Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 8

13.07.2025

Je eigen spiegelbeeld, datzelfde hier en nu, een lawine van associaties.

Je tracht ruimte te scheppen waar geen ruimte is.

Je analyseert feit en fictie.

Je houwt je een beeld van jezelf.

Het schuurt en het botst en het spat uiteen.

Taal is een standpunt.

10.07.2025

Hoe het leven in elkaar steekt en hoe het geleefd moet worden.

Tegenwoordig roepen wij de staat en de dokter aan.

Maar niemand komt er meer uit.

Een verbroken verloving.

Een adembenemend boek.

En geen verstandig of geschoold mens meer die denkt dat we het er niet over moeten hebben.

Voor de marge, Joseph Massey

De in Pennsylvania geboren dichter Joseph Massey (1974) heeft een levensverhaal dat je op zijn zachtst gezegd wild zou kunnen noemen: een schandalige jeugd, school niet afgemaakt, psychische problemen, aan alcohol verslaafd, trits aan baantjes, gecanceld vanwege een al dan niet vermeende nerveuze, opvliegende en manipulatieve aard, afgekickt, bekeerd tot het katholicisme én tot meneertje Trump. Van dit leven vinden we maar een enkele keer open en bloot iets terug in zijn poëzie. Het Amerikaanse landschap is, tot in de kleinste details, zijn geliefkoosde onderwerp, contemplatief zijn stijl.

Na door een aantal kleinere uitgeverijen op de markt te zijn gebracht geeft Massey zijn bundels sinds 2022 in eigen beheer uit, via Amazon, en niet zonder succes. Van zijn laatste bundel America is the Poem (2025) verkocht hij in korte tijd al meer dan vierduizend exemplaren. 

De heikele kwestie die in 2018 leidde tot Massey’s cancellation heeft beslist sporen achtergelaten in het openingsgedicht van de bundel A New Silence, die in 2019 bij Shearsman Books verscheen. De ‘naamloze’ in dit vers is zonder twijfel de vrouw met wie hij enige tijd een affaire had en die hem naderhand van misbruik beschuldigde. De keuze voor ‘For the Margin’ als openingsgedicht geeft aan hoe hoog het gebeuren hem destijds zat. Na lezing vraag ik me ook nog af hoe bepalend deze cancelkwestie is geweest voor zijn overgang tot het geloof in Trump & kornuiten. Je kunt haast niet geloven dat het géén rol heeft gespeeld. Enfin, de diepten van het menselijk hart … etc. Massey’s natuurlyriek zal ik blijven lezen.

VOOR DE MARGE

Nacht laat in zijn nasleep
een stem achter die ik niet herken;
een echo die afneemt
in de kou, verbogen
door de kou

en de doffe plof
van een peertje van 40 W.

Op de rand
van paniek
bijt de dageraad
het uur weg

terwijl ik wacht op jou,
de naamloze,
om de leegte
te verkondigen

die ik niet ben –

het gedicht
dat jij al bent.

08.07.2025

Dat er voortdurend iets verandert in wat we waarnemen, staat wel vast.

Mij kan het niet zoveel schelen.

Er komt het nodige bij en er gaat het nodige af, elk resultaat is voorlopig.

En hier bestaan, vanzelfsprekend, belangwekkende, diepzinnige en verdedigbare uitspraken over.

We zijn gewaarschuwd.

Het lijkt wel alsof je langs de vloedlijn loopt.

07.07.2025

Las Gerrit Krols flinterdunne novelle Een ongenode gast, uit 1988, over een onuitstaanbare Russische casanova die een spoor van liefdesverdriet door Groningen stad trekt. Het loopt niet goed met hem af, en er is niemand die dat betreurt, ook de lezer niet. Geestig boek, kekke stijl, maar toch ook een niemendalletje.

