động nhỏ nhưng khả kiến bắt đầu lan truyền giữa đám người theo những hướng khác nhau, đan chéo và giao thoa nhau, nhân dần những rì rầm và chuyển động đó lên thành những nhiễu động dây chuyền càng lúc càng tăng cấp cho đến khi toàn bộ quần thể bắt đầu ồn ào động đậy như một đàn bò rục rịch chuẩn bị ùa khỏi chuồng.
Faínâhind nhấc tay phải lên.
Ăltâhind khẽ gật đầu, gõ mạnh chiếc dùi con cầm sẵn trên tay vào chiếc khánh bạc về bên phải cô.
Âm thanh lanh lảnh như một bàn tay dứt khoát gạt phăng sự hiện diện vo ve của một bầy nhặng.
Tranh của Michael Parkes

Trong yên lặng đột ngột như khu vườn ngay sau cơn mưa tầm tã, Faínâhind nói.
FAÍNÂHIND: Đôi khi Faínâhind nhìn ra bầu trời và thấy, ở một nơi xa xăm, một bàn tay vuốt mắt cho một người vừa trút hơi thở cuối. Đó có phải là bàn tay Faínâhind không? Bầu không khí vừa nhận hơi thở cuối của người đã khuất liệu có ấp ủ sự tái sinh những giấc mơ mà Faínâhind đã từng mơ?
(Những tiếng xì xào, những cặp mắt nhìn nhau, những cái cổ nghển lên, những cặp mắt mở to nhìn, những ngực áo thôi dềnh lên hạ xuống vì nín thở).
FAÍNÂHIND nói: Có lần một giọng nói thì thầm vào tai Faínâhind, lúc nửa đêm: Tiếng nói này là bóng của một giấc mơ khuất trong góc xa hơn của những giấc mơ ta đã quên. Làm gì có chuyện Faínâhind nghe được nó.
Ăltâhind mở to mắt nhìn Faínâhind. Những lời đầu tiên Faínâhind nói với những đám tân khách khác nhau không bao giờ giống nhau, cũng như không ai có thể đoán được Faínâhind đang nghĩ gì và sắp nói gì. Hay có người đoán được? cô tự hỏi. Nếu hỏi Ăltâhind người đó là ai, Ăltâhind chắc sẽ nói. Nhưng ai thèm quan tâm tới Ăltâhind?
(Những thì thào, lẩm bẩm, những lúc lắc và nhúc nhích, những cái nhún vai, những tiếng thở dài, như thể những lời của Faínâhind là một phép thử về khả năng kìm giữ sự im lặng).
Faínâhind: Ai đó nhìn vào mắt nàng lúc này sẽ thấy nàng đang uống bằng mắt một cái gì đó vô hình từ một cõi vô hình, hoặc cũng có thể cái vô hình từ cõi vô hình đó đang thông qua cặp mắt nàng để uống nàng, một sự tương thông đẹp đẽ và khó dò giữa uống và được uống, thấy và được thấy. Tuy nhiên, sự tương thông này giữa Faínâhind với cái vô hình đó, tự nó dệt thành một lớp vô hình khác ngăn cách nàng với thế giới quanh nàng, tinh tế hơn và khó nhìn thấu qua hơn so với bộ màn the nhiều lớp đang phân ly nàng khỏi những người đàn ông: cần phải có những con mắt khác, những giác quan khác để có thể vượt qua nó. Và Faínâhind đang hướng lời mình vào những giác quan này dù chủ nhân của chúng là ai. Như thể nàng đang triển nở đến những không gian khác, một cảnh giới khác của thực tại mà nàng chưa biết, nơi nàng sẽ chờ đón những hạt mầm mà nàng không chắc có tồn tại hay không song có lẽ vì chúng mà nàng tồn tại. Nàng đợi dù không biết mình đợi gì, cũng như nàng Fatma mà có lần nàng nghe nói tới, trong một cuốn cổ thư hoặc bản thảo bí ẩn nào đó mà một trong những khách phương xa từng mang tới xứ sở nàng vào lúc nào đó trước khi nàng sinh ra đời và giờ đây đang nằm dưới lớp bụi đóng bánh của một căn hầm hay gác xép không ai nhớ tới, hoặc có thể đã gần như mủn nát giữa một gói vải thô chôn trong lòng đất.
Nói nữa đi, Faínâhind, một tiếng nói ở bên trong bảo nàng, nhưng nàng biết có cách hay hơn thế. Nàng không biết người nào, khi nào và bằng cách nào có thể thay thế sự im lặng trong khoảnh khắc này bằng một cái gì khác tốt hơn, nhưng nàng biết, hay hơn hết là chờ đợi. Nàng luôn chừa khoảng trống cho những gì không thể biết không thể đoán. Nàng biết cách kiểm soát một cuộc chơi, song đồng thời nàng dành chỗ tối đa cho những bất ngờ và ngẫu nhiên, kể cả sự bất ngờ và ngẫu nhiên ở những dao động của cái ranh giới do chính nàng định ra nhằm kiểm soát những bất ngờ và ngẫu nhiên ấy. Hơn ai hết, nàng biết nàng có thể kiểm soát một sự hỗn loạn đến mức nào và trong bao lâu.
(trích từ "Ngoại truyện Gurun" đi kèm với "Cospolist Nổi Loạn", tiểu thuyết đang hoàn tất của tôi)

