Dimitrios Konidaris's Blog, page 5

Aristotle’s Three Logical Figures: A Proposed Reconstruction

 

Aristotle’s Three Logical Figures: A Proposed ReconstructionReviel Netzhttps://brill.com/view/journals/phro/...

Abstract
Full Text
PDF
Metadata
References
Figures
Metrics



AbstractBased on the evidence of the likely near-contemporary mathematical practice of diagrams, this article proposes a possible reconstruction of Aristotle’s three figures as introduced in Prior Analytics 1.4–6.Keywords: Aristotle; Prior Analytics; reconstruction
Already Einarson 1936 pointed out the debt Aristotle’s logic owed to the mathematics of his time. Smith 1978 may have been the first to point out specifically that the alphabetic labels used in Aristotle’s logic—the many A, B, C— must have reflected diagrams in the manner of Greek mathematics.1 Indeed, (1) Aristotle was deeply aware of the mathematics of his time;2 (2) there was a significant burst of mathematical activity in the fourth century, much of it by authors related to Plato’s circle and so directly familiar to Aristotle;3 and, finally, (3) the use of lettered diagrams—indeed, of illustration in general—was, throughout antiquity, specific to mathematics and extremely rare in any other context.4 We can safely say: when Aristotle refers to letters, he almost certainly refers to diagrams in the Greek mathematical manner.
That Aristotle’s logical diagrams are now absent from the manuscripts of the Prior Analytics is disappointing but not surprising. There are cases where the Aristotelian corpus invokes diagrams, internal to the text, which were then lost to the textual transmission,5 and other cases where the transmitted Aristotelian text expected its readers to refer to diagrams external to the text itself.6 Either could obtain here. Smith himself did not try to reconstruct Aristotle’s logical diagrams but a number of proposals have been made in the past. Already in Late Antiquity, commentators produced visual pedagogic tools to help readers navigate Aristotle’s syllogisms. Modern scholars identify the first such use in Ammonius, early in the 6th century CE, with examples that clarify, for instance, statements in modal logic by the use of particular examples and a visual setting out of the relations between the terms:7
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

The evidence from silence, prior to Ammonius (if this is indeed by Ammonius and not by later scribes) is not meaningless—Aristotle’s logic is among the most annotated texts from antiquity and the absence of such ancient figures, prior to Ammonius, is telling. It was likely in the same era as Ammonius, for instance, that the famous ‘Porphyry’s tree’ was first drawn, perhaps in the context of medical education in Alexandria.8 Diagrams such as those (perhaps) introduced by Ammonius or some other late ancient authors, as well as Porphyry’s tree, turn a conceptual relation into a two-dimensional structure, emphasizing the person of the teacher as the reader’s guide into a bookish world of learning: the typical move of late ancient and medieval commentary.
Many modern authors took such medieval diagrams as their inspiration for the reconstruction of Aristotle’s own lost diagrams. So, for instance, Kneale and Kneale 1962, 71–2:

[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

Rose 1968, 113–16 was overall cautious and explicitly noted the limits of relying upon the medieval tradition, and yet seems to have endorsed (cautiously) the following version:

[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

Such proposals are usually made in passing and without undue confidence. The only author I am familiar with to devote considerable effort to this reconstruction is Wesoly, in a series of spirited articles from 1996 onwards (followed by Englebretsen 2020). Wesoly’s diagrams possess much greater detail, with precise two-dimensional arrangements as well as arrows so that the visual annotation, as such, becomes in some sense logically sufficient. It seems that this logical efficacy is Wesoly’s main criterion for his historical reconstruction. So, Wesoly 2012, 198:
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

What is absent from such modern reconstructions is an effort to locate Aristotle in the context of the mathematical practice that, after all, must have inspired him. Let us turn to this inspiration.
There are several contexts in which Greek mathematical texts refer to non-spatial entities, with some or all of the entities referred to, in the text, by single letters. It so happens that all of them use the very same diagrammatic principles, so that, if indeed these are Aristotle’s inspiration, the form of his logical diagrams becomes very clear.
The main extant sources are the treatment of numbers, in Euclid’s Elements Books 7–9; the treatment of general magnitudes in proportion, in Euclid’s Elements 5; and the treatment of notes, in the ps.-Euclidean Sectio Canonis. The comparison to music is the most obvious (and was the one emphasized by both Einarson 1936 as well as Smith 1978). Greek musical theory often proceeds by considering two concepts: single notes, and the intervals defined by them. This is reminiscent of the way in which, in Aristotle’s logic, one works through two main objects: single terms (such as ‘animal’, ‘horse’) and two-term premises (such as ‘Animal belongs to all horse’). In fact, one finds a similar structure in general proportion theory, with magnitudes—and their ratios. And since the discussion in Euclid’s arithmetical books, as well, usually concerns the ratios between numbers, we find a large, coherent field of applications, all reminiscent of Aristotle’s logic, studying non-spatial terms and their dyadic relations.
In the extant manuscripts, there are two major ways in which the terms belonging to those fields are represented.9 In the simplest case, the individual terms are represented as single lines, each set separately, all parallel to each other; next to each, its alphabetic label. Sectio Canonis 1 is a simple example:10

Let there be an interval BC, and let B be a multiple of C, and let B be to D as is C to B. I assert then that D is a multiple of C.
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

A somewhat more complicated case arises where one needs to sum up, or subtract, terms. Now, in music, one note added to another does not make a third note, but, instead, it makes an ontologically distinct object—the interval. (Occasionally, however, notes are considered strictly as numerical values, and then they may be summed up or subtracted.). A magnitude, however, added to a magnitude, does give rise to a third magnitude, hence representations such as those of Euclid’s Elements 5.1:

Let any number of magnitudes whatever AB, CD be respectively equimultiples of any magnitudes E, F equal in multitude. I say that, whatever multiple AB is of E, that multiple shall AB, CD also be of E, F…. Let AB be divided into the magnitudes AG, GB equal to E …11
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

In the course of Elements 5.1 one considers AB as a composite of AG, GB; hence the magnitudes AG, GB are each defined by two labels. The magnitudes E, F do not participate in such compositions and therefore each is labeled by a single letter. In this case, then, we still have lines set in parallel, but some of the lines have a single letter next to them while others have three or more letters, referring to two or more elements, each bounded and labeled by the combination of two letters.
The examples from music, proportion theory and arithmetic are not only widespread, and coherent, but are even close in time to Aristotle’s (in general, it seems clear that mathematics directly inspired by music theory was especially dominant in the fourth century BCE12). It is worth noting that the practice is found in later sources as well: so, for instance, Archimedes’ Sphere and Cylinder 1.2, solving a problem in geometrical proportion theory, where AB, D are set out as general magnitudes (see the figure on the next page).13
In short, there is no ambiguity in the historical evidence, and to the extent that we believe that mathematics was indeed Aristotle’s inspiration, we know precisely which diagrams it was that inspired him: parallel lines, with letters set next to them.
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

The text of the Prior Analytics rather infrequently refers to the combination of two labeled terms (the very first introduction of labeled terms, 25a14, is one such exception: hē AB protasis, ‘the premise AB’, and there are a few similar uses later in the treatise. These, as noted, are the functional equivalent of ‘intervals’ in music). Much more often, the text refers simply to single terms taken in isolation. And, indeed, such terms are like musical notes, not like mathematical magnitudes. A ‘horse’, added to an ‘animal’, does not make a new, third term. It can only make an ontologically distinct category—a premise. To the extent that Aristotle is inspired by mathematics, then, his diagrams should take the form of parallel lines, with a single letter next to each.
Fortunately for us, Aristotle does briefly discuss the spatial structure of the figures as they are introduced. So, with the first figure (25b35–7):14

I call that the middle which both is itself in another and has another in it—this is also middle in position—and call both that which is itself in another and that which has another in it extremes.
Obviously Aristotle uses the word ‘middle’ primarily in a logical sense, but he notes that, in the figure, the object standing for the logical middle is in fact in the spatial middle of the figure (‘in position’); this helps to clarify that ‘extremes’, too, are so-called because they are at the two spatial extremes of this arrangement which we can now understand as three parallel lines. Aristotle later on refers to one of those extremes as ‘greater’ and to the other as ‘smaller’. In the usage of Aristotle scholars those adjectives become ‘major’ and ‘minor’ and scholars have got used to think of those terms as marking a logical position in the syllogism, but it is extremely likely, given the presence of a figure with straight lines, that Aristotle in fact refers to the sizes of the lines.15 In this case of the first figure, then, relations of size are replicated as relations in space: the line in the middle is also middle in size.
So far, then, we have established that we have three parallel lines marked (in Latin transliteration) from A to C and arranged in that order, such that A>B>C in length. There are in principle two degrees of freedom, depending on the direction by which we wish to move from A to C: left to right or right to left, top to bottom or bottom to top. (It would be very surprising, given the mathematical examples or indeed given general cognitive considerations, to have anything other than a single horizontal or vertical arrangement).
The second figure is discussed in slightly greater detail (26b35–39):

… I call such a figure the second. In it, I call that term the middle which is predicated of both, and call those of which it is predicated extremes; the major extreme is the one lying next to the middle, while the minor extreme is the one farther from the middle. (The middle is placed outside the extremes and is first in position).
Previously, Aristotle noted the coincidence that the middle in size was also the middle in position. He does not repeat this now because the relations of position are now altered. Unless Aristotle actively seeks to confuse his readers, we are meant to understand that the relations of ‘greater’, ‘middle’ and ‘smaller’ are now strictly the relations of size between the lines. The positions, on the other hand, are explicitly spelled out: the middle is first in position, followed by the greater and then finally followed by the smaller. Aristotle’s reference to ‘first’ and ‘farther’ strongly imply that he is referring to a figure organized from left to right. Had the figure been organized from the top to bottom, one would have expected terms such as ‘above’ and ‘below’; it is hard to believe that ‘first’ does not mean, here, ‘leftmost’, with the three terms arranged in the order of writing, from left to right.16
Finally, here is the description of the third figure (28a13–15):

[in the third figure,] by major extreme I mean the one farther from the middle and by minor the one closer. The middle is placed outside the extremes and is last in position.
Here we have the greater line, followed by the smaller line, with the middle line appearing last.
In the preliminary passage of chapters 1.4–6, as he introduces the figures, Aristotle makes several comments and produces several examples for each. When discussing the first figure, the terms are then always (in Latin transliteration) A, B, C; when discussing the second, they are M, N, X; when discussing the third, they are P, R, S. The alphabetical order from M to X, and from P to S, is assigned according to the spatial, rather than the logical arrangement: thus, in the second figure, M is the middle while, in the third figure, S is the middle. The consistent reference to the same labels in those chapters, 1.4–6, powerfully suggests that Aristotle refers, throughout, to a single set of material figures. Further, the explicit reference to ‘second’ and ‘third’ figures suggests that the figures are located together and marked by a word or, perhaps better, a numeral. Indeed, the main reason to think that the figures are organized together on a single diagram is the very choice to mark each with a separate set of labels. Later on in the treatise, when Aristotle discusses the second and third figures, he generally speaking reverts to A, B, C: there is no deep connection, in his mind, between the second figure and the letters M, N, X and between the third figure and the letters P, R, S. The choice to label each with different letters makes sense, however, if the three figures are considered as part of a single drawing, so that A, B and C are simply not available for the second and third figures. Aristotle’s ‘three figures’ are therefore, likely, to begin with, a single diagram with, indeed, three figures in it, which we are now in a position to reconstruct:
[image error]View Full Size



Citation: Phronesis 68, 1 (2023) ; 10.1163/15685284-bja10062Download Figure
Download figure as PowerPoint slide

If nothing else, then, this is helpful in the basic terms of Aristotelian hermeneutics. The passages quoted above have all been a thorn in scholarship’s side, the references to the relative locations taken in various metaphysical or syntactic senses,17 but they become straightforward as soon as the visual reference is understood. For this reason alone, I am profoundly perplexed by the fact that the argument of this paper—which is, as far as I can see, nothing more than the plain reading of Aristotle’s text—has not yet been made. Perhaps this is yet another example of past humanists’ focusing on text and ignoring image (even where the text plainly speaks about images.) More to the point, a number of past scholars, as noted, did suggest possible reconstructions of the figures and what is noticeable is that all of them looked for efficacious diagrams: that is, diagrams whose very structure would provide material help in judging the validity of logical claims. This trend in the scholarship in part reflects the influence of the transmission: it is hard to look for Aristotle’s figures without thinking about the significant accumulation of late ancient and medieval visual tools which are, indeed, generally speaking, more eloquent than those reconstructed above. But this is unfair: modern scholars know full well that this scholiastic tradition begins not earlier than Late Antiquity. The main reason past scholars looked for efficacious diagrams must have been that, otherwise, it was less clear to them why Aristotle would go through the trouble of drawing them in the first place.
Why indeed have the figures? To begin with, the figures reconstructed above are not entirely unhelpful. One thing which I think they are good for is for showing that it is indeed reasonable to have precisely three figures. A moment’s combinatoric reflection shows that there are six ways of arranging three lines of unequal length and that these six fall into three symmetrical pairs. (One gets all six arrangements by taking the three figures reconstructed above, and then flipping each along a vertical axis, so that the decreasing first figure A-B-C becomes an increasing mirror figure C-B-A, etc.) Clearly, the symmetrical arrangement is not considered to be a separate case, since one studies a particular relative order between the middle and the extremes; hence three figures are sufficient.
Further, the figures are clearly useful as, so to speak, mnemonic tools: once we become familiar with the meaning of length and sequence, we can use them to read off the overall structure of the figure. A syllogism has two premises and a conclusion. Each of these states a predication, which is spatially organized from left to right. The premises are the two predications involving the middle; the conclusion is the one involving the greater and the smaller alone. Thus, in the first figure, the two premises are that the greater is predicated of the middle and the middle is predicated of the smaller. In the second figure, the two premises are that the middle is predicated of both greater and smaller; in the third, that both the greater and the smaller are predicated of the middle. In all cases, the conclusion is that the greater is predicated of the smaller. (That the predication runs from the greater to the smaller and not vice versa is simply Aristotle’s way of choosing his three figures out of the six available).
In other words, the figures of the Prior Analytics, as I reconstruct them, are good for specifying the references of the discourse. Of course, diagrams can do much more in geometry, where the more topological relations seen in the diagram, such as inclusion or intersection, can be read off as holding between the geometrical objects themselves.18 A minimal version of this is preserved by some non-spatial diagrams, for instance as seen in Elements 5.1 above: the relation of the labels A, G, B as depicted along a single line in the diagram can be used to show that AG + GB = AB (this is topological inclusion—as algebraic summation). But this is no longer the case in the diagrams of Greek music, arithmetic or proportion theory, where each line has only a single letter standing next to it. Thus, in a diagram such as the first one of the Sectio Canonis, as seen above, the relations of the labels—that these are three lines, in decreasing length from left to right—are not deductively active at all. Once the setting-out verbalizes those relations, the ordering of the three lines in a particular order of size serves, perhaps, as a mnemonic, allowing the reader to pick off from the figure—without the need to go back to the textual statement of the setting out—which is a multiple of which (the greater, of the smaller). But no conclusion flows from the visual ordering of the figure itself, over and above the statements already contained in the setting out. Such, then, were, I argue, Aristotle’s logical figures. Which is evidently the case: after all, the loss of the figures did not prevent us from following any of Aristotle’s arguments. The figures are, indeed, in this sense, deductively inert.
But perhaps all of this misses a more fundamental point. This way of talking about ‘mnemonics’ seems to suggest that Greek mathematicians used line diagrams in their music theory, arithmetic and proportion theory, so that they would have a good mnemonic with which to know what ‘A’, ‘B’ and ‘C’ refer to. This, I think, is misleading and seems to ignore the crucial fact that the use of such diagrams was an absolute requirement. Absent a figure with lines, Greek mathematicians felt that they did not properly set up their references. In other words, the function of the lines is not mnemonic but semiotic. We are so habituated to the use of letters as semiotic tools that we see them as transparently representative of abstract objects such as magnitudes, numbers or notes, but it should be emphasized a shape such as ‘A’—two slanted lines and a smaller horizontal line running in between them—has nothing to do, as such, with, say, the sounds of music. ‘A’ is no more and no less natural as a symbol for a musical note than a vertical straight line. In Greek mathematics, one became habituated to lines as the natural semiotic tools. It is not as if the symbolism of a Greek mathematical text was constituted by letters of the alphabet—which were then displayed, for mnemonic purposes, as lines. Rather, the symbolism of a Greek mathematical text was constituted by points and lines, which were then labelled, for the sake of ease of reference, by letters of the alphabet. In a geometrical context, a line—however badly drawn—stands for a line. In an arithmetical context, it stands for a number, in a musical context for a note. And in the case of Aristotle’s logic, it could stand for a horse.19 It is inconvenient, in geometry as in logic, to keep pointing with one’s index finger—‘this line’, ‘that line’—and for this reason letters of the alphabet were attached as indices allowing easier reference (that could also be directly textualized).20
Two comparisons come to mind. First, in Chrysippus’ logic one no longer uses letters and instead, when the elements of logical demonstrations (which, in Chrysippus’ logic, are propositions) are picked up, they are referred to by ordinal numbers, ‘the first,’ ‘the second,’ etc.21 This is not a matter of innocuously transitioning between equivalent ordinal systems—letters of the alphabet, ordinal numbers—but rather serves to remind us that Chrysippus no longer uses diagrams. Chrysippus’ ordinal numbers do not pick up elements in a spatial array of lines but, instead, pick up elements in the temporal series of natural language. The ‘first’ proposition is the one first asserted, the ‘second’ follows it, etc. So, yet another example of Chrysippus’ turning away from the science of his time.22
Second, we may note claims such as those made by Kneale and Kneale (1962, 61), that one of Aristotle’s great innovations was that he ‘[used] letters as term-variables’. Considered sufficiently abstractly, it is perhaps valid to consider the line, next to which the letter A lies, as a term-variable. (The line may stand for ‘horse’ but it may also stand for ‘animal’). But the letter A is not a variable, because it is not even a symbol but is, instead, simply an index, picking up a reference to a particular line. Perhaps a failure to see that is among the difficulties preventing past scholars from visualizing Aristotle’s figures. It is noteworthy that the reconstructions offered by past scholars are all variations on the idea of enmeshing alphabetic letters within system of curves and arrows, the letters standing for terms and the curves and arrows for their relations. In fact, Greek diagrammatic practice does not use letters as symbolic representations for the terms under discussion: for this, one mostly has to wait for modern algebra. Aristotle himself would have been familiar with a different kind of diagrams, where the letters were tools for pointing at things; a textualized alternative to one’s index finger.
We find ourselves pondering Aristotle’s index finger and so we are drawn to consider the context and materiality of the figures. As noted, the stability of the lettering for each figure for the duration of chapters 1.4–6 suggests the existence of a single set of figures and the most obvious hypothesis is that Aristotle worked in a classroom where he could refer to a fixed drawing (a whiteboard, perhaps?23). I think that this is very likely but that we should also admit our ignorance and consider a wider range of possibilities. As noted above, the lettering of the second figure with M, N, X and of the third with P, R, S is kept only through 1.4–6 and, later on in the treatise, Aristotle usually refers to diagrams with A, B, C even when discussing the second and third figures. This reveals to us two things. First, it emphasizes, once again, that the main semiotic tool are the lines, not the labels. Aristotle evidently feels that the figure consists not in the choice of three labels but in the spatial arrangement of three lines of differing lengths. Second, the text of the Prior Analytics does not emerge just from the context of speaking about a single diagram, on a single whiteboard, on the walls of the Lyceum. Had Aristotle referred throughout the treatise to that single figure, drawn on the wall, he would always use the labels introduced in chapters 1.4–6. But if he does not refer to a single set of figures throughout, and instead relies on different visual aids in different contexts, we are left very much in the dark concerning the details of his practice in any particular context. The best statement in my view is that the environment of Aristotle’s school was awash in a variety of textual artifacts: papyri, whiteboards, wax tablets (among other media).24 Learning and research were done mostly in oral conversation, making reference to such textual artifacts as the need arose. Sometimes, one looked at the documents of the master and of his close associates. Probably multiple copies were made of these, and it is likely that many of those copies accompanied the text itself by the drawings it implied. Sometimes, one would refer to drawings attached to the wall. In particular, it seems likely that at some point Aristotle discussed in oral teaching the basic principles of the syllogistic, and that this discussion was pursued in sight of a whiteboard, containing the three figures. This discussion informed chapters 1.4–6 of the Prior Analytics. Its diagram was then lost; I believe it is now reconstructed.
BibliographyAsper, M. (2015). Peripatetic Forms of Writing: A Systems-Theory Approach. In: Hellmann, O. and Mirhady, D., eds., Phaenias of Eresus, New Brunswick: NJ, pp. 407–432.

Barker, A. (1989). Greek Musical Writings. Cambridge.

Bobzien, S. (2005). Logic. In: Algra, K., Barnes, J., Mansfeld, J. and Schofield, M., eds., The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, Cambridge, pp. 77–176.

Carman, C.C. (2018). Accounting for Overspecification and Indifference to Visual Accuracy in Manuscript Diagrams: A Tentative Explanation Based on Transmission. Historia Mathematica 45.3, pp. 217–236.

Corbett, G.G. and Fraser, N.M. (2000). Default Genders. In: Unterbeck, B. and Rissanen, M., eds., Gender in Grammar and Cognition, New York, pp. 55–97.

Einarson, B. (1936). On Certain Mathematical Terms in Aristotle’s Logic. American Journal of Philology 57, pp. 33–54, 151–72.

Englebretsen, G. (2020). Figuring it Out: Logic Diagrams. Berlin.

Heath, T.L. (1926). The Thirteen Books of Euclid’s Elements. Cambridge.

Ierodiakonou, K. (2002). Aristotle’s Use of Examples in the Prior Analytics. Phronesis 47.2, pp. 127–152.

von Jan, K. (1895). Musici Scriptores Graeci. Leipzig.

Kneale, M. and Kneale, W. (1962). The Development of Logic. Oxford.

Lee, E. (2020). Visual Agency in Euclid’s Elements: A Study of the Transmission of Visual Knowledge. Stanford PhD.

van Leeuwen, J. (2016). The Aristotelian Mechanics: Text and Diagrams. Berlin.

Manders, K. (2008). The Euclidean Diagram. In: Mancosu, P., ed., The Philosophy of Mathematical Practice, Oxford, pp. 80–133.

Netz, R. (1999). The Shaping of Deduction in Greek Mathematics: A Study in Cognitive History. Cambridge.

Netz, R. (2004). The Works of Archimedes, Translation and Commentary. Volume I: The Two Books on the Sphere and the Cylinder. Cambridge.

Netz, R. (2013). Authorial Presence in the Ancient Exact Sciences. In: Asper, M., ed., Writing Science, Berlin, pp. 217–253.

Netz, R. (2020). Scale, Space and Canon in Ancient Literary Culture. Cambridge.

Netz, R. (2020b). Why were Greek Mathematical Diagrams Schematic? Nuncius 35.3, pp. 506–535.

Netz, R. (2022). A New History of Greek Mathematics. Cambridge.

Rose, L.E. (1968). Aristotle’s Syllogistic. Springfield.

Savage-Smith, E. (2002). Galen’s Lost Ophthalmology and the Summaria Alexandrinorum. Bulletin of the Institute of Classical Studies 77, pp. 121–138.

Smith, R. (1978). The Mathematical Origins of Aristotle’s Syllogistic. Archive for History of Exact Sciences 19, pp. 201–209.

Smith, R. (1989). Aristotle: Prior Analytics. Indianapolis.

von Staden, H. (2013). Writing the Animal: Aristotle, Pliny the Elder, Galen. In: Asper, M. (ed.) Writing Science, Berlin, pp. 111–144.

Striker, G. (2009). Aristotle: Prior Analytics Book I. Oxford.

Thomas, J.J. (2019). The Illustrated Dioskourides Codices and the Transmission of Images during Antiquity, Journal of Roman Studies 109, pp. 241–273.

Thomas, R. (1992). Literacy and Orality in Ancient Greece. Cambridge.

Vitrac, B. (2002). Note Textuelle sur un (Problème de) Lieu Géométrique dans les Météorologiques d’Aristote (III. 5, 375 b 16–376 b 22). Archive for history of exact sciences 56, pp. 239–283.

Wallies, M. (1899). Ammonii in Aristotelis Analyticorum priorum librum I commentarium. Commentaria in Aristotelem Graeca IV.6. Berlin.

Wesoły, M. (1996). Aristotle’s Lost Diagrams of Analytical Figures. Eos 74, pp. 53–64.