Waar ik het hier níet over wil hebben, maar in het kader van de intimiteit – goede dagboeken zijn óók intiem – wel over móét hebben, zijn mijn pijnlijke voeten. Hahaha! Na elke wandeling zijn ze stijf, schieten pezen in een kramp, doen de hielen zeer. Tja, masseren, wisselbaden en accepteren maar. Ik word per slot van rekening een dagje ouder. Wandelen blijf ik, tot ik erbij neerval. Wat een gezeik!

Slagveld tijdens de wandeletappe naar Duinkerke, de ene na de andere valpartij, waarbij opvallend veel Belgen betrokken waren – Jasper Philipsen moest de Tour gewond verlaten – maar niet genoeg om Tim Merlier uit Kortrijk van de overwinning af te houden!

Bestelde de volgende boeken: Tussen mes en keel (1997) van Geerten Meijsing, Mijn leven (2000) van Marcel Reich-Ranicki en Sneeuw van Hem (1998) van Koos van Zomeren. Begon te lezen in Geld verdienen (2025) van Hanna Bervoets, liet de tv links liggen.

06.07.2025

Een verhaal van John Ashbery. Roman over een fascinatie voor de poëzie van deze bekende Amerikaanse dichter.

Dát verhaal ga ik schrijven, sowieso, in derde persoon enkelvoud.

Onder vettige wolken, waaruit af en toe een drup regen viel, recreatief gefietst. Het graan begint goud te kleuren en de eerste aardappelvelden zijn van hun loof ontdaan. Opvallend veel roofvogels gezien, eentje dook tussen het gebladerte van een boom, waarna we veel gepiep en gefladder hoorde, maar kwam er zonder prooi weer uit tevoorschijn. 

Wat me enerzijds opluchtte, maar anderzijds aangreep. Het leven, dat hongerig het leven doorstaat.

En toen was daar Mathieu van der Poel, wat een kanon, kaliber Dikke Bertha, zelfs Pogačar kon de versnelling heuvelop in Boulogne-Sur-Mer niet bijhouden: pats! Etappeoverwinning én het geel. 

Het hellen van een leven, Luis Carrasco

Koop je jezelf uit de armoede of blijf je arm in de traditie staan waaruit je bent voortgekomen? Daar moeten twee broers met een door erfenis verkregen olijfboomgaard uit kiezen. Hun opa breidde de gaard uit en hun vader zette hem voort, maar de twee broers, Francisco en José-Marie, kunnen er nog maar net met hun gezinnen van rondkomen. Armoe is troef. Ze krijgen een bod op hun bezit waarmee ze zich makkelijk een jaar of vijf zouden kunnen redden. Wat besluiten ze en waarom? Daar geeft Luis Carrasco antwoord op in zijn kleine ingetogen roman El Hacho, die in 2020 onder de titel Het hellen van een leven in Nederland werd uitgebracht, vertaald door Jona Hoek.

Carrasco beschrijft een soort dilemma waar kleine familiebedrijven wel vaker voor staan. Grootgrondbezitters of grootbedrijven die meer productie willen draaien azen op land dat vruchtbaar is of natuurlijke rijkdommen bevat. Ze gebruiken dikwijls moderne productietechnieken die weliswaar tot snelle resultaten leiden maar doorgaans ook tot uitputting of verwoesting van het leefmilieu. In El Hacho heeft een steenfabrikant zijn oog op de olijfboomgaard van de broers laten vallen, die hij wil omvormen tot een steengroeve. Vanwege het nabijgelegen natuurlijke waterreservoir, waaruit niet alleen water voor de groeve kan worden geput maar waarvan ook het dorp van Francisco en José-Marie profiteert, is de ligging van de gaard voor de fabrikant ideaal. We zijn in Andalusië, het dorp heet Montejaque en de berg waartegen de olijfboomgaard ligt El Hacho.

