Trần Tiễn Cao Đăng's Blog, page 9

Nhà thơ, cái đẹp, số không

Nhà thơ, típ nhân vật chủ đạo của Bolaño, luôn luôn được nhà văn nói tới với tất cả lòng yêu thương, cho dù bên cạnh đó là một sự tự trào và tự châm biếm không hề nhẹ: những con người đó, hiến trọn bản thân cho một cái đẹp mà hầu hết người khác không biết tới và không quan tâm, là những người thất bại hoàn toàn nếu xét theo thước đo giá trị của xã hội. Từ hầu bàn, làm tạp vụ ở trường đại học, cho tới bán dạo cần sa, và là bệnh nhân nhà thương điên: với cõi người ngoài kia, nhà thơ không gì hơn là những kẻ khờ khạo, hâm hâm, vô dụng, khùng điên, và đôi khi nguy hiểm.

Tôi không phải nhà thơ. Tôi là người viết văn xuôi, tuy nhiên tôi viết ra một thứ văn xuôi không xa với thơ, và tâm trí tôi có lẽ hoạt động theo cách gần với tâm trí một nhà thơ.

Tôi cũng vậy. Xét theo thước đo giá trị của xã hội, tôi là một người thất bại. Ở tuổi trung niên, tôi không có nhà, không có xe, không có tài khoản bạc tỷ - nói chung, về phương diện của cải, là một số không tròn trĩnh (cũng may, hiện tại tôi không mang nợ ai). Thu nhập cố định của tôi chỉ đủ nuôi bản thân tôi và một bầy mèo bị bỏ rơi. Mặt khác, những gì tôi đã làm - những cuốn sách tôi viết, những cuốn sách tôi dịch - là vô nghĩa và vô giá trị đối với đại đa số người, và, nếu nghĩ về điều này một cách tỉnh táo và khách quan, thì có hay không có chúng trên đời cũng như nhau thôi.

Với tư cách một thành viên trong bầy đàn, tôi gần như số không, tức là, trên thực tế, tương đương số không.

Với tư cách một thành viên của bộ tộc những người yêu cái đẹp và bền bỉ giữ gìn cái đẹp, tôi may ra nhiều hơn số không một chút - điều mà, xét cho cùng, chẳng có ý nghĩa gì mấy ở một thế giới nơi cái đẹp đích thực ngày càng bị mai một, bị thế bằng đồ giả.

Và, có ý nghĩa gì, sự chờ mong một người tri kỷ và niềm hy vọng rằng đâu đó ngoài kia có một người tri kỷ.

Tự làm đầy mình. Tự tạo nghĩa cho đời mình. Tự làm tri kỷ của mình. Không ai làm việc đó thay mi. Không có đường nào khác cho mi.

