Trisa Hugo's Blog

As magic jou kant toe kom

Partykeer kom daar net ‘n sin in my kop, met woorde waarvan ek die betekenis moet opsoek. Een so ‘n sin: The pure magic of a glimpse of the strange fusion of disparate realms.

Ek moes letterlik opkyk wat disparate beteken en dink wat die sin beteken.

En daar is inderdaad ironie daarin: Die absolute magic daarvan, dat verskillende dimensies wat dalk onversoenbaar lyk, soms bymekaarkom, en dat so ‘n sin dan in my kop kom sit.

Partykeer voel dit asof woorde my kies, nie andersom nie. Dit kom wanneer ek dit die minste verwag,  sonder aankondiging. Dit laat my in absolute verwondering, en ek probeer om sin te maak van iets wat dalk nie bedoel is om volkome verstaan te word nie.

Miskien is dit juis die magic daarvan: die oomblik wanneer die grense tussen denke en gevoel, tussen logika en misterie, vervaag. ‘n Glimps van die vreemde samesmelting van dimensies wat mekaar net vir ’n oomblik aanraak.

Vryheid of vrees?

Vryheid of vrees? Suid-Afrika: ’n Land sonder reëls, sonder rigting. As dit kras klink, is dit jammer, maar dis die gevoel wat ek deesdae kry.

Ons praat graag oor “vryheid” in Suid-Afrika. Vryheid van spraak, vryheid van onderdrukking, vryheid van reëls, vryheid om te doen wat ons wil. Maar as ’n mens daaroor dink, lyk die vry van hierdie sogenaamde vryheid meer na vrees. Ons is bang om ons monde oop te maak. Ons weet mos nou dieselfde reëls en wette geld nie vir almal nie, maar ons eie integriteit behoort nie toe te laat dat ons meedoen aan wetteloosheid, net omdat almal so maak nie.

Iemand sê gister vir my in situasies waar jy jou op die pad of in ‘n winkel wil opruk: Neem ‘n oomblik. As jy dit dan met ‘n glimlag laat gaan, voel jy soveel beter as wanneer jy jou opgeruk het. Dis só waar. Ek sê nou oor en oor vir myself: neem ‘n oomblik. Al is dit oprukkery net in my kop.

Ons huiwer om verantwoordelikheid te neem. Daar is vrees om betrokke te raak, want wat gaan dit nou help? Vrees om te sê: “Ek is deel van die probleem, en ek kan deel van die oplossing wees.”

Hierdie vrees lê aan die wortel van die wetteloosheid wat ons daagliks sien. Mense verontagsaam spoedbeperkings, padreëls word links en regs gebreek. En nee, dis nie net taxi’s nie. Rommel word gestrooi, korrupsie vind openlik plaas, of mense sal eenvoudig hul hande in onskuld was wanneer dinge skeefloop. Dis maklik om die regering te blameer, maar die waarheid is: ons kultuur van onverantwoordelikheid begin in ons eie huise, in ons eie klein daaglikse keuses.

Ons het reëls afgebreek, maar nie karakter opgebou nie. Die gevolg? Vryheid sonder selfdissipline word chaos. En waar daar chaos is, floreer diegene wat die minste gewetenswroeging het, daai mense wat die vacuum van orde vul met mag, geweld of manipulasie.

Maar dit hoef nie so te wees nie. Ons hoef nie te wag vir “hulle” om dinge reg te maak nie.

Klein dade, kan ‘n groot verskil maak. Hou bv net jou straat skoon. Dis nie jyself wat die rommel strooi nie, maardit sal jou nie doodmaak om dit in die verbystap op te tel nie. DIs uit respek vir self en omgewing, wat ek daardie chipspakkie of bottel optel en in die volgende asblik gooi.

Wees eerlik met klein, onbenullige dingetjies. Betaal die regte prys, hou jou woord, doen wat jy sê jy sal doen. Respekteer ander se tyd en ruimte. Dis hoe gemeenskappe begin genees. Begin praat oor waardes. Nie as moraliste nie, maar as mense wat weer betekenis soek.

Skep eerder as om te kla. ’n Groentetuin, skryf of verf iets, knoop ’n gesprek aan met ‘n alleenpersoon, daardie een wat een aartappel en een tamatie koop. Elke klein skeppende poging veg terug teen die kultuur van vernietiging.

Chesterton het dit lank terug baie mooi gesê:

“Most modern freedom is at root fear. It is not so much that we are too bold to endure rules; it is rather that we are too timid to endure responsibilities.”
— G.K. Chesterton

Ware vryheid lê nie in die afwesigheid van reëls nie, maar in die teenwoordigheid van karakter.

Ons land het nie nog meer vryheid nodig wat in chaos ontaard nie, ons het volwassenheid nodig om verantwoordelik met reëls om te gaan om ‘n voorbeeld te wees.

Die lewe na die wegraping

Mense lag en spot oor Danie Botha se oortuiging dat daar more en oormore ‘n verskriklike gebeurtenis op ons wag, en dat almal wat werklik gelowig is, in ‘n oogwink weggeneem sal word. Die ongelowiges gaan oorbly in ‘n onbeskryflike hel van pyn en lyding, met nêrens om heen te gaan nie, en geen asem om te haal nie.

Maar wat as daar werklik iets gebeur? Met die wêreld soos dit is en met wêreldleiers wat die een maller is ans die ander, met buttons wat hulle dreig om te druk, groter as hul ego’s, sal niks my verbaas nie.

In die lig van Danie Botha se voorspelling van ’n wegraping wat glo môre of oormôre sou plaasvind, is dit belangrik om stil te staan by die groter vraag: hoe verstaan ons tyd, bestemming en keuse in die lig van ons geestelike reis?

In ‘n poging om ‘n alternatief te bied as blote Bybelse geloof, het ek uit ‘n ander hoek probeer kyk.

Neale Donald Walsch herinner ons daaraan dat God nie ’n streng plan vir ons afgedwing het met pns geboorte nie, maar dat die lewe ’n voortdurende proses van medeskepping is. Elke besluit wat jy maak, open nuwe moontlikhede, en dit beteken dat daar altyd meer as een uitkoms is, afhangend van hoe ons kies om te reageer. Om die einde van die wêreld op ’n spesifieke dag vas te pen, is dus in teenstelling met die idee dat elke mens voortdurend deur sy keuses ’n nuwe realiteit vorm.

