Trisa Hugo's Blog, page 2

Wat kan jý doen omtrent Israel/Palestina?

Hieroglyphic stairway

it’s 3:23 in the morning
and I’m awake
because my great great grandchildren
won’t let me sleep
my great great grandchildren
ask me in dreams
what did you do while the planet was plundered?
what did you do when the earth was unraveling?

surely you did something
when the seasons started failing?

as the mammals, reptiles, birds were all dying?
did you fill the streets with protest
when democracy was stolen?

what did you do
once
you
knew?

Hierdie uittreksel uit die bekende gedig “Hieroglyphic stairway” van Drew Dellinger word meestal gebruik waar klimaatsverandering ter sprake is, maar in Oktober tydens die Woordfees het iets amper onwerkliks gebeur minute nadat dieselfde vraag gevra is in ’n gesprek met Marthie Momberg oor haar boek 21 Voices from Israel and South Africa: Why the Palestinian struggle matters.

Dikwels word mens op onverwante plekke op onverwagte maniere diep geraak op ’n manier wat jy in elke sel van jou liggaam voel vibreer, wat jy in yskoue rillings uitslaan, jou hele lyf hoendervleis in versengende hitte. Dan wéét jy op ’n baie diep vlak dit het met ’n spesifieke rede met jou gebeur, dat jy presies op daardie oomblik daar was. Jy weet ook jy moet iets doen daaraan en dan verder vergeet daarvan. Jou taak is voltooi, jy weet nooit waar die rimpels gaan van jou klip wat jy in die water gooi nie.

Die doel van hierdie skrywe is geensins om ’n opinie te waag oor die Israel/Palestina kwessie nie, en allermins om kant te kies. Ek wil eerder die gevoel oordra van gebeure direk na haar praatjie.

Na ’n paar baie intense dae en baie adrenalien was ek gereed om Stellenbosch se hitte en stof van my af te skud en my seer bene in Kleinmond se koue seewater te gaan laaf. Ek wou ook my man met sy sensitiewe vel uit die son kry, maar hy dring toe aan ek moet eers saamstap, hy wil my iets gaan wys, en ons moet Marthie se boek saamneem. ‘n Vreemde versoek, maar ek vertrou hom.

Die “iets” staan toe op die hoek van Noordwal-Wes-weg en Die Laan. ’n Yslike beeld van ’n ou man met ’n oop boek voor hom, deur die kunstenaar Jean Theron Louw – Seemingly peaceful. ’n Goudbrons duif sit en kyk vir hom. Sonder ’n woord wys hy na die boek met gegraveerde woorde in die ou man se hande.

Toe ek die uittreksel uit die gedig “Hieroglyphic stairway van Drew Dellinger” op die metaalboek lees, het dit my getref. Daardie gevoel, amper soos déjà-vu. Dit vat jou aan die bors, jou longe versteen en jou stembande raak verlam. Op ’n snikhete dag vibreer daar yskoue rillings deur elke vesel van my lyf, my hele lyf die ene hoendervleis, die haartjies op my arms tentakels wat elke flenter energie optel wat deur die digter Drew Dellinger na ons gestuur is met die boodskap: Luister na Marthie Momberg – sy vra die regte vrae, sy bring die boodskap dat ons net moet doen wat ons doen, en dit sal die regte ding wees.

Sy kan die boek skryf, Johan Coetzee van Naledi kan die boek uitgee, John kan die oomblik identifiseer, en ek kan hierdie woorde voortbring. Die regte mens sál op die regte tyd die regte boodskap kry en die regte ding doen. En as genoeg mense die regte ding doen, kan ons Drew Dellinger se vraag beantwoord: what did you do once you knew?

Dan sal goed lig bring, en kwaad sal kwyn, totdat die balans tussen goed en kwaad herstel het.

Die beeldhouer Jean Theron Louw besin oor ’n aparte plaat:

Seemingly peaceful

An old man sits – seemingly peaceful – and reads on a park bench. I weigh up and question the adjective “peaceful”. When he, Oupa Carlos, as an old man, reflects upon the world, can he feel serene? Does he wonder and reflect on how he and his peers have managed to cause the degeneration of the planet? Does he care about the legacy he has left behind? Oupa Carlos, with layers of knowledge and experience like the growth rings of a tree: Was your life egocentric or soul-centric? Did you care for mother earth? If you did, why are we all where we are now?

A single solidly cast dove perches on the bench; gazing at Oupa Carlos. The dove in bronze/gold colour is symbolic of the spirit, illumination, and the sun. The similar colour rendering of the dove and the poem allude to the fact that these are constant solid truths, while the transparency of the rest of the work symbolizes the fleeting nature of humanity. Uncle Carlos’s head and hands are a similar colour, as some thoughts and works of man can approach the permanence of truth …

I cannot remember ever having been moved as profoundly, as searingly and as painfully … It is a testimony to the immense bravery of the individual and communal spirit.
– Breyten Breytenbach

There is no other book of this kind on the market … It will help readers understand why the plight of the Palestinians concerns all of us.
– Sakkie Spangenberg

Oor en Oor

DIs vreemd hoe dinge gebeur, asof dit reeds gebeur het. Vroeër hierdie jaar het ek op die skrywer Kirsty Steinberg se blad afgekom op ‘n skets wat sy gemaak het. Ek het oor en oor teruggegaan daarna, want dit is asof sy dit gemaak het om ‘n kortverhaal van my wat gepubliseer is deur Tafelberg, Skrik op die lyf, geïllustreer het. Dit pas perfek. Ek het haar vertel daarvan, ons het dadelik mekaar aangevoel, en sy het vir my haar boek, Confrontation, gestuur, boonop met ‘n baie spesiale skets wat sy spesiaal vir my storie gemaak het. En hierdie is die einste kind-vrou wat sy geteken het, wat haar al in verskeie vorme in my drome en visions aangemeld het, in verskillende gedaantes. Ek het haar ook al by ‘n Magdalene wassery in Ierland ontmoet tydens ‘n regressie-sessie.. Hierdie verhaal het in Engeland afgespeel.