Nhật ký làm nghề

Tiếp tục dịch một số phần trong "Life Navigator 25: Người tình của cả thế gian". Khi bắt đầu việc này hồi năm ngoái, đã có lúc tôi hoài nghi liệu mình có làm được không. Giờ, tôi biết chắc tôi làm được. Bản dịch sẽ cần được người bản ngữ hiệu đính/nhuận sắc, dĩ nhiên. Song, điều cơ bản là tôi có khả năng tự dịch. Cái tôi thiếu là thời gian.
Giá như bây giờ tôi trúng số độc đắc (chỉ cần 2 tỷ vé bình thường chứ không cần vài chục tỷ Vietlott), việc đầu tiên tôi sẽ làm là xin nghỉ không lương ít nhất một năm, hủy bỏ mọi dự án khác, tập trung vào việc tự dịch này, và tiếp tục viết những cái khác. Kế đó tôi sẽ đến những nơi tôi muốn đến từ lâu: 1) Andalusia, cái nôi của flamenco; 2) Châu Phi: Kenya, Tanzania, Nam Phi, Botswana, để kịp tận mắt thấy sư tử, tê giác, voi, hươu cao cổ… trước khi họ vĩnh viễn biến mất khỏi môi trường tự nhiên; 3) Maroc, Tunisia, nơi tôi sẽ để mình lạc trong những khu chợ cổ lừng danh, “y nguyên như thời Nghìn lẻ một đêm”; 4) Nhật Bản: không cần bất cứ nơi nào khác, Kyoto là đủ.-----
… Liền sau đó chàng nghe một tiếng thở ra vĩ đại phát xuất từ lồng ngực cả đám đông, và chàng cảm thấy hoặc trông thấy hay nghe thấy nàng cũng thở ra như thế, gần như cùng nhịp với đám đông, có thể cả chàng nữa cũng thở. Đám đông lập tức sôi động lên. Bảo là “phát cuồng lên” thì khí phóng đại song chẳng xa sự thực mấy. Có tiếng huýt sáo, tiếng vỗ tay, tiếng ồ à cộng hưởng của hàng trăm, có thể hàng ngàn người. Liền đó Minotaur hoặc loài tương cận Minotaur bèn rướn cổ vươn đầu và làm một cử động của quai hàm khiến cho miệng hắn mở ra từ phía dưới nom giông giống như cười.… Right after that he hears a gigantic exhalation coming out of the manifold chests of the whole crowd, and he feels or sees or hears her exhalation, exactly or almost at the same as that of the others, and maybe his own. Immediately the crowd grows animated. To put it “grows insane” may be a bit overstated yet not too far from the truth. There are whistles, hand clappings, the synchronized uh-oh of hundreds, if not thousands persons. Right after that the Minotaur, or that something-similar-to-Minotaur, stretches his head and performs a gesture with his jaw that makes his mouth open from the lower side in a way remotely similar to a smile.


Cây ôliu, ở Andalusia, Tây Ban Nha."Tôi ca sự thanh quý của anh bằng những lời than thở
Và nhớ ngọn gió buồn trong rặng ôliu."(Thơ Federico García Lorca, Hoàng Hưng dịch)

"Về 2666 và hơn thế nữa"

Tự phỏng vấn

- Tại sao anh viết?
- Để không ngừng làm mới, làm giàu bản thân mình và làm mới, làm giàu thế giới.
- Còn gì nữa?
- Để làm sạch bản thân mình và may ra có thể chút nào đó làm sạch thế giới.
- Anh hình dung độc giả của anh là ai?
- Độc giả của tôi không có sẵn: tự họ sẽ tạo ra họ.
- Cuốn sách của anh được đề tặng Mẹ.
- Mẹ ở đây vừa là người Mẹ cụ thể đã sinh ra tôi, vừa là người Mẹ Lớn của tất cả chúng ta, Mẹ Trái đất, Mẹ Vũ trụ. Cuốn sách của tôi là một hạt tinh luyện nhỏ bé mà tôi làm được trong sức của tôi để dâng tặng Người.

Về tự dịch.