Wesoły, M. (2012). ΑΝΑΛΥΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ . Restoring Aristotle’s Lost Diagrams of the Syllogistic Figures. Peitho, pp. 83–114.
NOTES
1

The best treatment of Aristotle’s quasi-mathematical passages is a concise section in an article by Vitrac (2002, 248–55).
2

Not that this requires any special evidence, but the ubiquity of mathematical examples in the Analytics itself is relevant: see Ierodiakonou 2002.
3

This claim is elaborated in the second chapter of Netz 2022.
4

Netz 2013, 232–41.
5

The clearest case is the ps. Aristotelian Mechanics, whose extant diagrams were introduced by Byzantine hands—so, evidently, were lost at some point prior to the Middle Ages (van Leeuwen 2016, 97–101).
6

In his biological works Aristotle occasionally asks the reader to consult a separate text, titled the anatomai, ‘dissections’, in order to visualize the contents of the biological text. It is widely believed that the anatomai contained visual images of anatomical structures. See von Staden 2013, 115–17.
7

Image (with my translation) from Wallies 1899, 39. I am not sure that the figures in Ammonius’ text are from his own hand, rather than coming from the hand of a later Medieval accretion, but at any rate no earlier figures of this kind are attested. (Of course, the fact that the earliest author in whose textual tradition those diagrams are found is Ammonius is not dispositive though it does suggest, as the text asserts, a fairly late origin). This particular form of curved lines connecting terms is ubiquitous in Medieval scholia of music and proportion theory and belongs to an entire domain worthy of study on its own right (Lee 2020 is a beginning in this direction of the study of what he calls visual scholia).
8

Savage-Smith 2002, 122–5.
9

There is reasonable room for debate concerning the fidelity of the medieval transmission of diagrams. See Carman 2018, Netz 2020b. However, the question considered here is that of the basic tools of representation and it is a prudent assumption that our manuscript evidence is, at this broad level, correct. (Notice, however, that I do not think we should put much stock in, for instance, the orientation of the lines in the manuscripts—this was certainly transformed, at least occasionally, according to the spatial needs of the scribes; see n. 11 below).
10

von Jan 1895, 150 clearly explains the manuscript evidence concerning the diagrams, which seem to be reconstructed by the editor while keeping closely to the manuscript evidence. Translation from Barker 1989 II, 194.
11

Translation (and first figure) from Heath 1926 II, 138. In fact, in the main Greek manuscripts the lines are vertical, and I provide an example in the second figure, from Vat. Gr. 190 75v. This manuscript stands out, however, in that the diagrams of Book 5 are inset within the main text; usually, they are arranged on the margins and it is possible that this could have influenced the orientation. ‘The most common and apparent external factor guiding diagram shape is its allocated space’ (Lee 2020, 226).
12

Once again, this is discussed in Netz 2022, second chapter. I emphasize the musical context in this paper. It was the main context suggested by the seminal paper in the field of the mathematics of the Prior Analytics, namely Einarson 1936. Netz 2022, chapter 2, serves to explain why this is in fact likely to have been the most salient context. Briefly: no figure loomed as large over the mathematics of the early fourth century as that of Archytas, and it is reasonable to assume that, of his achievements, the foundation of musical theory is the one that mattered most to contemporary philosophers.
13

Netz 2004, 44. As noted there, the lay-out of the figure is the same across the manuscripts.
14

Translations of Prior Analytics are all from Smith 1989.
15

It is perhaps worth mentioning that what is sometimes called, in modern logic, ‘the minor premise’ is, for Aristotle ‘the premise at the smaller extreme’ (e.g. 51a23: my translation).
16

That the natural order of diagrams is, in Greek, according to the order of writing from left to right, is expected and overwhelmingly observed in the evidence. A related consequence is that diagrams are often inverted when translated into Arabic: Lee 2020, 262.
17

For instance Striker 2009, 100, on the second figure: ‘… The labels “major”, “middle”, and “minor” are no longer linked to the extensions of the terms. This has the somewhat paradoxical result that the middle is said to be “placed outside the extremes”.’
18

This argument has been pursued by Manders 1995 (2008) and Netz 1999, and is now widely accepted in the scholarship.
19

This is flippant: the reference of the line is not a horse but more general. Indeed, there is no good account in the literature for the use of the neuter article for the terms of the syllogism such as to A, ‘the A’ (the noun ‘term’, itself, is masculine). It appears that the neuter article takes on, in this specific context, the indefinite meaning of ‘the A <whatever it might be>’. This is a question of Greek grammar rather than of Aristotelian exegesis, but it does appear that at some level of abstraction, neuter could be understood as the default case. (For a suggestive analogous discussion, see Corbett and Fraser 2000, 6–72: why does Russian use neuter in bylo kholodno, ‘it [neuter] was cold’? Who is the neuter subject being cold here? Apparently, ‘things in general’?) Whatever our interpretation of this grammatical question, it is clear the article refers not to the line (which would have required a feminine article) but to the thing represented by the line.
20

The indexical character of the letters used in Greek mathematical texts is the subject of Netz 1999, 42–51. Of course, in the case of mathematics the texts we possess were intended for an audience of readers, distant in place and time, so that indices alone could never suffice; this is less clear for the texts we now know as the works of Aristotle.
21

See e.g. Bobzien 2005, 129–31.
22

Netz 2020, Section 4.4.
23

There was a practice of publishing decrees etc. not only as stone inscriptions but also on wooden boards (made white by being covered with gypsum; presumably the writing itself was charcoal-based). Such temporary inscriptions were referred to as leukōmata (not to be confused with the homonymous eye disease). Since the technology was available, it is assumed—though no direct evidence exists—that it was also used for teaching. A suggestive proposal is that writing on wood would be especially amenable for more elaborate drawings (Thomas 2019, 262–3; for a brief statement on leukōmata in general, see Thomas (no relation) 1992, 83).
24

This is analogous to the way in which the Peripatetic writing project gradually became a manifold of many genres, the argument of Asper 2015.

AEGINA AS A STATE-LIKE POLITY EARLIER THAN MYCENAE

Η ΑΙΓΙΝΑ ΩΣ ΠΡΩΙΜΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΡΦΩΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ ΤΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Οχυρωματικά τείχη (α) οικισμού Los Millares και (β) Χαλανδριανής Σύρου
Παλαμάρι Σκύρου
Οχυρωματικά τείχη και οικίες Κολώνας V[1]
Ο τύπος οχυρώσεως με πεταλόσχημους προμαχώνες απαντά στις θέσεις: Χαλανδριανή Σύρου, Παλαμάρι Σκύρου, Νάξο (Πάνορμος), Αίγινα, Λέρνη, αλλά και στο Liman Tepe, στο τελευταίο μάλιστα σε δύο θέσεις.[2]
Σύμφωνα με τους Ludvik, Kenoyer & Pieniążek είναι:[3]
Το οχυρωμένο κέντρο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. στην Αίγινα-Κολώνα ανασκάφηκε από το Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ υπό τον C. Reinholdt στα τέλη της δεκαετίας του 1990/αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Αίγινα-Κολώνα βρίσκεται στο ελληνικό νησί της Αίγινας στον Σαρωνικό Κόλπο, περίπου 30 χλμ. νότια προς νοτιοδυτικά του Πειραιά, του διάσημου λιμανιού της ελληνικής πόλης-κράτους της Αθήνας. Ο οικισμός στο λόφο της Κολώνας χρονολογείται από την Τελική Νεολιθική (Κολώνα Ι), αλλά τα πρώτα μνημειακά κτίρια ανεγέρθηκαν κατά την ύστερη Πρωτοελλαδική ΙΙ περίοδο (Κολώνα ΙΙ και ΙΙΙ, περ. 2500-2200 π.Χ.). Από τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. (ΠE ΙΙΙ, Κολώννα V) έως τουλάχιστον την περίοδο των λαξευτών τάφων (ΜΕ ΙΙΙ‒ΥΕ Ι, περ. 1700‒1600 π.Χ., Κολώνα X) η Αίγινα-Κολώννα ήταν μια οχυρή ακρόπολη. Ο οικισμός συνεχίστηκε μέχρι την ΥΕ ΙΙΙΒ με ουσιαστική επανακατάληψη ολόκληρης της περιοχής κατά την ύστερη Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο. Η τοποθεσία στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. ήταν "ένας εντυπωσιακός και καλά οχυρωμένος οικισμός… [του οποίου] οι οχυρώσεις αξίζουν σύγκριση με τα τείχη της Τροίας". Η αρχιτεκτονική της Κολώνας ΙΙ-ΙΙΙ ανήκει στην παράδοση των λεγόμενων «οικιών με διάδρομο», μιας υποφάσεως της ΠΕ ΙΙ που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση αυτού του τύπου μεγάλης κατασκευής σε θέσεις όπως η Λέρνα, η Θήβα ή η Τροία, παρόμοια. σε γενικό σχέδιο σε κτίρια τύπου Μεγάρων της Ανατολίας και, "συνδυάζεται με μια νέα, πιο συγκεντρωτική μορφή διακυβερνήσεως σε θέσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα". Η μνημειακή αρχιτεκτονική, οι εντυπωσιακές οχυρώσεις σε συνδυασμό με συγκεντρώσεις αγαθών πολυτελείας όπως ο θησαυρός που συζητείται λεπτομερώς παρακάτω, παρέχουν στοιχεία για κάποια μορφή ιεραρχικής, συγκεντρωτικής κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης ή «ελίτ» στην τοποθεσία. Οι κάτοικοι της Αίγινας-Κολώνας, με ένα καλά προστατευμένο κέντρο, επίσης σε καλή θέση για να επωφεληθούν από το θαλάσσιο εμπόριο με την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, πιθανότατα είχαν σχετικά εντατική επαφή με τους λαούς της Ανατολίας, με κοινόχρηστους τύπους κεραμεικών και κοσμημάτων και παρόμοια αρχιτεκτονική και κυβερνητικά (;) κτίρια, ιδιαίτερα καλά σε σύγκριση με την κατάσταση στη σύγχρονη Τροία II-III στην δυτική Ανατολία. Οι συγκρίσεις με την Τροία της 3ης χιλιετίας είναι περαιτέρω άξιες αναφοράς, καθώς η τελευταία ήταν ένα πλούσιο και ισχυρό εμπορικό κέντρο κατά τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. με εκτεταμένες υλικές διασυνδέσεις. Οι ελίτ κάτοικοι της Τροίας της 3ης χιλιετίας ήταν οι ίδιοι καλά διασυνδεδεμένοι με τα διαπεριφερειακά συστήματα αλληλεπίδρασης που συνέδεαν την περιοχή καταγωγής τους της δυτικής Ανατολίας με άλλους πολιτισμούς της Ανατολίας, το ευρύτερο Αιγαίο, την Μεσοποταμία και όχι μόνο. Αποδεικνύεται τόσον από ευρήματα που προέρχονται από περιβάλλοντα οικισμών όσο και από αρκετούς ανασκαφέντες θησαυρούς. Χρυσά αντικείμενα που προέρχονται από αυτά τα πλαίσια στην Τροία παρέχουν μερικούς καλούς παραλληλισμούς με ευρήματα από την Αίγινα-Κολώνα. Αυτό υποδηλώνει ότι η αριστοκρατική κοινωνική ομάδα στην Αίγινα-Κολώνα συμμετείχε στην ίδια πολιτιστική σφαίρα αλληλεπιδράσεως με της Τροίας. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ευρίσκουμε ομοιότητες στους τύπους λίθινων χανδρών που βρέθηκαν και στις δύο θέσις.
Χρυσό κρεμαστό κόσμημα[4]

Από την άλλη η Αίγινα της ΜΕ περιόδου έχει προβληθεί πειστικά ως μία προωθημένη πολιτική οντότητα με κρατικές δομές, στην οποία φαίνεται ότι μπορούν να αναζητηθούν μερικά από τα χαρακτηριστικά που θα αποδοθούν αργότερα στην Μυκηναϊκή Εποχή. Η ανασκαφή ενός ‘θολωτού τάφου’ στην Κολώνα με πολύτιμα Μινωικά και Κυκλαδικά κτερίσματα θα αποκαλύψει μιαν εικόνα που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αυτήν των Μυκηνών.[5] Μάλιστα η ίδια η ύπαρξη του θησαυρού της Αίγινας εκτιμάται ως παρέχουσα την βάση να θεωρήσουμε ότι τα αντικείμενά του απετέλεσαν με την σειρά τους αφιερώματα σε τάφους πολεμιστών, επομένως οι τάφοι αριστοκρατών υπήρξαν πολυάριθμοι. Υπέρ της υπάρξεως πολεμιστών αριστοκρατών στην Αίγινα ήδη από την ΜΕ περίοδο συνηγορεί η διακόσμηση διαζώματος πίθου της πόλεως IX όπου παρουσιάζεται επανδρωμένο πλοίο, καθώς και άλλο όστρακο με σαφή παράσταση πολεμιστών φερόντων δόρατα,[6] ενώ δεν λείπουν παραστάσεις με μυθολογικές αναφορές, που υπογραμμίζουν την μυθολογική – θρησκευτική συνέχεια ως την Κλασική εποχή![7] Στα πλαίσια αυτών των διαπιστώσεων η ύπαρξη σειράς θολωτών τάφων στην Αίγινα, πρώτη κρατική οντότητα του ηπειρωτικού Ελλαδικού χώρου,[8] από τις αρχές της δευτέρας χιλιετίας,[9] προβάλλει το νησί ως προπομπό της Μυκηναϊκής εποχής που ανατέλλει ..
Λαμβάνοντας υπόψιν την ανάπτυξη των λεγομένων σημείων κεραμέων στην Αίγινα, Φυλακωπή, Λέρνη, σπήλαιο Φράγχθι, Τίρυνθα, Αγία Ειρήνη κ.α.[10] καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, αν και οι γνώσεις μας για το θέμα είναι ελλιπείς, το Αιγαίο φαίνεται ότι συμμετείχε στις διαδικασίες που κορυφώθηκαν με την επινόηση του αλφαβήτου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. https://www.facebook.com/permalink.ph...
[2]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_39. Şahoğlu 2008, pp. 483, 487-488, nn. 36-40; Erkanal and Şahoğlu 2016, p. 157; Alram-Stern 2004, pl. 7. Για την εντυπωσιακή οχύρωση του Παλαμαρίου Σκύρου βλ. Βλαχόπουλο και Παπαδημητρίου Αρμαδώρου, καθώς και τα υλικά σχετικής διεπιστημονικής συναντήσεως (Βλαχόπουλος και Παπαδημητρίου Αρμαδώρου 2016; Ρωμάνου, Χρ. 2015).[3]. Ludvik, Kenoyer and Pieniążek 2020, (3).[4]. Younger, The Iconography of Rulership, BM Catalogue of Jewelry no. 761: gold pectoral, part of Aigina Treasure, perhaps from Mallia, the Chrysolakkos (Higgins 1957: 42-57; Kaiser, Reief 206). Composition: a gold torque with human head finials at either end; each head has two long curls at the back, the eyes once filled with blue inlay. Higgins thinks the heads are of sphinxes; Kaiser compares them to the head of the Mallia sword acrobat; also see the sphinx terracotta aplique from Mallia Quartier Mu ..[5]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_235. Aravantinos 1995, p. 615, n. 11.[6]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_236. Niemeier 1995, p. 76, nn. 35, 36; Rutter 1993, pp. 778-779, figs. 13, 14: b, c.[7]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_237. Niemeier 1995, p. 77, n. 37; Rutter 1993, pp. 778-779, figs. 14: a. Η μυθολογικού χαρακτήρα παράσταση περιλαμβάνει άνθρωπο επί δελφινιού και ερπετοειδές θαλάσσιο ζώο. Ο όφις αποτελεί σύνηθες Μινωικό όπως και Αιγυπτιακό σύμβολο, εμφανίζεται δε με θρησκευτική συσχέτιση σε Θηβαϊκές πινακίδες Γραμμικής Β’, ενώ ως οικουρός όφις αναφέρεται στις τελετές που ελάμβαναν χώραν στην Ακρόπολη, βλ. Varias Garcia (Varias Garcia 2014).[8]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_238. Niemeier 1995.[9]. Κονιδάρης 2022, σημ. 9_239. Niemeier 1995, p. 77. Ο Γερμανός αρχαιολόγος χρονολογεί τον θησαυρό εντός της περιόδου 1900-1700 π.Χ.[10]. Κονιδάρης 2022, σημ. 15_48. Hirschfeld 2007; Lindblom 2001.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://journals.openedition.org/pale...
https://journals.openedition.org/pale...
Ludvik, G. E., J. M. Kenoyer and M. Pieniążek. 2020. “New evidence for interregional interaction in the 3rd millennium BCE Aegean: Indus-style carnelian beads at Aegina-Kolonna, Greece,” Varia 46 (1-2), pp. 161-178.

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.

https://www.academia.edu/8736438/The_...
https://kuscholarworks.ku.edu/bitstre...
Younger, J. G. 1995. "The Iconography of Rulership in the Aegean: a conspectus," in The Role of the Ruler in the Prehistoric Aegean (Aegaeum 11), ed. P. Rehak, Liège, pp. 151-211.

Younger, The Iconography of Rulership, BM Catalogue of Jewelry no. 761: gold pectoral, part of Aigina Treasure, perhaps from Mallia, the Chrysolakkos (Higgins 1957: 42-57; Kaiser, Reief 206). pl. p. 209 LXa: Composition: a gold torque with human head finials at either end; each head has two long curls at the back, the eyes once filled with blue inlay. Higgins thinks the heads are of sphinxes; Kaiser compares them to the head of the Mallia sword acrobat; also see the sphinx terracotta aplique from Mallia Quartier Mu ..

Ε. Παλαιολόγου, Σ. Αγγελίδου, Β. Μαυροθαλασσίτη. Ο ταφικός κύκλος Β.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251....

https://www.academia.edu/28607668/J_D...
Davis, 1J. 978. "The Mainland Panelled Cup and Panelled Style," AJA 82, pp. 216-222
.. . There is no reason to believe, however, that the circle was used at all before the final phase of the Middle Bronze Age, contemporary with the MM IIIB period at Knossos.21

MM III: starts at about 1800 .. Phylacopy II, MC, 2000-1700 BC

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 090223

Warriors and Weapons in the Central and Eastern Balkans

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ & ΟΠΛΑ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ[Ν1]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Το παρόν συνιστά μετάφραση του Αγγλικού κειμένου, εμπλουτισμένου με εμβόλιμες παρατηρήσεις και σημειώσεις του γράφοντος, όπου ο συμβολισμός [Ν] & ΣτΜ επισημαίνει τα εμβόλιμα ενώ ο {}τη αρχικό κείμενο.

Με την ανάπτυξη ολοένα και εντονότερων κοινωνικών ανισοτήτων και την σχετική αύξηση των βίαιων συγκρούσεων, η Ευρωπαϊκή Εποχή του Χαλκού χαρακτηρίστηκε γενικά από την ταχεία ανάπτυξη της πολεμικής τεχνολογίας.[Ν2] Το τυπικό όπλο του πολεμιστή της Εποχής του Χαλκού (ΕΧ) ήταν το ξίφος. Από τις αρχές της ΕΧ κατά την 3η χιλιετία π.Χ.,[Ν4] δεν γνωρίζουμε σχεδόν κανένα ωστικό όπλο (στιλέτα) από την κεντρική και ανατολική χερσόνησο του Αίμου, αλλά από τα τέλη της 4ης χιλιετίας υπήρχαν μεγάλοι αριθμοί από αυτά. Αριθμός κοπτικών όπλων, συγκεκριμένα βαριά μονόκοπα χάλκινα τσεκούρια, ακολουθούσαν παλαιότερες μορφές πελέκεων της Χαλκολιθικής.{1}

Η νεκρόπολη της Βάρνας στην Μαύρη Θάλασσα προσφέρει τα παλαιότερα με ασφάλεια χρονολογημένα παραδείγματα χάλκινων πελέκεων.[Ν6] Αυτά συνδυάζουν ένα άκρο κοπής στην μία πλευρά με ένα άκρο σφυριού στην άλλη και επομένως ονομάζονται άξονες σφυριού Hammeräxte / hammer axes. Ευρίσκονταν εν χρήσει στην Βάρνα περίπου από το 4650 π.Χ. Λίγους αιώνες αργότερα, γύρω στο 4400 π.Χ., προστέθηκαν περαιτέρω καινοτομίες στην τεχνολογία των όπλων: πάνω απ' όλα, οι αρχαιότερες αιχμές λόγχης ή ακοντίου, οι οποίες, όπως τα υποδείγματα της Εγγύς Ανατολής και του Καυκάσου, είχαν λυγισμένες λαβές στο τέλος και σηματοδοτούν την αρχή ενός τυπικού όπλου της ΕΧ. Στο δεύτερο ήμισυ της 5ης χιλιετίας συναντάμε για πρώτη φορά ένα άλλο φαινόμενο στην Χαλκολιθική Βάρνα, το οποίο επρόκειτο να γίνει χαρακτηριστικό της ΕΧ, δηλαδή η διακόσμηση όπλων με πολύτιμα μέταλλα: για τους πολύ λίγους πολύ πλούσια προικισμένους άρρενες νεκρούς καθώς και για τις πλούσιες συμβολικές ταφές, οι ξύλινες λαβές και τα σώματα τσεκουριών από πέτρινα τσεκούρια καλύφθηκαν με χρυσό φύλλο.{2} Η κοινωνική ανισότητα συνοδεύεται λοιπόν από την αισθητικοποίηση των όπλων - των οργάνων βίας - που χρησιμεύουν για τη διατήρηση της ανισότητας και έτσι τώρα τη συμβολίζουν και με πολύτιμο υλικό.

Η ίδια διαδικασία αισθητικοποιήσεως - εδώ ήδη με τη μετατροπή σε καθαρό σύμβολο - χρησιμοποιήθηκε και περί τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., όπως δείχνει το συμπαγές χρυσό ξιφίδιο / στιλέτο με αμβλύ οριζόντιο άκρο από την τελετουργική δομή αρ. 5 της νεκροπόλεως Dăbene.{3}

Κατά την 2η χιλιετία παρατηρούμε μια ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας των όπλων, η οποία τουλάχιστον εν μέρει πυροδοτήθηκε από υπερπεριφερειακές επαφές. Ιδιαίτερη σημασία έχει εδώ η εισαγωγή μακρών και πολύ λεπτών ωστικών σπαθιών (ξιφάκια), που μπορεί να είχαν γίνει πριν από το 1500, από Μινωικά και Μυκηναϊκά εργαστήρια όπλων στην Ελλάδα (Εικ. 2). Ένα ξίφος από την Δράμα στη σημερινή ΝΑ Βουλγαρία, ένα από το Sokol στην πεδιάδα του Δουνάβεως και ένα από το Lilovo (ΣτΜ: Άγιο Αντώνιο) κοντά στο Devin στην Ροδόπη (αριθ. κατ. 113) σχετίζονται άμεσα με τα Αιγαιοπελαγίτικα ξιφοειδή με βάση πολλά χαρακτηριστικά {-> ΣΕΛ. 71} συγκρίσεως. Τα ξίφη από τα Δυτικά Βαλκάνια επηρεάζονται επίσης άμεσα από τα όπλα του Αιγαίου (Χάρτης 1).{4}Αντίθετα, ορισμένα ξίφη από την Τρανσυλβανία και τη Βλαχία έχουν σχήμα λεπίδας που είναι γενικά συγκρίσιμο με τα πρώιμα Μυκηναϊκά όπλα, αλλά διαθέτουν επίσης διακριτά χαρακτηριστικά (Χάρτης 1).{5}

Ωστόσο, μόνον στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 14ου αιώνα οι πιο ένοπλοι πολεμιστές των κεντρικών και ανατολικών Βαλκανίων κατείχαν ξίφη που ταίριαζαν ακριβώς με τα Μυκηναϊκά όπλα της περιόδου (Χάρτης 2). Είναι η περίοδος που το Μυκηναϊκό ανακτορικό κράτος εγκαταστάθηκε και επεκτάθηκε στρατιωτικά - εδαφικά στον χώρο του Αιγαίου. Οι εσωβαλκανικές περιοχές δεν εντάχθηκαν στο νέο σύστημα διακυβερνήσεως, αλλά προφανώς είχαν επαφή με τους πολεμιστές του. Αυτό θα μπορούσε σποραδικά να ισχύει και για πολεμιστές από την δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, όπως υποδηλώνεται από ένα ξίφος που πιθανότατα κατασκευάστηκε εκεί και έφτασε στη βορειοανατολική Βουλγαρία.{6}[ΣτΜ: πρόκειται για το γνωστό ÎœÏ…κηναϊκό Î¾Î¯Ï†Î¿Ï‚ με την αφιέρωση σχετικά με την νίκη επί της Assuwa!][Ν8]

ενεπίγραφο Μυκηναϊκό ξίφος από την Χατούσα – αφιέρωμα στην νίκη επί της Assuwa

Πιο σημαντικές όμως ήταν οι σχέσεις με το Μυκηναϊκό Δυτικό Αιγαίο. Αυτό αποδεικνύεται από πολυάριθμα ευρήματα σπαθιών με κέρατα στο άκρο της λαβής, που βρέθηκαν στις ανατολικές και κεντρικές περιοχές της Χερσονήσου του Αίμου από τη Ροδόπη μέχρι την πεδιάδα του Δούναβη και σε εξαιρετικές περιπτώσεις επίσης βόρεια αυτού (χάρτης 2, αρ. κατ. 278).{7} Αυτά τα όπλα αναπτύχθηκαν επίσης περαιτέρω σε τοπικά εργαστήρια χαλκού (Χάρτης 2, αρ. κατ. 289, 290 & 293; Εικ. 4).{8} Ομοίως, μερικές αιχμές λόγχης, που λόγω του μήκους και του σχήματός τους ήταν πιθανώς ωστικά όπλα, ανάγονται στις Μυκηναϊκές καινοτομίες (αρ. κατ. 279, εικ. 3).{9} Î•Î¯Î½Î±Î¹ χαρακτηριστικό ότι τα Μυκηναϊκά κεραμεικά αγγεία εισήχθησαν επίσης για πρώτη φορά στα ανατολικά Βαλκάνια κατά την περίοδο αυτή, όπως φαίνεται από τα ευρήματα από την Dragojna και το Ada Tepe[Ν10] στα βουνά της Ροδόπης. Οι χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι το τα αγγεία της Dragojna εισήχθησαν από τη θεσσαλική παράκτια περιοχή του Βόλου, δηλαδή από μια περιοχή όπου βρίσκουμε ακριβή αντίστοιχα για αρκετά από τα ανατολικά Βαλκανικά ξίφη και λόγχες.{10} Πώς όμως προέκυψε αυτή η στενότερη και προφανώς όχι αποκλειστικά πολεμική επαφή με το Αιγαίο κατά τον 15ο/14ο αι.;

Η γεωγραφική θέση των αναφερθέντων οικισμών στην πλούσια σε χρυσό οροσειρά της Ροδόπης προσφέρει ένα κλειδί για τηνν απάντηση. Επιπλέον, μία μαρμάρινη λαβή ξίφους βρέθηκε επίσης στη θέση (Ada Tepe) όπου το ορυχείο χρυσού της ΕΧ, το οποίο, με βάση συγκρίσιμα ευρήματα από τάφους πολεμιστών του Βόλου και της Ιαλυσού (στην Ρόδο) από τα τέλη του 15ου/αρχές 14ου. αι. αντιστοιχεί σε εκείνους τους τύπους ξιφών που ήταν ευρέως διαδεδομένοι στα ανατολικά και κεντρικά Βαλκάνια εκείνη την εποχή.{11} Αυτό σημαίνει ότι η εξόρυξη χρυσού, η εισαγωγή εκλεκτής, ζωγραφικής Μυκηναϊκής κεραμεικής και τα Μυκηναϊκά όπλα συνδέονται χωρικά και χρονικά. Το αν ο χρυσός από την Ροδόπη αντηλλάγη με νέα όπλα και εκλεκτά επιτραπέζια σκεύη από την Ελλάδα είναι ένα ερώτημα που απαντάται αυτή τη στιγμή σε μια Βουλγαρο-Αυστριακή-Γερμανική ερευνητική συνεργασία χρησιμοποιώντας τις πιο πρόσφατες αναλυτικές τεχνικές. Επιπλέον, πρέπει να διευκρινιστεί πώς οι νότιες επαφές με το Μυκηναϊκό κράτος επηρέασαν την ανάπτυξη της οικονομίας και των κοινωνικών δομών στις ηπειρωτικές περιοχές της ΝΑ Ευρώπης. Για πολύ καιρό δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου σημάδια εξέχουσας ιεραρχίας κατά το δεύτερο ήμισυ της 2ης χιλιετίας.{12} Ενώ τα ξίφη ήταν σίγουρα πολύτιμα αντικείμενα, όπως υποδηλώνει η σπανιότητά τους σε τάφους τόσον στο Αιγαίο όσο και στα κεντρικά και ανατολικά Βαλκάνια, τα Μυκηναϊκά όπλα που βρέθηκαν στις τελευταίες περιοχές δεν ήταν από τα καλύτερα προϊόντα των Μυκηναϊκών εργαστηρίων. Γνωρίζουμε επίσης δείγματα από την νότια Ελλάδα της ίδιας περιόδου που ήταν διακοσμημένα με ανάγλυφες (δια σφυρηλατήσεως) χρυσές πλάκες ή με τις καλύτερες χρυσές περόνες (καρφίτσες).{13} Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία χρόνια στα Ανατολικά Βαλκάνια τουλάχιστον δύο νεκροί αυτής της περιόδου διακοσμημένοι με χρυσά στολίδια έχουν βρεθεί, ένας από αυτούς ήταν πολεμιστής με το σπαθί του, που θάφτηκε στο Lilovo (Άγιο Αντώνιο) της Ροδόπης.{14} Αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη ότι επίσης [-> ΣΕΛ. 72] στο δεύτερο ήμισυ της 2ης χιλιετίας, ο πλούτος και η στρατιωτικά εξασφαλισμένη δύναμη συνδυάστηκαν και προβλήθηκαν ξεκάθαρα.

