Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 29
September 22, 2023
September 21, 2023
21.09.2023
Of wat het nog ís vandaag de dag: poëzie? Dus ernaartoe. Een reeks die wordt opgetekend in de stijl die men van mij gewend is: peuterend. Welke poëzie speelt Champions League en welke niet? Wat gebeurt er aan de periferie? Aan welke oudere dichters laven de jongere zich? Met wie kun je lachen? Und so weiter.
Buiten regende het, binnen las ik Zbigniew Herberts Rapport uit een belegerde stad, dat in 1994 bij De Bezige Bij verscheen. Buiten werd geschoten, op hazen waarschijnlijk, binnen las ik:
moordend is het gezag van de Zeitgeistdat wil zeggen van de duivel van de mode de duivel van het vergaande klok van het tijdperk blijft staan – de goden gaan ten onder *en vroeg me af of Herberts poëzie de jongere van nu ook gedateerd in de oren klinkt? Mijn antwoord: op zijn minst een beetje. Zijn onderwerpen zijn geregeld klassiek en zijn stijl doet meer dan eens archaïsch aan.
Herbert werd in 1924 in de stad Lwów geboren, die toentertijd bij Polen hoorde, maar thans als het Oekraïense Lviv door het leven gaat. De Russische bezetting van Polen na de Tweede Wereldoorlog heeft grote invloed gehad op zijn leven en literaire oeuvre. Hij ontving vele nationale en internationale literaire prijzen. Herbert stierf in 1998, op 73-jarige leeftijd, te Warschau.
Rapport uit een belegerde stad verscheen oorspronkelijk in 1983 en werd door Gerard Rasch (1946-2004) naar het Nederlands vertaald. Rasch tekende overigens ook voor de vertaling van Herberts Verzamelde gedichten (De Bezige Bij, 2000). Ik tikte Rapport enkele weken geleden voor € 5 tweedehands op de kop.
Maar wie in Nederland of Vlaanderen leest vandaag de dag Herberts gedichten nog? Tuurlijk, een enkele poëzieveteraan als ik, maar jongere generaties die zijn geboren na het vallen van de Berlijnse Muur?
Zelf loop ik niet erg warm voor de meeste Nederlandstalige poëzie van voor 1945, het stempel van de tijd vlakt te vaak mijn enthousiasme af. Het zou me niets verbazen als het jaar 2000 voor Gen Z dichters is, wat 1945 voor mij is: veel poëzie van ervoor is een ver-van-je-bedshow.
Erg? Neu. Waarmee ik niet wil zeggen dat Herberts poëzie ons, jong en oud, tegenwoordig niets meer te zeggen heeft. Hij blijft een grote. J.M. Coetzee schreef er een verhelderend essay over, ‘Zbigniew Herbert en de figuur van de censor’, dat is opgenomen in Coetzee’s essaybundel Wat is een klassieke roman? (Cossee, 2008):
‘Herberts gedichten confronteren ons met een galerij van absolutisten die geloven dat het universum dat wij op dit moment hebben een onvolmaakte vorm van een andere, ideale orde is – een onvolmaakte vorm van het paradijs, bijvoorbeeld, of van de klasseloze maatschappij, of van het volmaakt kneedbare soort maatschappij dat door totalitaire terreur wordt gecreëerd.’
En getuige ook het volgende indrukwekkende gedicht uit 1957:
DE VIJF1’s Morgens worden zenaar de stenen plaats gevoerden tegen de muur gezetvijf mannentwee nog heel jongde overigen in de kracht van hun leven2wanneer het pelotonde wapens naar het oog toe brengtverstart alles opeensin het helle lichtvan het onontkoombareeen gele muurkoud helderblauwzwart draad op de muurin plaats van een horizondat is het ogenblikwaarop de vijf zinnen in oproer komenhet liefst zouden ze vluchtenals ratten van een zinkend schipvoor de kogel zijn bestemming bereiktzal het oog het projectiel zien naderenhet oor het stalen suizen registrerenzal scherpe rook de neusgaten vulleneen blaadje bloed het verhemelte beroerenterwijl de tast verkrampt verslaptnu liggen ze al op de grondtot de ogen toegedekt met schaduwde afmars van het pelotonhun knopen riemenstalen helmenzijn meer levenddan zij die liggen bij de muur3ik heb dat niet vandaag gehoordweet dat niet sinds gisteren paswaarom dan schreef ikonbenullige gedichten over bloemenwaarover spraken de vijfin de nacht voor hun executieover voorspellende dromeneen avontuur in een hoerenkastauto-onderdeleneen zeereisals hij schoppen hadmoest hij niet beginnenwodka was beter dan wijnwaarvan je hoofdpijn kreegover meisjesvruchtenover het levenen daarom kun jein de poëzie de namen van Griekse herders gebruikende kleuren van de ochtendhemel trachten te vereeuwigenover de liefde schrijvenen ooknog een keermet dodelijke ernstde bedrogen wereldeen roosaanbieden *