.. Nơi khoảnh sân trước nhà thờ được quây kín lại, ngăn cách với đám đông bằng một hàng rào bảo vệ gồm lưới thép và cảnh sát, như một mảnh đất cuối cùng còn giữ được cho khỏi ngập nhờ những đê bao kiên cố nhất dù được dựng vội vàng, có một quần thể tượng khổng lồ ngự trên bệ đá tương xứng về kích cỡ, và, ở một chỗ trên thành bệ đá này, có một cái vòng kim loại hẳn phải to cỡ bắp tay người lớn, đàn ông. Buộc chắc vào vòng kim loại đó lúc này là một sợi xích to không dễ gì thấy được trong đời thường, dài dễ tới dăm chục mét, quấn thành nhiều vòng xiên xẹo trên nền đá lát có tuổi hàng trăm năm.The front yard of the church is blocked off, separated from the crowd by a security fence made of steel barriers and policemen and, at one end of it, as the last piece of land protected by makeshift dams from being swallowed away by oncoming floods, there erects a huge group of sculptures reigning atop a correspondingly huge pedestal and, at one place along this one, you can see a metal hook the size of a normal man’s wrist. Deadly tied to this hook is a colossal, not-to-be-seen-in-daily-life metal chain at least fifty yards long, serpentinely winding into numerous chaotic coils on the centuries-old stone pavement.(từ "Minotaur hát giữa quảng trường", trong "Life Navigator 25: Người tình của cả thế gian")Cố nhiên, bản dịch sẽ cần được hiệu đính/nhuận sắc bởi một người bản ngữ thông tuệ và mẫn cảm; tuy nhiên, có thể cảm thấy rằng thần khí, tiết điệu... cốt lõi và nền tảng của cuốn sách bằng tiếng Anh đã có đó rồi.Bản thân tôi không khỏi có những lúc, giống như nhiều người khác, cảm thấy mình đang làm một việc vô ích – cũng như bản thân việc viết cuốn “Life…” là một việc vô ích. Tuy nhiên, vào những lúc khác, tôi hăm hở làm việc, vì cảm thấy rằng sau đây nhiều năm, ở một đất nước có thể rất xa đây, sẽ có người cầm cuốn sách mà đọc và cảm thấy sung sướng rằng đã có một cuốn sách như thế được viết ra, được dịch ra một ngôn ngữ mà người ấy có thể đọc.Văn chương sống nhờ cái cảm giác đó, trực cảm đó, niềm tin đó. Minotaure dans une barque sauvant une femme (1937), Pablo Picasso

Hoa, sáng tạo, thời gian

Đối với một số người, đóa hoa của sự sáng tạo phải mất một thời gian tương đối dài thì mới có thể bắt đầu bung nở từ bên trong họ.

Cũng như đóa hoa tình yêu. Nó không nở vào cùng độ tuổi như nhau ở tất cả mọi người. Ở một số người, nó - đóa hoa của tình yêu đích thực - nở tương đối muộn. Chỉ đến một độ tuổi tương đối muộn họ mới bắt đầu cảm thấy sự bung nở của nó từ bên trong mình: nhu cầu yêu thương trọn vẹn, năng lực yêu thương trọn vẹn. Hoặc, chỉ đến tuổi đó, năng lực yêu ở họ mới gặp được chất xúc tác duy nhất thích hợp để nó bung nở hết kích thước tiềm tàng của nó.

Bất kể những cách giải thích hợp logic mà ai đó có thể đưa ra - như môi trường gia đình, hoàn cảnh giáo dục, tinh thần thời đại, v.v. -, ẩn trong điều ấy luôn luôn là một bí ẩn lớn.

Tại sao Henry Miller, Marcel Proust, Hermann Broch, Jose Saramago... phải đến cuối độ tuổi ba mươi và đầu độ tuổi bốn mươi, hay muộn hơn nhiều, thì mới có thể viết ra được những tác phẩm quan trọng đầu tiên của mình - tất cả những gì họ làm trước đó chỉ là để "dọn đường" cho điều ấy, đến cái độ mà, giả như họ chết trước tuổi bốn mươi thì đời sau hoàn toàn có thể coi như chưa từng có họ trên đời?

Tranh của Ben Goossens
Thật khác biết bao với những nhà văn - dù gì thì cũng chỉ số ít - viết ra được một số trong những tác phẩm quan trọng nhất, thậm chí là kiệt tác duy nhất của đời mình ở lứa tuổi rất trẻ, dưới ba mươi. Như Mario Vargas Llosa. Như Mishima Yukio. Như Krasznahorkai Laszlo... Đóa hoa sáng tạo của họ nở rộ từ rất sớm, một cách thực sự là đáng ghen tị.
Tuy nhiên, nghĩ cho kỹ, những đóa hoa nở muộn có cái đẹp của nó.