Carrasco laat de lezer in het ongewisse over de dagen waarin het verhaal zich precies afspeelt. Er rijden auto’s rond en mensen kijken tv, maar de zeer lange periode van droogte en de ongewoon hevige regenval worden niet expliciet aan klimaatverandering gekoppeld. Het woord klimaatverandering komt niet eenmaal in deze roman voor. Daar is het Carrasco ook niet direct om te doen, lezers leggen hun eigen verbanden. We bevinden ons in de moderne tijd, waarin grote maatschappelijke veranderingen zich voltrekken die alles en iedereen raken. Niets blijft bij het oude. Van generatie op generatie overgeleverde leefwijzen verpulveren onder druk van hebzucht en kapitaal, aloude banden van de mens met de natuur worden met vlijmscherpe messen doorgesneden. Tegen dat decor discussiëren de broers over hun toekomst. Ze zijn het niet eens met elkaar, maar komen wel tot een vergelijk.

Een vergelijk waar ik als lezer, en ik denk vele lezers met mij, vrede mee heb. De ene broer koopt de andere uit, zij het tegen een lager bedrag dan ze beiden van de fabrikant hadden kunnen krijgen. Carrasco weet de standpunten van de broers invoelbaar en begrijpelijk te maken. Iedere lezer zal zich ook afvragen wat hij in hun plaats zou hebben gedaan. De tragiek van El Hacho is echter dat geen enkel besluit hoopvol stemmend is. Je vreest dat de olijfboomgaard op termijn tóch zal verdwijnen. Ondanks de rampzalige gevolgen voor mens, dier en milieu lijken alleen verdergaande schaalvergroting en mechanisering van bedrijven nog bespreekbaar te zijn. Deze uitzichtloze toekomst van het kapitalisme is een impliciete boodschap van deze roman. Als we dat wrede juk niet van ons af weten te werpen gaan we naar de verdommenis. En dát blijft na lezing hangen. Olijfboer Francisco doet wat we eigenlijk allemaal zouden moeten doen, weerstand bieden aan grootkapitaal en hebzucht, die van anderen én van jezelf.

Positie van schapen, Steve McCaffery

Visuele poëzie houdt zich op in het grensland tussen poëzie en beeldende kunst en stuit vaak op onbegrip. En dat begrijp ik wel. Het mist nogal eens de poëtische ervaring die een geslaagde verdichting van woorden met zich meebrengt en ontbeert vrijwel altijd de onmiddellijke visuele ervaring van een kleurrijk schilderstuk. Daarom wordt deze vorm van kunst – poëzie die je ook moet zien of beeldende kunst die je ook moet lezen om volledig te kunnen verstaan – dikwijls afgedaan als vlees noch vis en doodgezwegen door de kritiek. En dat is nou ook weer jammer. Waardevolle kunst dient niet verloren te gaan. 

De in Engeland geboren en getogen Canadees Steve McCaffery (1947) heeft veel geëxperimenteerd met visuele poëzie. Omdat zijn werken zich meestal dichter bij de poëzie dan de beeldende kunst bevinden afficheert hij zich als poëet. In 2000 en 2002 verschenen bij Coach House Books respectievelijk deel 1 en 2 van zijn verzamelde werk, Seven Pages Missing, ruim achthonderd bladzijden ‘selected’ en ‘previously uncollected’ teksten. Aan het besluit om ook foto’s en tekeningen onder de noemer ‘texts’ te brengen zal een verhitte redactionele vergadering vooraf zijn gegaan. Een mens moet wat. 

De twee delen zijn geen pageturners maar kloeke boeken waarin je bladert, langzamer naarmate een werk je in gunstige zin opvalt. Ik sta altijd even stil bij twee visuele gedichten die niet zonder opzet naast elkaar zijn afgebeeld, getiteld ‘Position of Sheep I’ en ‘Position of Sheep II’. Ze komen oorspronkelijk uit de bundel In England Now That Spring, die in 1979 werd uitgebracht en waarin ook gedichten zijn opgenomen van de geliefde en te vroeg overleden Canadese dichter bpNichol. Kennelijk hebben McCaffery en Nichol, die bevriend waren, samen een lente in Engeland doorgebracht.