Confrontation deur Kirsty Steinberg (skuilnaam) is a memoire gebaseer op die lewe van CJ, wat gebore is in ‘n wêreld wat geen begrip gehad het vir die biologiese, emosionele en huishoudelike uitdagings van ‘n kind met genderdistrofie nie.

CJ is ‘n intense kind wat grootword in die negentigs, met ‘n oerwysheid en emosionele insig ver bokant ander kinders van sy ouderdom. Hy word blootgestel aan afknouery, ‘n gespot met sy liggaamsbou en voorkeure. Sy ouers het probleme van hulle eie en hy moet oorleef in ‘n wêreld waarin hy nie homself kon wees nie.

Geleidelik gaan dinge beter deur blootstelling aan ander kreatiiewe mense op Universiteit, en hy beland in ‘n werksplek waar hy gekoester is en sy potensiaal kon ontwikkel. Sy ouers is ondersteunend op verskeie gebiede, en hulle liefde en onvoorwaardelike aangaanding gaan uiteindelik volsirkel:

They brought me into the word once.
They brought me into the word again.

Dit voel altyd vir my arrogant om my uit te laat oor ‘n memoire, asof ek ‘n persoon se diepste menswees sou aantas met enige standpunt. Tog kan ek nie help om op ‘n diep vlak beïndruk te wees deur die karakter (en mens) CJ nie.

As kind ontwikkel hy ‘n glasdop, ‘n skans vanwaar hy na buite kan kyk na die wêreld waarin hy nie tuis voel of inpas nie. Geleidelik groei en ontwikkel hy in ‘n persoon wat homself kan posisioneer in terme van verhoudings met ander.

Die vloeibaarheid van seksualiteit en gender word baie goed uitgebeeld.

“One of your greatest challenges in this world, my darling, would be men … It’s a shame because you think you’re the relationship type?”

Confrontation is ‘n belangrike boek vir ‘n verskeidenheid lesers om verskeie redes:

Ouers, vriende en familie van mense met genderdisforie: Hierdie boek bied ‘n insig in die emosionele stryd en ervarings van individue met genderdisforie. Dit kan hulle help om ‘n dieper begrip te ontwikkel vir die uitdagings wat hierdie individue beleef en hoe om hulle beter te ondersteun en aanvaar.Jongmense en volwassenes met gender uitdagings: Vir diegene wat soortgelyke fisieke disharmonie ervaar, bied Confrontation ‘n manier om hulle eie ervarings te identifiseer en dit vanuit ‘n nuwe perspektief te oorweeg. Dit kan help met selfinsig en moontlik ‘n dieper begrip van hul eie ervaringe te kry.Opvoeders en beraders: Vir professionele persone soos opvoeders en beraders bied die boek insig in die emosionele uitdagings van mense met geslagsdysforie en bied dit waardevolle insigte oor hoe om effektief te ondersteun en te kommunikeer met hierdie gemeenskap.Mense wat wil leer en groei: Vir enigeen wat graag meer wil leer oor die menslike ervaring, veral oor onderwerpe wat met emosionele uitdagings, identiteit en aanvaarding verband hou, kan Confrontation ‘n waardevolle leeservaring bied.

Hierdie boek bied ‘n diepgaande en intieme blik op die emosionele reis van ‘n persoon met genderdisforie. Dit bied waardevolle lewenslesse en ‘n gevoel van empatie vir die uitdagings waarmee hierdie individue te kampe het, en dit kan ‘n geleentheid bied vir emosionele groei en begrip vir almal wat bereid is om te leer en te verstaan.

Bestel dit hier by Naledi, dit word gratis by jou voordeur afgelewer.

Hier is die gewysigde verhaal van die jong vrou op die skets: Dit word geplaas met vergunning van die samesteller van die oorsponlike publikasie.

Die rebellie van Mary Ellis

Maria sit haar hand op Tinus se been.

Sy wil vir hom sê om stadiger te ry, dat hulle hier voor moet indraai, maar sy sien skielik niks voor haar nie, alles is wasig, asof daar Vaseline op haar brilglase gesmeer is. Sy knip-knip haar oë en probeer fokus op die kaart wat op haar skoot lê. Soos altyd wanneer sy in touch kom met haar onderbewussyn, wanneer sy onverwags ʼn vision kry, begin die lig bewe en die omgewing verbrokkel waar haar oë fokus. Nie nou nie! Sy probeer doelbewus konsentreer op die kaart, Tinus verstaan glad nie hierdie sy van haar nie. Hoe sy ook al op die pad probeer konsentreer, begin daar geleidelik ‘n alternatiewe vorm van die area vorm, asof dit in mis gehul is, wat geleidelik opklaar. Sy sluk, skud haar kop, lek oor haar lippe en sien weer die pad wat deur die waas helderder wrd.

Die Sat Nav wat ingesluit was by die kontrak van die motor wat hulle op Gatwick lughawe gehuur het, het hulle na die eerste paar myl afgeskakel. Die meisie met die sagte blikstem was adamant om hulle op die groter paaie te laat ry, terwyl hulle die heel kleinste paadjies wat in grys op die kaart aangedui is, verkies. Hierdie is immers hulle eerste vakansie saam en Maria probeer om dit op klein maniertjies romanties te maak vir Tinus. Hy leef in só ʼn harde wêreld en sy wil dit wat sy met hom deel, sag en gemoedelik maak.