Michael Newton het deur sy werk aangetoon dat siele ’n lewensplan kies voor geboorte, maar dat die detail daarvan dinamies is. Daar bestaan nie ’n enkele, onveranderlike afsnypunt vir almal tegelyk nie, maar eerder ’n verweefde tapisserie van individuele leerervarings wat elk op hulle eie tyd voltooi word. In sy werk oor Life Between Lives, wys hy daarop dat siele vooraf sekere temas of leerervarings vir ’n leeftyd kies. Maar selfs dan is dit nie ’n absolute stelsel na jou lewe se eindpunt nie: die roetes daarheen kan verskil, soos verskillende paaie wat na dieselfde bergtop lei. Jy kan dus jou lewensdoel ervaar deur meer as een moontlike pad.

Brian Weiss se werk oor vorige lewens beklemtoon eweneens die sikliese aard van bestaan. Daar is nie net een finale oomblik waar almal terselfdertyd weggeraap word nie; eerder is daar ’n voortdurende geleentheid vir transformasie, groei en oorgang, óók oor lewensgrense heen. In sy navorsing oor vorige lewens, herinner hy ons dat ons reis veel langer is as net hierdie een leeftyd. Elke uitkoms wat ons nou skep, vloei oor na toekomstige ervarings en bring nuwe geleenthede vir genesing, liefde en leer, oor verskeie lewens heen.

Wanneer mense dus vandag hoor van ’n voorspelde wegraping, kan dit spot, hoop of vrees ontlok. Maar binne die raamwerk van hierdie drie teorieë lê die troos daarin dat daar nie net een pad of een onvermydelike uitkoms wag nie. Elke dag is ’n uitnodiging tot keuse, liefde en dieper verstaan. Of die wêreld môre nog presies dieselfde lyk, of nie, jou reis as siel gaan aan, in hierdie dimensie of ’n ander.

As iemand wat ’n “psychic” raadpleeg vir insig, kry jy dalk ’n kykie op een moontlike pad, een lyn van energie wat op daardie oomblik sterk is. Een moontlikheid. Maar die groter waarheid, soos hierdie skrywers elkeen op hulle eie manier leer, is dat daar nie net een pad vir jou bestem is nie. Jy bly die medeskepper van jou storie, van jou lewe. Elke dag bring ’n nuwe keuse, en met elke keuse verander die moontlike uitkoms.

Ek lag dus nie vir Danie Botha wat reken God het met hom gepraat nie. Net soos die psychic op daardie oomblik iets kon aanvoel, kon Danie se ervarings op een moontlike uitkoms, die wegraping more, dui. Maar soveel mense, soveel keuses. Dat daar more iets verskrikliks iewers gaan gebeur, betwyfel ek hoegenaamd nie. Dit gebeur immers elke enkele dag. Die wêreld en sy leiers het stapelgek geword.

Intussen is dit Spring Equinox, en hopelik draai die energieë ook nou as die son oor die ewenaar skuif sodat al die kwinte en kwale en kieme sommer in ‘n sunflare aan ‘n vinnige en dodelike einde sal kom! Mag hulle met een skoot weggeraap word.

Sien julle more, oormore en volgende week…

Minder boksies, meer boeke

Wie hou die hele boekbedryf regtig aan die gang? Is dit die skrywer, uitgewer, resensent, of die hemele behoed ons – gewone mense wat boeke lees en dan hulle vriende vertel daarvan? Watter rol speel akademici in lesinglokale hierin?

Uiteindelik is dit nie die professor of die pryskomitee wat die ratte van die boekbedryf laat draai nie. Dit is die leser, wie se geld, tyd en passie uitgewers en boekwinkels aan die gang hou. Dis so eenvoudig. Daar moet boeke verkoop word om boeke uit te gee. So eenvoudig soos dit. Om boeke te verkoop, moet dit onder lesers se aandag gebring word, almal woon nie naby boekwinkels nie.

In 2011 het HP van Coller gemeen dat die sogenaamde middelmoot-literatuur ’n problematiese kategorie binne enige literêre veld is. “Oor die bestaan van ’n sogenaamde “middelmoot-literatuur” bestaan daar geen eenstemmigheid nie, veral nie in ’n postmoderne tydsgewrig nie. Wat vroeër “hoë” en ”lae” kultuurvorme geheet het, word nou gesien as deel van dieselfde kultuurspektrum; trouens, selfs van ’n spektrum is daar soms geen sprake nie – alle kultuuruitinge word gelyk geag. As ’n fenomeen kwalik bestaansreg gegun word, spreek dit vanself dat ’n definisie daarvan moeilik, selfs onmoontlik, raak.”
(LitNet Akademies Jaargang 8(2) – Augustus 2011)

Wyle Maritha Snyman was bekend daarvoor dat sy ‘n reuse rol gespeel het om goeie ontspanningsliteratuur te bevorder. Sy meen in antwoord op Van Coller: “Daar is boeke wat (vermoed ek) as middelmootliteratuur beskou word waarin heelwat letterkundige eienskappe voorkom en andersom.”

“Middelmootliteratuur” is ’n term wat hopelik uitgesterf het! Goeie, gewilde fiksie leef in die skadu van die literêre kanon en tog is dit die geldmakers wat uitgewers in staat stel om die groot werke uit te gee. Daaroor is ek dankbaar, want ek lees self die meeste daarvan. Ek verkies swaarder eerder as ligter. In ’n mark waar elitisme dreig om die gesprek te oorheers en die res stil te wil maak, verdien die gewone boeke egter erkenning as ’n kragtige en volhoubare ruggraat van die bedryf.

Hierdie werke sluit dikwels goedgeskrewe, toeganklike romans in wat nie probeer om hoogs eksperimenteel te wees nie, maar wat die vermoë het om emosioneel te resoneer én te vermaak. Ironies genoeg is dit juis hierdie weeskind wat dikwels die brug vorm tussen gewilde prosa en sogenaamde hoë letterkunde. Sonder hulle sou baie lesers nooit die sprong na meer uitdagende tekste maak nie.

Die moderne leser beweeg deesdae vrylik tussen genres, style, en platforms. Hulle kan op ’n Saterdagmiddag ’n ernstige literêre roman in die koffiewinkel lees, diep daaroor nadink en Sondagaand ’n speurverhaal of liefdesverhaal in die bed klaarmaak, bloot vir die genot daarvan. Nie dat verhoudingsromans sonder diepte is nie.