Τέλος, ο θησαυρός μητρών (καλουπιών) του Pobit Kamăk, ο οποίος είχε αποτεθεί 42 χιλιόμετρα νοτίως του Δουνάβεως, δείχνει ότι τα όπλα που βρίσκονται σε τάφους αντιπροσωπεύουν μόνον μια επιλογή από το θεματολόγιο μεταλλικών αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν κάποτε. Αυτό το σύνολο περιέχει μήτρα για ένα φυλλόμορφο κοντό σπαθί του λεγόμενου τύπου Krasnomajak (αρ. κατ. 99), το οποίο δεν γνωρίζουμε από τη Βουλγαρία αλλά από την Ουκρανία.{15} Τα ξίφη αυτού του τύπου έχουν κοντή λάμα, περίπου 40 cm που σε περίπτωση κυρτού περιγράμματος φτάνει στο μέγιστο πλάτος περίπου στη μέση της λεπίδας. Πρέπει επομένως να έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως ως όπλα κοπής.

Αυτή η χρήση έρχεται σε εντυπωσιακή αντίθεση με εκείνη των τύπων σπαθιών του Αιγαίου που συζητήθηκαν παραπάνω, τα οποία ήταν κατάλληλα μόνο ως ωστικά όπλα λόγω των μακριών, λεπτών λεπίδων τους με μια στενή αλλά ψηλή κεντρική νεύρωση και ένα κέντρο βάρους κοντά στην λαβή. Σε περίπτωση ισχυρού χτυπήματος σε άλλο επιθετικό ή προστατευτικό όπλο, συνήθως θα είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Το ξίφος που κατασκευάστηκε στην μήτρα (καλούπι) του Pobit Kamăk σηματοδοτεί έτσι την αρχή της χρήσεως κοπτικών σπαθιών στα Ανατολικά Βαλκάνια. Τουλάχιστον για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, τα μακρά Μυκηναϊκά ξίφη ώθησης και τα κοντά ανατολικοευρωπαϊκά ξίφη κοπής πρέπει να χρησιμοποιούνταν δίπλα-δίπλα.{16} Ωστόσο, ορισμένα καλούπια τσεκούρι στην ίδια αποθήκη από τον Pobit Kamăk (αριθ. κατ. 95–98) δείχνουν ότι υπήρχαν και άλλα κοπτικά όπλα που ανήκαν σε μια πολύ παλαιότερη, τοπική παράδοση (βλ. παραπάνω για τους πελέκους της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού) και που μπορεί να συμπλήρωναν στη μάχη τα ξίφη που σπρώχνουν.

Όλα αυτά άλλαξαν κατά τη διάρκεια του 13ου ή το αργότερο τον 12ο αιώνα π.Χ., όταν τα ωστικά ξίφη των παλαιότερων Μυκηναϊκών μορφών{17} αντικαταστάθηκαν από νέες μορφές ξίφους αρκετά διαφορετικής προελεύσεως (Εικ. 1). Αυτά ήταν σύγχρονα όπλα τα οποία αναπτύχθηκαν στην περιοχή μεταξύ της βόρειας Ιταλίας, της νότιας κεντρικής Ευρώπης και των ουγγρικών πεδιάδων και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τόσον για κοπή όσο και για μαχαιρώματα λόγω των στιβαρών αλλά μακρών λεπίδων τους (αρ. κατ. 288). Οι καινοτομίες στην τεχνολογία των όπλων αντιπροσωπεύουν έναν καταναγκασμό που δεν μπορεί να αποφευχθεί λόγω της απειλής υποταγής σε ανώτερους αντιπάλους του πολέμου. Έτσι, η αντικατάσταση των παλαιότερων σπαθιών ωθήσεως από τα βόρεια ξίφη κοπής και ωθήσεως είναι εύκολα κατανοητός. Αυτή η καινοτομία πρέπει να ήταν μέρος του εκσυγχρονισμού της παραγωγής όπλων, ο οποίος τον 13ο αιώνα κάλυπτε τα περισσότερα εργαστήρια χαλκού από τη Βαλτική Θάλασσα έως τον Νείλο.{18}

Τέλος, στο δεύτερο ήμισυ της 2ης χιλιετίας υπήρχαν ακόμη συμβολικά όπλα στα Ανατολικά Βαλκάνια, δηλαδή αντικείμενα των οποίων η μορφή προέρχεται από αυτή των χρησιμοποιήσιμων όπλων, αλλά, είτε λόγω του σχήματός τους είτε λόγω του υλικού τους, δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην μάχη. Τα καλλίτερα παραδείγματα αυτής της κατηγορίας είναι τα λεγόμενα σκήπτρα - πελέκεις από μπρούτζο ή πέτρα, των οποίων η κοπτική άκρη είναι λυγισμένη ή ουσιαστικά κυρτή (αρ. κατ. 77, 94 & 301). Πιθανότατα είχαν μια λειτουργία ως ενδεικτικά κύρους - βαθμού και ήταν ευρέως διαδεδομένα στις περιοχές της δυτικής Μαύρης Θάλασσας από την Μολδαβία έως τη Ροδόπη. Μπορούν να χρονολογηθούν στον 14ο αιώνα π.Χ. με βάση ένα εύρημα που ανακτήθηκε έξω από την κύρια περιοχή διανομής κατά τη διάρκεια υποβρύχιων ανασκαφών σε ναυάγιο στα ανοιχτά της νότιας ακτής της Τουρκίας.{19}

[-> ΣΕΛ. 73]

[image error] Fig. 2. Λίθινες μήτρες σφυρών με οπή στειλεώσεως: A Pobit Kamak; B άγνωστο[Ν100]
Αξίζει να προστεθεί εδώ από τον μεταφραστή ότι χυτοί ορειχάλκινοι πελέκεις με οπή στειλεώσεως ή κοίλο αυλό (πτυοσκάπανο) διαθέτων ή μή μία ή και δύο δακτυλιοειδείς οπές αναρτήσεως στο άκρο είναι όπλο / εργαλείο το οποίο απαντά στην περιοχή του Πόντου αλλά και στην Τροία το ενωρίτερο περί το 1600 π.Χ., ενώ δεν λείπει από την Χερσόνησο του Αίμου τις Βοιωτικές Θήβες και την παράλια Μακεδονία.[Ν120] :  Ορειχάλκινος πέλεκυς με οπή στειλεώσεως ή κοίλο αυλό και δύο δακτυλιοειδείς οπές (ΥΕΧ, Birmingham Museums Trust)[Ν130]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[Ν1]. Jung 2017.
[Ν2]. Runnels et al. 2009. Τα διαπολιτισμικά αρχαιολογικά και εθνογραφικά στοιχεία για τον πόλεμο στις αγροτικές κοινωνίες μας καλούν να επανεξετάσουμε την παραδοσιακή εικόνα της ελληνικής νεολιθικής (περίπου 7000-3400 π.Χ.) ως περιόδου ειρηνικής συνυπάρξεως μεταξύ των αγροτών που επιβιώνουν. Οι αρχαιολογικοί συσχετισμοί των διακοινοτικών συγκρούσεων στην προϊστορική ΝΔ Αμερική και τα ευρέως διαδεδομένα στοιχεία για πολέμους στην Νεολιθική Ευρώπη υποδηλώνουν ότι πόλεμος είναι επίσης πιθανό να έλαβε χώρα στη νεολιθική Ελλάδα. Το γνωστό νεολιθικό αρχείο για τη Θεσσαλία αποκαλύπτει στοιχεία για την εμφάνση του πολέμου, όπως φαίνεται να υποδεικνύουν οι αμυντικές κατασκευές (π.χ.. οχύρωση Σέσκλου & Διμηνίου), όπλα και η δομή των οικισμών. Ο ανταγωνισμός για πόρους όπως η καλλιεργήσιμη γη, τα δικαιώματα βοσκής και το νερό μπορεί να συνέβαλαν στα αίτια του ελληνικού νεολιθικού πολέμου.[Ν4]. Όμως η έναρξη της ΕΧ τουλάχιστον στην Κρήτη τοποθετείται μάλλον στο 3500 π.Χ. (Watrous 1994, p. 697), ήτοι τουλάχιστον μισή χιλιετία από ότι θέτει ο Jung![Ν6]. ÎŒÎ¼Ï‰Ï‚ στον Αιγαιακό χώρο η εμφάνιση του χαλκού φαίνεται ότι προηγείται σημαντικά της Αιγύπτου, δεδομένου ότι έχουν ανασκαφεί τέσσερεις επίπεδοι πελέκεις της Τελικής Νεολιθικής περιόδου, δύο από το Σέσκλο, ένας από την Αλεπότρυπα και ένας από τα Πευκάκια, ενώ υπάρχουν και άλλοι από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού Ι και ΙΙ. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εικόνα μας για την πρώιμη μεταλλουργία του Αιγαίου περιλαμβάνει επίσης ευρήματα της Μέσης Νεολιθικής από την Ορθόπετρα (Ντικιλί Τάς), την Δήμητρα και από την Φτελιά Μυκόνου της ΤΝ Ι, ενώ ο αριθμός μεταλλικών ευρημάτων αυξάνεται σχεδόν χρόνο με τον χρόνο. Εν όψει αυτής της εικόνας, η οποία κάθε άλλο παρά υποστηρίζει τον χαρακτηρισμό από τον Evans του Κνωσσιακού πελέκεως ως Αιγυπτιακού, ο Muhly έχει σημειώσει για το ιδιαίτερο αυτό εύρημα ότι ‘ανήκει σε τύπο κοινό κατά την ΤΝ περίοδο, γνωστό από θέσεις της ηπειρωτικής χώρας κυρίως δε από πολυάριθμες θέσεις της Βαλκανικής’.. (Κονιδάρης 2022, σημ. 3_38 & 3_39). Σημειωτέον ότι η Τελική Νεολιθική στον ηπειρωτικό Ελλαδικό χώρο τοποθετείται μεταξύ 4500/4400 και 3100/3000 π.Χ. (Tomkins 2007).{6}. Athanassov, Krauß & Slavčev 2009.[Ν8]. ÎšÎ¿Î½Î¹Î´Î¬ÏÎ·Ï‚ 2022, σημ. 5_4 έως 5_7. Στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ασίας κατά καιρούς υπήρξαν και άλλα ισχυρά κράτη, πέραν των Χετταίων και της Arzawa. Η Assuwa στα βορειοδυτικά υπήρξε μία ισχυρή αλλά μάλλον βραχύβια ομοσπονδία 22 πόλεων, η οποία φαίνεται ότι ήταν γνωστή στους Μυκηναίους, και, σε ορισμένες περιόδους τουλάχιστον, φιλική προς αυτούς. Πράγματι σύμφωνα με το κείμενο KUB 26.91 (CTH 183), περιλαμβάνον επιστολή βασιλέως της Αχιγιάβα πρός τον Χετταίο ομόλογό του, στο παρελθόν είχε λάβει χώραν διπλωματικός γάμος σκοπιμότητος μεταξύ του παππού του Αιγαίου βασιλέως και πριγκίπισσας της Assuwa, γεγονός το οποίο είχε πολιτική χροιά και προεκτάσεις. Η Assuwa εστράφη εναντίον των Χετταίων, πιθανότατα σε συνεργασία με τους Αχιγιάβα, αλλά, σύμφωνα με τα αρχεία του Tudhaliya II, ήττήθηκε και διελύθη κατά τα τέλη του 15ου αιώνος π.Χ. Aφού ο Tudhaliya II κατενίκησε την Assuwa εξετόπισε στην Χατούσα 10,000 στρατιώτες, 600 ομάδες ίππων μαζύ με τους αρματοδρόμους τους, πολίτες, ζώα κ.λπ. Μεταξύ των εξορίστων περιελαμβάνετο και ο βασιλέας της Assuwa Piyama-dKAL και ο υιός του Kukkuli. Το χάλκινο Μυκηναϊκό ξίφος το οποίο ανευρέθη στην Χατούσα, φέρον αφιέρωση του Tudhaliya II με την ευκαιρία της υποταγής της Assuwa, ενίσχυσε τις ήδη υπάρχουσες εκτιμήσεις περί εμπλοκής των Μυκηναίων στην βορειοδυτική Μικρά Ασία. Οι παραδόσεις των Κυπρίων Επών για επιδρομές του Αχιλλέως στην Τευθρανία, της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας, σηματοδοτούν επίσης την δραστηριοποίηση των Αχαιών στην περιοχή πρίν τα Τρωικά. {7} Jung, Bozhinova and Mommsen 2010, hier: 78–82 mit Abb. 4, 87. Dragojna – οικισμός στην κορυφή λόφου της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στη Βουλγαρική Ροδόπη με εισαγόμενη Μυκηναϊκή κεραμεική.{8}. Bernhard Hänsel, "Bronzene Griffzungenschwerter aus Bulgarien," in: Prähistorische Zeitschrift 45, 1970, 26–41, hier: 26–33;  Kilian-Dirlmeier 1993 (zit. Anm. 4), 50, 54–56, Taf. 20, 106–108.[Ν10]. Σύμφωνα με τον Alexandrov (Alexandrov 2017, p. 32, n. 27): Τα αποθέματα χρυσού στην Α. Ροδόπη (Ada Tepe κ.α.) υπήρξαν κατά το δεύτερο ήμισυ της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. οι πιθανές πηγές χρυσού των Μυκηνών.{14}. Borislav Borislavov – NadeÅ¡da Ivanova, Археологически разкопки на тракийски могилен некропол в м. Лилово, община Девин, Смолянска област, in: Археологически открития и разкопки през 2006 г., 2007, 87–91, hier : 88 f., Abb. 2; Borislavov 2008 (zit. Anm. 4), 154, 156, Abb. 13. – Zu dem zweiten Grab (Izvorovo) s. Beitrag von Barbara Horejs und Reinhard Jung in diesem Band, S. 99–103.{18}. Jung 2015; zum Ostbalkan bereits Hänsel 1970 (zit. Anm. 8), 31, Abb. 2, 33–41. Ausstellungskatalog Harald Meller – Michael Schefzik (Hgg.),{19}. Lichardus et al. 2002, pp. 158–160, Abb. 16; Hansen 2005, p. 93 f. Abb. 2.
[Ν100]. Leshtakov 2018, fig. 2 (National Archaeological Museum, Sofia).[Ν120]. ÎšÎ¿Î½Î¹Î´Î¬ÏÎ·Ï‚ 2020, σελ. 199-200, σημ. 8_39 & 8_43.[Ν130]. ÎšÎ¿Î½Î¹Î´Î¬ÏÎ·Ï‚ 2020, εικ. 8_5.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alexandrov, S. 2017. "Die Früh- und Mittelbronzezeit in Bulgarien: Chronologie, Periodisierung, kulturelle Kontakte und Edelmetallfunde," in Das erste Gold. Ada Tepe: Das älteste Goldbergwerk Europas, Ausstellungskatalog KHM, ed. S. Haag, C. Popov, B. Horejs, S. Alexandrov, and G. Plattner, Wien, pp. 29-34.
https://www.academia.edu/34828731/Das...
Jung, R. 2017. "Krieger und Waffen auf dem Zentral- und Ostbalkan," in Das erste Gold. Ada Tepe: Das älteste Goldbergwerk Europas, Ausstellungskatalog KHM, ed. S. Haag, C. Popov, B. Horejs, S. Alexandrov, and G. Plattner, Wien, pp. 69-74.

https://www.austriaca.at/0xc1aa5576%2...

https://www.academia.edu/4764817/Rein...
Agathe Reingruber. 2009. "Depending on 14C Data: Chronological Frameworks in the Neolithic and Chalcolithic of Southeastern Europe," Radiocarbon 51 (2), Proceedings of the 5th International 14C and Archaeology Symposium, ed. Irka Hajdas et al., pp. 751–770.https://www.jstor.org/stable/26524938... Jung, Stefan Alexandrov, Elena Bozhinova, Hans Mommsen, Anno Hein, Vassilis Kilikoglou and Βασίλειος Κυλίκογλου. 2017. "Mykenische Keramik in der Rhodopenregion. Herkunft, regionaler Kontext und sozialökonomische Grundlagen," Archaeologia Austriaca 101), pp. 269-302.
https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint... Nikolaeva Nenova. 2018. "The Dynamics of Isolation and Interaction in Late Bronze Age Thrace" (diss. UCL).
https://www.researchgate.net/publicat..., L. 2018. “Late Bronze Age Socketed Hammers in Bulgaria,” Archaeologia Bulgarica ХХII (1), pp. 1-16.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Ο κινεζικός πολιτισμός και οι ελλαδικές επιδράσεις, Αθήνα. 8_42 & 8_43
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.
https://www.academia.edu/460626/Athan... Athanassov, Raiko Krauß, Vladimir Slavčev. 2009. "Ein Bronzeschwert ägäisch-anatolischen Typs aus dem Museum von Varna, Bulgarien," Analele Banatului, Sn., Arheologie – Istorie 17, pp. 17–32.
Lichardus, J., R. Echt, I. Iliev, C. Christov, J. Sabine Becker, W.-R. Thile. 2002. "Die Spätbronzezeit an der unteren Tundza und die ostägäischen Verbindungen in Südostbulgarien," ("The Late Bronze Age of the Lower Tundzha {Τόνζος π., παραπόταμος Έβρου} and the East Aegean Contacts in Southeastern Bulgaria,") Eurasia antiqua 8, pp. 135-184.
https://www.researchgate.net/publicat...
https://www.academia.edu/61513551/THE..., E. 2021. "The Gold Work in the Treasures of Mycenae and Tiryns: Evidence on the Network of European Hoard during the Late Bronzw Age," in Proceedings of  3rd International Interdisciplinary Colloquim: The Periphery of the Mycenaean World, ed. E. Karantzali, Athens, pp. 51-58.
Contacts with the Aegean are especially apparent in some of the most impressive hoards of both bronze and gold artefacts, dating to the middle of the 2nd millennium BC up to the beginning of the early Iron Age, like theValčitran treasure in Northern Bulgaria.7 Similar evidence comes from burials of elite individuals like the ones in Ovčarci 8 and Izvorovo 9 in south-eastern Bulgaria; the latter held, among grave goods of local manufacture, 344 small gold beads of two typical Aegean types – 174 grain-of-wheat and 170 spherical with grooves.
http://www.jstor.org/stable/25622691R..., C. N., C. Payne, N. V. Rifkind, C. White, N. P. Wolff, and S. A. LeBlanc. 2009. "Warfare in Neolithic Thessaly: A Case Study," Hesperia 78 (2), pp. 165-194.
htttp://www.jstor.org/stable/40916595Tomkins, P. 2007. "Neolithic: Strata IX–VII, VII–VIB, VIA–V, IV, IIIB, IIIA, IIB, IIA and IC Groups," in Knossos Pottery Handbook: Neolithic and Bronze Age (Minoan), BSA Studies 14, pp. 9-48.
Watrous, L. V. 1994. "Review of Aegean Prehistory III: Crete from Earliest Prehistory through the Protopalatial," AJA 98 (4), pp. 695-753.
Hansen, S. 2005. "Neue forschungen zur metallurgie der Bronzezeit in Südosteuropa," Anatolian Metal III (Der Anschnitt Beiheft (Deutsches Bergbau-Museum) 18.), pp. 89-103.
Jung, R. 2015. "Vom Stechen zum Hauen – die Verbreitung neuer Schwerter am Ende des zweiten Jahrtausends v.u.Z.," in Krieg – eine archäologische Spurensuche, ed. Harald Meller & Michael Schefzik, Halle (Saale) (Landesmuseum für Vorgeschichte) 2015/2016, pp. 329–332. 
https://www.academia.edu/41179725/Dra..., R., E. Bozhinova, H. Mommsen. 2010. "Dragojna – eine spätbronzezeitliche Höhensiedlung in den bulgarischen Rhodopen mit importierter mykenischer Keramik," in Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts Athen 125, 2010 (2013), pp. 45-98.
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 3091222

GOLD FROM TROY, POLIOCHNI & UR ALL HAD SAME ORIGIN

Η ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ ΧΡΥΣΩΝ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ π.Χ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΙΑ, ΠΟΛΙΟΧΝΗ ΛΗΜΝΟΥ & ΟΥΡ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΗ ΠΗΓΗ?

ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΩΣ ΤΟΝ ΙΝΔΟ Α'[2]
Υπάρχει μια μακροχρόνια συζήτηση εάν και σε ποιο βαθμό ο χρυσός που ανεσκάφη στους Βασιλικούς Τάφους της Ur στην Μεσοποταμία σχετίζεται με τα χρυσά αντικείμενα που ευρέθηκαν στην Τροία. Δεδομένου ότι στην Μεσοποταμία δεν υπάρχουν φυσικά κοιτάσματα χρυσού, είχε παλαιότερα προταθεί ότι ο χρυσός από την Ur μπορεί να προέρχεται από τη δυτική Ανατολία. Εν τω μεταξύ, έχουν καταστεί διαθέσιμα πολύ περισσότερα στοιχεία που δείχνουν ότι κατά την τρίτη χιλιετία π.Χ. υπήρχε υψηλός βαθμός επαφής στον Παλαιό Κόσμο μεταξύ του Αιγαίου και της κοιλάδας του Ινδού.Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ολόκληρη η περιοχή χαρακτηρίζεται από την διοικητική χρήση σφραγίδων, την υιοθέτηση τυποποιημένων μονάδων βάρους για διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές που ήταν εν μέρει απλωμένα σε μεγάλες περιοχές καθώς και με τη χρήση υψηλού κύρους υλικών όπως το λάπις λάζουλι και το καρνήλιος ημιπολύτιμος λίθος.Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η διανομή ξεχωριστών κοσμημάτων: Î´Î¹ÏƒÎºÎ¿ÎµÎ¹Î´ÎµÎ¯Ï‚ χάνδρες με επίπεδα φτερά και τετραπλά σπειροειδή τεχνουργήματα που ευρέθηκαν επίσης στην Τροία και στην Πολιόχνη. Αυτά τα αντικείμενα κατασκευάζονταν κυρίως από χρυσό και η παρουσία τους υποδηλώνει ένα εκτεταμένο δίκτυο εμπορίου και επικοινωνίας που φτάνει από το Αιγαίο μέχρι την περιοχή του Ινδού με πολλαπλές διασταυρώσεις σε πλωτές οδούς και διαδρομές καραβανιών.
Παρά κάποιες διαφοροποιήσεις στο σχήμα των σφαιριδίων δίσκου με επίπεδα φτερά, καιτα τετραπλά σπειροειδή μοτίβα από χάντρες, σε μενταγιόν και σε δαχτυλίδια, η χρήση αυτών των διακριτών αντικειμένων σε μια τόσο μεγάλη περιοχή υποδηλώνει ένα είδος «συγκεκριμένου τύπου κοσμήματος» που χρησιμοποιείται από τις ομάδες αριστοκρατών. Αυτά τα άτομα θα συμμετείχαν έτσι σε ένα εκτεταμένο δίκτυο επικοινωνίας μέσω του οποίου διανέμονταν αγαθά και διοικητικές πρακτικές καθώς και αντικείμενα κύρους και πολύτιμες πρώτες ύλες. Όσον αφορά στο ζήτημα της πιθανής συνδέσεως μεταξύ Τροίας/Τρωάδας και Ur, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα κρεμαστά κοσμήματα με προσαρτημένη τετραπλή σπείρα. Τέσσερα στολίδια, αποδιδόμενα στην Τρωάδα, πιθανώς στην Τροία, αγοράστηκαν από το Penn Museum στην Φιλαδέλφεια και επιστράφηκαν πρόσφατα στην Τουρκία. Είναι αξιοσημείωτο ότι σχεδόν πανομοιότυπα χρυσά αντικείμενα είναι γνωστά από τους Βασιλικούς Τάφους της Ur. Με βάση τις ομοιότητες της συθέσεως των κρεμαστών κοσμημάτων και των διακοσμητικών θεμάτων, τα αντικείμενα από την Τρωάδα θεωρήθηκαν ως απομιμήσεις των αντικειμένων της Μεσοποταμίας ή ακόμη και εισαγωγές. Είναι πλέον δυνατό να αναγνωριστούν οι εντυπωσιακές τυπολογικές σχέσεις μεταξύ της Τροίας, της Πολιόχνης και της Ur με σύγκριση των χημικών τους συνθέσεων.
ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΩΣ ΤΟΝ ΙΝΔΟ Β'[5]
Ανάλογη κατάσταση με αυτήν των Ασσυριακών εμπορείων, αν όχι σε υψηλότερο ακόμη επίπεδο, επικρατούσε σε μιάν ευρεία περιοχή ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας στα πλαίσια αυτού που ονομάσθηκε Πρώϊμος Χρυσούς Αιών.[14_8] Από τον Μόχλο και τα νεκροταφείο της Μεσσαράς στην Κρήτη ως την Τροία και Πολιόχνη, από το Alaca Hüyük και το Dorak της Ανατολίας, από το νεκροταφείο του Maikop της νότιας Ρωσσίας, την Ur, το Mari, την Ebla, το Tell Brak και ως τα μεγάλα οικιστικά κέντρα του Ινδού ποταμού έχουν φθάσει ως εμάς αναρίθμητα κομψοτεχνήματα της πιο προχωρημένης μεταλλοτεχνίας.[14_9] Στην περιοχή, μάλιστα, ο Schuhmacher εντάσσει και την Ιβηρική[14_10] όπου έχουν ευρεθεί παρόμοια χρυσά διαδήματα.[14_11] Ομοιότητες συνδέουσες την Ur, το Mari και τον πολιτισμό του Ινδού φαίνεται ότι περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων και την χρήση επεξειργασμένων οστράκων, με κοινά διακοσμητικά στοιχεία, για την παραγωγή χρηστικών αντικειμένων όπως κοχλιαρίων και φιαλών για σπονδές.[14_12]
Η ΔΙ' ΕΞΑΧΝΩΣΕΩΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΕ ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΤΟΥ ΕΑΜΑΔιαβιβάζεται το ακόλουθο μήνυμα - ερώτημα που ετέθη και στο ΕΑΜΑ: Î‘γαπητές κυρίες / κύριοι, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και του ΥΠ ΠΟ,πρόσφατα στο Journal of Archaeological Science 149 (January 2023), δημοσιεύτηκε το άρθρο "Portable laser ablation sheds light on Early Bronze Age gold treasures in the old world: New insights from Troy, Poliochni, and related finds", υπογεγραμμένο από τους Moritz Numrich, Christoph Schwall, Nicole Lockhoff, Kostas Nikolentzos, Eleni Konstantinidi-Syvridi, Massimo Cultraro, Barbara Horejs, Ernst Pernicka. Σύμφωνα με το άρθρο σε τεκμήρια του Μουσείου των Αθηνών επετράπη η λήψη δειγμάτων προκειμένου να ακολουθήσει ανάλυση στην Γερμανία. Θα ήθελα να πληροφορηθώ από ποιόν και με ποιά διαδικασία επετράπη κάτι τέτοιο. ÎœÎ¦Î§ Î” Ν Κονιδάρης, 13/12/22