Die groen veld om hulle verdof weer en Maria ruik beesmis en ‘n veld wat brand. Sy hooor die gerunnik van perde en hoor wiele knars op ‘n grondpad.. Sy verstewig haar greep op Tinus se been. Haar hand begin ruk en haar kakebeen beweeg, maar sy kry nie ʼn woord uit nie. Tinus kyk sydelings na haar verskrikte gesig en trek van die pad af by die afdraaipad waar die padskouer breed genoeg is. “Wat is dit nóú weer?”

Sy hoor die irritasie in sy stem. Hulle moes reeds hulle planne fyn beraam vir hierdie kort vakansie, sy vrou dink die konferensie hou nog ʼn paar dae aan. Hulle het net vyf gesteelde dae, dan vlieg hy weer terug.

“Niks. Niks is nou wéér verkeerd nie. Kan ons hier links draai?”

“Hoekom, dit lyk na ʼn privaat pad?”

Maria wil eers vir hom sê van die déjà-vu, dat sy al hier was, maar bedink haar dan. Hulle het al genoeg baklei oor haar ‘sienery’ en die dinge wat sy aanvoel sonder dat sy dit kan verklaar.

“Ek het net skielik ʼn gevoel gekry dat ons hier …”

“Gevoel!” Jou ewig bleddie gevoelery …”

Maria sit weer haar hand op sy been, maar hy skud dit af. Sy praat sag. “Dis oukei, ons hoef nie hier in te ry nie, ek het net gedink …”

“Gedink se moer! Miskien moet jy meermale bietjie lógies dink!”

Maria skrik. Sy is nie gewoond dat Tinus so aggressief met haar is nie en sy probeer weer. “Toemaar, kom ons ry maar, dis nie nodig dat ons hier indraai nie. Dit is so ʼn mooi plek, kom ons maak die meeste daarvan.”

“Make a U-turn,” vermaan die blikstem, “and proceed to the next …”

“Nee!” brul Tinus. Dit lyk of sy gesig opswel en rooi vlamme slaan in sy nek uit. Die are in sy keel bult. Hy gryp die toestel en kap dit teen die paneelbord. Kap, kap, kap. “Neeee …” Sy stem word al sagter.

Maria sien hoe sy oë effens uitpeul net voordat sy lyf slap word en sy kop stadig vorentoe sak op die stuurwiel. Die toeter gee ‘n lang, uitgerekte kreet.

*

Mary tik liggies aan Lord Lynton se skouer. Sy ken al die storie, Sy oë peul effens uit, die are bult in sy nek, sy gesig word bloedrooi, net voordat hy kreun, net voordat sy lyf slap word op haar en sy kop vorentoe sak in haar nek. Gewoonlik spring hy vinnig weer op nadat hy so ʼn rukkie gelê het. Haar bedjie is buitendien te smal vir hulle al twee. Hy is ‘n dooie gewig op haar.

Mary skud sy arm, en probeer hom van haar af rol, maar hy lê bewegingloos en hy voel swaarder as gewoonlik, al is hy ‘n skraal man. Dan voel sy die warm kwylstraaltjie in haar nek. Sy probeer hom afrol, maar hy is swaar, al is hy ’n skraal man. Hy is baie langer as haar kort, ronde lyfie en soos sy vroetel om onder hom uit te kom, skop sy net sy knie raak. Sy ruk haar lyf eenkant toe en stamp teen sy bors en strompel-val van die bed af. Sy wil skree, maar haar keel wurg net. Sy gryp hom aan sy skouers en skud, maar sy kop hang net slap eenkant toe en wip heen-en-weer- met elke skud.

“Lord … Lord L …” Sy kry dit nie reg om sy naam te sê nie.

Slymstrepe loop teen haar bene af, maar sy vee dit nie eers af nie. Sy pluk haar ondergoed en kouse aan en trek haar voorskoot reg, die skottel water wat altyd regstaan, vergete. Lord Lynton mors nooit tyd met ʼn uittrekkery nie. Sy kyk stadig af na die drie bloeddruppels op haar wit voorskoot, dan weer na die lewelose liggaam op haar bed. Angs borrel op in haar lyf en sy hardloop uit in die gang. Sy struikel teen die trappe af.

“Cook! Cook!” roep sy al die pad kombuis toe. “Kom help!”

Cook vee in haar haas een hand aan haar voorskoot af, ‘n brandende kers waarmee hulle die vere skroei in die ander hand. Die reuk van die kookwater as dit oor die fisante loop om die vere los te maak hang swaar in die lug, maar dis asof sy Mary se angs kan ruik, bo-oor die wilde vere-reuk, want sy vra: “Wat is dit nou? Waar is Lórd Lynton?”

Hoewel Cook geen slegpratery van Lord Lynton deur die kombuispersoneel duld nie, sit sy altyd ʼn spottende klem op die Lórd. Sy smyt die kers op die tafel neer, gryp die fisant onder die stroompie kookwater uit wat een van die meisies daaroor giet en klap dit op die houttafel neer. Sy skree instruksies wat om met die fisante te maak oor haar skouer en bondel die doodsbleek Mary terug in die gang.

“Mary! Ruk jou reg. Praat!” Mary klappertand maar Cook se sterk hande op haar skouers laat haar bedaar en sy begin vertel. Van Lord Lynton wat haar wou straf omdat sy gegril het toe hy die twee fisante voor haar neergegooi het om skoon te maak, sodat Cook dit vir sy aandete kan berei. Daar het ʼn paar druppels bloed opgespat en toe sy dit op haar skoon voorskoot sien, wou sy huil. Elke dag sukkel sy om haar voorskoot spierwit en gestyf te hou, tussen al haar werk. Die wasmeisies was net die kolle uit, dan is dit goed genoeg, maar sy hou nie van ʼn papperige vaal voorskoot nie.