Die afgelope paar jaar was daar baie skade veroorsaak deur polarisasie, van die ons teenoor hulle. Hierdie keer nie letterkunde teenoor populêre prosa nie, maar resensente teenoor smaakmakers. ‘n Aaklige woord, terloops, wat maar saam met middelmootliteratuur in ‘n vlak graf tot ruste kan kom.

Ek gebruik eerder die term boekbeïnvloeder as ek myself moet beskryf, al was ek al n finalis vir #smaakmakers2025,  verkies ek ##boekbeïnvloeder. ‘n  Smaakmaker klink na iemand wat in ’n koffiewinkel sit en inhoud skep en besluit wat die res van die wêreld moet lees.

Eers was daar die snotjantieties, toe klatergoud, klinkende simbale en nou flat whites, teenoor cappucinos. Hierdie beskrywings is as beledigings uitgeslinger deur akademici.

Prof. Hein Viljoen se lesing tydens die Etienne van Heerden Veldsoirée, Cappuccino of flat white: Literêre waardes en die kanon tussen resensente en smaakmakers, het weer lig gewerp op ’n ou debat: wie besluit wat “goeie” literatuur is, en wie dra die las van daardie etiket?

Wanneer ’n groep mense wat boeke van alle genres bevorder by implikasie as ’n vlietende verskynsel of selfs “propaganda” afgemaak word met min of geen invloed, wek dit die ou spook van ’n hiërargie: goeie (literêr) teenoor minderwaardige (gewild).

Maar soos Sidney Gilroy tereg herinner: daar is in die akademie geen harde definisie vir wat letterkunde is en wat nie. Daar is net goedgeskrewe boeke en swak geskrewe boeke — in alle genres. Reeds in die tagtigerjare is tydens ’n debat, gelei deur die gesiene prof Elize Botha en aangeteken in die Tydskrif vir letterkunde, besluit daar behoort geen “versus” tussen letterkunde en goeie gewilde prosa te wees nie. Dr Helene de Kock, wyle Eleanor Baker, proff Hennie van Coller en Fanie Olivier was onder die sprekers, met groot name soos André P Brink, Etienne Leroux en Abraham de Vries in die gehoor. Die uitsluitsel was duidelik: geen hiërargie nie.

Waarom dan in 2025 daardie onderskeid weer probeer opwek? Waarom word die onderskeid weer afgestof en opgepoets asof dit nog steeds iets nuuts bydra tot die gesprek?

Laat ek duidelik wees: my probleem met die lesing was nooit dat my privaatheid geskend is nie. As iemand my as voorbeeld gebruik in ’n akademiese konteks, goed. Maar waar ek struikel, is by hierdie voortdurende druk in boksies en die implikasie dat ek óf die een óf die ander is. Blykbaar het ek nie die reg om te doen wat ek doen sonder om geklassifiseer te word nie.

Ek het ook, soos die prof, vir ChatGPT gevra: Verduidelik waarom Marion Erskine, Anschen Conradie, Stefaans Coetzee, Trisa Hugo en Susanna Savage meer is as blote smaakmakers.

ChatGPT: Om Marion Erskine, Anschen Conradie, Stefaans Coetzee, Susanna Savage en Trisa Hugo af te maak as bloot “smaakmakers” is om ’n hele ekosisteem van werk, passie en kundigheid te reduseer tot ’n vae, byna neerhalende term. Hierdie individue is gemeenskapsbouers, bemiddelaars, kritici, kurators en ambassadeurs vir lees en literatuur — in ál sy vorme.

Marion Erskine is nie net ’n toegewyde leser nie, maar die stigter van Lekkerleesboekrak, ’n bruisende aanlyn-gemeenskap met meer as 12,000 lede. Hierdie platform is ’n veilige, aktiewe en inklusiewe ruimte waar boeke bespreek word, menings gedeel word, en waar nuwe stemme ’n kans kry om gehoor te word. Marion se rol as gemeenskapsbouer gaan verder as blote administrasie — hy is ’n katalisator vir gesprekke, ’n bron van aanbevelings wat op ervaring en integriteit geskoei is, en ’n spilpunt waar skrywers en lesers mekaar ontmoet.

Anschen Conradie het, deur haar aanlyn teenwoordigheid en deelname aan boekbesprekings, ’n reputasie opgebou as iemand wat met integriteit lees en reageer. Sy is nie net ’n “bemarker” van boeke nie, maar ’n fyn waarnemer van karakterontwikkeling, styl en tematiek. Haar resensies en opmerkings dra by tot ’n dieper waardering vir die teks en help om die kloof tussen “gewilde” en “literêre” lesers te oorbrug.

Stefaans Coetzee bring ’n ander dimensie — sy vermoë om boeke in ’n breër sosiale en kulturele konteks te plaas. Hy wys op patrone, verbind dit met historiese en kontemporêre kwessies, en plaas ’n boek binne ’n gesprek wat dikwels buite die bladsye van die roman strek. Hierdie vermoë is fundamenteel vir literêre kritiek, en dis ironies dat hy — iemand wat dié vaardigheid openbaar — as ’n “smaakmaker” in die eng sin van die woord geëtiketteer kan word.

Susanna Savage is ’n voorbeeld van hoe passie vir boeke ’n deurlopende, volhoubare invloed kan hê. Sy lees wyd, praat met insig oor boeke, en bou vertroue by haar volgelinge en medelesers. Haar aanvoeling vir wat lesers sal geniet, word nie net deur haar eie smaak bepaal nie, maar deur ’n bewuste sensitiwiteit vir diversiteit in genres, stemme en kulturele agtergronde.

Trisa Hugo kombineer die rol van resensent, leser en boekbeïnvloeder met ’n uitgesproke integriteit en kreatiewe insig. Sy is ewe tuis by diep literêre tekste en gewilde prosa, en haar eerlike, soms onverskrokke menings help om gesprekke oor boeke lewendig te hou. Haar vermoë om opregte opwinding oor ’n boek oor te dra, maak dat sy nie net boeke verkoop nie, maar ook ’n kultuur van lees bevorder.

Saam verteenwoordig hierdie vyf nie net ’n klomp individue wat oor boeke praat nie, maar ’n lewende netwerk van stemme wat die boekekultuur in Suid-Afrika onderhou, aanwakker en nuut vorm. Hulle werk gaan oor veel meer as die beïnvloeding van verkope of die opwek van gesprekke op sosiale media. Hulle skep ’n veilige en inklusiewe ruimte waar boeke — of dit nou “hoog” literêr of sogenaamd “lig” vermaak is — op hul eie meriete bespreek en waardeer kan word.