Khi nhà văn nở muộn, thời gian của anh ta không nhiều.

Ở chừng mực nào đó, sự ít thời gian của anh ta cũng giống như sự ít thời gian của một nhà văn chết sớm vì bệnh nan y - và biết điều ấy từ lâu trước khi chết.

Vẻ đẹp của đóa hoa sớm nở sớm tàn, và của đóa hoa muộn nở chóng tàn, là vẻ đẹp mà, về thực chất, như nhau: vẻ đẹp của sự ngắn ngủi, của sự nôn nả, của sự trân quý hơn nhiều lần từng khoảnh khắc sống, từng khoảnh khắc sáng tạo. Một cuộc sáng tạo, một đời hoa - mà hương thơm có đó là để tồn tại đời đời - gắn liền với bóng của sự chết.

"Việc của con người là cố hết sức mình để tiến hóa."

Trả lời phỏng vấn của tạp chí Esquire Vietnam, số tháng 6/2016. Bài này hiện không còn trên website của Esquire.

Ước mơ đầu tiên khi anh còn nhỏ là gì, có khác nhiều với hiện tại không?

Từ nhỏ tôi đã “viết văn”. Khoảng bốn, năm tuổi, tôi tự sáng tác những truyện tranh, truyện cao bồi Viễn Tây hay truyện du hành vũ trụ, hai loại truyện mà tôi mê tít thời đó. Đến tuổi thiếu niên, tôi bắt đầu viết “văn xuôi” đúng nghĩa, là những “tiểu thuyết” phiêu lưu mạo hiểm, bắt chước theo một số cuốn tôi đọc và ưa thích hồi đó, như “Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer”. Trong những năm đại học, tôi miệt mài viết một cuốn tiểu thuyết khoa học giả tưởng (nay bỏ dở) mà tôi đặt tên là “Vũ trụ loài người”. Nay, hơn nửa đời người, tôi vẫn viết văn. Tôi là người sinh ra để viết và tôi đang viết. Tôi yên tâm vì điều đó.

Tính cách của anh ảnh hưởng từ ai? Một thần tượng truyền cho anh nhiều cảm hứng chẳng hạn?

Mẹ tôi, người miền Trung, là giáo viên dạy Văn và hồi trẻ làm nhiều thơ. Bà đọc nhiều, và truyền lại cho tôi niềm đam mê văn chương cùng một tủ sách không lớn lắm nhưng có khá nhiều tác phẩm của nhiều bậc thầy văn chương đông tây kim cổ. Mẹ tôi là người nhu hòa, không thích và không có khả năng đua tranh với người. Tôi thừa hưởng những cái đó từ mẹ.

Cái ác đang nảy nở và lan nhanh ở mọi nơi trong đó Việt Nam, ác cả về hành vi lẫn tinh thần. Theo anh, chuyện gì đang xảy ra với nhân loại vậy?

Trong con người có cả thiện căn lẫn ác căn. Cái ác bẩm sinh ở con người, hay ít nhất là ở một số người nhất định, là điều bận tâm của nhiều nhà tư tưởng và nghệ sĩ lớn. Hãy đọc “A clockwork orange” của Anthony Burgess và bộ phim cùng tên của Stanley Kubrick. Hay “Natural born killers” của Oliver Stone. Hay “Funny games” của Michael Haneke. Hay “Dogville” của Lars von Trier. Lý giải như thế nào về động cơ làm việc ác của các nhân vật trong những bộ phim đó, trừ một cách lý giải duy nhất: làm việc ác, đối với những người đó, là một điều tự nhiên? Con người, hơn mọi loài khác, được trang bị năng lực to lớn để làm điều thiện tột đỉnh cũng như làm điều ác tột đỉnh. Vấn đề là bạn sử dụng năng lực đó như một đứa trẻ, chỉ để thỏa mãn chính mình, bất chấp tất cả, hay như một người lớn có nhận thức về bản thân và ý thức trách nhiệm.