“En ek kan die bloed nie verdra nie! Die reuk laat my dink aan … ” Nou huil sy so dat sy sukkel om verder te praat.

“Ruk jou reg!” Cook se hande met die stomp vingers byt in haar skouers in.

Mary bedaar effens. Sy vertel hoe Lord Lynton haar na haar kamer gedwing het en soos wat sy voor hom uitgeloop het, het hy haar aanhoudend aan haar boud geknyp en haar laat omdraai, dan het hy haar borste geknyp. As sy vooroor gebuk het van pyn, het hy haar tussen haar bene gegryp. So het hy haar gegryp en geknyp en al in die rondte getol, al vorentoe deur die gange en op met die trappe, totdat sy half-naar op haar bed neergeval het. En toe was hy reg om te doen wat hy altyd doen as hy haar straf.

“Mary!” Cook se stem is streng. “Waarom is jy so ontsteld? Dis tog nie die eerste keer …”

“Kom kyk, Cook, ek dink hy is … hy is …” Mary sy stem bewe weer. “Ek dink Lord Lynton is dóód!”

Cook praat nie verder nie. Sy skommel so vinnig as wat haar lyf toelaat met die trappe op na Mary se kamer. Die lang skraal lyf met die potsierlike ronde pensie na haar gedraai, lê bewegingloos op die smal bedjie. Hy het nog kleur in sy gesig. Sy voel dadelik in sy nek, daar is nog ʼn flou klop in die slagaar. Sy voet beweeg skaars merkbaar. ʼn Blinde woede neem skielik van haar besit. Sy dink aan Mary se twee seuns, so sonder pa. Sy dink aan die enetjie wat verdrink het die dag toe hy met Lord Lynton gaan fisante jag het, die einste dag wat iemand opgemerk het dat hy ook so ʼn ronde magie het op die skraal lyfie en dieselfde vooroorgeboë postuur as hulle landheer. Arme Mary is so totaal uitgelewer aan sy genade, magteloos om vir haarself op te staan.

“Loop doen jou werk, Mary, sodat ek my werk hier kan doen.” Sy kyk weer na die patetiese figuur op die bed. “En Mary, gaan haal eers ʼn skoon voorskoot by die wasmeisies. Die fisante moet oor die vuur kom.” As sy seker is dat Mary buite hoorafstand is, trek sy die kussing onder Lord Lynton se kop uit en hou dit sekuur oor sy gesig. Sy hande beweeg floutjies na die kussing, maar sy hóú, totdat die bewing in sy voet stil word.

*

Maria sit ontdaan van alle emosie. Sy was op enige iets voorbereid, maar die hemel weet, nie hierop nie. Sy het gehoop haar onsekere toekoms met Tinus wat gebou is op gesteelde uurtjies hier, ʼn naweek daar, gaan uiteindelik met hierdie wegbreek na ʼn rigting toe. Hy het al voorheen geïrriteerd geraak met haar sonder grondige rede, selfs kwaad, maar hierdie aggressiewe woede-uitbarsting … En nou sit sy hier op ʼn verlate pad in die Engelse platteland. Met ʼn dooie man in die kar. Sy is verbasem kalm. En verlig.

Die skok maak haar kalm, koud en beredeneerd.

Dan sien sy sy hand beweeg, hy probeer vat-vat in haar rigting, maar sy hand bly slap op sy been, net sy vingers roer. Toe hy met ‘n snorkgeluid skielik asem intrek, draai sy om na die agtersitplek, neem die kussing wat sy altyd met haar saamry en prop dit onder sy gesig wat op die stuurwiel rus. Sy maak doodseker dat sy die kussing netjies in die stuurwiel druk om sy neus toe te hou.

Hierdie siklus gaan nou einde kry. Sy het weer in hierdie lewe gekies om betrokke te raak met ʼn man wat haar nie regtig wil hê nie, wat haar emosioneel afkraak. Sy dans weer na ʼn man se pype, soos in elke vorige lewe wat sy al in haar regressie-sessies beleef het. Nie weer nie. Nie nou nie en ook nie in ‘n volgende lewe nie.

Maria hou haar hand ferm op Tinus se agterkop en sê: “Rus sag, my liefste.”

Eers nadat sy 999 geskakel het, trek sy die kussing onder sy kop uit en sit dit agter haar rug in terwyl wag. Sy stel die sitplek agteroor en maak haar oë toe, toe alles wasig raak. Deur die newels sien sy ʼn lang skraal man in outydse ryklere aangestap kom, met ʼn spitsbekhond wat al kwylend snuffel aan die twee fisante wat hy aan hulle nekke dra.

“Mary!” roep hy na haar. “Mary!”

Sy kyk stip hoe die hond stertswaaiend die druppels bloed wat een-een val, van sy skoene af lek.

Gulella

Gulella

Sweet, trane en die see

As kinders is ons in die kerk geleer ons is in sonde ontvang en gebore, maar die betekenis was altyd vaag. Natuurlik is daar goed en sleg in elke mens, in mindere en meerdere mate. Tog glo ek dat die meeste mense, ongeag van oortuigings of geloof, bloot strewe daarna om goeie mense te wees, om liefde te leef. Ons kry net ons innerlike krag en sterkte op verskillende maniere. Daar is in meeste mense van nature ‘n aangebore/ingebore goedheid, ‘n geneigdheid tot medemenslikheid, deernis en empatie. Daar is ook die vermoë om te onderskraag en te ondersteun en lief te hê, almal weet net nie altyd hoe nie.