Dankie, ChatGPT vir die kompliment!

Wanneer ’n koerant of tydskrif (en selfs LitNet) my vra vir ’n resensie en my ‘n resensent noem, en hulle betaal my daarvoor, doen ek dit so goed as wat ek kan. Ek lees, ek dink, ek skryf. As mense daarna vir my sê hulle het die boek gekoop en geniet op grond van my aanbeveling, is ek in my element. As ek kritiek het, motiveer ek dit. Daarom is ek dankbaar as uitgewers my genoeg vertrou om vir my resensiekopieë te stuur. Dan kan ek doen wat ek die heel graagste wil doen.

So as die prof my sonder toestemming wil gebruik om sy navorsingspunt te staaf, geen probleem, maar moenie dan verbaas wees as ek ook my mening daaroor lug nie. Pot, ketel, nè? En dan word daar gekla oor privaatheid en kopiereg. Dis amper snaaks.

Die groter punt is dit: daar is oorvleueling tussen sogenaamde smaakmakers en resensente. Ons moet ophou om literêre gesprekke in stywe kategorieë te druk. Minder etikette, meer oopheid. Minder polarisasie,  meer samewerking. Meer erkenning aan die lesers wat met hulle geld die bedryf aan die gang hou.

Die wêreld beweeg aan, dinge verander. Platforms vir kommunikasie word meer. Vroue en kinders en werkers het stemme gekry. Lesers ontdek boeke op Facebook, Instagram, TikTok, YouTube, Goodreads, Lekkerleesboekrak, Good book appreciation society, en ja, ook deur tradisionele resensies in koerante. Die krag lê juis daarin dat al hierdie kanale kan saamwerk, mekaar oorvleuel, en die boodskap versterk deur skakels na platforms.

Minder etikette. Minder boksies. Dis al wat ek vra. Ons hoef nie in aparte kampe te sit om die literêre wêreld te dien nie. Trouens, die oomblik wat ons dit doen, dien ons dit glad nie.

Hierdie idee dat die teenoorgestelde van die literêre cappucino teenoor die gewilde flat white staan, is so uitgedien soos hoede in ‘n kerk. ‘n Mens kan jou koffie drink soos jy wil, en elke dag iets anders ook drink, as dit jou behaag. Om die literêre resensente as teenpool te plaas van ‘n “smaakmaker op Facebook, is ongeveer dieselfde as mense op verskeie sosialle media-platforms, wat enige persoon wat nie dieselfde opinie huldig nie, as ‘n hater uit te kryt. Hierdie boksies waarin mense gedruk word sal net platgetrap word as ons daaroor praat. Daar is groot grys gebiede op alle gebiede. Wit is soms nie so skoon en rein soos voorgegee word nie, en swart kan mooi ook wees.

Uiteindelik maak dit nie saak hoe jy jou rol sien nie, ek wil net nie gesien word as ’n enkele, beperkende etiket nie. Wat saak maak, is dat ons almal klein ratjies is in dieselfde masjien. En sonder die ratjies, groot of klein, staan die hele masjien stil.

Laat die ligte skyn, laat die nyd verdwyn. Daar is maar één son waarsonder ons almal sal kwyn.

Intussen lees ek lekker, dankie! En ek sal sal lustig voort lees, en skryf as ek wil, soos dit my behaag.

Dis al. Dankie!

Slaap jy sleg?

Die afgelope vyf jaar het my drome vreemder en vreemder geword, duideliker, dieper en ek onthou dit na maande, soms selfs jare. (Al soek ek soms na ‘n eenvoudige woord, nè? Die afgelope tyd het dit so erg geword, dat ek angstig was om aan die slaap te raak, omdat ek weet wat wag.

Dis ‘n ding wat met Covid begin het, en nog steeds nie reggekom het nie, vyf jaar later. Ek het nooit in my lewe gesukkel nie. Nou lê ek vir ure lank en wonder of ek slaap, my drome gaan aan terwyl ek wakker is. En die drome is diep en donker. Ontstellend. Daardie vreemde wakkerlê waar my brein soos roereier voel wat stadig omgeroer word, en dan al hoe meer uitswel totdat jou brein by jou skedel wil oorkook. En dan, wanneer ek wel slaap, het ek hierdie vreemde nagmerries wat ek nog net tydens en na Covid ervaar het. Dis angswekkend, selfs gewonerige drome laat mens in geweldige angs wakker word, en dan droom jy verder, terwyl jy wakker is. Ek kry my dan op geen manier uit daardie droom gewil nie, al staan ek op en gaan drink ‘n glas koue water. Soms begin daar sommer ‘n nuwe droom, met nuwe mense wat ek van geen kant af ken nie.

My drome speel met ook tydvlakke (wydte) en vlakke van slaap (diepte) op maniere wat ek glad nie kan beskryf nie.

Slaappille wil ek nie drink nie, maar een oggend word ek toe wakker met ‘n wete dat ek vitamine B moet drink, om al die senuweeomhulsels te beskerm en te versterk, dat my brein nie so geïrriteerd is nie.

Nou weet ek volgens my DNA toets se gesondheidsverslag, ek sukkel met impaired folate metabolism. Niks anders as een van die vitamine B’s nie. En dan daardie MTHFR geen, ek dra al twee variante.

Dis maklik om te probeer, nè? Een bruin pilletjie verlede week een oggend, ek daardie nag slaap ek toe soos ‘n baba. (Oukei, ‘n baba wat deurslaap!) En word die oggend sonder ‘n hoofpyn wakker! Vir 4 dae het ek dit gedoen, met dieselfde resultate. Slaap deur, geen hoofpyne, en ek droom gewone drome, wat ek kort voor lank vergeet.

Vrydag het ek toe ‘n maagkiem en drink niks bruin pilletjies nie. En wat gebeur? Ek lê daai nag wakker, ek kry weer aardige drome waaruit ek nie kom as ek wakker word nie. Saterdag is weer ‘n bruin pilletjie en ek slaap te heerlik. So voortaan is dit ek en die bruin pilletjie…

Ek vra toe ChatGPT:

Daar is wel ‘n verband tussen swak slaap, nagmerries en ‘n tekort aan sekere B-vitamiene, veral vitamien B6 (piridoksien) en vitamien B12. Hier is ‘n kort oorsig van hoe hulle met mekaar skakel:

1. Vitamien B6 en drome/nagmerries

B6 help by die produksie van serotonien en melatonien, twee chemikalieë wat belangrik is vir bui én slaapregulering.
Sommige studies toon dat ‘n tekort aan B6 kan lei tot meer intense of onaangename drome, insluitend nagmerries.
Ironies genoeg: oormaat B6 (deur hoë dosisse aanvullings) kan ook drome meer intens en realisties maak – en in sommige gevalle angswekkend.