Nỗi lòng sâu kín của Faínâhind

... Có tiếng ho khan bật lên từ giữa đám đàn ông. Như thể đã hình thành từ nãy tới giờ, đạt đủ kích thước và tích tụ đủ độ căng và chỉ còn chờ một cái gì đó như tiếng ho này để được kích hoạt, một loạt làn sóng ngầm những tiếng rì rầm và những chuyển động nhỏ nhưng khả kiến bắt đầu lan truyền giữa đám người theo những hướng khác nhau, đan chéo và giao thoa nhau, nhân dần những rì rầm và chuyển động đó lên thành những nhiễu động dây chuyền càng lúc càng tăng cấp cho đến khi toàn bộ quần thể bắt đầu ồn ào động đậy như một đàn bò rục rịch chuẩn bị ùa khỏi chuồng.
Faínâhind nhấc tay phải lên.
Ăltâhind khẽ gật đầu, gõ mạnh chiếc dùi con cầm sẵn trên tay vào chiếc khánh bạc về bên phải cô.
Âm thanh lanh lảnh như một bàn tay dứt khoát gạt phăng sự hiện diện vo ve của một bầy nhặng.
Tranh của Michael Parkes

Trong yên lặng đột ngột như khu vườn ngay sau cơn mưa tầm tã, Faínâhind nói.
FAÍNÂHIND: Đôi khi Faínâhind nhìn ra bầu trời và thấy, ở một nơi xa xăm, một bàn tay vuốt mắt cho một người vừa trút hơi thở cuối. Đó có phải là bàn tay Faínâhind không? Bầu không khí vừa nhận hơi thở cuối của người đã khuất liệu có ấp ủ sự tái sinh những giấc mơ mà Faínâhind đã từng mơ?
(Những tiếng xì xào, những cặp mắt nhìn nhau, những cái cổ nghển lên, những cặp mắt mở to nhìn, những ngực áo thôi dềnh lên hạ xuống vì nín thở).
FAÍNÂHIND nói: Có lần một giọng nói thì thầm vào tai Faínâhind, lúc nửa đêm: Tiếng nói này là bóng của một giấc mơ khuất trong góc xa hơn của những giấc mơ ta đã quên. Làm gì có chuyện Faínâhind nghe được nó.
Ăltâhind mở to mắt nhìn Faínâhind. Những lời đầu tiên Faínâhind nói với những đám tân khách khác nhau không bao giờ giống nhau, cũng như không ai có thể đoán được Faínâhind đang nghĩ gì và sắp nói gì. Hay có người đoán được? cô tự hỏi. Nếu hỏi Ăltâhind người đó là ai, Ăltâhind chắc sẽ nói. Nhưng ai thèm quan tâm tới Ăltâhind?
(Những thì thào, lẩm bẩm, những lúc lắc và nhúc nhích, những cái nhún vai, những tiếng thở dài, như thể những lời của Faínâhind là một phép thử về khả năng kìm giữ sự im lặng).
Faínâhind: Ai đó nhìn vào mắt nàng lúc này sẽ thấy nàng đang uống bằng mắt một cái gì đó vô hình từ một cõi vô hình, hoặc cũng có thể cái vô hình từ cõi vô hình đó đang thông qua cặp mắt nàng để uống nàng, một sự tương thông đẹp đẽ và khó dò giữa uống và được uống, thấy và được thấy. Tuy nhiên, sự tương thông này giữa Faínâhind với cái vô hình đó, tự nó dệt thành một lớp vô hình khác ngăn cách nàng với thế giới quanh nàng, tinh tế hơn và khó nhìn thấu qua hơn so với bộ màn the nhiều lớp đang phân ly nàng khỏi những người đàn ông: cần phải có những con mắt khác, những giác quan