Ek sien daardie eienskappe altyd tydens ramptoestande in ons dorp. Self is ek nie die een wat potte kos kook en die hongeres voed nie, maar ek weet hoe om kalm en georganiseerd te bly en waar om te vra, om dinge te koördineer. Heel dikwels is dit ook die mense wat agter die skerms anonieme bydraes maak, wat geen eer wil hê nie, wat die grootste verskil maak.

Hierdie afgelope week het ek ook te doen gekry met ‘n baie lelike kant van mense, waar mens dit die minste sou verwag. Daaroor had ek geen slaap verloor nie, want dit affekteer nie my menswees nie. Ons is tog soveel meer as die persepsies van enkelinge.

Wat my nou al ‘n paar uur uit my werk uit hou, is net mooi die teenoorgestelde – die inherente goedheid van die mens, ook uit onverwagte oorde. Ek is altyd so uitgesproke oor alles (lees opionated) maar ek het nie woorde om te beskryf wat in my hart aangaan vanaand nie. Mense se goedheid het my ‘n hele paar trane laat pink vandag. Gelukkig werk soutwater mos altyd om mens beter te laat voel: sweet, trane en die see. Ek het darem al twee van die drie hier, nou nog net ‘n lekker yogasessie. Of tel bloedsweet met ‘n stuk werk ook?

Daar skuil ‘n onsigbare skat in die dieptes van ons harte, ‘n skat van medelye, deernis en doodgewone menslikheid. Noem dit wat jy wil, maar vir my kom dit neer op die konsep van ‘n universele bewussyn waar ons almal strewe na doodgewone goedheid. Dit verbind ons met mekaar en die wêreld om ons. DIt kring uit. Ons kan hierdie onverklaarbare goedheid laat ontkiem, dit koester en deel – want dit is die ware essensie van ons menswees …

“Jonathan sighed. The price of being misunderstood, he thought. They call you devil or they call you god.”
– Jonathan Livingstone Seagull, Richard Bach

Wat is in ‘n woord?

Daar is ‘n artikel op Versindaba wat tans weer gesprek ontlok oor boekresensies en lesersindrukke. Die sg boekbeïnvloeders en “selfaangestelde resensente” kom erg onder skoot.

Die vraag wat gevra word, is: “wat is die verskille tussen kritici en boekbeïnvloeders?” En verder: “Jan Alleman kan nie onderskei tussen ’n “regte” kritikus en ’n selfaangestelde resensent se resensies nie; en waar ’n kritikus ’n professionele loopbaan volg, skryf boekbeïnvloeders resensies as ’n stokperdjie, dikwels in opdrag van ’n uitgewer.“

Ek het probeer agterkom waar ek in hierdie prentjie pas, sonder om myself in enige van die boksies te plaas.

My eerste gedagtes is dat hierdie artikel ‘n klap gee aan ‘n hele klomp individue, maar ook aan uitgewers en die boekredakteurs van koerante. Om ‘n uitgewery te bedryf is ‘n besigheid. ‘n Besigheid wil geldmaak en om geld te maak vir ‘n uitgewer, moet hulle boeke verkoop. Goeie, gewilde boeke, nie die literêre meesterstukke nie, daardie mark is te klein. Hoe verkoop die uitgewers hulle boeke? Mense moet weet van die boeke. Hoe gaan mense weet van die boeke? Jaaa, swaer, soos Jean Oosthuizen altyd sê.

Self sal ek my nooit kan beskou as ‘n literêre kritikus nie, want ek is nie opgelei daarvoor nie, en ek volg nie ‘n professionele loopbaan nie. (Ek maak mos skoon, was en stryk vir ‘n lewe…) Is ek dan ‘n sg boekbeïnvloeder? Ek weet nie, maar uitgewers en boekredakteurs vertrou my genoeg met hulle keuse as dit by goeie, gewilde fiksie kom. Ek is elke uitgewer dankbaar vir elke resensiekopie en probeer bitter hard om verantwoordelik daarmee om te gaan. Vir elke geleentheid om ‘n opdragwerk te doen, is ek dankbaar. (Hmmm check gou my ABSA app en glimlag breed…)

Dit is ‘n groot voorreg vir my as ek op ‘n Sondag wakker word met ‘n klomp groen merkies op WhatsApp, as ‘n skrywer my bedank dat ek sy boek “kry” en lesers wat my mening vertrou my laat weet hulle gaan nou definitief die boek koop. Dit is vir my ewe groot beloning as die resensiekopie van iets wat ek bitter graag sou wou koop, en die geld wat ek daarvoor kry. Dan weet ek die uitgewer kry waarde vir die geld wat hulle aan my spandeer.

Ek stem volmondig met die skrywer van die artikel, Nini Bennett-Moll saam: “Die literêre wêreld – of eerder: boekbedryf – het onherroeplik verander.”

Die stelling waarmee ek lynreg verskil, is: “Op talle multimedia platforms word boeke geesdriftig bemark, en van hierdie bemarking, soos die skryf van resensies deur boekbeïnvloeders, word gretig deur Jan Publiek opgeslurp as egte literêre kritiek.”

Jan Publiek wat die boeke koop wat die boekbedryf aan die gang hou, slurp dit nie op as “egte literêre kritiek” nie. Ons as San en Jan Publiek is nie opgelei om literêre kritiek te waardeer nie, ons wil weet wat is daar aan ‘n boek wat gaan maak dat ek gaan kliek op Add to Cart, of Buy with one Click. Of nie.

Daar is inderdaad plek vir almal onder die literêre son.

Laaste Lig

Dis ‘n bitter, bitter gevoel as jy nie meer in touch met jou omgewing voel nie. Ons dorp se demografie het dramaties verander, veral die afgelope drie jaar. Dis goed en reg so, dis ‘n natuurlike verloop van groei en verandering. Die jonges beoefen beroepe wat ek nie geweet het bestaan nie, hulle praat ‘n taal wat vir my vreemd klink. Ek verstaan nie hulle grappe op Facebook nie.