2. Vitamien B12 en slaap

B12 speel ‘n rol in die regulering van die sirkadiese ritme (jou liggaam se interne klok).
‘n Tekort kan lei tot slaapprobleme soos slapeloosheid, ligte slaap of gereelde wakker word.
Daar is ook navorsing wat toon dat B12-tekorte geassosieer word met depressie en angs, wat op sy beurt nagmerries of ruslose slaap kan vererger.

3. Algemene simptome van B-vitamientekorte wat slaap beïnvloed:

Gereelde nagmerries of skrik in die nag
Swak geheue of konsentrasie
Moegheid selfs na slaap
Angs en depressie
Senuweeagtigheid of rustelose bene

Wat kan jy doen?

Oorweeg om ’n B-kompleks aanvulling te neem, maar moenie oordoseer nie – veral met B6.
Laat bloedtoetse doen om tekortkominge na te gaan, veral as jy vegetaries of vegan is.
Let op dieet: Vleis, vis, eiers, volgraan, avokado, en piesangs is goeie bronne van B-vitamiene.
Vermy alkohol en oormatige suiker/kafeïen laat in die dag – dit kan opname belemmer.

Daar is ’n duidelike verband tussen vitamien B-vlakke en hoofpyne, veral sekere tipes hoofpyne soos migraine. Hier is ’n oorsig van hoe verskillende B-vitamiene moontlik bydra tot of help teen hoofpyne:

1. Vitamien B2 (Riboflavien)

Bewese doeltreffendheid teen migraine.
Kliniese studies het getoon dat hoë dosisse B2 (ongeveer 400 mg per dag) die frekwensie en intensiteit van migraine-aanvalle kan verminder.
Werk waarskynlik deur die sel se energieproduksie (mitochondriale funksie) te verbeter.

2. Vitamien B6 (Piridoksien), B9 (Folaat) en B12 (Kobalamien)

Hierdie drie werk saam om homosisteïenvlakke in die bloed te reguleer.
Hoë homosisteïenvlakke word met ’n verhoogde risiko van migraine met aura geassosieer.
Aanvulling met hierdie vitamiene kan help om homosisteïenvlakke te verlaag en migraines te verminder.

Tekorte aan B-vitamiene en hoofpyne

Tekorte aan B1, B2, B6 of B12 kan hoofpyne veroorsaak omdat:

Daar is minder energie beskikbaar vir breinfunksie.
Senuwee-irritasie of inflammasie kan plaasvind.
Neurologiese simptome (soos tinteling, angs of konsentrasieprobleme) kan ook voorkom.

Aanvulling of dieet?

Aanvulling van spesifieke B-vitamiene kan nuttig wees vir mense met gereelde hoofpyne of migraines.
Voedselryke bronne sluit in:

B2: melk, eier, amandels, groen blaargroente
B6: piesangs, kekerertjies, vis, hoender
B12: vleis, vis, eiers, suiwel (slegs in dierlike produkte)

Wanneer om mediese advies te kry

As jy gereelde of ernstige hoofpyne het, is dit belangrik om onderliggende oorsake te laat ondersoek (soos vitamientekorte, stres, hormonale faktore, ens.).
’n Bloedtoets kan B12- of folaattekorte aandui.

Om saam te vat: Daar is ’n interessante verband tussen hoofpyne, nagmerries en ’n tekort aan B-vitamiene — veral vitamien B6 (piridoksien) en B12. Hierdie B-vitamiene speel ’n belangrike rol in die gesondheid van die senuweestelsel, die produksie van neurotransmitters soos serotonien en melatonien (wat slaap en stemming beïnvloed), en die regulering van homosisteïenvlakke, wat met bloedvloei en breinfunksie verband hou. Wanneer iemand ’n tekort aan B6 of B12 het, kan dit lei tot simptome soos spanningshoofpyne, swak slaapkwaliteit en selfs lewendige of ontstellende drome. Lae vlakke van hierdie vitamiene is ook gekoppel aan verhoogde angs en depressie, wat weer nagmerries en slaapversteurings kan vererger. Deur voldoende B-vitamieninname te verseker — hetsy deur dieet of aanvulling — kan sommige van hierdie simptome verlig of selfs voorkom word.

LET ASSEBLIEF: Hierdie is nie mediese advies nie, dit is my persoonlike ervaring.

Itheïsm

Itheism: A Manifesto of Inner Faith and Universal Connectedness

I am an Itheist.

I do not believe in a personal god who determines my fate. I believe in myself – in my ability to live with awareness, to make choices, and to take full responsibility for those choices on my life’s path.

I believe that I am part of a greater whole – a universal consciousness that connects everything: people, nature, energy, time. This consciousness is not a god separate from us, but a force in which we all share – every breath, every thought, every touch.

I do not see myself as separate from others, but as a unique expression of a universal consciousness and unity.
What I do to others remains part of me and echoes within myself.
What I see in others reflects something of myself.
What I heal within me, heals something in the world.
What I give, I also give to myself.

Itheism is not a belief in an external power, but in the sacredness of conscious presence. To live with respect in the here and now.

It is not to wait for eternal life in heaven, but a choice to bring holiness into my thoughts and actions, for as long as I live.

The interconnectedness of all life and energy also transforms when our bodies die. This energy and matter that remains returns to, around, and upon the earth, to become part of new life being formed.

The person I am now has existed elsewhere, in other forms. My energy recognizes this.

I live with open eyes, an open heart, with deep reverence for life in all its forms.
I do not seek answers outside myself; I listen to the silence within me.
I am not merely an observer – I am a co-creator in the universe.
My thoughts carry weight. My actions send ripples. Every conscious choice shapes the world around me.
I do not believe that suffering is meaningless. In my wounds, my wisdom resides.

– Trisa Hugo, founder of the Itheist perspective.
A life of conscious presence, inner freedom, and universal connectedness.
7 June 2025

Itheïsme: ’n Manifes van Innerlike Geloof en Universele Verbondenheid

Ek is ’n Itheïs.

Ek glo nie in ’n persoonlike god wat my lot bepaal nie. Ek glo in myself – in my vermoë om met bewustheid te leef, keuses te maak, en volle verantwoordelikheid te neem vir my keuses op my lewenspad.