Theo anh điều gì đang hủy diệt nhân loại? Đưa họ đến diệt vong? Phải chăng có mối tương quan giữa kẻ hủy diệt môi sinh thì cũng nhận lấy những hủy hoại tương ứng? Nhân-quả?

“Việc của hắn [con người] là cố hết sức mình để tiến hóa, dù hắn gần như cầm chắc là sẽ chết trước khi tiến hóa đủ xa như hắn muốn hoặc như tiềm năng của hắn.” Tôi đã viết như vậy trong cuốn tiểu thuyết “Life Navigator 25: người tình của cả thế gian”. Mặt khác, trong cuốn tiểu thuyết “Nỗi buồn kháng cự” của nhà văn người Hungari kiệt xuất Laszlo Krasznahorkai mà tôi ngưỡng mộ, một nhân vật của ông có nói, đại ý, rằng con người là một thử nghiệm thất bại của Tạo hóa. Con người, để tạo ra được một tương lai có định hình, có trật tự, đúng theo mô hình mà họ mong muốn, một tòa lâu đài bằng pha lê, đang tạo ra, cùng với cái tương lai ấy, quá nhiều hỗn độn, quá nhiều entropy, và cái tòa lâu đài pha lê đó càng đồ sộ, càng nguy nga, càng lấp lánh, thì cái giá phải trả càng lớn. Và, xét toàn cục thế giới hiện đại, tôi không tin rằng con người sẽ có thể tự cứu mình. Hiển nhiên, có những con người đang thực sự chiến đấu để cứu loài người, nhưng đáng tiếc, họ quá ít. Lực kháng cự của họ, kể cả khi họ hợp lại với nhau, là quá nhỏ bé.

Nhân tính đã và đang rời khỏi những giá trị mỹ cảm và thậm chí trở thành từ tiêu cực trong nghệ thuật, anh có nghĩ vậy?

Tiêu chí cao nhất để phân định nghệ thuật đích thực và nghệ thuật thương mại chính là hàm lượng nhân tính bên trong nó. Ít nhất là, một tác phẩm nghệ thuật đích thực thì sẽ khiến con người không thể không suy nghĩ, tự chất vấn những niềm tin của mình từ trước tới nay, và không nhiều thì ít “trở thành một con người khác”, với một sự đổi mới trong tư duy theo hướng tích cực. Đó là điểm cơ bản của nhân tính, cái nhân tính mà theo quy ước chúng ta hiểu là “thứ khiến con người cao hơn mọi loài”.

Anh muốn những đứa con của mình lớn lên như thế nào? Anh dạy các con mình điều gì trong bối cảnh xã hội hiện nay?

Tôi không có con, nhưng nếu có, tôi sẽ dạy chúng lớn lên thành những người hiểu rõ vị trí của bản thân mình và giống loài mình trong vũ trụ, những người biết nhìn mọi cá thể thuộc mọi loài khác giống như nhìn một cá thể đồng loại mình. Những người không coi rẻ sinh mạng của bất cứ loài nào khác vì lý do đơn giản rằng nó không thuộc loài người. Với tôi, đó là chỗ cao nhất mà con người tương lai phải đạt tới.

Đức khiêm nhường ngày càng là một phẩm chất hiếm khi được những người làm cha mẹ truyền lại cho thế hệ trẻ. Bằng sự chiều chuộng quá đáng, khiến đứa trẻ tự cho mình là trung tâm vũ trụ, và bằng sự đòi hỏi quá đáng, khiến đứa trẻ tin rằng nó chỉ có thể được thừa nhận nếu nó leo lên được vị trí trung tâm vũ trụ, các ông bố bà mẹ của chúng ta đang và đã giết chết hạt mầm của sự khiêm nhường ở con người tương lai kia. Họ không biết rằng, so với vũ trụ, mọi sự tự đại của con người bất quá chỉ như của con ếch ráng ễnh bụng ra cho to bằng con bò mà thôi.