Necklaces (top left), earrings (top right) and brooches (bottom) were among the total 61 gold objects from Troy that have been studied by the international team of researchers.
Μιά διεθνής συνεργασία όπου το ΕΑΜΑ εμφανίζεται ως ο ουραγός, παρέχον απλώς τα ανεκτίμητα χρυσά κοσμήματα προς εξάχνωση / ξετρύπημα. Άλλωστε η συμμετοχή των Ελλήνων επιστημόνων εμφανίζεται επίσης αμφισβητούμενη εδώ, με μόνο σαφές όφελος την συμπερίληψη των ονομάτων τους μεταξύ των συντακτών του άρθρου, στο οποίο προσέφεραν την τεκμηρίωση (!!).
Γιά την διεξαγωγή της μελέτης & των ελέγχων λήφθηκαν 84 δείγματα (δι εξαχνώσεως!) από 61 κοσμήματα της Τροίας & της Πολιόχνης, κατά κύριον λόγο προερχόμενα από το ΕΑΜΑ (25+20 = 55), Ποιός το επέτρεψε ???? Άς σημειωθεί ότι μεταξύ των τεκμηρίων που ελέγχθηκαν περιλαμβάνεται και δακτύλιος κόμης από την Πολιόχνη που ευρίσκεται στο Γερμανικό SAM, άγνωστο πώς!
https://www.classicult.it/en/gold-fro... have long debated the origin of the gold from the royal tombs of Ur as well. There are no natural sources of gold in Mesopotamia – so West Anatolia, which was also the site of Troy, was believed to be a possible source.“However, other quite different regions which are known to have had strong trade links with Ur have also been considered,” says Pernicka. Comparative archaeological studies have shown from strikingly similar items that these were used in the Early Bronze Age across a large geographic area, stretching from the Aegean to the Indus valley in what is now Pakistan: official seals and standardized weights, earrings with the same spiral patterns, gemstones such as lapis lazuli or the shimmering carnelian. “The new archaeometric data open up a sound and global framework for our models of societies, their networks and the significance of resources around 4500 years ago,” says Horejs.The precise origin of the gold of Troy could not however be determined once and for all by the researchers, Pernicka says,“If we observe the share of trace elements in the gold from Troy, Poliochni and Ur, Bronze Age gold from Georgia correlates the closest with the stated find sites. But we still lack data and studies from other regions and from other objects to establish this assumption.” 
Η οπή που έχει λιώσει στην επιφάνεια του χρυσού αντικειμένου με την δέσμη από το φορητό σύστημα αφαιρέσεως / εκτομής λέιζερ έχει διάμετρο μόλις 120 μm,  βάθος εκτομής 200 μm, διαθέτει δε κωνική μορφή, με το βάρος του αφαιρουμένου υλικού να ανέρχεται στα 14 μg περίπου. Η ζημιά στο χρυσό αντικείμενο μπορεί να διακριθεί μόνον χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Όμως ορατή δια μικροσκοπίου είναι η παραμόρφωση και ο αποχρωματισμός περιφερειακά της οπής σε διάμετρο εξαπλάσια αυτής της οπής, ενώ παρατηρούνται και υπολείμματα (σταγονίδια απο συμύκνωση του νέφους), ενώ και η δομή του μετάλλου που απέμεινε περί το σημείο επεμβάσεως εκτιμάται ότι επηρεάστηκε!!  Κρατήρας εκτομής με υπολείμματα

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΤΡΙΤΟΣ: ÎšÏÏÎ¹Îµ Κονιδάρη οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν αφού λήφθηκαν όλες οι απαραίτητες άδειες, βάσει της κείμενης νομοθεσίας και στο πλαίσιο ελληνογερμανικού ερευνητικού προγράμματος. Η δειγματοληψία έγινε προσεκτικά, το σημείο της λήψης δεν είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού και συνεπώς δεν ετέθη σε κίνδυνο η ακεραιότητα του αρχαίου
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ Î•Ï…Ï‡Î±ÏÎ¹ÏƒÏ„ÏŽ, όμως η απάντησή σας δεν με καλύπτει μιάς και δεν συνοδεύεται από τεκμήρια. Ευχαριστώ για την ευγένειά σας. ΥΓ: Είναι αδύνατον να λαμβάνει χώραν δειγματοληψία και να διατηρείται η ακεραιότητα του ευρήματος. 
ΤΡΙΤΟΣ: Οι σχετικές αποφάσεις εκδίδονται από διευθυνση συντηρησης, εάν έχετε κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον μπορείτε να στείλετε αίτημα για να έχετε προσβαση σε αυτά. Πάντως τέτοιου είδους αναλύσεις γίνονται δεκάδες σε όλα τα ελληνικά μουσεία και εφορειες αρχαιοτήτων
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ 171222 Î˜Î± ήμουν πολύ περίεργος να μάθω σε πόσα άλλα ανάλογα τεκμήρια της τρίτης χιλιετίας π.Χ. έχουν γίνει ανάλογες 'δειγματοληψίες'.. Π.χ. υπάρχουν ανάλογες σε ευρήματα της Ούρ κλπ.? Θα ήθελα επίσης το πλήρες άρθρο, και όλα τα σχετικά με τις αιτήσεις και εγκρίσεις για τέτοιες επεμβάσεις, καθώς και εάν τα ευρήματα μεταφέθηκαν στο εξωτερικό .. Σε κάθε περίπτωση εσείς είστε ευγενέστατος να παράσχετε εξηγήσεις, πιθανόν όμως να μήν είστε σε θέση να δώσετε ότι κάποιος πολίτης, όπως εγώ, ζητά .. Για τις τέτοιες δειγματοληψίες & αναλύσεις εν συνεχεία επεμβάσεων σε ευρήματα τέτοιας σημασίας θα αναμείνω περαιτέρω εξηγήσεις, όπως και για ανάλογα.. ΥΓ: θυμίζω ότι η πινακίδα του Δισπηλιού έχει απωλεσθεί .. και δεν είναι η μόνη περίπτωση .. 
ΤΡΙΤΟΣ: 181222 Î”ειγματοληψιες γίνονται σε πολλα ευρήματα από πολλες θέσεις σε όλο τον κόσμο, φυσικά δεν εξάγονται αντικείμενα στο εξωτερικό και όλα βρίσκονται στο μουσείο μας, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα μουσεία της Ελλάδος. Γιά ο, τι παραπανω, πρέπει να κάνετε γραπτό αίτημα, τεκμηριωνοντας το λόγο που το ζητάτε. Ήδη στο άρθρο μας γίνεται συγκριση με αναλυθεντα ευρήματα από Βουλγαρία, Τουρκία κλπ. Εν τέλει ποιο είναι το πρόβλημα σας; εάν ενεργούμε νόμιμα; εάν καταστρέφουμε αρχαία;
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ 181222 Î— οπή που έχει λιώσει στην επιφάνεια του χρυσού αντικειμένου με την δέσμη από το φορητό σύστημα αφαιρέσεως / εκτομής λέιζερ αναφέρεται ότι έχει διάμετρο μόλις 120 μm και διαθέτει κωνική μορφή, όμως το βάθος εκτομής εκτιμάται περί τα 200 μm, ή όχι ? Η ζημιά στο χρυσό αντικείμενο (υποστηρίζεται ότι) μπορεί να διακριθεί μόνον χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, όμως ορατή δια του μικροσκοπίου είναι η παραμόρφωση και ο αποχρωματισμός περιφερειακά της οπής σε διάμετρο πολλαπλάσια αυτής της οπής, ενώ προφανώς η δομή του μετάλλου που απέμεινε ομοίως επηρεάστηκε!! Εμφανής είναι επίσης η απόθεση στην επιφάνεια σφαιροειδών αποθέσεων, προφανώς από την ψύξη του νέφους του προερχομένου από το αφαιρεθέν υλικό! Δεδομένου ότι τα υπό μελέτη ανεκτίμητης αξίας χρυσά κοσμήματα έχουν μικρές διαστάσεις, μάλιστα κατά περίπτωση πάχη περί το mm, ερωτάται άν βάθη εκτομής ίσα με το 1/5 του προηγουμένου μεγέθους, άν - συνεχίζω - μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την κατάσταση συντηρήσεως των τεκμηρίων. Πολύ περισσότερο όταν τα όποια αποτελέσματα της μελέτης εμφανίζουν ακρίβεια της τάξεως του +-30% (Burger et al. 2017). Ερωτάται επίσης ποιός ο λόγος να γίνουν αυτές οι κατ' αρχήν επικίνδυνες επεμβάσεις σε χρυσά ευρήματα της τρίτης χιλιετίας π.Χ., δεδομένων των κινδύνων και της χαμηλής ακρίβειας των όποιων αποτελεσμάτων. Αυτό που φοβούμαι είναι ότι το ΕΑΜ εμφανίζεται σε αυτήν την 'συνεργασία' ως ουραγός, παρέχον κατά βάσιν τους θησαυρούς του, με αμφισβητήσιμη περαιτέρω συμμετοχή των αξιόλογων - κατά τα άλλα - Ελλήνων αρχαιολόγων - στο αρχαιολογικό / αναλυτικό έργο, πέραν της αναφοράς των ονομάτων των ως συντακτών του άρθρου.
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ 181222Μήν χάνετε την ευγένειά σας, είστε υποχρεωμένοι ως θεματοφύλακες της κληρονομιάς μας να δίδετε εξηγήσεις στους πολίτες.
ΤΡΙΤΟΣ 181222: Î•Î½Î½Î¿ÎµÎ¯Ï„αι. Και νομίζω σας έδωσα επαρκεστατες σημειώνοντας από την αρχή ότι μεριμνούμε για την ακεραιότητα των αρχαίων. Αλλά ταυτόχρονα προσπαθουμε να απαντουμε σε επιστημονικά ερωτήματα με βάση τις νέες αρχαιομετρικες μεθόδους. Απλώς πρεπει και εγώ να καταλάβω ποιος είναι ο προβληματισμος επιφυλαξη σας .. Κυριε κονιδαρη η μέθοδος ήταν γνωστή και αναλυμενη με λεπτομέρεια, εξετάστηκε και εγκρίθηκε από τη δνση συντήρησης που εκτελεί ελέγχει και αδειοδοτει όλες τις τέτοιου είδους έρευνες. Εννοειται ότι τα προς εξέταση αρχαία ήταν προσεκτικα επιλεγμένα και δεν είχαν τα χαρακτηριστικά που αναφέρετε. Ως προς τη συμμετοχή μας έχουμε αναλάβει ο, τι μας αναλογεί, την αρχαιολογική τεκμηρίωση τους και αυτό προσφέρουμε. .. Και φυσικά την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Εάν μετά από αυτά δεν σας πεισω τότε δεν μπορώ να προσθεσω κάτι άλλο. Εάν κάποιος είναι από την αρχή προκατειλημμενος ότι καποιος κάνει δήθεν λανθασμένες ενέργειες τότε δεν υπάρχει περιθωριο διαλόγου. 
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ 181222 Î ÏÎ¿ÏƒÏ†Î­ÏÎ±Ï„ε μόνον διαβεβαιώσεις και ΚΑΝΕΝΑ από τα ζητηθέντα στοιχεία .. 
ΤΡΙΤΟΣ 181222 ÎšÏ…ριε κονιδαρη σας είπα ότι η αδειοδότηση γίνεται από τη δνση συντήρησης, σε αυτήν με γραπτό επίσημο αίτημα πρέπει να απευθυνθείτε να σας δώσει τις άδειες. Εγώ σας λέω ότι υπάρχουν, εάν δεν με πιστευετε μπορείτε να τις αναζητήσετε εκεί ..Επίσης τονίζω ότι γίνονται ετησίως δεκάδες Αρχαιομετρικες έρευνες από Έλληνες, ξένους, και από τους δυο, επιστήμονες. Είστε εναντίον των επιστημονικών ερευνών;
ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟΣ 181222 Î¥Ï€Î¿Ï„ιμάτε κυρίως τον εαυτό σας με αυτά.. Όσο για της επιστημονικές υποδείξεις σας .. προτιμώ να μην απαντήσω .. διατηρώντας την σοβαρότητά μου
Χρυσή κλωστή στριμμένη από λωρίδες φύλλου χρυσού[100]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[2]. Numrich et al. 2023, § 4.1.[5]. Κονιδάρης 2022.  
[100]. Jansen 2019, p. 492. Ευρήματα του Ελληνικού ενδιαφέροντος τάφος 11 από το Vani.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.oeaw.ac.at/fileadmin/Inst..., M., Ch. Schwall, N. Lockhoff, K. Nikolentzos, E. Konstantinidi-Syvridi, M. Cultraro, B. Horejsf, E. Pernicka. 2023. "Portable laser ablation sheds light on Early Bronze Age gold treasures in the old world: New insights from Troy, Poliochni, and related finds," Journal of Archaeological Science 149. 
https://web.archive.org/web/202002080...
Jansen, M., 2019. "Geochemie und Archaometallurgie des Goldes der Bronzezeit in Vorderasien" (PhD thesis, Ruhr University Bochum, Bochum).
https://www.sciencedirect.com/science..., M., Glaus, R., Hubert, V., van Willigen, S., Worle-Soares, ¨ M., Convertini, F., Lefranc, P., Nielsen, E., Günther, D., 2017. "Novel sampling techniques for trace element quantification in ancient copper artifacts using laser ablation inductively coupled plasma mass spectrometry," J. Archaeol. Sci. 82, pp. 62–71. https://doi.org/10.1016/j.jas.2017.04.... Good performances (±30%) were also obtained with the pLA + filter sampling approach and subsequent LA-ICPMS analysis. Limits of detection for both approaches were in the low μg/g or sub- μg/g range, making these methods interesting for trace element analysis.
https://thesis.ekt.gr/thesisBookReade...‚, Κ. 2009. "Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα" (διδ. ΕΚΠΑ).ευχαριστίες στο DAI - σελ. 4
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022. The Hittites and the Aegean world, Αθήνα.

ALEXANDRIE SOUS TENSION EN 38-41 APRÈS J.-C.

ALEXANDRIE SOUS TENSION EN 38-41 APRÈS J.-C.
Οπισθόφυλλο[1]Μεταξύ 38 και 41 μ.Χ., η Αλεξάνδρεια αναστατώθηκε από μία διεθνική σύγκρουση μεταξύ των Ελλήνων και της εβραϊκής κοινότητας, υπό τα έκπληκτα μάτια της Ρωμαϊκής εξουσίας που είχε καταστεί κυρία της Αιγύπτου. Οι Εβραίοι Î±Ï€Î±Î¯Ï„ησαν τη διατήρηση των θρησκευτικών τους προνομίων και την πρόσβαση στην τοπική ιθαγένεια, ενώ οι Έλληνες επιθυμούσαν να διατηρήσουν την αριστοκρατική ÎºÎ¿Î¹Î½Ï‰Î½Î¯Î± τους και να υπερασπιστούν τις αξίες του Ελληνισμού.Αυτό το βιβλίο προτείνει να προσεγγίσουμε την μελέτη αυτών των γεγονότων Ï„οποθετώντας ξανά την μορφή του Ισιδώρου στο επίκεντρο της συζητήσεως. Ο Ισίδωρος, Γυμνασιάρχης Αλεξανδρινός δημαγωγός αλλά τολμηρός, είναι ο πρωταγωνιστής σε μιά σειρά παπύρων από τη συλλογή Acta Alexandrinorum, η οποία τον περιγράφει να συναντά αυτοκράτορες, να προκαλεί τους Εβραίους αντιπάλους του, να σφραγίζει Î¼Ï…στικές συμμαχίες με τον έπαρχο της Αιγύπτου και να στρέφεται εναντίον του Αγρίππα, βασιλέα της Ιουδαίας, καθώς και του αυτοκράτορα Κλαυδίου, τον οποίο κατέληξε να αποκαλεί "υιό της Εβραϊκής Σαλώμης". Αυτό το βιβλίο αμφισβητεί τον τόπο και τα ίχνη που άφησε ο Ισίδωρος στην πόλη του, αλλά επίσης προτείνει να προβληματιστούμε για την φύση του Acta Alexandrinorum, συμπεριλαμβανομένων των Acta Isidori, των πρακτικών της δίκης του Ισίδωρου, Î¸Î± γίνει το αρχέτυπο.
Ο Σεβασμιώτατος Ισίδωρος Πελουσιώτης Κωνσταντινουπόλεως. 985 Μικρογραφία Μινολογίας Βασιλείου Β'[2]. Βιβλιοθήκη του Βατικανού. Ρώμη.

Περίληψη[3]Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσω το ιστορικό υπόβαθρο της βιβλιογραφίας Acta Alexandrinorum. Αρχικά θα διερευνήσω την προέλευση της λογοτεχνίας εξετάζοντας την πιθανότητα έγγραφα, όπως τα πρακτικά δίκης, να ήταν μεταξύ των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν από τους συγγραφείς της, οι οποίοι θα προτείνω ότι μπορεί να ήταν Έλληνες πρεσβευτές της Αλεξάνδρειας. Στη συνέχεια θα επικεντρωθώ στον βαθμό στον οποίο το Acta Alexandrinorum πρέπει να θεωρείται αντιφρονητική λογοτεχνία εξετάζοντας το αναγνωστικό κοινό των ιστοριών και συγκρίνοντάς τες με γνωστές λογοτεχνικές εκφράσεις διαφωνίας από τη Ρωμαϊκή Αίγυπτο, όπως μίμους και χρησμούς. Θα προτείνω ότι το Acta Alexandrinorum μπορεί να μην ήταν ένα μοναδικό αλεξανδρινό φαινόμενο εξετάζοντας παρόμοια λογοτεχνική παραγωγή από άλλα ελληνικά κέντρα που είχαν στενούς δεσμούς με την Αλεξάνδρεια. Θα τελειώσω αμφισβητώντας την άποψη ότι τα γεγονότα στην Αλεξάνδρεια υπό τους Σεβεράνους οδήγησαν σε αύξηση της δημοτικότητας των ιστοριών και στην επακόλουθη παρακμή τους.
ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ACTA ALEXANDRINORUM
Ο Ιουστίνος και ο Τερτυλλιανός, δύο χριστιανοί συγγραφείς του δευτέρου αι. μ.Χ., αναφέρονται σε ένα έγγραφο που ονομάζεται Acta Pilati, ένα αντίγραφο των πρακτικών που συνετάχθησαν στην δίκη του Ιησού, το οποίο ο Πιλάτος φέρεται να έστειλε στη συνέχεια στον Τιβέριο στη Ρώμη. Η ιστορικότητα αυτής της αφηγήσεως και η ύπαρξη ενός τέτοιου εγγράφου είναι αμφίβολη. Ωστόσο, αυτοί οι συγγραφείς υπέθεσαν ότι τα πρακτικά της δίκης (acta) θα είχαν καταγραφεί και ότι ένα αντίγραφο του εγγράφου θα είχε αποθηκευτεί ανάμεσα στα έγγραφα του αυτοκράτορα (τα αυτοκρατορικά σχόλια) στην Ρώμη, όπου θα μπορούσε να έχει πρόσβαση.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Rodriguez 2022.[2]. Βιβλιοθήκη του Βατικανού, Ρώμη, <https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%CF%.... Harker 2009.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.amazon.fr/Alexandrie-tens..., C. 2022. Alexandrie sous tension en 38-41 après JC; les Acta Isidori, une vision des vaincus, Amazon.
https://www.cambridge.org/core/books/..., A. 2009. "The Acta Alexandrinorum: The historical background," in Loyalty and Dissidence in Roman Egypt. The Case of the Acta Alexandrinorum, Cambridge Univ. Press, pp. 99-140.

Jewish Resistance in Wartime Greece, Bowman 2006/2012: A review

 

Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ BOWMAN, 2006/2012

Αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, Ελληνική έκδοση ÎšÎ™Î£

Ο Steven Bowman είναι ιστορικός και καθηγητής Ιουδαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι των ΗΠΑ. Ξεκίνησε το ερευνητικό έργο του με την μελέτη της ιστορίας των Εβραίων του Βυζαντίου, ενώ έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ιστορία αυτών της Ελλάδας. Η πρώτη έκδοση του σχολιαζόμενου έργου, κυκλοφόρησε το 2006 με τον πρωτότυπο τίτλο Jewish Resistance in Wartime Greece, μάλιστα με την χορηγία του Ιδρύματος Λάτση, την δε Ελληνική έκδοση του 2012 εξέδωσε το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ).
Στο παρόν σημείωμα σκοπεύουμε να αναφερθούμε σε αδύνατα σημεία ή και ανακρίβειες του εδώ  σχολιαζόμενου βιβλίου,[1] επιχειρώντας να εξαγάγουμε μιάν αιτιολογία / ερμηνεία για αυτήν την προσέγγιση και τις σχετικές παραμορφώσεις ..
Η φωτογραφία στο εξώφυλλο του βιβλίου περιέργως φαίνεται να μήν συνδέεται με το θέμα του τίτλου του βιβλίου, μιάς και αποτελεί στιγμιότυπο από την περίοδο μετά την απελευθέρωση των Αθηνών και την υποστολή της Γερμανικής σημαίας από τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως.[2] Ενδεχομένως όμως αυτό το εξώφυλλο να υπαινίσσεται ή και να παραπέμπει, ευθέως ή σημειολογικώς, σε ερμηνείες και απόψεις υποβόσκουσες και μη εκπεφρασμένες επακριβώς στο σχολιαζόμενο έργο. Έτσι ίσως η αναφορά σε 'αντίσταση στην κατοχική Ελλάδα' να αναφέρεται σε μιάν Ελλάδα που - κατά τον συγγραφέα - παρέμενε 'κατοχική' και μετά από την αποχώρηση του Γερμανού κατακτητού .. ίσως, κατά δεύτερον, να μήν αναφέρεται σε αντίσταση αποκλειστικά εναντίον των Γερμανών κατακτητών αλλά, ίσως, σε κάποια με ταξικές ή και εθνοτικές - θρησκευτικές συνιστώσες! Περί αυτών καθώς και για τις επιδιώξεις (agenda) κάθε πλευράς εν όψει της αποχωρήσεως των Γερμανών ελπίζεται να διαφωτισθούμε στα επόμενα... Ας θυμήσουμε εδώ, εν είδει προγεύσεως, ότι η Εβραϊκή κοινότητα εθεώρησε την ένταξη της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό κορμό ως 'ξένη κατοχή',[3] θέση η οποία ακολουθήθηκε και από το ΚΚΕ που επισήμως εργάσθηκε για την απόσπαση των βόρειων Ελληνικών εδαφών από την εθνική επικράτεια! 
Έλληνες & Εβραίοι ή Έλληνες Εβραίοι ..
Στο σχολιαζόμενο έργο η αναφορά σε Εβραίους γίνεται σε αντιπαραβολή με αυτήν προς τους Έλληνες, αφήνοντας να διαφανεί μία αναποφασιστικότητα ως προς το άν οι Εβραίοι του Ελλαδικού χώρου θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως Εβραίοι απλώς ή ως Έλληνες Εβραίοι.[4] Σημειώνεται εν προκειμένω ότι η συγκεκριμένη κοινότητα μέχρι περίπου τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αρνούνταν να ενταχθεί στην Ελληνική κοινωνία, διατηρώντας το γλωσσικό όργανό της και συχνά αγνοώντας την Ελληνική γλώσσα, σε πολλές περιπτώσεις ετύγχανε μορφώσεως σε ιδιαίτερα σχολεία, ενώ και οι Εβραϊκές συνοικίες παρέμειναν διαχωρισμένες, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα αυτής εντός του κάστρου των Ιωαννίνων.. Αξιοσημείωτη είναι σχετική αναφορά του συγγραφέα σύμφωνα με την οποία: "Στις παραμονές, όμως, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε στη Θεσσαλονίκη μια ρωμαλέα και δυναμική εβραϊκή νεολαία, ολοταχώς εξελληνιζόμενη ύστερα από μια εικοσαετία έκθεσης στον ελληνικό εθνικισμό και τις πιέσεις του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά για την εκμάθηση της εθνικής γλώσσας."[5] Î‘ναφορικά με την ταυτότητα των Εβραίων του Ελλαδικού χώρου σημειώνονται επιγραμματικά τα ακόλουθα: (α) Καθ' όλην την διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας οι Εβραίοι διέθεταν προνόμια και εθεωρούντο συντεταγμένοι με τον Οθωμανικό ζυγό,[6] χαρακτηριστική δε είναι και η αναφορά του ίδιου του συγγραφέα σύμφωνα με την οποία "Οι Τούρκοι έκαψαν τη Σμύρνη και πήραν εκδίκηση για τις ελληνικές παρατυπίες με σφαγές,"[7] όπου η καταστροφή της Σμύρνης, άν όχι και η γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού εν γένει, ερμηνεύονται και 'δικαιολογούνται' ως αντίδραση στις 'παρατυπίες' των Ελλήνων,(β) Αναφέρεται ότι το 1912 η ηγεσία της Αλιάνς και της Εβραϊκής παροικίας ζήτησαν από τον σουλτάνο την έγκριση για την ίδρυση εθελοντικού σώματος εξ Εβραίων Θεσσαλονίκης προκειμένου αυτό να πολεμήσει κατά του επερχομένου Ελληνικού Στρατού, ενώ για τον ίδιο σκοπό προσέφεραν 650 000 χρυσές λίρες![8] Κατά τα τέλη αυτής της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Θεσσαλονίκη οι εκεί Σεφαραδίτες Εβραίοι αντιτάχθηκαν στην ένταξη της μεγαλουπόλεως στον Ελληνικό κορμό, υπεστήριξαν δε την εκεί δημιουργία Εβραϊκού κρατιδίου!,[9] του οποίου μάλιστα την ύπαρξη - ασφάλεια θα εγγυάτο,μεταξύ των άλλων, και η Τουρκία![10] Άλλωστε ορθώς και η Malho αναφερόμενη στους Εβραίους (Jews) της Θεσσαλονίκης πρίν την απελευθέρωση της πόλεως αναφέρεται σε 'εθνική' αφύπνιση αυτών, με την ευκαιρία και της επαφής τους με την Κεντρική Σιωνιστική Οργάνωση,[11](γ) Οι ίδιοι αντιτάχθηκαν και στην απελευθέρωση της Κρήτης, αντιτιθέμενοι εν γένει στις Ελληνικές επιδιώξεις![12]Άλλωστε εν σχέσει με αυτήν την ταυτότητα των Εβραίων του Ελλαδικού χώρου χαρακτηριστική είναι και η επισήμανση του ίδιου του συγγραφέα που αποτολμά να χαρακτηρίσει ως "επιτυχία", εντός εισαγωγικών, την απελευθέρωση του βόρειου τήματος της χώρας! Είναι λοιπόν προφανές ότι ο καθηγητής ανήκει στην πλευρά εκείνη που και σήμερα πάνω από έναν αιώνα αργότερα, εμμέσως αμφισβητεί τα σύνορα του Ελληνικού κράτους όπου διαβιούν και άτομα της κοινότητάς του![13]  
Η στάση του ΚΚΕ στην Ιταλική εισβολή!
Ανακριβώς αναφέρεται στο βιβλίο ότι το ΚΚΕ υπεστήριξε την Ελλάδα εναντίον των Ιταλών το 1940,[14] δεδομένου ότι, μετά από παλινωδίες, το κόμμα αυτό, συντονιζόμενο με την ΕΣΣΔ σύμμαχο ακόμη της ναζιστικής Γερμανίας βάσει του συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, υποστήριξε την στάση έναντι της Μεταξικής κυβερνήσεως και την ανατροπή της!