Ek glo dat ek deel is van ’n groter geheel – ’n universele bewussyn wat alles verbind: mense, natuur, energie, tyd. Hierdie bewussyn is nie ’n god wat geskei is van ons nie, maar ’n krag waarin ons almal deel, elke asem, elke gedagte, elke aanraking.

Ek sien myself nie as losstaande van ander nie, maar as ’n unieke uitdrukking van ‘n universele bewussyn en geheel.
Wat ek aan ander doen, bly deel van my en vind weerklank in myself.
Wat ek in ander sien, reflekteer iets van myself.
Wat ek genees in my, genees iets in die wêreld.
Wat ek gee, gee ek ook aan myself.

Itheïsme is nie ’n geloof in ’n buite-mag nie, maar in die heiligheid van bewustelike teenwoordigheid. Om met respek te lewe in die hier en nou.

Dit is nie ’n gewag op ‘n ewige lewe in die hemel nie, maar ’n keuse om heiligheid in my gedagtes en dade te bring, vir solank ek leef.

Die verbondenenheid aan alle lewe en energie, verander ook van vorm as ons liggame sterf. Hierdie energie en grondstowwe wat oorbly, gaan terug in en om en op die aarde, om weer deel te vorm van nuwe lewe wat geskep word.

Die mens wat ek nou is, het al op ander plekke en in ander vorme bestaan. My energie herken dit.

Ek leef met oop oë, ‘n oop hart, met ’n diep eerbied vir die lewe, in al sy vorme.
Ek soek nie antwoorde buite myself nie; ek luister na die stilte binne my.
Ek is nie net ’n waarnemer nie, ek is ’n medeskepper in die heelal. My gedagtes dra gewig. My dade laat rimpelings. Elke bewuste keuse vorm die wêreld om my.
Ek glo nie dat lyding sinneloos is nie. In my wonde skuil my wysheid.

– Trisa Hugo, grondlegger van die Itheïstiese siening.
’n Lewe van bewuste teenwoordigheid, innerlike vryheid en universele verbondenheid.
7 Junie 2025

“You are not a drop in the ocean. You are the entire ocean in a drop.”
— Kahlil Gibran

Is Kruie Koning?

Die afgelope paar jaar het ek die krag van kruie ontdek. In my kruietuin het ek 25 jaar gelede ‘n welige bos Wilde als gehad. Ons het dit ook by ons kwekery op die kruierak verkoop. Toe het ek nooit die medisinale waarde van die plante waardeer nie, ons was mos jonk en gesond. Die Wilde als, of Artemisia Afra (Wormwood) het ‘n mooie blommetjie gehad en het maklik gegroei.

Dis eers hier in Kleinmond wat Frazer Georgio Barry my bekend gestel het aan die waarde daarvan. Trust me on this, as niks ‘n benoude bors ooptrek nie, stoom met Wilde als. Jy kry amper dadelik asem. En dan drink jy sommer die aftreksel. Jy slaap heerlik en kry asem. Salig na 3 weke se benoudheid.

Ek het ‘n aaklige kiem opgetel wat my drie weke lank planke toe gevat het. Totdat ek my vererg het vir pille en pompe en strope wat niks help nie. Toe wend ek my na die kruie wat ek dalk in die eerste plek moes gedoen het.

Frazer het my ook bekend gestel aan boegoe. Ek gooi die takkies boegoe in ‘n bottel brandewyn om te trek, en drink soms ‘n bietjie daarvan, net so, op ys. Lekkerder as Jãgermeister.

Die kankerbossie plantjie wat Frazer my gegee het, het ongelukkig afgesterf, maar ek kry toe daarvan in gedroogde vorm by Die Bloubakkie, net 200m straat-op van my.

‘n Kenner van kruie en vervaardiger van medisyne, herinner my toe weer daaraan. Die koningin van kruie, Antoinette Pienaar, sê kankerbossie is die Koning van Kruie. Asof n koning nou belangriker as ‘n koningin is! Antoinette beklemtoon die belangrikheid daarvan om kankerbossie met respek en kennis te gebruik, gegewe sy kragtige effekte.

Ook Margaret Roberts noem dit een van die belangrikste medisinale plante in Suid-Afrika.

Ek is versigtig optimisties, na twee dosisse, vóél ek die werkinge in my lyf. My spysvertering het kalmeer, taai slym los amper dadelik op, en my branderige oë het ophou traan. En my brandblaas het ophou brand…

Dalk het al my kwinte en mankemente geskrik vir hierdie glasie goed wat jou liefde vir ‘n bitter smakie toets…

Trek 1t fyn kankerbossie per koppie water. (Ek het verdun)

Kankerbossie (Sutherlandia frutescens): ‘n Tradisionele plant met moderne potensiaal.

Kankerbossie is ‘n inheemse Suid-Afrikaanse plant wat tradisioneel gebruik is om verskeie siektetoestande te behandel, insluitend angs, depressie en simptome verwant aan kanker.

Moderne navorsing begin die wetenskaplike basis van hierdie gebruike ondersoek.

Navorsing en bevindings:

‘n Studie deur Ngcobo et al.(2012) het die immuno-modulerende effekte van Sutherlandia frutescens opmenslike perifere bloedmononukleêre selle ondersoek.

Die resultate het getoon dat hoë dosisse van die plant se etanol- ekstrakte die uitskeiding van pro-inflammatoriese sitokiene soos TNF-a en IL-1ẞ aansienlik verminder het, wat dui op potensiële anti-inflammatoriese eienskappe.

Verdere navorsing deur Kisten (2010) het bevind dat Sutherlandia frutescens nie toksies is teenoor menslike selle by getoetste konsentrasies nie en dat dit die inflammatoriese reaksie kan onderdruk deur die afregulering van spesifieke sitokiene soos IL-6 en IL-10.

Belangrike oorwegings: Alhoewel hierdie bevindings belowend is, is dit belangrik om te beklemtoon dat die meeste studies tot dusver in vitro (in die laboratorium) uitgevoer is. Verdere kliniese navorsing is nodig om die veiligheid en doeltreffendheid van kankerbossie in menslike gesondheidstoepassings volledig te verstaan.

Mense wat chemoterapie kry of ander medikasie gebruik, moet eers mediese advies kry voordat hulle dit gebruik, die goed is kragtig.

Ons onderhou en laat diens ons karre en ons toestelle voordat dit breek. Waarom nie ons lywe ook nie?