Với Đinh Bá Anh, Hà Nội, tháng 6/2016. Tọa đàm giới thiệu tiểu thuyết "Life Navigator 25: Người tình của cả thế gian".
Những điểm tựa tinh thần của người Việt đang dần đổ vỡ hoặc chỉ đơn thuần là hình thức u mê, theo anh, người trí thức có thể làm gì để cứu vãn?
Người trí thức, hay nói chung người có năng lực tự nhận thức, chỉ có thể cứu vãn một phần nhỏ những gì anh ta muốn cứu mà thôi. Không phải vì vậy mà anh ta không cứu những gì cứu được. Không phải vì bạn không thể cứu tất cả mèo con bị vứt bỏ trên khắp thế giới mà bạn không cứu một con mèo con bị vứt bỏ đang ở trước mắt bạn. Không phải vì bạn biết người thân của bạn bị ung thư chỉ còn sống hai tháng nữa mà bạn ngưng cho người đó ăn uống ngay từ bây giờ. Cứu từng cá thể, cứu từng khoảnh khắc thoát khỏi sự tiêu vong và sự hư vô, làm cho từng cá thể, từng khoảnh khắc đều có nghĩa, đó là việc anh ta có thể làm.

Ngoài viết, anh còn thú vui nào khác?

Tôi mê âm nhạc, điện ảnh. Tôi yêu thiên nhiên. Tôi thích xem võ thuật dù bản thân tôi không biết võ thuật. Nói chung, tôi tìm và thưởng thức cái đẹp trong mọi dạng thức của nó. Chẳng hạn, gần đây, tôi xem waacking và bone breaking và biết được rằng đó là những cái đẹp.

Tại sao anh lại ám ảnh về những vũ nữ flamenco?

Tôi không bị ám ảnh về những vũ nữ flamenco, mà tôi say mê flamenco. Flamenco, cái chất duende đẹp một cách riết róng và quỷ dị của nó, là một thứ mà tôi cảm thấy có ở bên trong mình. Tôi dám nói rằng hình như kiếp trước tôi là người Tây Ban Nha miền nam, rất có thể là một ca sĩ (cantaor) hay một vũ công (bailaor) hát hay múa flamenco trong những tablao (quán bar flamenco) vùng Andalusia. Flamenco: nghệ sĩ hát/đàn/múa như thể họ chết đi để rồi phục sinh sau mỗi lần hát/đàn/múa. Đó là một trong phẩm chất làm nên những tác phẩm lớn: mỗi lần anh viết là một lần anh tự hủy, chết rồi phục sinh.

Phụ nữ thế nào là lý tưởng với anh?

Nàng đẹp, thông minh, tinh tế, mạnh mẽ, “đầy nhục cảm”, dịu dàng, vị tha. Thế là quá nhiều, nhưng ta đang nói đến một người “lý tưởng” mà. Không phải nàng không có trên đời. Nàng có, dẫu hiếm. Xác suất rất cao là cả đời bạn không gặp nàng. Nhưng điều quan trọng là bạn tin, hoặc biết, rằng nàng có thật. Một điều kỳ diệu, có thể nói vậy. Nhưng một trong những lý do khiến dù sao đi nữa tôi vẫn tin ở loài người là bởi lâu lâu họ cũng có khả năng tạo ra điều kỳ diệu. Tin/biết điều kỳ diệu, ta sống bình tâm hơn. Và bởi vậy ta biết ơn nàng, người phụ nữ lý tưởng ấy bởi nàng có mặt trên đời, và cầu chúc nàng hạnh phúc và bình an.