Μανιφέστο της ΚΕ του ΚΚΕ

Η σφαγή του Κιλκίς από τον ΕΛΑΣ υπό τον Ισαάκ Μωσέ

Σύμφωνα με τον Bowman:[15]

"Τον Οκτώβριο του 1944, η υποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα είχε ήδη προχωρήσει σημαντικά. Αν και είχαν διαπραγματευθεί μια συμφωνία με τους Βρετανούς να παραδώσουν την Αθήνα και την Πελοπόννησο χωρίς μάχη, δεν υπήρχε αντίστοιχη συμφωνία σχετικά με τον Βορρά." 

Η Î±Î»Î®Î¸ÎµÎ¹Î± είναι ότι ήδη από την 12 Οκτωβρίου οι Γερμανοί είχαν αρχίσει την συντεταγμένη αποχώρησή τους από την χώρα. Την 1 Σεπτ. 1944 ο ΕΛΑΣ διά του Ισαάκ Μωσέ (Κίτσου) ήλθε σε συμφωνία με τον Φένσκε, εκπρόσωπο της Γερμανικής Στρατιάς του Αιγαίου, να παραδοθεί ειρηνικά η Θεσσαλονίκη με αντάλλαγμα την ειρηνική αποχώρηση των Γερμανών και την από μέρους ΕΛΑΣ συνέχιση καταδιώξεως των 'αντιλαϊκών παρτιζάνικων ομάδων' και μάλιστα σε συνεργασία με Βουλγαρικά και Αλβανικά 'παρτιζάνικα τμήματα' (βλ. εικόνα παρακάτω..). 

Ο Bowman σημειώνει ψευδέστατα τα εξής:[16]
"Ο Κίτσος συνέχισε να πολεμάει μετά απ’ αυτήν την ημερομηνία. Κυνηγώντας τους Γερμανούς στα βόρεια, ο ΕΛΑΣ τους έφθασε στο Κιλκίς στις 4 Νοεμβρίου 1944, περίπου 40 χιλιόμετρα βόρεια από τη Θεσσαλονίκη. Ο ΕΛΑΣ διέπραξε σφαγή στις γερμανικές δυνάμεις και στους συνεργάτες τους που διέφευγαν μαζί τους. Ο Κίτσος διηγείται ένα πραγματικό ΜΑΚΕΛΕΙΟ, δυσάρεστο, αλλά ΑΝΑΓΚΑΙΟ." 
Είδαμε λοιπόν ότι όχι μόνον ο Μωσέ δεν κυνήγαγε τους Γερμανούς, αφού είχε ήδη υπογράψει την συμφωνία μαζύ τους την 01.09.1944, ούτε 'τους έφτασε στο Κιλκίς' ενώ η επίθεσή του της 04.11.1945 είχε ως στόχο τις Ποντιακές και άλλες ένοπλες ομάδες που είχαν καταφύγει στην πόλη![17] Î£Ï„ην πραγματικότητα ο Ισαάκ Μωσέ επικεφαλής δυνάμεως ΕΛΑΣ μετά την αποχώρηση των Γερμανών επετέθη σε εθνικιστικές δυνάμεις στο Κιλκίς εκτελώντας 1500 (wiki, ή μήπως 7400 !!??) και αιχμαλωτίζοντας 2150 της άλλης πλευράς!!! 

26/10/1912: Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό[18]

Στρατιωτικό σύμφωνο Γερμανών - ΕΛΑΣ[19] 
Η ιδιαιτερότητα της Θεσσαλονίκης

Στο συζητούμενο πόνημα του Αμερικανο-εβραίου καθηγητού, όπως και σε άλλα τρίτων εξ Αμερικής παραγόντων,[20] διακρίνεται μιά ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στην Θεσσαλονίκη ενώ εκφράζεται και αντίθεση γιά την ένταξή της στον εθνικό κορμό. Τονίζεται η πληθυσμιακή υπεροχή εκεί των Εβραίων έως τις αρχές του 20ού αι., χωρίς βεβαίως να λαμβάνεται υπόψιν το αγροτικό στοιχείο της ευρύτερης περιοχής![21] Με βάση αυτήν την προκύψασα από πρωτοβουλίες του σουλτάνου πληθυσμιακή κατάσταση διακηρύσσεται ότι η πόλη 'δεν [θα] ήταν ούτε ελληνική, ούτε βουλγαρική ούτε τουρκική, αλλά εβραϊκή'.[22] Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ στην Παλαιστίνη στηρίχθηκε σε 'ιστορικά δικαιώματα', αφού το εβραϊκό στοιχείο απουσίαζε παντελώς τότε, ενώ στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης τέτοιο δικαίωμα βεβαίως δεν αναγνωρίζεται στους Έλληνες!
Επιχειρώντας να ανακαλύψουμε την 'κόκκινη κλωστή' που φαίνεται να διαπερνά τα γραφόμενα και ψευδώς υποστηριζόμενα στο σχολιαζόμενο βιβλίο, συνδέοντάς τα με την πολιτική γραμμή και την πρακτική του ΚΚΕ αλλά και με πρόσφατα γεγονότα θα σημειώναμε - ανακεφαλαιώναμε:
(α) η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 στα πλαίσια των απελευθερωτικών αγώνων του 1912-13 έγινε δυσμενώς δεκτή από ισχυρή μερίδα Αμερικανικής υπηκοότητος επιστημόνων, (β) η απελευθέρωση αντιμετωπίστηκε ομοίως αρνητικά από την Εβραϊκή κοινότητα η οποία υπεστήριξε την δημιουργία 'ανεξάρτητης - διεθνούς πόλεως' εκεί ελεγχόμενης από τους ίδιους, πρός τούτο δε απευθύνθηκαν και στον Παγκόσμιο Σιωνιστικό Οργανισμό!, (γ) η ίδια αυτή κοινότητα αντιτάχθηκε στην απελευθέρωση της πόλεως από τους Έλληνες συνταχθείσα στερρώς και εμπράκτως με τον Σουλτάνο, όπως άλλωστε έπραττε καθ' όλην την διάρκεια του Οθωμανικού ζυγού στην χώρα! (δ) η ίδια αυτή κοινότητα, εγκατασταθείσα στην πόλη με άδεια του Σουλτάνου, αντιτάχθηκε και ήλθε σε σύγκρουση με το εκεί εγκατασταθέν Ελληνικό Ποντιακό στοιχείο, που ενίσχυε την Ελληνική συμμετοχή στον εκεί πληθυσμό,[23] (ε) η ίδια κοινότητα είχε μέχρι το τέλος του β' ΠΠ αρνηθεί να μάθει και να υιοθετήσει την Ελληνική γλώσσα .., (ζ) Σύμφωνα με απόσπασμα του αναρχικού Georgakas:[24]Προέκυψαν εντάσεις μεταξύ των προσφύγων και των Εβραίων και δημιουργήθηκε μια αντισημιτική οργάνωση περίπου 3.000 ατόμων. Αυτή η δύναμη εξισορροπήθηκε από ένα δυναμικό αριστερο συνδικαλιστικό κίνημα, Federation ιδρυθέν από τον Avraam Benaroya. Το κίνημα εξέδιδε αρχικά τα κείμενά του στις γλώσσες αυτών των τεσσάρων εθνοτικών ομάδων (δηλ. Λαδίνο, Βουλγαρικά, Ελληνικά και τουρκικά, αντίστοιχα) αλλά στην πράξη τα δύο τελευταία τμήματα υπο-εκπροσωπήθηκαν, αν δεν ήσαν ανύπαρκτα.. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (αργότερα ΚΚΕ), .. δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Μπεναρόγια κοντά στο τέλος του Α' ΠΠ, ακολούθησε στενά τις θέσεις της Federation για την εθνική αυτοδιάθεση, και ήθελε να μετατρέψει το ελληνικό κράτος σε ομοσπονδία αυτόνομων επαρχιών που θα διασφάλιζε τα δικαιώματα των μειονοτήτων και θα συμμετείχε σε μια ομοσπονδιακή Δημοκρατία των βαλκανικών λαών} που έδινε επιτυχώς προτεραιότητα στην ταξική ενότητα έναντι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές, (η) Με την λήξη του Β' ΠΠ οι Γερμανοί ήλθαν σε συμφωνία με τον Ισαάκ Μωσέ (ή Κίτσο) του ΕΛΑΣ και απεχώρησαν ανενόχλητοι παραδίδοντες την πόλη στις ομάδες του όπου συμμετείχαν Αλβανοί, Σλάβοι, Εβραίοι και Έλληνες .. (θ) Ο προαναφερθείς Ισαάκ, μετά την απελευθέρωση, εστράφη κατά αντικομμουνιστικών ομάδων που είχαν καταφύγει στο Κιλκίς και κατέσφαξε χιλιάδες (1500 έως 6/7 χιλ.!), στοχοποιώντας κυρίως το ένοπλο Ποντιακό στοιχείο που, όπως είπαμε, ενίσχυε το Ελληνικό στοιχείο στην πληθυσμιακή σύνθεση της πόλεως ενώ αποτελούσε και εμπόδιο στις επιδιώξεις αποκοπής της Θεσσαλονίκης από τον εθνικό κορμό.. (ι) η πρόσφατη τοποθέτηση της 'τιμητικής' στήλης ανυπάρκτου γεγονότος υπηρετεί διάφορες σκοπιμότητες: (i) να 'καθαρίσει' τον ΕΛΑΣ από τα εγκλήματά του, (ii) να κρύψει το γεγονός ότι αθτός ενήργησε στα πλαίσια ανθελληνικών στοχεύσεων και, κυρίως, (iii) να εγγράψει υποθήκες για το μέλλον από αυτούς που υβριστικά και υπόπτως ονομάζουν την πόλη 'Ιεροσόλυμα της Βαλκανικής'..
Τιμητική στήλη ανυπάρκτου γεγονότος..


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ[1]. Δεν θα ασχοληθούμε ούτε με τα, ολίγα πάντως, ορθογραφικά λάθη του, όπως ÎºÎ»Î±ÏƒÏƒÎ¹ÎºÏŒÏ‚ αντί κλασικός στην σελ. 31.[2]. Η φωτογραφία(Imperial War Museums, τεκμήριο υπ΄ αριθμόν 1922) στο εξώφυλλο του βιβλίου  αναφέρεται ότι προέρχεται από τα βρετανικά αρχεία, έχει ληφθεί δε συγκεκριμένα από τον Λοχία D. Johnson του Βρετανικού Στρατού (στέλεχος της 2ης Ομάδας της Κινηματογραφικής και Φωτογραφικής Μονάδας – No. 2 Army Film and Photo Section, Army Film and Photographic Unit) την 19 Οκτωβρίου 1944. Στην φωτογραφία απεικονίζονται άνδρες και γυναίκες αντάρτες του ΕΛΑΣ/ΕΠΟΝ (2η Μεραρχία ανταρτών της ΕΠΟΝ, τμήμα του ΕΛΑΣ) σε λοφώδη περιοχή πλησίον της Αθήνας (δεύτερος ο Εβραίος Σαλβατώρε Μπακόλας), κατευθυνόμενοι ή, καλλίτερα, προσεγγίζοντες την Αθήνα, από όπου ήδη από την 12 Οκτωβρίου οι Γερμανοί άρχισαν την συντεταγμένη αποχώρησή τους. Σύμφωνα με την υπογραφείσα τότε συμφωία, την οποίαν απεδέχθη την 8 Οκτ. και το ΚΚΕ, στην Αθήνα είχε επιτραπεί η είσοδος σε μικρό μόνον τμήμα του 34 συντάγματος.Βλ. και: <https://xyzcontagion.wordpress.com/20... & <https://www.ellinikahoaxes.gr/2021/10....
[3] Molho 1988, p. 392. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής: 'Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράστηκε για τους φτωχότερους τομείς του πληθυσμού που προφανώς απειλούνταν άμεσα σε περίπτωση οικονομικής κατάρρευσης.[10] Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η πλειονότητα της εβραϊκής εργατικής τάξης δραστηριοποιήθηκε εντός των σοσιαλιστικών οργανώσεων και ήταν σαφές σε αυτούς ότι η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα καθιστούσε απραγματοποίητη κάθε ελπίδα για ένα συνομοσπονδιακό κράτος. Κατά συνέπεια, το εβραϊκό προλεταριάτο απορρίπτει το νεοσύστατο κατεστημένο και το θεωρεί «ξένη κατοχή»[11]'ή (στο πρωτότυπο):'This would result in the total bankruptcy of many Jewish businesses.[9] Special concern was expressed for the poorer sectors of the populace who were obviously directly threatened in the event of economic breakdown.[10] It should also be noted that a majority of the Jewish working class was active within socialist organizations and it was clear to them that the dissolution of the Ottoman Empire put paid to any hope for a confederate state. Consequently the Jewish proletariat came to reject the newly created establishment and to consider it as 'foreign occupation'.' [4]. Χαρακτηριστική και εν μέρει απολογητική εμφανίζεται η προσθήκη του επιμελητού στην σελ. 15 του βιβλίου σύμφωνα με την οποία: "Με τον όρο «Έλληνες» ο συγγραφέας εννοεί εδώ τους Έλληνες Χριστιανούς. (Βλ. σχετική επισήμανση του συγγραφέα στη σελ. 127, υποσημ. 10, για τη χρήση της φράσης «Εβραίοι και Έλληνες»).[5]. Bowman 2012, σελ. 23.[6]. ÎšÎ¿Î½Î¹Î´Î¬ÏÎ·Ï‚ Δ. Ν. 2022, σημ. 46. Για την σχέση Εβραίων & Τούρκων χρήσιμο είναι και το: Kerem Öktem and Ä°pek Kocaömer Yosmaoǧlu 2022.[7]. Bowman 2012, σελ. 52.[8]. Πολίτης 2000, σελ. 14181-14182.[9]. Κονιδάρης 2022, σημ. 45. Î— απελευθέρωση αντιμετωπίστηκε ομοίως αρνητικά από την Εβραϊκή κοινότητα η οποία υπεστήριξε την δημιουργία 'ανεξάρτητης - διεθνούς πόλεως' εκεί ελεγχόμενης από τους ίδιους, πρός τούτο δε απευθύνθηκαν και στον Παγκόσμιο Σιωνιστικό Οργανισμό (!). Î’λ. και Renna Molho. 1988[10]. Renna Molho 1988, p. 393.[11]. Renna Molho 1988, p. 391.[12]. Κονιδάρης 2022, σημ. 46. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τέλος του αιώνα, στην συγκυρία του πολέµου του 1897 οι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης βγήκαν στους δρόµους υποστηρίζοντας την Oθωµανική Aυτοκρατορία µε το σύνθηµα, 'Todos muramos, la Creta a los grecos non la damos' (Fleming 2008, p. 56; Λάππα 2017, σελ. 132, σημ. 35; Dalègre 2012, n. 15). Γιά το ίδιο θέμα αντιγράφουμε από τον Σουκρού Ιλιτζάκ, μεταξύ των άλλων συνεργάτου του περιώνυμου ΕΛΙΑΜΕΠ, Αμερικανοτραφούς και υποτρόφου της Ελλάδος, <https://www.eliamep.gr/publication/ÏÎ...  (Sükrü Ulisak 2002, p. 137):'()* ,$Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, η αναστάτωση κατακάθισε προς στιγµήν, αλλά η ατµόσφαιρα ελπίδας µετατράπηκε σε απόγνωση, όταν άρχισαν να εξαγγέλλονται τα εθνικά προγράµµατα των διαφορετικών εθνοτήτων (..). Οι Έλληνες εγκαινίασαν µια αντι-εβραϊκή εκστρατεία που κράτησε µέχρι τον Ιούνιο του 1909, µε το σύνθηµα 'Ελευθερία από τον εβραϊκό ζυγό' (..). [13]. Bowman 2012, σελ. 54.[14]. Bowman 2012, σελ. 32. Κατά το βιβλίο: "Ανταποκρίθηκαν στην έκκληση του κόμματος να υποστηρίξουν την Ελλάδα ενάντια στον ιταλικό φασισμό του 1940, αν και η ελληνική κυβέρνηση ήταν στα μάτια τους ακόμη «μοναρχο-φασιστική»". [15]. Bowman 2012, σελ. 63.[16]. Bowman 2012, σελ. 65.[17] Λόγχη 2021, <http://logxi.com/2021/11/05/4-noemvri.... https://www.in.gr/wp-content/uploads/.... Βλ. <http://sfoulidis.eu5.org/symfonia/sym.... ÎšÎ¿Î½Î¹Î´Î¬ÏÎ·Ï‚ 2022.[21]. Στην σελ. 52 (Bowman 2012, σελ. 52) αναγράφεται επί λέξει:"Ο Βενιζέλος χρησιμοποίησε την ευκαιρία [μετά το 1922] για να οδηγήσει Μικρασιάτες Έλληνες στη Θεσσαλονίκη. Σκοπός του ήταν να εξελληνίσει την πόλη όπου προπολεμικά οι Εβραίοι κυριαρχούσαν στην οικονομία της και αποτελούσαν τη μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού της." Î£Î·Î¼ÎµÎ¹ÏŽÎ½ÎµÏ„αι ότι σύμφωνα με την wikipedia, s.v. Θεσσαλονίκη: η πληθυσμιακή σύνθεση της πόλεως ήταν:1890: Εβρ. 46.6%, Ελλ. 13.6%1904: Εβρ. 34.9%, Ελλ. 40.6%1913: Εβρ. 38.9%, Ελλ. 25.5% Î’εβαίως στην καταμέτρηση δεν ελήφθη υπόψιν το αγροτικό στοιχείο. <https://el.wikipedia.org/wiki/ÎεÏÏα... Î»Î·Î¸ÏÏμόÏ>[22]. Molho 1988, n. 17.[23]. Bowman 2012, σελ. 52.[24]. Κονιδάρης 2022, σημ. 47.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://kis.gr/files/BOWMAN teliko 2013.pdf
Bowman, S, 2012. Αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, ΚΙΣ. 

https://www.academia.edu/6982899/The_...
Renna Molho. 1988. "The Jewish Community of Salonika and its Incorporation into the Greek State, 1912-19," Middle Eastern Studies 24 (4), pp. 391-403.

Davis, J. 2014. "A Preamble to the Nazi Holocaust in Greece: Two Micro-Histories from the American School of Classical Studies at Athens," From the Archivist's Notebook, Essays Inspired by Archival Research in Athens Greece,<https://nataliavogeikoff.com/2014/11/... (11 November 2022).

https://journals.sfu.ca/jmh/index.php...
Gerolymatos, A. 2006-2007. Rev. of S. Bowman, Jewish Resistance in Wartime Greece, in Journal of Modern Hellenism 23-24, pp. 91-95.

https://journals.sfu.ca/jmh/index.php...
Georgakas, D. 2006-2007. "The Jews of Greece: A Chronology," Journal of Modern Hellenism 23-24, pp. 1-11. 

Georgakas, D. undated. "The Jews of Thessaloniki, 1912-1941," <https://lsa.umich.edu/content/dam/mod... (11 Nov. 2022).

Κονιδάρης Δ. Ν. 2022. "Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα ως μακρύ χέρι της Αμερικανικής πολιτικής & βραχίων προβολής του ανθελληνισμού," Αναζήτηση,<https://dnkonidaris.blogspot.com/2022... (16 Νοεμβρίου 2022).
Λόγχη, 2021. "4 Νοεμβρίου 1944: η σφαγή των Ελλήνων στο Κιλκίς από τον ΕΛΑΣ," <http://logxi.com/2021/11/05/4-noemvri... (17 Νοεμβρίου 2022).
Πολίτης, Ν. 2000. "Εράνισμα από διαφόρους ιστορικούς για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης," ΔΑΥΛΟΣ 222, σελ. 14181-14182.

https://www.facebook.com/permalink.ph...
https://www.facebook.com/permalink.ph...