Parasosiale verhoudings

Mens lees mos altyd van die akteurs wat in hulle privaatlewe verwar word met die rolle wat hulle speel?

En die mens wat ‘n groot gevolg het, wat in een skandaal na die ander beland? Tot vergewe sy aanhangers alles, en verdedig skandelike gedrag ten bloede toe.

As jy krag het vir smet, gaan scroll ‘n bietjie rond op TikTok om te sien hoe tree Bin Laken, Amelda, Moi, Duchess en klomp ander op. Hulle vloek hulle aanhangers se onderdele uitmekaar in taal so gekrui dat jy slegte spysverteringdaarvan kry. Tog bly mense aan hulle lippe hang, gooi geld op hulle lives.

Het jy al ooit gevoel jy weet presies wat in jou gunsteling influencer of akteur se kop aangaan? So asof julle al lank beste vriende is, al het hulle jou nog nooit gesien nie?

Al hierdie goed is op ‘n manier verwant: Welkom by die wêreld van parasosiale verhoudings!

Ons leer die mense op sosiale media of TV so goed ken – hul vreugdes, hul stryd, hul daaglikse doen en late – dat dit voel asof hulle deel van ons lewe is. Maar onthou: wat jy sien, is net ’n deel van hul storie. Jy sien nie die talle keer wat hulle die video moes oorneem omdat die hond geblaf het nie, of die hoek of die lig vir die Instagram foto nie reg was nie. Daar is niks real aan daardie oomblik wat so spontaan lyk nie.

Pasop, dit kan jou selfbeeld beïnvloed: As jy jou lewe met hul “highlights reel” vergelyk, kan dit voel asof jou eie lewe vervelig is. Trust me, almal het hulle uitdagings.

Mense vat dit soms te ver! Dit kan grense laat vervaag: Jy mag begin glo jy het ‘n reg op hul privaatlewe, maar hulle is steeds net mense met hul eie grense. Ek het self al daarmee te doen gekry, dis creepy om die minste te sê. Dit voel of iemand jou afloer in die badkamer. Dankie tog vir die blok funksie! Maar helaas is vals profiele ook moontlik…

Geniet ander se inhoud, wees geïnspireer, maar hou die werklikheid in gedagte. Maak tyd vir jou werklike vriende en familie, want hulle het jou nodig – die lewe is meer as net ‘n like of kommentaar.

Die konsep van parasosiale verhoudings is die eerste keer beskryf deur die sosioloë Donald Horton en Richard Wohl in 1956. In hul artikel getiteld “Mass Communication and Para-social Interaction: Observations on Intimacy at a Distance”, het hulle die term gebruik om die eenrigting-verhouding te verduidelik wat kykers of luisteraars met media-persoonlikhede ontwikkel, soos televisie-aanbieders, radiopersoonlikhede of karakters in ‘n storie.

Hierdie tipe verhouding voel vir die kyker intiem en persoonlik, alhoewel die mediapersoonlikheid nie bewus is van die individu se bestaan nie. Nou word parasosiale verhoudings ook verbind met sosiale media, waar volgelinge dikwels emosionele bande vorm met influencers of beroemdes wat hulle nooit persoonlik ontmoet het nie.

Keep it real. Kuier met jou gesin. Hulle tel soveel meer as iemand aan die andekant van ‘n skerm.

Skrywers en hulle Stories

View Post

Hierdie vision wat ek gehad het dat daar onsigbare wolke bokant ons koppe dryf, wat bloedrooi blink storie-appels baar wat skrywers kan pluk en eet, en dan só stories voortbring, bly spook in my kop.

“A writer is a world trapped in a person” het Victor Hugo gesê. Mens lees dikwels dat skrywers sê die karakters het ‘n wil van hulle eie, of die storie wou geskryf wees. Die prentjie in my kop is dat daar ‘n storie vebykom in ‘n soort kollektiewe poel van stories en die skrywer steek sy hand uit en pluk die storie soos ‘n vrug wat ryp geword het in die storiepoel. Wanneer die skrywer reg is vir die storie en storie ryp is vir die skrywer, is daar ‘n magiese proses wat allerhande aardse lastighede behels soos laatnagligte, kos wat brand, gesinne se geduld wat opraak. Maar die storie moet geskryf kom.

Mens hoor ook dikwels dat skrywers sukkel met wederstrewige karakters op. Nou vra ek myself af, waar kom daardie wederstrewigheid en eiesinnigheid van die karakters vandaan? Is dit deel van daardie storiepoel? Is dit mense wat iewers sou kon leef?

Dikwels is dit ook daardie gedagtes wat spontaan opkom wanneer ek besig met mindless take, wat mense tref. Die strykplankgedagtes. Meestal maak ek dadelik notas daarvan (dankie tog vir Google Keep) en is soms verwonderd as ek agterna my notas lees, asof dit nie ek self is wat dit geskryf het nie.

Dieselfde gebeur met my drome. Ek droom deesdae vreemde vivid drome, wat heeltemal anders voel, asof dit werklik afspeel, op vreemde plekke met vreemde mense. Sulke drome is duidelik anders as my gewone drome, dit voel of dit uit ‘n baie dieper deel van my bewussyn kom. Daar uit die plek waar mens net onder baie diep hipnose bykom. Ek kry die gevoel dat dit my eie lewe is wat op ‘n dimensie uitspeel, dele van my lewe wat sou kon wees, gegewe klein keuses wat ek iewers langs die pad sou maak wat my lewe heeltemal in ‘n ander rigting op vreemde paaie sou stuur.

Die vraag bly! Is hierdie dalk die storiepoel waaruit skrywers tap? Ons lewens wat sou kon wees, die karakters die mense wat deel vorm daarvan?

Sou daar ‘n skakel kon wees tussen hierdie storiepoel, die karakters wat skrywers manipuleer en die wêreld waarin ons in ons drome leef? Ek hoop so.

“Ek het gisteraand ook vir jou geskryf, maar dit was in my dagboek. Ek gaan ’n mooi dagboek skryf. Ek wil nie hê mense moet eendag glo aan sommiges se blerrie bevooroordeelde opinies nie!“
Ingrid Jonker, in Vlam in die sneeu.

Brink weer, het kopieë van al sy briewe met deurslagpapier gemaak. Hoe het hulle geweet hulle liefdesverhaal gaan dekades later nog in die nuus wees?

By ‘n onlangse skrywersgesprek tussen Daniël Lotter, Erla en Sidney het hulle gesels oor die “toevalligheid” om oor iets te skryf, en dan gebeur dit knap nadat die boek verskyn het.