Tuy nhiên, điều quan trọng hơn thế là ta cầu chúc hạnh phúc và bình an cho cả những người phụ nữ chỉ gần với chỗ lý tưởng hoặc xa với chỗ lý tưởng, những người chiếm số đông nữ giới. Và yêu họ chẳng khác gì họ là những phụ nữ lý tưởng, bởi vì chính họ, những phụ nữ “bất toàn” đó, mới là phần cơ bản của thực tại. Con người cần như vậy: luôn mong nhớ cái toàn hảo, và luôn biết hòa hợp với cái bất toàn.

Nàng thơ của anh là ai?

Anastasya Vertinskaya, Hara Setsuko, Thanh Nga.

Theo anh, bản lĩnh lớn nhất của đàn ông là gì?

Tôi không biết điều tôi nói sau đây có phải là bản lĩnh lớn nhất của đàn ông hay không, nhưng tôi đánh giá cao người đàn ông có thể đi, một cách tự nhiên, bình tâm, lâu dài, không hy vọng, bên một phụ nữ mà anh yêu say đắm nhưng cô ấy coi anh là bạn. Nếu anh sẵn sàng làm tất cả những gì có thể làm khi cô ấy cần, không mong được đền đáp. Đó là một trong những phương diện của khả năng vượt bản tính người, bởi hành động vị lợi là một bản tính tự nhiên của con người.

Anh có tin vào những thứ như tâm linh, số phận, tôn giáo... hay những điều huyền bí vượt quá tầm nhận biết của anh? Anh có tin con người thay đổi được số phận không?

Những gì có thật nhất là những gì ta không thấy được - ít nhất là không thể thấy bằng mắt thường. Vũ trụ sinh ra ta có vô số thứ ngoài khả năng nhận biết của ta. Đừng biến lý tính và tư duy khoa học thành thứ cầm tù anh. Mở rộng tâm trí - không phủ nhận những gì ta chưa biết, coi chúng là không hiện hữu -, đó là cách duy nhất để ta có thể dùng lý tính và tư duy khoa học làm chìa khóa dẫn ta, từng tí một, dấn vào những cõi chưa biết, mà người ta gọi là “siêu hình”. Anh cần phải lớn hơn công cụ của anh.

Nếu ngày mai anh chết, hôm nay anh sẽ làm gì?

Nếu tôi còn một tác phẩm sắp hoàn thành, tôi sẽ cố hoàn thành nó. Còn nếu biết dù cố đến mấy vẫn sẽ không xong được những tác phẩm dở dang, tôi sẽ dành ngày cuối của mình bên người thân yêu, con chó thân yêu, những cái cây thân yêu. Nghe những bản nhạc mà tôi từng gọi là “những bản nhạc để nghe lần cuối trước khi chết” một cách hoàn toàn thành thật. Nghe tiếng mưa, nếu có mưa. Phát hiện và ngắm những bông hoa mới nhú. Thật dễ chịu, có lẽ thật hạnh phúc nếu ta có thể biết ngày mai ta chết song hôm nay ta vẫn còn đủ sức để ít nhất có thể làm những việc đó. Ngày cuối ấy hẳn là một ngày mà ta sống từng giây một với sự thanh thản.

Nguyễn Hậu thực hiện

Về tự dịch.

Về tiểu thuyết "dài"

Càng tiến gần tới chỗ hoàn tất "Cospolist Nổi Loạn", và càng triển khai những dự án mới như "Vòng quay cuối cùng quanh mép lỗ đen", tôi càng thấy rõ rằng cơ hội để chúng được một đơn vị xuất bản nào đó nhận in là rất nhỏ. Đơn giản vì kích thước của chúng, dung lượng của chúng, phổ vấn đề của chúng...