HELLENISTIC MYRTLE WREATH OF MIDA

 Î•Î›Î›Î—ΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ - ΔΙΑΔΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΔΑΣ
Η Μήδα, θυγατέρα του Κοθήλα, βασιλέως των Γετών, υπήρξε θράκισσα πριγκίπισσα που ο Φίλιππος παντρεύτηκε, όταν γύριζε από την εκστρατεία στη Σκυθία, το 339 π.Χ. και την ώρα του θανάτου της θα ήταν 20-25 χρόνων. Υπακούοντας στο έθιμο της φυλής της που, όπως καταγράφει ο Ηρόδοτος, όριζε οι γυναίκες των επιφανών να συνοδεύουν τους συζύγους τους στον θάνατο, η νεαρή ξένη φαίνεται πως αυτοκτόνησε, όταν δολοφονήθηκε ο βασιλιάς. Ακολουθώντας τον άνδρα και κύριό της στις φλόγες της νεκρικής πυράς και στον τάφο, συντρόφισσα για πάντα της κλίνης του βασιλιά στον Άδη, έγινε για τους Μακεδόνες, που οπωσδήποτε δεν ήταν εξοικειωμένοι με τέτοια δείγματα αφοσιώσεως, μια νέα Άλκηστις, πρότυπο συζυγικής αρετής και πίστης.Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος που ο Αλέξανδρος, ο νέος βασιλιάς, την τίμησε τόσο πολύ, δίνοντάς της στο ταξίδι χωρίς γυρισμό δώρα αμύθητης αξίας.[1]
Στέφανος της Μήδας, μίας των συζύγων του Φιλίππου ΙΙ[1a]

H προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας αρχαιολόγος, δρ. Αγγελική Κοτταρίδη, σημειώνει για το πολύτιμο κόσμημα της συλλογής του Μουσείου των Αιγών... 
Αυτή την δύσκολη Άνοιξη της πανδημίας και του εγκλεισμού η ματιά μου σταματάει σε ένα από τα λιγότερο διάσημα εκθέματα, την ολόχρυση στεφάνη-διάδημα, όχι επειδή είναι ένα από τα ωραιότερα και σίγουρα το πολυτιμότερο κόσμημα της κλασικής εποχής που έφτασε ως εμάς, αλλά επειδή ο άγνωστος καλλιτέχνης-χρυσοχόος που σε τίποτε δεν έχει να ζηλέψει τον Μπενβενούτο Τσελίνι αιχμαλώτισε στις περιδινήσεις του την ζωογόνο Ιδέα της αιώνιας Άνοιξης! Χρυσός 24 καρατίων, κοκκίδωση και συρματερό, οι πιο απαιτητικές τεχνικές της αργυροχρυσοχοΐας στην πιο εκλεπτυσμένη εφαρμογή τους, επιστρατεύονται, βαθυκύανο γυαλί, υλικό εξαιρετικά πολύτιμο τότε, χυτεύεται σε τόσο μικροσκοπικές φόρμες που βάζουν σε δοκιμασία τους νόμους της χημείας και της φυσικής, η γνώση και η τέχνη σμίγει με το μεράκι και την ανυπέρβλητη μαστοριά και ένα αριστούργημα γεννιέται. Λεπτεπίλεπτα κλαδάκια, σπείρες και έλικες απλώνονται στον χώρο, πλάθοντας μια δαντέλα από χυμώδη χρυσά βλαστάρια. Παντού ξεφυτρώνουν λουλουδάκια: τριαντάφυλλα, κρίνοι και νάρκισσοι, μαργαρίτες και ανεμώνες κάθε λογής. Καλοσχηματισμένα φυλλαράκια άκανθας ζωντανεύουν τα βλαστάρια, γεμίζουν τα κενά και κρύβουν έξυπνα τις ενώσεις. Χρυσές μελισσούλες ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών που, όταν κουνιέται το διάδημα, τρεμοπαίζουν, αφήνοντας ήχους σαν το ζουζούνισμα των εντόμων.Ο καλλιτέχνης αποδίδει με πειστικότητα τις μορφές των πλασμάτων του και δημιουργεί την εντύπωση «φυσικότητας» και ζωντάνιας. Το συνονθύλευμα των λουλουδιών και των εντόμων, τα βλαστάρια που μπλέκονται, συστρέφονται και απλώνονται παντού ανακαλούν την εικόνα της φύσης την ʼΑνοιξη, όμως, αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, αναγνωρίζει την υποκείμενη αυστηρή γεωμετρία της δομής, τα συμμετρικά επαναλαμβανόμενα λυρόσχημα και καρδιόσχημα μοτίβα, την ακριβοδίκαιη αντιστοιχία των ελίκων και στο κέντρο την ιερή συμμετρία του θεϊκού κόμβου, δυο βλαστάρια που διαπλέκονται όπως ποτέ στην φύση για να σχηματίσουν το «Ηράκλειον άμμα», σύμβολο του θεού προπάτορα των Ηρακλειδών, σαφή αναφορά στον βασιλικό οίκο των Μακεδόνων. Οι νόμοι της γεωμετρίας κάνουν την Κτίση 'Κόσμο', κόσμημα. Φτιαγμένα από χρυσάφι, την αθάνατη ύλη, τα εύτακτα βλαστάρια, τα λουλούδια με τα βαθυκύανα πέταλα, οι μέλισσες που μετουσιώνουν το νέκταρ σε μέλι δεν αντιγράφουν την φύση, αλλά αποδίδουν με ζωντάνια και ακρίβεια σαν υπέροχα ιδεογράμματα την έννοια των όντων. Ο καλλιτέχνης του διαδήματος των Αιγών δεν προσπάθησε να αποτυπώσει φυσιοκρατικά μιαν εικόνα της ʼΑνοιξης αλλά αυτήν καθαυτή την ʼΑνοιξη ως διαχρονική, αναλλοίωτη και ζωοδότι Ιδέα... Στο κέντρο, επάνω από τον 'ιερό κόμβο', μέσα από τον κάλυκα ενός ανθεμίου αναδύεται ένα περιστεράκι, το ιερό πουλί της Αφροδίτης, σύμβολο του έρωτα που διαρκεί για πάντα. Χαμηλά κάτω από αυτόν, στο μέτωπο της τυχερής που το φορούσε, κρέμονται δύο μικροσκοπικά ρόδια, οι ιεροί καρποί της Περσεφόνης, σύμβολα της γονιμότητας που κατισχύει του θανάτου.[2]
Λεπτομέρεια (αριστ.) του διαδήματος & εικόνα Μεσογειακής μυρτιάς (δεξ.)
Ελληνικός χρυσός στέφανος μυρτιάς (The Museum of Fine Arts, HoustonGift of Miss Annette Finnigan)[5]
Η μυρτιά, ιερό φυτό της θεάς Αφροδίτης, ήταν σύμβολο της αγάπης και σύμβολο αθανασίας διέθετε δε χθόνιες συσχετίσεις.[5a1] Οι Έλληνες φορούσαν στεφάνους στις εκδηλώσεις και τα λάμβαναν ως αθλητικά έπαθλα με τιμές.[5a2] ÎŸÎ¹ στέφανοι που ήταν φτιαγμένοι από φύλλα χρυσού, δημιουργήθηκαν για να ταφούν μαζί με τους νεκρούς αλλά ήταν πολύ εύθραυστοι για καθημερινή ενδυμασία. Όμως έχει υποστηριχθεί ότι τους φορούσαν σε επίσημες κοινωνικές εκδηλώσεις που περιλάμβαναν και θρησκευτική τελετουργία, όπως τα συμπόσια, που ξεκινούσανμε θυσία στους θεούς.[5a3]Τα φύλλα και τα άνθη της μυρτιάς φτιάχνονταν από λεπτά φύλλα χρυσού, σφραγίζονταν και χαράζονταν λεπτομέρειες πάνω τους και στη συνέχεια ενώνονταν με μίσχους. Î Î¿Î»Î»Î¬ στεφάνια που σώζονται έως σήμερα βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους. Χρυσός στέφανος μυρτιάς με ένθετους πολυτίμους λίθους φυλάσσεται στο Μουσείο Εσωτερικής Μογγολίας, συνοδεύεται δε από υπόμνημα ότι είναι εύρημα παρανόμων ανασκαφών στο Ulanqab και χρονολογείται ασαφώς στην περίοδο των Han (200 π.Χ. έως 200 μ.Χ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι τα άνθη φέρουν ένθετο κυανού πολύτιμου λίθου, ομοιάζοντας (και) κατά τούτο με Μακεδονικό στέφανο ο οποίος πρόσφατα επεστράφη από το Μουσείο Getty στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.[6]
Χρυσό διάδημα με άνθη μυρτιάς από το Ulanqab[7]
Από την ίδια περιοχή του Ulancab, από όπου το περίφημο 'κινεζικό' διάδημα, προέρχονται επίσης τεκμήρια της νεκροπόλεως Yihe-Nur, μερικά των οποίων εμφανίζουν Ελληνική συσχέτιση.[10] 
Αργυρά επίχρυση φιάλη με ανάγλυφε κεφαλές Ελλήνων θεών[12]
Αντιγράφουμε εδώ σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μας περί του Κινεζικού πολιτισμού:
Στην νεκρόπολη του Χρυσού Λόφου οι ενταφιασμένοι έφεραν και ένα άλλο νεκρικό παράφερνο πλήρες νοημάτων και δηλωτικό αλληλεπιδράσεων: πρόκειται για τις ταινίες σταθεροποιήσεως του στόματος σε κλειστή θέση, τις λεγόμενες οθόνες.9_119 Οι οθόνες αναφέρονται στον Όμηρο, Od.7.107 και Od. 11.404, ήταν κατασκευασμένες από λινό ύφασμα ή από φύλλα χρυσού, σκοπό δε είχαν την αποτροπή ανοίγματος του στόματος του νεκρού.9_120 Είναι χαρακτηριστικό εν προκειμένω το παιγνιώδες απόσπασμα του Λουκιανού ο οποίος στο Περί Πένθους θέλει τον νεκρό να λέγει, απευθυνόμενος στους θρηνούντες (Luc. Luct. 19):
ὥστε μοι νὴ τὴν Τισιφόνην πάλαι δὴ ἐφ᾽ οἷς ἐποιεῖτε καὶ ἐλέγετε παμμέγεθες ἐπῄει ἀνακαγχάσαι, διεκώλυσε δὲ ἡ ὀθόνη καὶ τὰ ἔρια, οἷς μου τὰς σιαγόνας ἀπεσφίγξατε
ή σε Νεο - Ελληνική απόδοση:Ώστε εδώ και ώρα, μά την Τισιφόνη, μου ερχόταν να ξεκαρδιστώ στα γέλια με όσα κάνατε και λέγατε, αλλά με εμπόδισε το ύφασμα και το μαλλί με το οποίο μου δέσατε σφιχτά τα σαγόνια
Η συνήθεια αυτή συναντάται στην Μυκηναϊκή Ελλάδα και στην Ελληνιστική Μαύρη Θάλασσα,[9_121] έχει δε αποτυπωθεί σε σειρά τελετουργικών αγγείων όπως στο στο κατώτερο διάζωμα του Νεκρικού Κρατήρα, έργου του ζωγράφου της Νέκυιας, αλλά και σε μελανόμορφη Αττική λουτροφόρο.[9_122] Είναι αξιοσημείωτο ότι η συνήθεια αυτή βρήκε τον δρόμο της και στην Κίνα, όπου αποκαλύπτεται παρούσα ακόμη και κατά την περίοδο των Βορείων Wei, όπως απέδειξε η ανασκαφή του τάφου M107 στο Datong (περί το 400 μ.Χ.) και του Μ1 στο Yihe-Nur (Zhengxiangbai Banner).[9_123] Άλλωστε παράλληλο του ευρήματος αποτελεί τεκμήριο του Μουσείου Rietberg άνευ αρχαιολογικού πλαισίου ευρέσεως, το οποίο διαθέτει Ελληνική συσχέτιση (διαθέτον ανάγλυφη διακόσμηση με ελικοειδές αγιόκλιμα, λέοντες και χίμαιρες). Οθόνες χρονολογούμενες τον πέμπτο αι. μ.Χ. - και άλλα Ελληνικής συσχετίσεως τεκμήρια - έχουν ανασκαφεί και από το κοιμητήριο Yihe-Nur.[9_124] Σύμφωνα με τον ειδικό ερευνητή Müller ως πύλη εισόδου της συνήθειας αυτής στην Κίνα εκτιμάται το λεκανοπέδιο Tarim από τον όγδοο αι. π.Χ![9_125] Παλαιότερο σχετικό εύρημα προέρχεται από την πολλαπλή ταφή 85Μ2 στην θέση Zaghunluk,[9_126] ενώ αναφέρονται και άλλα (Jumbulak, Niya, Yingpan, Sampula).[9_127] Οθόνες παραπλήσιες αλλά όχι ταυτιζόμενες με τις ανωτέρω ευρέθησαν και στην σορό του πρίγκηπα Marquis Yi του κρατιδίου Zeng (Hubei) ταφέντος περί το 400 π.Χ., ενώ φαίνεται ότι εμφανίζονται και σε ταφές Σαρματών από την νεκρόπολη Oglakhty της βόρειας Σιβηρίας (Δημοκρατία της Khakassia) και, ενδεχομένως, Xiongnu από τον τύμβο 6 του Noin Ula.[9_128]   
Rhodomyrtus tomentosa (common name: Downy Rose Myrtle)
Συμπερασματικά σημειώνουμε ότι ο στέφανος από το Ulanqab εντάσσεται από καλλιτεχνική αλλά πιθανώς και σημασιολογική άποψη στις επιρροές που άσκησε ο Ελληνιστικός πολιτισμός στα πέρατα του κόσμου, έως και την Μογγολία και Κίνα. Άλλωστε τα λοιπά ευρήματα της νεκροπόλεως Yihe-Nur φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτήν την διάχυση ιδεών και προτύπων, καθιστώντας πιθανόν ότι τουλάχιστον η έμπνευση για το περίφημο διάδημα έχει την πηγή της στην Μακεδονία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430..... Kyriakou 2014, p. 274, n. 14. Το τεκμήριο φέρει αρ. BM 2633 (Tsigarida 2010, p. 308, n. 7). Σημειώνεται ότι υπάρχει διχογνωμία σχετικά με την απόδοση του τάφου στον Φίλιππο ΙΙ ή τόν Φίλιππο ΙΙΙ τον Αρριδαίο.[2]. https://www.jewelpedia.com/news-39-23.... https://web.archive.org/web/201412022.... Tsigarida 2010, p. 313.[5a2]. Tsigarida 2010, p. 313.[5a3]. Τσιγαρίδα 2011, pp. 313-314.[6]. Tsigarida 2010, p. 310, n. 13. Το τεκμήριο φέρει αρ. ΜΘ 24000, <https://illicitantiquities.net/artefa.... Σύμφωνα με προσωπική επικοινωνία (Σάβ 5 Νοε στις 10:21 π.μ.) με τον Ma Yan:Its Chinese name is "Taojinniang crown"(桃金娘花冠)." Taojinniang" (桃金娘) means the flower, Rhodomyrtus tomentosa. When it was exhibited in the Inner Mongolia Museum, it was dated in the Han Dynasty，202B.C.-220A.D.What gems unknown. It was collected in Ulanqab city（乌兰察布市） in the 20th century，now collected in Inner Mongolia Museum.Present, there is very few research of this artifact in China, and no specific data information.I think it aged 1-3 A.D., which may be related to the migration of Late Sarmatians. I believe that some of the Late Sarmatians migrated to Ordos. [10]. Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan 2016, pp. 48, 55. [12]. Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016, p. 51, figs. 29, 30, color Pl. VI.Gilt-silver bowl. One of the most striking artefacts of all those excavated in the cemetery, this bowl, found in Tomb M1, is 14 cm in diameter and stands 4 cm high. The inside is smooth and has no decoration. The outside is framed by a pearllike band, and most of the surface covered by acanthus leaves in low relief set off against a gilded background.Four projecting “bosses” depict characters from Greek mythology: Zeus, Hera, Aphrodite and Athena.Επιχρυσωμένη αργυρά φιάλη. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά τεχνουργήματα από αυτά που ανασκάφηκαν στο νεκροταφείο, αυτό το τεκμήριο, που βρέθηκε στον τάφο Μ1, έχει διάμετρο 14 cm και ύψος 4 cm. Το εσωτερικό είναι λείο και δεν φέρει διακόσμηση. Το εξωτερικό πλαισιώνεται από μια μαργαριταρένια ταινία και το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας που καλύπτεται από φύλλα ακάνθου σε χαμηλό ανάγλυφο ξεκινά πάνω σε ένα επιχρυσωμένο φόντο.Τέσσερεις κεφαλές που προβάλλουν απεικονίζουν χαρακτήρες από την ελληνική μυθολογία: τον Δία, την Ήρα, την Αφροδίτη και την Αθηνά.[9_121]-[9_128]. Βλ. Κονιδάρης 2020.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430....
https://www.academia.edu/3604218?fbcl...‡ GraÅ¡ar, J., D. Gavrilović, E. Nikolić. 2012. "Wreath -­ Its use and meaning in ancient visual culture," in Religion and Tolerance, Journal of the Center for Empirical Researches on Religion 18 (Novi Sad, Vol. X, Nº 18), pp. 341-359.
Owen Jarus. 2017. "Silk-Covered Body Discovered at Inner Mongolia Cemetery," Live Science, <https://www.livescience.com/58630-anc... (31 Oct. 2022)," 
https://edspace.american.edu/silkroad... Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016. "The Results of the Excavation of the Yihe-Nur Cemetery in Zhengxiangbai Banner (2012-2014)," Silk Road 14, pp. 42-57.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Ο κινεζικός πολιτισμός και οι ελλαδικές επιδράσεις, Αθήναι.
https://www.academia.edu/9333525/A_Ky..., A. 2014. "Exceptional burials at the sanctuary of Eukleia at Aegae (Vergina): The gold oak wreath," BSA 2014, pp. 251-285.p. 273: At the same time a gold myrtle wreath was found on the floor of the antechamber with some of its elements scattered around, probably due to its fall from the wall where it was hung (Tsigarida 1987).p. 274: Very characteristic is the case of the female burial in the antechamber of the ‘Tomb of Philip II’. The gold myrtle wreath hanging on the wall possibly constituted an item denoting the status of the deceased and at the same time was accorded the role of safeguarding her on the way to the chambers of Hades and thus was related to the rite of passage, whereas the diadem, most probably an insigne for the deceased, was chosen as the object to be attached to the remains of the body. However, the diadem certainly had many references to burial ideology with its vegetal decoration, its circular form and the Herakles knot.[14: Nicgorski 2005. It should be noted, however, that, after a very illuminating introduction, the author associates the Herakles knot with Alexander and is willing to understand its popularity as a motif on artefacts only within or after the reign of the conqueror. She thus dates the magnificent diadem of the antechamber of Tomb II at Vergina to the end of the fourth century BC and therefore attributes the tomb to Philip Arrhidaeus.]
https://books.openedition.org/psorbon..., R. 2002. "La Macédoine entre Orient et Occident : essai sur l’identité macédonienne au IVe siècle av. J.-C.," IDENTITÉS ET CULTURES DANS LE MONDE MÉDITERRANÉEN ANTIQUEChristel Müller et Francis Prost (dir.), p. 253-275
Όταν η βασίλισσα φορούσε το διάδημα που ευρέθη στο ίδιο φέρετρο ταυτόχρονα με αυτό το μωβ σάλι, πρέπει να έμοιαζε με αληθινή ανθοδέσμη από ανοιξιάτικα λουλούδια.[35] Î‘Ï…Ï„ÏŒ το διάδημα είναι ένα απολύτως εξαιρετικό κομμάτι και πολύ δύσκολο να περιγραφεί (Εικ. 1).[36] Αναπτύσσει περίπλοκες σπείρες εκατέρωθεν ενός κεντρικού άξονα, που επισημαίνονται έντονα, στην κορυφή, από τρία άνθη που στηρίζονται σε έλικες που συγκρατούνται από ένα κάθετο φύλλο άκανθου, στο κέντρο, από έναν κόμβο του Ηρακλέους και, στο κάτω μέρος, από τέσσερα σφαιρικά κρεμαστά διακοσμητικά που έπεφταν στο μέτωπο. Τα φύλλα του άκανθου (;) είναι μάλλον μικρά και διακριτικά σε σχέση με το φύλλωμα και την φυτική διακόσμηση. Αν και το είδος δεν μπορεί να αναγνωριστεί με βεβαιότητα, μπορούμε να διακρίνουμε τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς τύπους φυτικών μορφών: λουλούδια με διπλή κορώνα από στενά πέταλα και κεντρικό μπουμπούκι (ροζ;), έναν φαρδύ δίσκο με ένα ύπερο στο κέντρο και στήμονες που σχηματίζουν μια μικρή κορώνα λουλουδιών (ανεμώνες;), λουλούδια με πέντε φαρδιά πέταλα (ασφόδελους;), λίγο πολύ περίπλοκα ανθέμια (οικογένεια κρίνων;), αιχμηρά μπουμπούκια, φερόμενα με έναν μάλλον ιδιότροπο τρόπο από διαφορετικά στηρίγματα. Σημειώστε ότι δεν αναγνωρίζουμε την μυρτιά, η οποία όμως απαντά σε άλλον στέφανο εγκαταλελειμμένον στο δάπεδο του προθάλαμου.[37: Îœ. Τσιγαρίδα, "Χρυσό στεφάνι μυρτιάς απο τη Βεργίνα"] Όλα (;) τα άνθη ήταν χρωματισμένα με κυανό υλικό (πάστα) και συχνά ήταν στερεωμένα σε μίσχους σχηματίζοντας είδη ελατηρίων, που μπορούσαν να δονούνται με την παραμικρή κίνηση του κεφαλιού. Οι μέλισσες αναπαρίστανται να αναζητούν τροφή, ενώ ένα μικροσκοπικό πουλί έχει φτιάξει τη φωλιά του στην καρδιά ενός λουλουδιού. To διάδημα κατέληγε σε πόρπη λεοντοκεφαλής.
When the queen wore the tiara found in the same casket at the same time as this purple shawl, it must have looked like a veritable bouquet of spring flowers. This tiara is quite an exceptional piece and very difficult to describe (Fig. 1)36. It deploys complicated spirals on either side of a central axis, strongly marked, at the top, by three flowers erected on turns held by a vertical acanthus leaf, in the center, by a Heracles knot and, at the very bottom, by four pendants terminating in balls which fell on the forehead. The acanthus leaves (?) are rather small and discreet compared to the foliage and the floral decoration. Although the species cannot be recognized with certainty, we can distinguish at least five different types of plant forms: flowers with a double crown of narrow petals and a central bud (pink?), a wide disc with, in the center, a pistil and stamens forming a small floral crown (anemones?), flowers with five wide, well-spaced petals (asphodels?), sort of more or less complex palmettes (lily family?), pointed buds, carried in a rather whimsical way by different supports; let us point out that we do not recognize any myrtle, which is nevertheless made of another wreath abandoned on the floor of the antechamber37. All (?) the flowers were colored with a blue paste and they were often mounted on stems forming sorts of springs, which had to vibrate at the slightest movement of the head. Bees are represented foraging, while in Taxe a tiny bird has made its nest in the heart of a flower. The tiara was closed by a lion's head clasp.
https://www.academia.edu/3636812/D._I...±, E.-M. 2011. "Χρυσά στεφάνια και διαδήματα της Μακεδονίας," στο Î§ÏÏ…σά στεφάνια και διαδήματα, Αρχ. Μουσείο Θεσσαλονίκης έκδ. 7, Θεσ/κη. 
https://www.jstor.org/stable/41420121..., B. 2010. "A New Gold Myrtle Wreath from Central Macedonia in the collection of the Archaeological Museum of  Thessaloniki," The Annual of the British School at Athens 105, pp. 305-315.
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 061122

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ - ΔΙΑΔΗΜ...

 Î•Î›Î›Î—ΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ - ΔΙΑΔΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΔΑΣ

Στέφανος της Μήδας, μίας των συζύγων του Φιλίππου ΙΙ. η Μήδα, η θυγατέρα του Κοθήλα, βασιλέως των Γετών, η θράκισσα πριγκίπισσα που ο Φίλιππος παντρεύτηκε, όταν γύριζε από την εκστρατεία στη Σκυθία, το 339 π.Χ. και την ώρα του θανάτου της θα ήταν 20-25 χρόνων. Υπακούοντας στο έθιμο της φυλής της που, όπως καταγράφει ο Ηρόδοτος, όριζε οι γυναίκες των επιφανών να συνοδεύουν τους συζύγους τους στον θάνατο, η νεαρή ξένη φαίνεται πως αυτοκτόνησε, όταν δολοφονήθηκε ο βασιλιάς. Ακολουθώντας τον άνδρα και κύριό της στις φλόγες της νεκρικής πυράς και στον τάφο, συντρόφισσα για πάντα της κλίνης του βασιλιά στον Άδη, έγινε για τους Μακεδόνες, που οπωσδήποτε δεν ήταν εξοικειωμένοι με τέτοια δείγματα αφοσιώσεως, μια νέα Άλκηστις, πρότυπο συζυγικής αρετής και πίστης.Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος που ο Αλέξανδρος, ο νέος βασιλιάς, την τίμησε τόσο πολύ, δίνοντάς της στο ταξίδι χωρίς γυρισμό δώρα αμύθητης αξίας.[1]
Στέφανος της Μήδας

H προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας δρ. αρχαιολόγος, κ. Αγγελική Κοτταρίδη, σημειώνει για το πολύτιμο κόσμημα της συλλογής του Μουσείου των Αιγών... 
Αυτή την δύσκολη Άνοιξη της πανδημίας και του εγκλεισμού η ματιά μου σταματάει σε ένα από τα λιγότερο διάσημα εκθέματα, την ολόχρυση στεφάνη-διάδημα, όχι επειδή είναι ένα από τα ωραιότερα και σίγουρα το πολυτιμότερο κόσμημα της κλασικής εποχής που έφτασε ως εμάς, αλλά επειδή ο άγνωστος καλλιτέχνης-χρυσοχόος που σε τίποτε δεν έχει να ζηλέψει τον Μπενβενούτο Τσελίνι αιχμαλώτισε στις περιδινήσεις του την ζωογόνο Ιδέα της αιώνιας Άνοιξης! Χρυσός 24 καρατίων, κοκκίδωση και συρματερό, οι πιο απαιτητικές τεχνικές της αργυροχρυσοχοΐας στην πιο εκλεπτυσμένη εφαρμογή τους, επιστρατεύονται, βαθυκύανο γυαλί, υλικό εξαιρετικά πολύτιμο τότε, χυτεύεται σε τόσο μικροσκοπικές φόρμες που βάζουν σε δοκιμασία τους νόμους της χημείας και της φυσικής, η γνώση και η τέχνη σμίγει με το μεράκι και την ανυπέρβλητη μαστοριά και ένα αριστούργημα γεννιέται. Λεπτεπίλεπτα κλαδάκια, σπείρες και έλικες απλώνονται στον χώρο, πλάθοντας μια δαντέλα από χυμώδη χρυσά βλαστάρια. Παντού ξεφυτρώνουν λουλουδάκια: τριαντάφυλλα, κρίνοι και νάρκισσοι, μαργαρίτες και ανεμώνες κάθε λογής. Καλοσχηματισμένα φυλλαράκια άκανθας ζωντανεύουν τα βλαστάρια, γεμίζουν τα κενά και κρύβουν έξυπνα τις ενώσεις. Χρυσές μελισσούλες ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών που, όταν κουνιέται το διάδημα, τρεμοπαίζουν, αφήνοντας ήχους σαν το ζουζούνισμα των εντόμων.Ο καλλιτέχνης αποδίδει με πειστικότητα τις μορφές των πλασμάτων του και δημιουργεί την εντύπωση «φυσικότητας» και ζωντάνιας. Το συνονθύλευμα των λουλουδιών και των εντόμων, τα βλαστάρια που μπλέκονται, συστρέφονται και απλώνονται παντού ανακαλούν την εικόνα της φύσης την ʼνοιξη, όμως, αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, αναγνωρίζει την υποκείμενη αυστηρή γεωμετρία της δομής, τα συμμετρικά επαναλαμβανόμενα λυρόσχημα και καρδιόσχημα μοτίβα, την ακριβοδίκαιη αντιστοιχία των ελίκων και στο κέντρο την ιερή συμμετρία του θεϊκού κόμβου, δυο βλαστάρια που διαπλέκονται όπως ποτέ στην φύση για να σχηματίσουν το «Ηράκλειον άμμα», σύμβολο του θεού προπάτορα των Ηρακλειδών, σαφή αναφορά στον βασιλικό οίκο των Μακεδόνων. Οι νόμοι της γεωμετρίας κάνουν την Κτίση 'Κόσμο', κόσμημα. Φτιαγμένα από χρυσάφι, την αθάνατη ύλη, τα εύτακτα βλαστάρια, τα λουλούδια με τα βαθυκύανα πέταλα, οι μέλισσες που μετουσιώνουν το νέκταρ σε μέλι δεν αντιγράφουν την φύση, αλλά αποδίδουν με ζωντάνια και ακρίβεια σαν υπέροχα ιδεογράμματα την έννοια των όντων. Ο καλλιτέχνης του διαδήματος των Αιγών δεν προσπάθησε να αποτυπώσει φυσιοκρατικά μιαν εικόνα της ʼνοιξης αλλά αυτήν καθαυτή την ʼνοιξη ως διαχρονική, αναλλοίωτη και ζωοδότι Ιδέα... Στο κέντρο, επάνω από τον 'ιερό κόμβο', μέσα από τον κάλυκα ενός ανθεμίου αναδύεται ένα περιστεράκι, το ιερό πουλί της Αφροδίτης, σύμβολο του έρωτα που διαρκεί για πάντα. Χαμηλά κάτω από αυτόν, στο μέτωπο της τυχερής που το φορούσε, κρέμονται δύο μικροσκοπικά ρόδια, οι ιεροί καρποί της Περσεφόνης, σύμβολα της γονιμότητας που κατισχύει του θανάτου.[2]

Λεπτομέρεια (αριστ.) του διαδήματος & εικόνα Μεσογειακής μυρτιάς (δεξ.)
Ελληνικός χρυσός στέφανος μυρτιάς (The Museum of Fine Arts, HoustonGift of Miss Annette Finnigan)[5]
Χρυσός στέφανος μυρτιάς με ένθετους πολυτίμους λίθους φυλάσσεται στο Μουσείο Εσωτερικής Μογγολίας, συνοδεύεται δε από υπόμνημα ότι είναι εύρημα παρανόμων ανασκαφών στο Ulanqab και χρονολογείται στην περίοδο των Han 9200 π.Χ. έως 200 μ.Χ.).