Dit is alles goed en wel dat jonger mense die rolle oorneem en dinge doen, dankie tog daarvoor, want ek is definitief nie meer lus vir alles en reëlings maak en rondry nie. Tog is dit ‘n weird gevoel om te sien dinge gebeur om my waarvan ek nie geweet het nie.

Nou dink ek, 21 jaar gelede was ek die jonge hier. Ek het gereël en georganiseer en deelgeneem. Hoeveel mense het daardie tyd dalk so gevoel weens my toedoen?

Ons is op die drumpel van ‘n nuwe fase in ons lewe, waar ek weer soos die jonge voel tussen die oueres.

Vanmelewe (dankie ouma, ek hou van die woord!) kon ons skool toe gaan as jy in die eerste helfte van die jaar ses word. Ek het dit net gemaak en is op vyf-en-’n-half skool toe omdat my ma my gekerm by die huis nie meer kon verduur nie. Ek wou lees.

Die eerste dag is ek sommer met die bus skool toe, met streng vermaninge aan my ma om nie te tjank as sy my gaan inskryf nie. In die klas was ek bitter ontsteld toe net klei uitgedeel is. Paula het dit nog uitgedeel, sulke klipharde vaal klei. Hulle het my toe maar ‘n paar weke later in Graad 2 gesit. Gespring het ons dit genoem. Geskip.

Toe was dit reg.

Maar ek het dit vir die res van my lewe berou.

Het jy enige idee hoe dit voel…

… as jy nog sokker speel en jou maats begin agter hulle hande giggel?

… as jou maatjies almal bra dra en jy wonder hoekom bly jy plat?

… as jou maatjie een goeie dag voor jou ‘n pad uithaal en jy absoluut geen idee het wat dit is nie?

… as die hoof die die eerste dag in die hoërskool vra, wie is twaalf, hande op. ‘n Klompie. Dertien? Die meeste. Veertien? Nog ‘n klompie. En ‘n paar vyftienjariges. Ek dan later kwaad raak as sy getalle nie klop nie en hy brul: wie het nie sy hand opgesteek nie?

Bang handjie. Ek meneer.

Hoekom nie? Hoe oud is jy?

Elf meneer

en in die aarde wegsak, voor 1556 kinders

… as jou vriendinne vry en later van gemeenskap praat (dis hoe ons seks genoem het)

… die dag (al as student) toe jou vriendinne jou nie wou saamvat iewers heen nie, omdat hulle ‘goed gaan doen waarvoor jy nie reg is nie’. Ek weet nou nog nie waarvoor ek nie reg was nie. Oorslaap by die mans, dagga rook, drink? Dit pla my.

… as jy jou lewe lank die odd one out was, omdat jy nie emosioneel opgewasse was vir jou portuurgroep nie?

… as jy as grootmens jou lewe lank probeer kompenseer deur te wil wen?

Miskien moes ek oorkompenseer, maar ek het geleer, soos Ned Miller so mooi gesing het:

Do what you do do well boy
Do what you do do well
Give your love and all your of heart
And do what you do do well

So as ek nou weer op 67 die jonge tussen die oues gaan wees, gaan ek dit góéd doen, voordat ek wegdryf soos ‘n seepbel in die wind en niemand meer van my weet nie.

Ek word lig

Vroeër jare het vrouetydskrifte subtiel van ekstase gepraat as hulle eintlik orgasme bedoel. Woordeboeke beskryf ekstase as ‘n toestand van abnormale blydskap, vreugde, vervoering of verrukking. In een van Elsa Joubert se heel eerste boeke, moontlik Suid van die wind, het sy ‘n oomblik van ekstase so goed beskryf, dat ek dit maklik herken het toe ek dit vir die eerste keer ervaar het, op 1 September 2002. ‘n Oomblik wat ek nooit weer sal vergeet nie. ‘n Psigiese orgasme. My eerste Oomblik van Ekstase, die oomblik toe my hart en my siel en my lyf bymekaar gekom het, op dieselfde frekwensie vibreer het. Ek was een met myself.

Op 1 September 2002 het ons ons lewe in Kleinmond begin. Ek het alleen in my kar gery van Johannesburg af. Dit was bewolk en reënerig, soos Septembers is. Die Overberg op sy heel, héél mooiste. Wuiwende donkergroen graanlande, wat golwe gemaak het in die wind. Die een reënboog na die ander het die skoonste, suiwerste kleure gekaats in die venster en in die reendruppels. My gemoed het opgebou, trane het oor my wange gestroom sonder dat ek huil, en my siel het ontplof. In ‘n oomblik van ekstase. Dit was onbeskryflik. Die hele lug was vol reënboë, nooit vantevore, en nooit weer sedertdien het ek so iets beleef nie. En toe was daar die absolute magiese oomblik, waarvan ek nog nooit gehoor het of beleef het nie. Ons het onderdeur ‘n reënboog gery, ons nuwe lewe in. Op daardie moment het ek geweet ek is besig om my sielspad te loop, dat dit goed is, en reg.

Ek sou later weer by twee geleentheide so ‘n absolute intense oomblik ervaar, met dieselfde intensiteit. Dit maak my amper kortasem net om daaraan te dink.

DIe een keer was heeltemal onverwags, toe ek by ‘n vliegtuig instap. Ek was vir ‘daardie oomblik’n rukkie verstar, al was ek lig soos sweef. Gelukkig moes ek wag vir die gedrang by die oorhoofse ruimtes en te groot sakke wat mense probeer inprop, ek kon my oë toemaak en die ewigheid van my oomblik ervaar. Dit was nie my eerste oorsese reis nie, maar my eerste na Amerika. Dit was asof dit ‘n teken was.