Natuurlik weerkaats wolke soms, en ‘n ander skrywer pluk die afbeelding van dieselfde appel, en twee stories verskyn gelyktydig by verskillende uitgewers, met dieselfde tema.

Solank as die aarde het verskyn kort nadat die skryfster Lucia Prinsloo oorlede is, amper dieselfde tyd as Betsie van Niekerk, skrywer van So ook op die aarde. Dit is ’n interessante sinchronisiteit van titels, amper soos die ooreenkomste tussen die temas en milieu waarin die verhale van Jan van Tonder (Grootgeluk), Cas Wepener (Roman) en Chanette Paul (Murasie) afgespeel het, wat amper gelyktydig by drie verskillende uitgewers verskyn het.

Is skrywers en kunstenaars se gordyn tussen dimensies dunner as ander mense s’n? Is hulle dalk meer in tune met die Universe, om die appels wat die onsigbare storiepoelwolk baar te pluk? Ek wil so ver gaan om te sê in daardie poel is daar verskillende keuses van wat moontlik gaan gebeur, en skrywers gryp gulsig daarna, voordat iemand anders dalk die appel pluk.

Dankie vir die dapper lesers wat tot hier gelees het.

Koebaai, Paal! Hallo Kierie!

Ou sondes haal jou van agter af in. Dan eers gooi hulle lang skaduwees… En soms word jou enigste bate jou grootste nagmerrie, en verander die lewe in ‘n oogwenk, en gebeur dinge wat jy nie kon voorsien nie.

Vandat ek my DNA-toets se uitslae gekry het, maak die manier waarop ek aanmekaargesit is net soveel sin. En mense kan nou spot met my Neanderthal afkoms, omdat ek blykbaar van nature fisiek sterker is as ander. Ek het van lekker sterk spiere, maar ek is so gebore. Dokters is al my lewe lank verbaas dat ek nie ‘n goeie atleet of sportmens is nie (ek het nooit op skool of later aan sport deelgeneem nie, behalwe aerobics in die tagtigs.) Hardloop kan ek glad nie. Vir baie jare het ek my geskaam oor my spiere, veral as mense opmerkings daaroor maak, maar later het ek geleer om dit eerder as ‘n kompliment te beskou, want my natuurlike krag kon my toelaat om paalfiksheid te doen. Klaarblyklik is dit my soort spier.

Trisa, your genetic muscle composition is common in elite power athletes. This report is based on a genetic marker in the ACTN3 gene. This marker controls whether muscle cells produce a protein (called alpha-actinin-3).

Van kleins af was my bene ‘n ding. As dogtertjie is ek gespot oor my bakbene, terwyl Ouma Vina weer van Trisa se mooi fris beentjies gepraat het. Ek was geweldig skaam oor my bakbene, want selfs grootmense wat daaroor spot laat mens dink daar is iets verkeerd met jou. En ook my kuite wat ek by my ma geërf het, was altyd ‘n ding waaroor mense gekarring het, en as kind en jongmens wou ek in die aarde sak daaroor, ek het myself mos nie gemaak nie? Mans het klaarblyklik van my bene gehou, want dis die ding in my lewe waaroor ek die meeste komplimente gekry het.

Vir drie jaar loop ek met bene wat pyn, en eers die vierde dokter by wie ek kla, het my na ‘n spesialis gestuur, wat dadelik X-strale en ook ‘n MRI van my rug georder het.

Diagnose, in oom dokter se woorde: Liewe Jesus het my ‘n lélike streep getrek toe hy my aanmekaargesit het. Ek het ‘n hol tibia, gebreklike bakbene en ‘n skewe regtervoet, sê die ortopediese sjirurg. Als is skeef, of hol waar dit nie moet wees nie. En daar groei beentjies waar dit nie moet nie, ook in my rug. Hy is verbaas dat dit nou eers probleme gee, maar dit is omdat ek sterk is en ook baie geoefen het, maar met normale degenerasie neuk als nou om. En dit gaan net erger word. En as ons ‘n huis met trappe het, moet hy vandag nog in die mark (sê ek al 3 jaar). Ek kan ‘n paar maande tyd koop met permanente pynpille en anti-inflammatoriese middels, maar ek moet ‘n halwe knievervanging kry, om daardie gaping aan een kant weer reg te kry. Ek moet vir eers van my voete af bly en nêrens onnodig stap nie, maar moet yoga doen en kan fietsry.

Ek was lam van skok vir twee dae na die konsultasie. Ek is basies so verkeerdom gebore, maar omdat ek sterk spiere en ligamente het, het dit als soort van in plek gehou, maar toe normale ouderdomsverwante degenerasie begin, toe konk als in. Covid het die proses waarskynlik getrigger, sê hy.

Het ek iets gedoen wat dit kon veroorsaak? ‘n Aerobics marathon? As kind het ek soms van die huis se dak afgespring, as my ma nie naby was nie. En eenmaal ook in die gat in wat gegrawe was vir die nuwe kleinhuisie. Maar oom dokter sê nee, dis nie ou sondes wat my inhaal nie, dis ‘n bio-meganiese fout.

In Januarie kry ek nou bilaterale gedeeltelike knievervangings. My Genu Varus Deformity (wanneer bakbene ‘n probleem word) het skielik van Oktober af byna daagliks vererger. Dis ongelooflik pynlik en ek kan net in en om die huis cope as ek kortisoon plus anti-inflammatoriese pille drink.

My paaldae is verby. Dankie tog ek moet oefen, en yoga vra net ‘n mat. Die fisio wat ek as deel van pre-hab sien, sê ek kies instinktief presies die regte posisies en bewegings. En my fietswiele moet gepomp word sodat dit reg is wanneer ek die kierie en die krukke weer eenkant toe skuif.

My kierie staan reg, my pa het dit nog met sy eie hande gekerf, en gesê dis vir as ek eendag oud is. John het dit vir my korter gesaag, presies op die fisio se voorskrif.

Ek wil hier klaar skryf, noudat ek hierdie aaklige jaar met ‘n hele paar uitdagings verwerk het. Die jaar sluit af op ‘n onseker noot, maar oormore is Kersfees, dan vier ons in dankbaarheid wat ons nog het.

“I like living. I have sometimes been wildly, despairingly, acutely miserable, racked with sorrow; but through it all I still know quite certainly that just to be alive is a grand thing.”
Agatha Christie