Από την ίδια περιοχή του Ulancab προέρχονται τεκμήρια της νεκροπόλεως Yihe-Nur. μερικά των οποίων εμφανίζουν Ελληνική συσχέτιση:[10] 
Αργυρά επίχρυση φιάλη με ανάγλυφε κεφαλές Ελλήνων θεών[12]


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430..... https://www.jewelpedia.com/news-39-23.... https://web.archive.org/web/201412022.... Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan 2016. [12]. Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016, p. 51, figs. 29, 30, color Pl. VI.Gilt-silver bowl [Figs. 29, 30; Color Pl. VI]. One of the most striking artefacts of all those excavated in the cemetery, this bowl, found in Tomb M1, is 14 cm in diameter and stands 4 cm high. The inside is smooth and has no decoration. The outside is framed by a pearllike band, and most of the surface covered by acanthus leaves in low relief set off against a gilded background.Four projecting “bosses” depict characters from Greek mythology: Zeus, Hera, Aphrodite and Athena.Επιχρυσωμένη αργυρά φιάλη [Εικ. 29, 30; Χρώμα Πλ. VI]. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά τεχνουργήματα από αυτά που ανασκάφηκαν στο νεκροταφείο, αυτό το τεκμήριο, που βρέθηκε στον τάφο Μ1, έχει διάμετρο 14 cm και ύψος 4 cm. Το εσωτερικό είναι λείο και δεν φέρει διακόσμηση. Το εξωτερικό πλαισιώνεται από μια μαργαριταρένια ταινία και το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας που καλύπτεται από φύλλα ακάνθου σε χαμηλό ανάγλυφο ξεκινά πάνω σε ένα επιχρυσωμένο φόντο.Τέσσερεις κεφαλές που προβάλλουν απεικονίζουν χαρακτήρες από την ελληνική μυθολογία: τον Δία, την Ήρα, την Αφροδίτη και την Αθηνά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430....
https://www.academia.edu/3604218?fbcl...‡ GraÅ¡ar, J., D. Gavrilović, E. Nikolić. 2012. "Wreath -­ Its use and meaning in ancient visual culture," in Religion and Tolerance, Journal of the Center for Empirical Researches on Religion 18 (Novi Sad, Vol. X, Nº 18), pp. 341-359.
Owen Jarus. 2017. "Silk-Covered Body Discovered at Inner Mongolia Cemetery," Live Science, <https://www.livescience.com/58630-anc... (31 Oct. 2022)," 
https://edspace.american.edu/silkroad... Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016. "The Results of the Excavation of the Yihe-Nur Cemetery in Zhengxiangbai Banner (2012-2014)," Silk Road 14, pp. 42-57.1908668286@qq.comp. 55: Hellenistic motifsp. 48: chin strap M1

Απλός φύλαρχος λοιπόν ο Μένιος...

 

Απλός φύλαρχος λοιπόν ο Μένιος Β' (καθ' ημάς Αγαμέμνων ..)ΥΠΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣτο παρόν Β' μέρος του σχολιασμού μας του βιβλίου ÎŒÎ¼Î·ÏÎ¿Ï‚ και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου, Ιστορία, Αρχαιολογία, Μυθολογία θα επικεντρωθούμε σε θέματα κοσμογονίας, θεογονίας και εν γένει θρησκευτικά - μυθολογικά.
Ζ' ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
Στην σελ. 17 ο Χανιώτης αναφέρεται στην ÏƒÏ‡Î­ÏƒÎ· του μύθου του Ουλλικούμμη με τον μύθο του Αχιλλέα, παραπέμποντας σε απόψεις της Bachvarova και άλλων, οι οποίες αποδίδουν χαρακτηριστικά του Αχιλλέως αλλά και Ομηρικά στοιχεία, άν όχι όλον τον επικό κύκλο (;),[1] σε εξ Ανατολών επιρροή (ex oriente lux) ... .. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι η Bachvarova, εξετάζοντας την προέλευση της Ομηρικής Ιλιάδας, καταλήγει τελικά στο συμπέρασμα ότι οι πρώτοι Έλληνες άποικοι στην περιοχή της Τρωάδας βρήκαν εκεί μιαν ήδη καθιερωμένη, γηγενή Ανατολιακή παράδοση για την πτώση της Τροίας, την οποία στη συνέχεια προσάρμοσαν. Αυτή η γηγενής παράδοση διαμορφώθηκε - κατά την ίδια πάντα - από τις παραδόσεις της Εγγύς Ανατολής με την μεσολάβηση της αυτοκρατορίας των Χετταίων. Η Bachvarova αναπτύσσει μια λεπτομερή στρωματογραφία της Ιλιάδας, που περιλαμβάνει μια πρώιμη λουβική 'Wilusiad', μια μεταγενέστερη Φρυγική παράδοση για την πτώση της Τροίας, διάφορες πιθανές ελληνο - ανατολιακές δίγλωσσες παραδόσεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ Αιολέων και Ιώνων αοιδών στην Ανατολία. Αυτό είναι ένα σύνθετο υπόδειγμα, που μπορεί να αμφισβητηθεί σε ορισμένες λεπτομέρειες, αλλά η πραγματικότητα πρέπει - κατά τον Elmer στην σχετική βιβλιοκρισία του - σίγουρα να ήταν τουλάχιστον το ίδιο περίπλοκη, αν όχι περισσότερο...[2]
Πράγματι έχει διαπιστωθεί ότι αρκετές αφηγηματικές λεπτομέρειες εμφανίζονται με παρόμοιο τρόπο στις παραλλαγές του θέματος της Βασιλείας στον Ουρανό (Kingship in Heaven) του Τραγουδιού της Αναδύσεως (Song of Going Forth)[3] και στην Θεογονία: οι ρόλοι των βασιλέων στον ουρανό (Anu/Ουρανός, Kumarbi/Κρόνος, Θεός της καταιγίδας (stormgod)/Ζεύς), ο ευνουχισμός του Anu/Ουρανού όταν είχε την πρωτοκαθεδρία των θεών, η παρουσία πλήρως ανεπτυγμένων θεών μέσα στον Kumarbi/Κρόνο καθώς και η τροφή με λίθους και η εκστόμισή τους από τον Kumarbi/Κρόνο, οι οποίοι στην συνέχεια καθίστανται αντικείμενο σεβασμού.[4]
Όμως οι ομοιότητες και παραλληλισμοί[5] οι οποίοι πράγματι εντοπίζονται στην θεογονία λαών της Ανατολικής Μεσογείου από τους Beckman & Arbor αποδίδονταιστην ύπαρξη μιάς Πολιτιστικής Κοινής της περιοχής και όχι σε μετάδοση προτύπων στους Έλληνες μέσω της Ανατολίας![6]
[image error] Εξώφυλλο του βιβλίου του Burkert[7]

Ο Burkert αναλόγως υποστηρίζει (αναφερόμενος στην αρχαϊκή περίοδο):[8].. στην οποία, υπό την επιρροή της σημιτικής Ανατολής — από συγγραφείς, τεχνίτες, εμπόρους, θεραπευτές — ο ελληνικός πολιτισμός άρχισε τη μοναδική του άνθηση, για να αποκτήσει σύντομα την πολιτιστική ηγεμονία στη Μεσόγειο (.. which, under the influence of the Semitic East—from writers, craftsmen, merchants, healers—Greek culture began its unique flowering, soon to assume cultural hegemony in the Mediterranean). Όμως στοιχείο ιπποσκευής που επιβλητικά κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου του και χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως 'βόρειο Συριακό' αποδεικνύεται ότι δεν στερείται έντονης Ελληνικής συσχετίσεως, υπονομεύοντας έτσι από την αρχή την επιχειρηματολογία του! Συγκεκριμένα το εύρημα προέρχεται από το Ηραίον Σάμου, φυλάσσεται δε στο Μουσείο Καρλοβασίου.[9] Πρόκειται για προμετωπίδιο ίππου, ενδεχομένως λάφυρο προερχόμενο από την εκστρατεία των Αραμαίων εναντίον της πολιτικής οντότητος Patina/Unki, υβριδικής πληθυσμιακής συστάσεως, περιλαμβάνουσας ισχυρό Αιγαιακό (Ελληνικό) στοιχείο. Η Palastin (Walastin εκ του Φιλισταίος) υπήρξε μεγάλο και ισχυρό Φιλισταϊκό βασίλειο στην πεδιάδα Amuq κατά το τέλος της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. και μετά, το οποίο ήλεγχε το σημαντικό θρησκευτικό κέντρο του Aleppo και την περιοχή της Hama, περιλαμβάνοντας τις Patina/Unqi, Arpad και Hamath, γνωστές πολιτικές οντότητες της Εποχής του Σιδήρου.[10]Ο ίδιος Ολλανδός ερευνητής εντοπίζει ομοιότητα μεταξύ της Οδυσσειακής σκηνής όπου η Πηνελόπη πηγαίνει στην υπερώα προκειμένου να προσευχηθεί στην Αθηνά εν όψει της αναχωρήσεως του Τηλεμάχου, Od. 4. 759-767, και της σκηνής στην Τυπική έκδοση του Gilgamesh,[11] όπου η Ninsun, μητέρα του Gilgamesh, προβαίνει στην ίδια πράξη ανερχόμενη στην οροφή, εν όψει της αναχωρήσεως των Gilgamesh και Enkidu για το επικίνδυνο ταξίδι τους προς τον Humbaba.[12] Ανάλογη προσέγγιση ακολουθεί ο Burkert αναφερόμενος στην κατ' αυτόν εισαγόμενο Απόλλωνα[13]  Î±Î»Î»Î¬ στον θρύλο των Επτά επί Θήβας τον οποίον αποδίδει σε Μεσοποταμιακή επίδραση από τον ποιητή Kabti-Ilani-Marduk της τελευταίας χιλιετίας π.Χ.,[14] άν και οι Ελληνικές Ομηρικές αναφορές θεωρούνται αναγόμενες σε πρότερο χρόνο! Î ÏÎ¯Î½ κλείσουμε την αναφορά μας στις θέσεις του Burkert σημειώνουμε την άποψή του ότι οι Έλληνες ανέπτυξαν ότι αυτοί δανείστηκαν από την Ανατολή, υποστηρίζοντας ότι πλείστα Ελληνικά τεχνουργήματα της Ανατολίζουσας περιόδου μπορούν καλλίτερα να ερμηνευθούν ως έργα μεταναστών από την Ανατολή, ενώ διατυπώνει και την ανιστόρητη άποψη ότι οι Έλληνες έμαθαν για τους πίνακες γραφής αλλά και τους δερμάτινους κυλίνδρους από την ίδια Ανατολή,[15]  Î±Î³Î½Î¿ÏŽÎ½Ï„ας το παρελθόν τους στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού![16]  Πράγματι στην Γραμμική Β συναντούμε την λέξη di-pte-ra-po-ro, ήτοι διφθεραφόρος, ενώ στο Μυκηναϊκής συσχετίσεως ναυάγιο της Αντιφέλλου (Uluburun) έχουν ανευρεθεί ξύλινες πτυκτές πινακίδες γραφής, η μία μάλιστα φέρουσα αριθμητικά της Γραμμικής![17]  Στο ίδιο πνεύμα ο συγγραφέας αποδίδει Σημιτική καταγωγή στην λέξη δέλτος, αγνοώντας την εναλλακτική συσχέτιση με το δαιδάλλω![18]

Το 'πρώτο βιβλίο του κόσμου' από το ναυάγιο της Αντιφέλλου

Είναι νομίζουμε ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ ότι η Bachvarova θεωρεί ότι τα αφηγηματικά τραγούδια της Χουριανής - Χεττιτικής παραδόσεως υπήρξαν έργα της λεγομένης προφορικής παραδόσεως, με την σειρά τους δε συσχετίζονται στενά με την παράδοση της Εγγύς Ανατολής. Κατά την ίδια η παράδοση κατέστη διαθέσιμη - γνωστή στους Î±Î³ÏÎ±Î¼Î¼Î¬Ï„ους[19] Î•Î»Î»Î·Î½ÏŒÏ†Ï‰Î½Î¿Ï…Ï‚[20] αοιδούς της Εποχής του Σιδήρου μέσω της προφορικής εκφοράς της πιθανώς στο έδαφος της Ανατολίας κατά τους πρώτους αιώνες της τελευταίας π.Χ. χιλιετίας..[21].
Ερχόμενοι στα υπό του καθηγητού υποστηριζόμενα σημειώνουμε τα ακόλουθα ..Ο Χουριανός μύθος με τίτλο το "Τραγούδι του Ullikummi"  (περ. 1200 π.Χ.) επιβιώνει στην Χεττιτική εκδοχή του, εξ αντιγραφής - προσαρμογής από το Χουριανό υπόδειγμα, σε τρείς κατακερματισμένες πήλινες πινακίδες φέρουσες κείμενο σε σφηνοειδή,[22] αποτελούμενο από 300 γραμμές περίπου.[23] Έχοντας λάβει το όνομά του από το ομώνυμο τυφλό και κωφό λίθινο τέρας, η ιστορία περιγράφει τις μηχανορραφίες του Kumarbi, ενός μνησίκακου εκθρονισμένου θεού, ο οποίος επιθυμεί να σφετεριστεί τον θρόνο από τον υιό του, θεό της θύελλας Tesub. Για την επιτυχία του εγχειρήματός του ο Kumarbi συνευρίσκεται ερωτικά με βράχο και έτσι προκύπτει ÎµÎº του λίθου γένεση ÏŒÎ½Ï„ος αρκετά ισχυρού ώστε να καταστρέψει τους θεούς, ο μύθος δε παραβάλλεται προς αυτόν του Τυφώνος. Συμπερασματικά και εν συνόψει Ï„έρας το οποίο αποστέλλεται από τις καθαιρεθείσες παλαιές δυνάμεις των θεών απειλεί τον νέο θεό στο Κάσιον όρος (Συρία), κατά δε τον Guterbock[24] οι διαφορές μεταξύ των διαφόρων εκδοχών (Βαβυλωνιακών, Χουριανών, Ελληνικού) έγκεινται  στις λεπτομέρειες και στο ύφος - πνεύμα. Διακόπτοντας ή, μάλλον, τερματίζοντας την αφήγησή μας του συγκεκριμένου μύθου σημειώνουμε εδώ ότι η έννοια της Î³Î®Ï‚ μητρός (terra mater) εκτιμάται ότι είχε διαμορφωθεί ήδη από την νεολιθική περίοδο, και μάλιστα ενείχε χαρακτηριστικά που επιπρόσθετα συνέδεαν την γή και με το υδάτινο στοιχείο,[25] όπως φαίνεται να συμβαίνει κατά το πρώτο σκέλος στον μύθο του Ullikummi ενώ κατά το δεύτερο μοιάζει να εκφράζεται, μεταξύ των άλλων, στον άλλο Χουριανό μύθο, το "Τραγούδι του Hedammu". Το τελευταίο, σωζόμενο επίσης στην Χεττιτική εκδοχή του από την περίοδο του Νέου Χεττιτικού βασιλείου[26] σε μιά ανάλογη εξιστόρησή του φάσεων της γενεαλογίας των θεών περιλαμβάνει την γένεση ισχυρού τέρατος αυτήν την φορά από την θάλασσα .. 
Στα πλαίσια μιάς ιδιόμορφης τάσεως για ψευδο - ÎµÏ€Î¹ÏƒÏ„ημονική ορθότητα, ας αποκαλέσουμε έτσι με την σειρά μας τον όρο scientifically correct, είμαστε μάρτυρες προσπαθειών ερευνητών οι οποίοι συναγωνίζονται προκειμένου να εντοπίσουν και αναγνωρίσουν νέα τεκμήρια για την εξάρτηση των Ομηρικών επών αλλά και του μέτρου από Ανατολικά αρχέτυπα,[27] ex oriente lux. Έτσι στο απόσπασμα της Ιλιάδος 16.33-35 ανακαλύπτονται νέες επιρροές από την Εγγύς Ανατολή. Συγκεκριμένα η Αλεπίδου σημειώνει:[28]Αυτό το άρθρο επανεξετάζει το περίφημο σχόλιο του Πατρόκλου για την σκληρότητα του Αχιλλέα, στο οποίο η θάλασσα και οι βράχοι αναλαμβάνουν τον ρόλο των γονέων του τελευταίου (Ιλ. 16.33–35). Οι στίχοι αντικατοπτρίζουν μύθους της Εγγύς Ανατολής σχετικά με τη γέννηση απειλητικών πλασμάτων από την θάλασσα και τους βράχους και συνδέονται ιδιαίτερα με το Τραγούδι του Hedammu και αυτό του Ullikummi της Î§Î¿ÏÏÎ¿-Χεττιτικής παραδόσεως. Θεματικοί, μυθολογικοί και φρασεολογικοί παραλληλισμοί μεταξύ αυτών των κειμένων συζητούνται προκειμένου να διερευνηθεί η ύπαρξη ενός κοινού θέματος με συγκεκριμένες συνδηλώσεις στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας.Πρόκειται συγκεκριμένα για το σημείο όπου ο Πάτροκλος στρεφόμενος εναντίον του Αχιλλέως για την απραξία του, παρά τις δυσμενείς για τους Αχαιούς εξελίξεις, του καταλογίζει: Î¿á½Îº ἄρα σοί γε πατὴρ ἦν ἱππότα Πηλεύς,/ οὐδὲ Θέτις μήτηρ˙γλαυκὴ δέ σε τίκτε θάλασσα /πέτραι τ᾽ ἠλίβατοιΗ προσωρινή, όπως γνωρίζουμε, απραξία του Αχιλλέως, απαραίτητη όμως για την κορύφωση του ενδιαφέροντος αλλά και την παρουσίαση αμφοτέρων των Διοσκούρειων πλευρών τού ήρωος, αποδίδεται λοιπόν στο χωρίο στην γέννησή του όχι από τον Πηλέα και την Θέτιδα αλλά από την θάλασσα και τους λίθους (σπήλαια, βράχους). Η φράση έχει ερμηνευτεί από τον Janko ως οφειλόμενη σε μιά γενική αντίληψη αποδίδουσα την γέννηση της ανθρωπότητας σε πρωταρχικά στοιχεία, όμως η επιστημονική ορθότης δυσκολεύεται να αποδεχθεί την άποψη .. Από την άλλη σειρά παλαιών αλλά και σύγχρονων σχολιαστών του Ομήρου θεωρούν ότι η θάλασσα και οι βράχοι αποτελούν μετωνυμία της Θέτιδος και του Πηλέως, αλλά και αυτή η θεώρηση απορρίπτεται επίσης ως μη συμβιβαζόμενη με την προκρούστεια κλίνη του Ανατολισμού .. επίσης... 
Αξίζει να προστεθεί εδώ ότι η Αλεπίδου επιχειρεί να εντάξει τον Αχιλλέα στους ανταγωνισμούς των θεών, σημειώνοντας ότι ο Πίνδαρος στα Ίσθμια, Isth. 8.27–45, τον χαρακτηρίζει ως δυνητική απειλή για την θεϊκή εξουσία του Διός![29]
Καταληκτικές παρατηρήσειςΧωρίς να απορρίπτουμε τις επαφές και επιρροές από την Μεσοποταμία, θεωρούμε ότι - μάλλον - το εδώ σχολιαζόμενο βιβλίο όπως και το νεώτερο του 2022[30] ακολουθεί το ρεύμα ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ ΤΟ ΦΩΣ ..Δύο μόνον παρατηρήσεις: (α) Ο μύθος του Οδυσσέως και Πολυφήμου έχει υποστηριχθεί ότι διαθέτει στοιχεία κληρονομημένα από το απώτατο παρελθόν, βλ. άνάρτησή μου: ODYSSEUS & POLYPHEMOS στο ιστολόγιο: https://dnkonidaris.blogspot.com/ (β) Ο χαρακτήρας HUMBABA μπορεί να θεωρηθεί παράλληλος αυτoύ της ΓΟΡΓΟΥΣ - ΜΕΔΟΥΣΑΣ για την οποία υποστηρίζεται: ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΙΚΗ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΓΟΡΓΟΥΣ - ΜΕΔΟΥΣΑΣ ; (prehistoric in time and wider Aegean origin of gorgon–medousa–gorgon’s head - gorgoneion - repulsive image)
ΥΛΙΚΟ
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------https://www.degruyter.com/document/do... Oreshko. 2018. "Anatolian linguistic influences in Early Greek (1500–800 BC)? Critical observations against sociolinguistic and areal background," Journal of Language Relationship 16 (2), pp. 93–118... It would be fair to say that the existence of some cultural influence of Anatolia on Greek language and literature which may be dated as far back as the LBA is at present taken practically for granted. The assessments of the extent and depth of this influence, as well as of its exact source (the Hittites, the Luwians or some other peoples of Western or Southern Anatolia), may vary considerably from scholar to scholar, but the very idea seems to have assumed by now in the eyes of many (if not all) the quality of an established fact, mirroring in a way a similar process of ‘recognition’ of more general ‘Oriental’ influences in the early Greek literature. This belief is rooted in the obvious fact of immediate geographic proximity of Anatolia and the Aegean, in the somewhat less obvious but still demonstrable fact of contacts between the Mycenaean Greeks and Anatolian peoples and, lastly, in a far more problematic —and often subconscious — belief that Anatolia as a part of the Ancient Near East was culturally superior to the Aegean world in the Late Bronze Age, which should allegedly have automatically made the Greeks receptive to cultural impulses from this region. The underlying belief in the importance of the Anatolian factor for the Early Greek language and literature generated over the years an imposing (even if not all too dense) swarm of publications claiming to have found one or the other concrete instance of Anatolian or, to apply the term most frequently used for the most part of the 20th century, Hittite influence in the domain of Greek vocabulary, morphology or phraseology.2
p. 113: The results of this survey are certainly rather discouraging: considering the evidence soberly and without obsessive concentration exclusively on Anatolian and Greek, one should state that among the most frequently cited cases there is not a single one which may be properly qualified as contact-induced borrowing from an Anatolian language into Greek dating to the Late Bronze Age or Early Iron Age. p. 114: Similarly, the absence of bilingual communities makes it rather unlikely that the Greeks had any access to Anatolian literary texts (oral or written) and, consequently, an explanation for any eventual similarities in phraseology or literary themes between Greece and Anatolia — or, wider, the Ancient Near East — should be sought along different lines, such as generic or typological similarity, common heritage or common cultural experience. 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ο Πετρόπουλος παραπέμπει - και φαίνεται ότι συμφωνεί - στον Griffin, υποστηρικτή της καθόδου των 'προγόνων των Ελλήνων' στον χώρο το 1900 (άποψη ήδη μη αποδεκτή ..) [The Oxford History of Greece & the Hellenistic World, John Boardman, Jasper Griffin, Oswyn Murray, 1986, p. 4], διαφοροποιεί τους Μακεδόνες από τους άλλους Έλληνεςhttps://books.google.gr/books?redir_e..., J. 1986. "Greek myth and Hesiod," in The Oxford History of Greece & the Hellenistic World, ed. J. Boardman, J. Griffin, O. Murray, 1986, pp. 82-106.
ΠΕΤΡ.... Για την ελληνική μυθολογία, η οποία βασίζεται στην εξελιγμένη μορφή του θρησκευτικού βίου της αρχαίας Ελλάδας,[4] [Griffin ..
Καρακάντζα, Ιακώβ Δανιήλ, Gordon, Όμηρος και Βίβλος !!http://digital.lib.auth.gr/record/159... Π ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ!1-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------https://books.google.gr/books?id=Cnkf..., A. R. 2010. "The Epic of Gilgamesh," in The Cambridge Companion to the Epic, ed. C. Bates, Cambridge University Press, pp. 1-12.
Standard Babylonian epic of the first millennium
George 2010 <https://hozir.org/chapterid-978052188.... 4: The Sumerian poems report some of the same legends and themes as parts of the Babylonian poem, but they are independent compositions and do not form a literary whole. The Sumerian and Babylonian poems shared more than just a common literary inheritance, whether that was oral (asseems likely) or written...Altogether these eleven Old Babylonian manuscripts provide several disconnected episodes in a little over six hundred lines of poetry. S---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Yoram Cohen. 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in BMCR 2016.11.14, <https://bmcr.brynmawr.edu/2016/2016.1... (19 April 2021).-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------https://www.researchgate.net/publicat..., A. S. W. 2011. "Speech from Tree and Rock: Recovery of a Bronze Age Metaphor," American Journal of Philology 136 (1), pp. 1-35.Interpreters of archaic Greek epic poetry have long labored to explain the meaning of the semantically ambiguous phrase involving "tree (delta rho nu(sic)) and/or rock (pi epsilon tau rho eta)." The idiom appears three times in archaic epic: in the proem of Hesiod's Theogony, during Hector's deliberation about negotiating a truce in Iliad 22, and in Penelope's speech to a disguised Odysseus in Odyssey 19. A tantalizingly similar, and equally unsolved idiom, rgm w Ihst 'abn, appears in the thirteenth-century Ugaritic Ba'al Cycle found at Ras Shamra. Current scholarship agrees that this phrase connotes ideas of prophecy. This article argues that the phrase's history can be traced further back to a metaphor describing the audio-visual phenomenon of lightning and thunder as the storm-god's oracular speech. Crucial evidence for this account is found in Bronze Age material culture.---------------------https://www.metmuseum.org/toah/hd/gil...
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Elmer 2017. Άλλωστε το 'τραγούδι του Ullikummi' αναγνωρίστηκε από την αρχή ως προκάτοχος ή υπόδειγμα των ελληνικών μύθων του Ησιόδου. Παραλληλισμοί με τον ελληνικό μύθο του Τυφώνα, του αρχαίου ανταγωνιστή του θεού των κεραυνών Δία, έχουν διατυπωθεί από τον Burkert[2]. dbpedia, s.v. Ullikummi (https://dbpedia.org/page/Ullikummi): Η σχετική αναφορά του Elmer (ό.π.) έχει ως εξής: In accounting for the origins of the Homeric Iliad, Bachvarova eventually concludes that the earliest Greek settlers in the region of the Troad found there an already established, native Anatolian tradition about the fall of Troy, which they subsequently adapted. This native tradition was itself shaped by Near Eastern traditions mediated by the Hittite Empire. Bachvarova develops a detailed stratigraphy of the Iliad, involving an early Luwian “Wilusiad,” a later Phrygian tradition about the fall of Troy, various possible Greco-Anatolian bilingual traditions, and rivalry between Aeolic and Ionic singers in Anatolia (summary on 453–57). This is a complex model, open to question in some particulars, but the reality must surely have been at least as complex, if not more...[3]. van Dongen 2012, p. 25. Η διασωθείσα Χεττιτική εκδοχή του έργου προέρχεται από την πινακίδα CTH 344, χρονολογούμενη στα τέλη του ΧΙΙΙ αι. π.Χ., όμως θεωρείται ότι προέρχεται από παλαιότερο υπόδειγμα![4]. van Dongen 2010, p. 142. Το πρωτότυπο κείμενο έχει ως εξής:In section 4.1.3, several narrative details were found to feature similarly in the variants of the ‘Kingship in Heaven’-theme of the Song of Going Forth and the Theogony: the roles of the kings in heaven (Anu/Ouranos, Kumarbi/Kronos, stormgod/Zeus), the castration of Anu/Ouranos when he is king of the gods, the presence of full-grown gods inside Kumarbi/Kronos, and the feeding to and spitting out of a stone by Kumarbi/Kronos, which subsequently becomes an object of veneration. [5]. Χαρακτηριστική ομοιότητα είναι αυτή που σχετίζεται με την γένεση της Αθηνάς, η οποία παραβάλλεται με αυτήν του ηρωϊκού βασιλέως KA.ZAL (Beckman & Arbor 2011, p. 25). [6]. Beckman & Arbor 2011, p. 25. [7]. Burkert 1995.[8]. Burkert 1992, p. 6.[9].  Burkert 1992, p. 16. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο Μουσείο Καρλοβασίου, αρ. B2579.[10]. Κονιδάρης 2022, σελ. 118, σημ. 8_98; Lawson 2016; Eph'al and Naveh 1989.[11]. Πρόκειται για το απόσπασμα Gilg. 3.39-45 από την Τυπική έκδοση (Standard Edition) του Gilgamesh, η οποία έλαβε την τρέχουσα, τελική μορφή της κατά τους πρώτους αιώνες της τελευταίας χιλιετίας π.Χ. (Bakker 2001, pp. 331-332, n. 2; George 2010, p. 5),  βλ. <https://uruk-warka.dk/Gilgamish/The%2.... Burkert 1992, pp. 99-100; Bakker 2001, pp. 331-332. Το σχετικό απόσπασμα στο πρωτότυπο έχει ως εξής: pp. 331-332The most obvious and rewarding Near Eastern parallel to Homer, though by no means the only one, is the Gilgamesh Epic that has been unearthed. in many places throughout the Near East. The most complete version of the epic is the so-called Standard Version, that has. been found in the form of eleven tablets in the library of King Ashurbanipal in Nineveh, Ancient Assyria, and that took final shape in the first centuries of the first millennium BCE.[2] Both West and Burkert assign to this Standard Version a key role in the relations between Homer and the Near East. Homeric epic, they argue, borrows from the neo-Assyrian standard version of Gilgamesh. West, in fact, goes as far as saying that there was some kind of «hotline» linking the Greek epic tradition with Assyrian court literature, of which the standard Gilgamesh was an important part. He imagines the existence of Greek poets traveling to Nineveh to become acquainted with Gilgamesh, Artahasis, and other Akkadian classics ; or alternatively, he thinks of a "disaffected" Assyrian [] poet "defecting" to the West, becoming Hellenized in the course of a few years, and turning into a Greek poet».[3: West 1997, 629, hotline: 627] It is hard to see how such a bilingual individual could shape the Homeric tradition so profoundly. This is not to reject, however, the very real possibility of a poetic component to the intensive contacts between the Greek world and Near East in the 8th and 7th centuries. Those contacts may have had a bearing on the Homeric poems in this crucial stage in their development, and it is entirely possible that the Gilgamesh Epic in its Standard Version lurks in the background of the Homeric imagination, and that certain scenes of the Near Eastern classic surface in the narrative of the Iliad and the Odyssey. Burkert in particular has pointed out striking similarities between certain Homeric scenes and Gilgamesh. The scene in which Penelope goes up the roof of the palace {υπερώα - ανώγι] and prays to Athena after she has learned of Telemachos's departure[4: Od. 4. 759-767] bears a close resemblance, he points out, to Gilg. 3.39-45 where Ninsun, Gilgamesh's mother, does the same, praying to Shamash the sun god, after Gilgamesh's and Enkidu's departure on their risky journey to Humbaba, the Guardian of the Cedars.[5: Burker 1992, 99-100][13]. Burkert 1992, p. 61. Περί αυτού σχολιάσαμε στην Γ' παρατήρηση του Α' μέρους.[14]. Burkert 1992, p. 109.[15]. Burkert 1992, 109.[16]. Nagy 2020; Κονιδάρης 2022, σελ. 205, σημ. 10_21.[17]. Κονιδάρης 2022, σημ. 10_27.[18]. Chantraine 1968, p. 261.[19]. Bachvarova 2018, pp. 8-9.[20]. βλ. ανωτέρω κ. Χ.[21]. Bachvarova 2018, p. 8.[22]. McClanahan 2021. [23]. Guterbock 1951, p. 136.[24]. Guterbock 1951, p. 145.[25]. York 1993, p. 248. [26]. Bachvarova 2018, p. 9.[27]. Βachvarova 2016, pp. 458–464.[28]. Alepidou 2019.[29]. Alepidou 2019, p. 17, n. 49.[30]. Petropoulos 2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.academia.edu/4998534/The_..., E. 2001. "The Greek Gilgamesh, or the Immortality of Return," in Î•Î¡Î‘ΝΟΣ. Από τα πρακτικά του Θ᾽ Συνεδρίου για την Οδύσσεια (2-7 Σεπτεμβρίου 2000), Ιθάκη: Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών, pp. 331-353.