khác để có thể vượt qua nó. Và Faínâhind đang hướng lời mình vào những giác quan này dù chủ nhân của chúng là ai. Như thể nàng đang triển nở đến những không gian khác, một cảnh giới khác của thực tại mà nàng chưa biết, nơi nàng sẽ chờ đón những hạt mầm mà nàng không chắc có tồn tại hay không song có lẽ vì chúng mà nàng tồn tại. Nàng đợi dù không biết mình đợi gì, cũng như nàng Fatma mà có lần nàng nghe nói tới, trong một cuốn cổ thư hoặc bản thảo bí ẩn nào đó mà một trong những khách phương xa từng mang tới xứ sở nàng vào lúc nào đó trước khi nàng sinh ra đời và giờ đây đang nằm dưới lớp bụi đóng bánh của một căn hầm hay gác xép không ai nhớ tới, hoặc có thể đã gần như mủn nát giữa một gói vải thô chôn trong lòng đất.
Nói nữa đi, Faínâhind, một tiếng nói ở bên trong bảo nàng, nhưng nàng biết có cách hay hơn thế. Nàng không biết người nào, khi nào và bằng cách nào có thể thay thế sự im lặng trong khoảnh khắc này bằng một cái gì khác tốt hơn, nhưng nàng biết, hay hơn hết là chờ đợi. Nàng luôn chừa khoảng trống cho những gì không thể biết không thể đoán. Nàng biết cách kiểm soát một cuộc chơi, song đồng thời nàng dành chỗ tối đa cho những bất ngờ và ngẫu nhiên, kể cả sự bất ngờ và ngẫu nhiên ở những dao động của cái ranh giới do chính nàng định ra nhằm kiểm soát những bất ngờ và ngẫu nhiên ấy. Hơn ai hết, nàng biết nàng có thể kiểm soát một sự hỗn loạn đến mức nào và trong bao lâu.
(trích từ "Ngoại truyện Gurun" đi kèm với "Cospolist Nổi Loạn", tiểu thuyết đang hoàn tất của tôi)

Nhỏ, nhiều, và lớn

Mỗi ngày ta viết thêm vài trăm chữ, một trăm chữ, vài chục chữ vào cuốn tiểu thuyết của ta, cũng giống như mỗi ngày ta uốn cây bonsai của mình thêm một tí, có lẽ vài li, hay như người tu hành bước thêm một bước trên con đường nhất bộ nhất bái đến điểm hành hương. Những bước tiến nhỏ - bản thân từng bước trong số đó nhỏ nhoi đến đáng thương, được thực hiện trong lặng lẽ và trong xám xịt đời thường -, song nhiều, nhiều, nhiều bước tiến nhỏ nối nhau, đều đều, bền bỉ, không ngừng, sẽ có một ngày thành bước tiến lớn. Một cú nhảy lớn. Một cất cánh lớn. Một vượt thoát lớn.

Nhiều nhiều thời đoạn ngắn mờ xỉn hợp vào nhau thành một ánh chói mạnh, lớn. Một ánh chói mà, nếu đủ lớn, sẽ trường tồn, lâu hơn muôn lần so với khoảng thời gian cần để hoài thai nó.

Tác phẩm của Brancusi.

Về nhiều và trưởng thành

Bạn trưởng thành hơn một chút khi bạn nhận ra rằng tự hào mình có thật nhiều sách là cũng phù phiếm như tự hào mình có thật nhiều quần áo, thật nhiều đồng hồ, thật nhiều xe.
Và bạn trưởng thành hơn chút nữa khi bạn nhận ra rằng tự hào mình có nội tâm giàu có hơn người là cũng phù phiếm giống như thế.
Tác phẩm của Điềm Phùng Thị