Elke keer as die weer wild is buite en pikdonker binne, en die wind waai die reën in sulke vlae en gooi dit in plasse neer, dan dink ek aan die dag toe ek alleen die storm ingewag het op die strand. John het die donker wolke sien naderrol en het huis toe geloop toe dit begin drup, maar ek wou nog bly. Alleen. Net ek op die strand. Die see was amper swart en woedend, die wolke laag en dit was donker op die middaguur. Vir lank het ek net met my voete in die water gestaan, in vlae reën. My sinne was bedwelm, ek was een met my oerself.

In Zen Boeddhisme is daar ‘n begrip Satori, ‘n spirituele ervaring van ‘n plotselinge besef van ‘n oomblik van helderheid en insig wat jou ‘n dieper begrip gee van die werklikheid om jou en jou eie ware aard. Sou dit dieselfde wees?

Voete in die seesand is wat my troos, wat my krag gee as ek moedeloos is, my energie gee as ek moeg of lusteloos voel. Dit maak iets in my wakker, Kundalini wat loskom en opspiraal, totdat ek één voel met alles, waar sand en water een is en ek deel word daarvan. Dan word ek lig.

The ocean connects me. To myself, to you and to the Universe.

Perspektief

Soms word ek karsiek, hangbruggies wat beweeg maak my benoud. Goed soos kelp wat langs my beweeg by ‘n Oceanarium laat my kop duisel. Bome in ‘n lang ry langs die pad waardeur die lig flits maak my kop naar. ‘n Doolhof maak my angstig. As ‘n boot op die see ry is dit reg, maar as hy stil lê word ek groen. Selfs flitse op tv laat my kop knak.

Maar daar is niks, maar níks wat my ooit so paniekerig en angsbevange gehad het soos hierdie 3D gangetjie by Ripleys believe it or not in San Francisco nie. Ooit.

Die tonnel is ontwerp om die persepsie van die besoeker te mislei en die sensasie te skep dat die vloer onder jou beweeg terwyl jy deur die tonnel loop. Die gevolglike effek is ‘n deurmekaar gevoel van balans en ruimte, wat die illusie skep dat jy in ‘n draaikolk of ‘n onbegrensde tonnel van ligte en kleure beland het.

Dit is asof jy na ‘n ander dimensie vervoer word waar die reëls van perspektief en ruimte nie langer van toepassing is nie. Dit is ‘n plek waar jy jou persepsie van die werklikheid bevraagteken.

Ek het die foto geneem om te probeer uitpluis hoe dit jou kop beduiwel. Die wêreld tol om jou, jou kop draai, die naarheid wil jou vat, kleure vloei inmekaar en jy kan op geen manier staande bly nie. In werklikheid staan die paadjie stil, hy is kort, maar jou persepsie daarvan nie.

So voel die lewe in die tyd van Eskom en die ANC. Tyd en ruimte is anders as wat ons ken.

Die geheim is om te besef dat die ervaring van die oomblik nie die waarheid weerspieël nie. Daar is balans en vastigheid iewers aan die anderkant van die tonnel. Hou jou oë op die ligkol, al is selfs dít versplinter.

Nature, Nurture and Soul groups

Let’s explore the overlaps between nature, nurture, and the concept of soul groups from a Venn diagram perspective

Nature: The circle representing nature encompasses the inherent qualities, genetic factors, and biological aspects that shape an individual’s development. From a scientific perspective, researchers such as geneticists, psychologists, and neuroscientists have explored the role of genetics and biological predispositions in human behavior and characteristics. Philosophers like John Locke argued for the tabula rasa theory, suggesting that individuals are born as blank slates and are shaped primarily by their experiences.

Nurture: The circle representing nurture encompasses the environmental and social influences on an individual’s development. Philosophers like Jean-Jacques Rousseau emphasized the significance of education and societal factors in shaping individuals, while scientists have studied the impact of upbringing, culture, socialization, and life experiences on human behavior. Fields like psychology and sociology have explored how environmental factors shape personality, cognitive development, and social behaviors. However, modern scientific understanding acknowledges the complex interaction between genetics and environmental factors, indicating that nature and nurture are intertwined.

Soul Group: The circle representing the soul group encompasses the spiritual concept of interconnected souls on a shared journey of growth and evolution. While this concept is not universally accepted within scientific frameworks, it finds resonance within various philosophical and spiritual traditions. Philosophers like Plato and Aristotle discussed the existence of the soul and its potential for continued existence beyond a single lifetime. Spiritual traditions, such as those rooted in Eastern philosophy, have explored the idea of reincarnation and soul connections. However, from a scientific perspective, empirical evidence to support the existence of soul groups or past lives is currently lacking.

Overlaps in a nutshell

Nature and Nurture Overlap:

Resilience: Resilience combines both genetic predispositions and environmental influences. It reflects the ability to adapt and bounce back from adversity, incorporating both inherent qualities and learned coping mechanisms.Emotional intelligence: Emotional intelligence encompasses the interplay between genetic predispositions and nurturing experiences. It involves the awareness and understanding of emotions in oneself and others, as well as the ability to manage and navigate them effectively.

Nature and Soul Group Overlap:

Intuition: Intuition represents the connection between one’s inherent nature and the spiritual realm. It involves the ability to tap into inner wisdom, beyond logical reasoning, and receive guidance from the soul group or higher consciousness.Psychic abilities: Psychic abilities, such as clairvoyance, telepathy, or precognition, exemplify the intersection of genetic predispositions and spiritual interconnectedness. These abilities go beyond conventional senses, suggesting an innate connection to the soul group.