In beide gedichten (zie foto hieronder) zien en lezen we de posities van negen schapen ten opzichte van elkaar. Het is 8 mei 1978, tegen half acht in de avond. Tussen de twee optekeningen van de posities zitten vier minuten. In die vier minuten hebben de schapen zich verplaatst. Wat echter opvalt is dat er in het eerste gedicht sprake is van één lam en in het tweede van twee lammeren. Gaat het hier wel om hetzelfde groepje schapen? Heeft de dichter misschien een schaap voor een lam aangezien of omgekeerd? En als dat zo is waarom heeft hij deze vergissing dan niet gecorrigeerd? Of hebben we hier te maken met een verzinsel, waaraan maar weinig werkelijkheid te pas is gekomen? De twee gedichten doen me ook denken aan twee plaatjes waarboven ‘zoek de verschillen’ staat: ‘speur naar de veranderingen en daag je concentratie uit’! Mijn gedachten tuimelen over elkaar, ik probeer me zelfs voor te stellen welke indruk de twee werken op me maken als ze vergroot, ingelijst en naast elkaar in een museum zouden hangen: onuitwisbaar.

Uiteraard is hier geen sprake van toeval. McCaffery weet precies wat hij doet en wil dat we ons deze vragen stellen. Vragen die zonder nadere informatie niet kunnen worden beantwoord. En ook daar is de dichter zich bewust van. Elke samenhang die tussen de twee visuele gedichten wordt aangebracht zit in de beschouwer, de wereld is zo coherent of grillig als je zelf wil zien. Daar is het McCaffery om te doen.

29.06.2025

Dat ik nauwelijks meer weet hoe mijn leven zich voltrokken heeft, dáár dacht ik aan. Ja, grofweg weet ik dat wel, maar heel veel details zijn me ontschoten. Las dat die vergeetachtigheid je leven draaglijker maakt. Dat zal, maar daar wil ik dan het plezier tegenover zetten dat herinneringen je óók kunnen geven.

Een jeugdherinnering die ik makkelijk kan oproepen betreft de eerste keer dat ik me alleen naar de kleuterschool begaf, zonder begeleiding van mijn moeder, lopend. Ik moet vijf zijn geweest. Vanuit de woonkamer – wij woonden drie hoog aan de Haagse Valkenboskade – kon je de kleuterschool in de straat aan de overkant zien liggen. Om de gracht te passeren moest ik een nabije brug over. Mijn moeder kon mijn gang vanuit de woonkamer blijven volgen en dat deed ze dan ook. Ik zie haar nóg achter het raam staan en zwaai, zo trots als een aap.

Elke verklaring waarom nou juist dít mijn vroegste herinnering is komt me als hoogst speculatief voor. Het geheugen is een zeer eigenzinnig en autonoom opererend vermogen. Aan wat wel en niet wordt bewaard of kan worden opgeroepen ligt geen ordening ten grondslag die als zingevend zou kunnen worden bestempeld. Maar deze herinnering geeft wel vorm aan mijn levensgeschiedenis.

28.06.2025

‘Maar het plezierige en beroerde is dat de schrijver, zonder het te willen, altijd schrijver blijft. Plezierig en beroerd. Deze dwang tot ordening die literatuur hoe dan ook is, verzacht op den duur zijn problemen en in zekere zin ontneemt hij hem het vermogen om zich over te geven aan geluk of ongeluk.’ – Alfred Kossmann

Mijn nekpijn. Categorie: beroerd. Oorzaak: overspanning. Diepere oorzaak: een onbalans tussen willen en kunnen. Maar van dit laatste ben ik geenszins zeker. Het is een gissing, een best guess.

Dit is het dagboek van een onbeduidend leven.

Ter zake doende scènes, niet hier, of overal.

Bingewatch Zeeman met boeken: ‘Je hebt het idee dat Grunberg de rol van schrijver speelt in zijn oeuvre.’