https://dataspace.princeton.edu/handl..., T. H. 2021. "Greek Cosmology and Its Bronze Age Background" (diss. Princeton University).
López-Ruiz, C. 2016. "Cosmogonies and theogonies," Oxford Classical Dictionairy, <https://oxfordre.com/classics/view/10... (10 Oct. 2022).
https://doi.org/10.1093/acrefore/9780... online: 07 March 2016

West, M. L. 1997. The East Face of Helicon: West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth, Clarendon Paperbacks.https://www.jstor.org/stable/631836
https://books.google.gr/books?id=fIp0... Antiquity 5Burkert, W. 1992. The Orientalizing Revolution. Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age, Cambridgehttps://bmcr.brynmawr.edu/2000/2000.0...

https://books.google.gr/books/about/T..., W. 1992. The Orientalizing Revolution: Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age, Harvard University Press.
Lawson (Younger, Jr.), K. 2016. "Why the Arameans?," ANE Today IV (12), <https://www.asor.org/anetoday/2016/12... (9 Oct. 2022).
https://www.jstor.org/stable/i2792614..., L. and J. Naveh. 1989. "Hazael's Booty Inscriptions," Israel Exploration Journal 39 (3/4), pp. 192-200.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήναι.
https://brill.com/view/journals/yago/..., A. 2019. “Near-Eastern Echoes in Iliad XVI 33-35.” CHS Research Bulletin 7. 
https://research-bulletin.chs.harvard..., A. 2019. "Near Eastern Echoes in Iliad 16.33–35," in Yearbook of Ancient Greek Epic Online 4 (1), pp. 1-26.
https://muse.jhu.edu/article/667429Elmer, D. F. 2017. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in Classical World 110 (4), pp. 590-592.
https://www.degruyter.com/document/do... Oreshko. 2018. "Anatolian linguistic influences in Early Greek (1500–800 BC)? Critical observations against sociolinguistic and areal background," Journal of Language Relationship 16 (2), pp. 93–118.
http://limudbchevruta.wiki.huji.ac.il..., H. G. 1951. "The Song of Ullikummi Revised Text of the Hittite Version of a Hurrian Myth," Journal of Cuneiform Studies 5 (4), pp. 135-161.
https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint... Dongen, E. W. M. 2010. "Studying external stimuli to the development of the ancient Aegean. The ‘Kingship in Heaven’-theme from Kumarbi to Kronos via Anatolia" (diss. Univ. College London). 
Kumarbi: Mythen vom churritischen Kronos
https://www.jstor.org/stable/1579554?..., H. G. 1951. Rev. of H. Otten, Mythen vom Gotte Kumarbi. Neue Fragmente, in Oriens 4 (1), pp. 137-139.
https://deepblue.lib.umich.edu/bitstr..., G., A. Arbor. 2011. "Primordial Obstetrics. 'The Song of Emergence' (CTH 344)," Alter Orient und Altes Testament 391, pp. 25-33.
https://books.google.gr/books?id=wxd-..., M. R. 2016. From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, Cambridge.https://www.academia.edu/39143309/Fro...
McClanahan, J. R. 2021. "Stone Births in Western Mythology," <https://journeytothewestresearch.com/... (25 April 2021).
http://limudbchevruta.wiki.huji.ac.il..., H. G. 1951. "The Song of Ullikummi Revised Text of the Hittite Version of a Hurrian Myth," Journal of Cuneiform Studies 5 (4), pp. 135-161.
https://core.ac.uk/download/pdf/27910..., A. R. 2010. The Epic of Gilgamesh, Cambridge Univ. Press, pp. 1-12.
https://eprints.soas.ac.uk/1603/1/Geo..., A. R. 2001. The Babylonian Gilgamesh Epic I, Oxford Univ. Press.interesting see p. 3-4-5!
https://www.academia.edu/39143038/Mul..., Μ. Ρ. 2018. "Multiformity in the Song of Ḫedammu," Altorientalische Forschungen 45(1), pp. 1–21.
Yoram Cohen, 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in BMCR 2016.11.14, <https://bmcr.brynmawr.edu/2016/2016.1... (25 April 2021).
https://www.tandfonline.com/doi/pdf/1..., M. 1993. "Toward a Proto-Indo-European vocabulary of the sacred," Word 44:2, pp. 235-254.
https://www.cambridge.org/core/journa..., C. 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in The Classical Review 67(1), pp. 3-5. 
https://willamette.edu/arts-sciences/...
Baughan, E. P. 2011. "Sculpted Symposiasts of Ionia," American Journal of Archaeology 115 (1), pp. 19-53. 
https://www.jstor.org/stable/23342111van Dongen, E. 2012. "The Hittite "Song of Going Forth" (CTH ₃₄₄): A Reconsideration of the Narrative," Die Welt des Orients 42 (1), pp. 23-84.
GILGAMESHhttps://history.stackexchange.com/que...
http://www.ancienttexts.org/library/m...
https://www.academia.edu/66394331/Hum...
Petropoulos, E. K. 2022. "Human-Divine Interactions in Homer, Hittite and Other Near Eastern Literary Traditions," in Conceptualising Divine Unions in the Greek and Near Eastern Worlds (Ancient Philosophy & Religion, Vol. 7), ed. E. Pachoumi, Leyden / Boston, pp. 119-147.  https://www.jstor.org/stable/25066876..., F. K. 1986. Rev. of W. Martini, Das Gymnasium von Samos, in AJA 90, pp. 496–499.
Jean Collins, B. Rev. of H. G. Güterbock, K. Aslihan Yener, H. A. Hoffner, Jr. Recent Developments in Hittite Archaeology and History: Papers in Memory of Hans G. Güterbock, in BASOR 337, pp. 95-97. 
Watkins C. 1998. “Homer and Hittite Revisited,” in Style and Tradition: Studies in Honor of Wendell Clausen, ed. P. Knox, C. Foss, pp. 201–211. 

https://biblio.ugent.be/publication/8...
Nadine Nys. 2018. “The Sphinx unriddled” (diss. Ghent Univ.).
https://api.follow.it/trackstatistics... Fries. 2021. "The Mountain in Labour: A Possible Graeco-Anatolian Myth," Greek, Roman, and Byzantine Studies 61 (4), pp. 423-445.The Graeco-Latin proverb and fable of the ‘mountain that gives birth to a mouse’, with Athenaeus’ version in which Zeus expresses fear at the impending birth, can be connected with the motif of the ‘mountain in labour’ of the Hurro-Hittite Kumarbi Cycle.
https://books.ub.uni-heidelberg.de/pr..., D. 2019. Monsters and the Mind. Composite Creatures and Social Cognition in Aegean Bronze Age Glyptic (Daidalos – Heidelberger Abschlussarbeiten zur Klassischen Archäologie), Propylaeum.Humbaba, Medusa etc
https://www.academia.edu/keypass/eEV0..., M. 2018. "The Origin of the Different: 'Gorgos' and 'Minotaurs' of the Aegean Bronze Age," in Making Monsters, ed. E. Bridges and D. al-Ayad, pp. 165-175.
https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/138..., H. U., ed. 2020. Gilgamesh: Epic and Iconography (Orbis Biblicus et Orientalis 245),  Vandenhoeck & Ruprecht.
p. 104 .. The dogs and the archer have not yet appeared in any literary version of the slaying of Huwawa, so again it may be that the Mesopotamian artistic tradition was used in this case for a local myth or legend. Clark Hopkins in 1934[34: https://www.jstor.org/stable/498901] demonstrated that this scene of Mesopotamian origin was the source of Aegean depictions of Perseus slaying the Gorgon: the original Huwawa (himself an improvisation) in some form reached the Aegean and was there t

Greeks praised highly the mathematical abilities of the Egyptians

 Î£Î§ÎŸÎ›Î™ÎŸ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΦΕΙΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΑ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Μινωική πινακίδα HT 123-124 σε Γραμμική Α

Σε άρθρο τους οι Δοξιάδης και Σαλιαρός υποστηρίζουν την άποψη ότι “οι Έλληνες επήνεσαν ιδιαίτερα τις μαθηματικές ικανότητες των Αιγυπτίων και πίστευαν ότι οι πρόγονοί τους είχαν μάθει την τέχνη από αυτούς”.[1] Η άποψη φαίνεται να επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές από πλήθος ερευνητών, αποτελώντας – θα λέγαμε – την επικρατούσα αντίληψη στην επιστημονική κοινότητα. Πράγματι ο van der Waerden εμφανίζεται και αυτός θαυμαστής των Αιγυπτιακών Μαθηματικών, σημειώνει δε ότι Έλληνες της κλασικής περιόδου αλλά και οι κατοπινοί αναγνώριζαν την σχετική πρωτοκαθεδρία των Αιγυπτίων, για παράδειγμα στην Γεωμετρία.[2] Οι υποστηρικτές της απόψεως στηρίζονται κατά βάσιν σε αναφορές του Ηροδότου, του Αριστοτέλους, σε άποψη αποδιδόμενη στον Δημόκριτο κ.α.[3] Ας εξετάσουμε δι’ ολίγων αυτές τις αναφορές, απαράλλακτα επαναλαμβανόμενες από τους ειδικούς.

Ο Ηρόδοτος, Hdt.2.109.3, αναφέρει:

Και έχω τη γνώμη ότι έτσι ανακαλύφθηκε η γεωμετρία και ανέβηκε στην Ελλάδα. Όσο για το ηλιακό ρολόι και τον γνώμονα και τα δώδεκα μέρη της ημέρας οι Έλληνες τα έμαθαν από τους Βαβυλωνίους.

ή πρωτοτύπως:

.. δοκέει δε μοι ἐνθεῦτεν γεωμετρίη εὑρεθεῖσα ἐς τὴν Ἑλλάδα ἐπανελθεῖν: πόλον μὲν

Ο ιστοριογράφος ομιλεί εδώ περί δόξας του, ήτοι δοξασίας άλλως πίστεως / απόψεως που δεν στηρίζεται σε αποδείξεις, υιοθετεί μάλιστα τον όρο επανελθείν, αναφερόμενος μάλλον σε επανάκαμψη – επανεμφάνιση της τέχνης που μοιάζει έτσι να υπήρχε παλαιότερα αλλά εξηφανίσθη, ίσως στα χρόνια των λεγομένων σκοτεινών αιώνων![4] Οι πλείστοι ερευνητές παρακάμπτουν τις παρατηρήσεις του ιστοριογράφου, ακολουθώντας μια μάλλον απλοϊκή ή και χονδροειδή κατανόηση των λεγομένων του, τέτοιαν που να υπηρετεί το γνωστό αφήγημα της ανωτερότητος των Αιγυπτίων. Αξιοσημείωτο είναι εδώ ότι στο παραπάνω χωρίον ο Ηρόδοτος αναφέρεται και στον Σέσωστρι, Αιγύπτιο φαραώ της ΧΙΙ δυναστείας, κατά την βασιλεία του οποίου πιστοποιείται η παρουσία Μινωιτών αρχιτεκτόνων κατά την ανέγερση μνημειακών Αιγυπτιακών έργων, όπως καταδεικνύει η ανέυρεση στo εργοτάξιο κατασκευής της πυραμίδας του φαραώ δύο κανόνων μετρήσεως διαγραμμισμένων σύμφωνα με το Μινωικό μέτρο, μαζύ με κεραμεική τοπικής κατασκευής αλλά Μινωικού ύφους![5]

Ο Αριστοτέλης από την πλευρά του, Μetaph. A981.b23, αναφερόμενος σε θέματα επιστήμης & τέχνης έχει γράψει για την σχέση Αιγυπτίων και μαθηματικών τεχνών:

Γι’ αυτό εις την Αίγυπτον κατά πρώτον συνεστήθησαν οι μαθηματικές τέχνες. Καθόσον εκεί αφέθηκε διαθέσιμος χρόνος στο ιερατικό γένος.

Μεταξύ άλλων αναφορών που υποστηρίζουν την θέση του ο Ολλανδός μελετητής van der Waerden αναφέρεται και σε φράση αποδιδόμενη στον Δημόκριτο, όπου ο τελευταίος συγκρίνει τον εαυτό του με τους Αιγυπτίους αρπεδονάπτες για να σημειώσει, όμως, την δική του ανωτερότητα![6] Πώς αυτό χρησιμοποιείται για να στηρίξει την άποψη του van der Waerden, αλλά και των δύο Ελλήνων μελετητών, δεν μας είναι κατανοητό, εκτός αν η όποια άποψή του είναι προειλημμένη και δεν χρειάζεται αποδείξεις.

Για να συνοψίσουμε προς απόδειξη της από μέρους των Ελλήνων της κλασικής περιόδου αναγνωρίσεως της Αιγυπτιακής προπορείας στην Γεωμετρική και στις λοιπές μαθηματικές τέχνες παρέχονται αναφορές νομιζομένων απόψεων από τον Ηρόδοτο (για επανάκαμψη της γεωμετρίας στον Ελλαδικό χώρο), σχετική Αριστοτελική αναφορά στην τέχνη και άλλη αποδιδόμενη στον Δημοσθένη και ερμηνευόμενη με κάποια προκατάληψη! Δεν υπάρχει καμμία αναφορά στην από μέρους του Θαλού μέτρηση του ύψους πυραμίδας χρησιμοποιήσαντος την σκιά του εαυτού του, παρατηρώντας ότι αν κάποια μέρα η σκιά του γινόταν ίση με το ύψος του, τότε το ίδιο θα συνέβαινε και με τη σκιά του ύψους της πυραμίδας.[7] Ομοίως παραλείπεται να αναφερθεί η από μέρους των Μινωιτών υιοθέτηση αρχιτεκτονικών εφαρμογών της ακολουθίας Fibonacci, αλλά και την ανάπτυξη τοιχογραφιών με χρήση υποδειγμάτων προηγμένων καμπυλών (καμπυλογράφων).[8]

Σύμφωνα με την Crawly η εικονογραφία των Μινωικών σφραγίδων υποβάλλει την ιδέα ότι οι Κρήτες είχαν γνώση διαφόρων γεωμετρικών καμπυλών, τις οποίες χρησιμοποιούσαν στην σφραγιδογλυφία τους.[9] Σχετική μελέτη του Δενδρινού επί του Μινωικού δακτυλιδιού με τις πέντε ιέρειες, ανακαλυφθέντος στον τάφο του Μυκηναίου Γρύπα Πολεμιστή, υποστηρίζει ότι οι Κρήτες είχαν γνώση της ελλείψεως, μάλιστα δε αυτής όπου ο λόγος των κυρίων διαμέτρων ισούται με τον χρυσό αριθμό.[10] Έμμεσες ενδείξεις για τις γεωμετρικές γνώσεις των Μινωιτών ενδεχομένως προκύπτουν από την μελέτη άλλων τεχνουργημάτων τους. Έτσι έχει υποστηριχθεί η ικανότητά τους να διχοτομούν και να τριχοτομούν την ορθή γωνία,[11] ενώ πιθανολογείται επίσης η από μέρους τους εξοικείωση με τον διαβήτη και τον κανόνα![12]

Ο κύκλος, η έλλειψη, η κωνική τομή, το τρίγωνο και το τόξο υπήρξαν μαθηματικές – γεωμετρικές οντότητες οι οποίες κατέστησαν οικείες στον Μινωικό πολιτισμό, αυτό δε το γεγονός καθιστούσε δυνατή την κατασκευή υποδειγμάτων – προτύπων (καμπυλογράφων ή stencil) των ανωτέρω σχημάτων, τα οποία ευρίσκοντο στην διάθεση των καλλιτεχνών. Η καλή κατάσταση των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου Θήρας επέτρεψε την εξονυχιστική μελέτη τους, ήδη δε υποστηρίζεται ότι στην εικονογράφηση τόσον των σχηματικών θεμάτων και των ανθοσυνθέσεων, όσον και των ανθρώπινων παραστάσεων έγινε χρήση τμημάτων μαθηματικών καμπυλών, οι οποίες χαράχθηκαν με την βοήθεια των προαναφερθέντων καμπυλογράφων. Τέτοια χρήση έχει σήμερα επιβεβαιωθεί στην κατασκευή των έργων με τις ‘Kροκοσυλλέκτριες’, στα ‘Γυμνά αγόρια’, στις απεικονίσεις σπειρών στην Ξεστή 3, αλλά και στην ‘Μυκηναία’.[13] Γιά παράδειγμα για την εικονογράφηση των ‘Kροκοσυλλεκτριών’ οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν επτά γεωμετρικά υποδείγματα καμπυλών, ήτοι τεσσάρων υπερβολών, δύο ελλείψεων και δύο Αρχιμήδειων σπειρών, ενώ για την ‘Μυκηναία’ υιοθετήθηκαν δύο γραμμικές σπείρες και μία υπερβολή. H χρήση μαθηματικών καμπυλών για την αρτιότερη εικονογράφηση τοιχογραφιών εμφανίζεται για πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά στο Ακρωτήριο Θήρας, έχουν δε διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις σχετικές με την διαδικασία και τον εξοπλισμό υλοποιήσεως.[14]

Κλείνοντας το παρόν σχόλιο σημειώνουμε την αυστηρή διατύπωση του Neugebauer ότι τα Αιγυπτιακά μαθηματικά δεν συνεισέφεραν θετικά στην ανάπτυξη της μαθηματικής γνώσεως,[46] σε κάθε περίπτωση δε τα Μαθηματικά κατέστησαν επιστήμη με την παρέμβαση των Ελλήνων!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Doxiadis and Sialaros 2013, p. 368.
[2]. Κονιδάρης 2021, σελ. 13.
[3]. Doxiadis and Sialaros 2013, n. 8.
[4]. Ο Πλάτων στο έργο του Τίμαιος μας πληροφορεί ότι ο Σόλων ταξίδεψε και στην Αίγυπτο όπου ένας Αιγύπτιος ιερέας του είπε τα εξής: Σόλων Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δε Έλλην ουκ εστίν, δηλαδή Σόλωνα εσείς οι Έλληνες μένετε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει γέροντας Έλληνας.
[5]. Κονιδάρης 2021, σημ. 48.
[6]. Κονιδάρης 2021, σημ. 47.
[7]. Κονιδάρης 2021, σημ. 102.
[8]. Κονιδάρης 2021, σελ. 38, σημ. 128, 130.
[9]-[14]. Κονιδάρης 2021, σημ. 90 έως 95.
[15]. Κονιδάρης 2021, σημ. 46.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2021. Ιστορία των θετικών τεχνών και επιστημών κατά την αρχαιότητα, lulu.

https://www.academia.edu/347960/Sing_...

https://books.google.gr/books?id=-v3o...

Doxiadis, A. and M. Sialaros. 2013. “Sing Muse on the Hypotenuse. Influences of Poetry and Rhetoric on the Formation of Greek Mathematics,” in Writing Science: Medical and Mathematical Authorship in Ancient Greece, ed. Markus Asper, pp. 367-410.

https://www.academia.edu/21210624/Geo.... Papaodysseus, C., M. Panagopoulos, P. Rousopoulos, G. Galanopoulos, & C. Doumas. 2008. "Geometric templates used in the Akrotiri (Thera) wall-paintings," Antiquity 82, pp. 401–408.
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 280922ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο πρώτος των συγγραφέων αρνήθηκε να επιχειρηματολογήσει για την άποψή του..