Nurture and Soul Group Overlap:

Compassion: Compassion embodies the nurturing aspect and the awareness of interconnectedness within the soul group. It involves empathy, understanding, and the genuine care for others, influenced by both upbringing and the recognition of the spiritual bond between souls.Cultural understanding: Cultural understanding arises from the combination of nurturing experiences and an appreciation for the diversity and interconnectedness of souls. It involves the ability to bridge differences, respect various traditions, and embrace the shared humanity among individuals.

Nature, Nurture, and Soul Group Overlap:

Wisdom: Wisdom encompasses the synthesis of genetic predispositions, nurturing experiences, and spiritual insights. It reflects deep knowledge, discernment, and a profound understanding that comes from the integration of all three aspects.Purposefulness: Purposefulness embodies the alignment of one’s inherent nature, nurturing influences, and connection to the soul group. It represents a sense of meaning, direction, and living in alignment with one’s higher purpose.

These traits highlight the intricate interplay between nature, nurture, and the soul group, showing how they come together to shape individuals’ experiences, perspectives, and personal growth.

It’s important to note that these traits are just examples, and the specific overlaps and traits can vary depending on individual beliefs and perspectives.

While scientific research emphasizes the role of genetics and environmental influences, the concept of soul groups belongs to the realm of spirituality and personal beliefs. Integrating these perspectives requires an open-minded exploration of the overlaps and potential intersections, while acknowledging the distinct frameworks and methodologies used by philosophers and scientists.

PS: Hierdie is iets waaroor ek al geruime tyd dink, die wisselwerking tussen die drie. Die interverwantskap is heeltemal my eie teorie, maar die terminologie vertaal net eenvoudig swak in Afrikaans.

Kleintyd se kwessies

Elke keer as ek my tande so wegsink in ‘n suurdeegbroodjie dat die tandmerke so in die botter bly sit, dink ek hoe ek my as kind geskaam het hiervoor. Die ander kinders het lekker sagte spierwit brood met rooi konfyt uit ‘n blik gekry. En óns moes tuisgekookte appelkooskonfyt op suurdeegbrood met harde korsies eet. Of gemaalde kaiings! Ek het my doodgeskaam vir die gesonde koringkleur van stoneground meel wat ons self by Wenholdt se meule gaan koop het.

Daarom het ek nie broodjies skool toe gevat nie. Die brood en eier van die ontbyt, waaroor ek my óók geskaam het as ek hoor van die ander kinders se Post Toasties, het my vol gehou tot die gekookte ete na skool. En ek moes sit tót ek my boontjies geëet het!

Daarna kon ek tuisgebakte koekies eet soveel ek wou… ‘n Keuse uit verskillende geelgeverfde lampolieblikke. Of van die koek met die klapper en Post Toastielaag, wat bros gebak bo-op die koek ‘n soet laag gevorm het. Ander kinders het lekker Bakers gemengde koekies uit ‘n pakkie gekry. Ons nie, en Post Toasties is nie kos nie.

Warm water het by ons nie uit krane gekom nie, maar is in potte op die koolstoof warm gemaak en aangedra badkamer toe.

As kind het ek baie maal beroof van geleenthede gevoel, omdat my persepsie was dat ons baie arm was. Ons plaaskinders het nie almal toegang tot al die naskoolse aktiwiteite gehad nie agv die vervoerkwessie, maar in my kop het ek gedink my ouers kon maar ‘n plan maak. Vir skooltake en werk in die biblioteek na skool het hulle wel geen moeite ontsien nie.

Ek kom agter dat nostalgie mense se oordeel soms kleur – As iemand so nostalgies raak oor ‘n kerse, lampe en longdrops met netjiese vierkantjies papier uit ‘n telefoongids op plase, weet ek sommer hulle het nie daarmee grootgeword nie, maar dit dalk net as ‘n aardigheid op ‘n ouma se plaas beleef.

Ons was dalk arm, maar ons opvoeding is ‘n skatryk nalatenskap. Ongelukkig besef ‘n mens dit eers in jou volwasse jare. En arm in vergelyking met wat?

Hierdie wanpersepsie van armoede het onder andere bygedra dat ek al die jare met ‘n soort minderwaardigheid rondgeloop het. Ek weet ook, die destydse ‘ryk’ kinders het nie noodwendig presteer of uitgestyg op enige gebied nie. Vandag weet ek, ek kan myself handhaaf in enige geselskap, maar dit was nie altyd so nie.

So hoe bou mens aan ‘n gesonde selfbeeld? Lees en leer. Stel jouself oop vir enige geleentheid en gryp dit aan. As jy nie weet nie, vra.

Daar is soveel dingetjies wat uiteindelik van jou die mens maak waarop jy self trots kan wees, dat jy steeds ‘n hart vir ander het, maar jouself nie geringskat nie.

Die afgelope maand het twee mense uit my kinderdae kom kuier, en dit het vir my meer beteken as wat hulle ooit sal besef. Toe Carel en Veronica instap, het ek sommer aangevoel dit is my dam se eende dié. En heeltemal toevallig, beland ‘klein Bennie’ wat saam met my jonger susters op skool was, by ons gastehuis se voordeur. Met die lieflikste vrou en ‘n dogter met spesiale behoeftes. Ek het ‘n lang, woordelose gesprek met Bennemie gehad, met haar siel in haar oë, wat dieper as jou menswees kyk. En met Ben het ek kinderdae se kwessies gesels, diep dinge.

Met Carel-hulle het die gevoel begin posvat, maar toe Ben-hulle ry, het die laaste stukkie van my lewenslegkaart moeiteloos in sy plek geskuif. Ek kon met nuwe perspektief na alles kyk en weet – ek is orraait.

There are so many more important things to worry about than how you’re perceived by strangers.
– Dennis Lehane