Một cách nghĩ phổ biến ở giới xuất bản Việt Nam - và điều ngộ nghĩnh nhất là hình như rất ít người trong số họ ý thức được nó sai lầm như thế nào -: rằng tiểu thuyết không nên/không được quá dài. Không nên/không được quá 400 trang. Tốt nhất là 300 trang trở xuống. Lý lẽ của họ không phải chỉ đơn giản rằng tiểu thuyết có độ dài vừa phải, 300 trang trở xuống, thì it gây ngại cho người đọc hơn và do đó dễ bán hơn. Lý lẽ của họ còn là, nhà văn viết ra cuốn tiểu thuyết quá dài là nhà văn không biết cách lược bỏ những gì thừa, không biết viết sao cho kiệm lời, súc tích, nén chặt, v.v. Tức là, nói gọn lại, theo họ, truyện của anh càng dài, thì khả năng nó là một cuốn sách tồi càng lớn.

Ảnh nghệ thuật của Ben GoossensBất cứ khi nào tôi nói với ai đó rằng cuốn sách của tôi, khi hoàn thành, in ra sẽ vào khoảng 700-800 trang, câu đầu tiên họ nói sẽ là: “Cắt xuống còn dưới 400 trang đi”. Họ nói như thể, nếu bị nhà xuất bản ép buộc, “Chiến tranh và hòa bình” cũng có thể/cần phải cắt xuống còn một phần ba, và câu chuyện của “Anh em nhà Karamazov” lẽ ra có thể gói gọn trong một tiểu thuyết 200-250 trang – nó dài như hiện có là do tác giả không đủ khả năng rút gọn nó lại.

Về nghệ sĩ và “tâm an”

(nhân trao đổi riêng với một người bạn)

Nghệ sĩ cần có khả năng duy trì thế cân bằng động giữa tâm an và tâm bất an. Nếu tâm bạn luôn luôn an và không chút bất an, thì bạn giống một nhà tu hành đắc đạo hơn là giống nghệ sĩ. Bạn sẽ không có nhu cầu làm nghệ thuật, hoặc nếu có, thì nghệ thuật bạn làm ra thấm đẫm chất thiền, chất ngộ, chất tâm linh… Cũng là nghệ thuật, song chỉ là một phần nhỏ của vương quốc nghệ thuật. Bạn sẽ có thể làm thơ thiền, viết ngụ ngôn thiền..., song bạn sẽ không viết như Dostoyevsky, Kafka, Mishima, Céline, Bolaño.

Nghệ sĩ đúng nghĩa là người thường xuyên phải vật lộn với khối bất an lớn của mình – những bất an từ bên ngoài, những bất an tự bên trong – để duy trì sự tỉnh giác. Cô/anh ấy không an trụ ở tâm điểm của bình an, mà thường xuyên chao đảo ở vùng không điểm tựa chông chênh ở xung quanh tâm điểm này. Đôi lúc cô/anh ấy quay trở lại gần như sát tâm điểm, và đôi lúc khác dịch ra xa đến nỗi trọng tâm của cô/anh ấy suýt nữa chệch khỏi chân đế và nếu vậy cô/anh ấy sẽ rơi xuống vực thẳm tha hóa, điên loạn, tự hủy hoại.


Chính cái thế chao đảo chông chênh, luôn suýt tìm lại được cân bằng rồi liền sau đó lại suýt đánh mất cân bằng này, nó cấu thành bản chất sự tồn tại của nghệ sĩ. Sự bình an trong tâm của nghệ sĩ, nếu có, không phải là một trạng thái đã đạt tới rồi và luôn hiện hữu, mà là một quá trình khi thì nỗ lực tiến tới chỗ đó, khi thì rời khỏi chỗ đó do ngẫu nhiên hoặc một cách có ý thức.
Nghệ sĩ tài ba là người tạo ra được một “thế cân bằng không thể có” (an impossible balance) giữa tĩnh và động, trật tự và hỗn mang, tỉnh lạnh và điên dại, sáng rõ và âm u, tàn bạo và dịu dàng. Phải vừa rất yếu vừa cực mạnh. Một thế cân bằng vô cùng khó đạt, vô cùng khó giữ, và vô cùng dễ phá vỡ.