Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 28

Herfst, akkers

Van ’t Hof, A.T. (2023). Herfst, akkers [Digitale tekening].

10.11.2023

Schreef een vers dat vastliep in de aanzet:

Text within this block will maintain its original spacing when publishedWas niet de enigedie in de tijd van The Man Who Sold the World stoereen paarse bandplooi droeg. *

Vond in onze tuin een aan een roofvogel ten prooi gevallen tortelduif, of wat er nog van over was.

Ben van nature een onrustige ziel, maar als ik minnetjes ben en eigenlijk in bed zou moeten liggen helemáál.

Lag dus niet in bed maar las twee kranten van a tot z en stak niets dan ellende op, waarna het eigen gesukkel met gemak gerelativeerd kon worden.

Halsoverkop keerde mijn smaak terug en niets kon me meer van een glas rode wijn afhouden.

09.11.2023

Griep, geen corona, volgens de test, en dan verveel je je dus dood.

Boeken lezen, podcasts beluisteren, naar buiten staren. ‘Is het al tijd voor de lunch?’ Alsof je met pensioen bent.

Links van het midden ga ik stemmen, wat vergeleken met vorige verkiezingen een persoonlijke ruk naar rechts is.

Herlas Greg Thomas’ threshholds en bleef ditmaal hangen bij het gedicht ‘grey’, en dan met name bij de laatste regel ‘ysea’ (zie foto hieronder). Hoe moet die begrepen worden: y sea ? wai see ? why sea ? why see ? you see ? you see sea ? you see/sea ? you se(e)(a) ?

Maar Schots (Thomas is een Schot) doet dit gedicht wel aan.

sur place | Miriam Van hee

Herlas onlangs de bundel ook daar valt het licht van Miriam Van hee, die in 2013 verscheen en werd genomineerd voor de VSB Poëzieprijs. Tegen de verwachting in bevielen de gedichten me nu wél goed, zó goed dat ik stante pede het Van hee handboek (PoëzieCentrum, 2022) aanschafte, las en aan liefhebbers van kritische literatuur kan aanbevelen. Toen ik destijds alle genomineerden voor de VSB Poëzieprijs besprak had ik Van hees bundel nog aan de kant gezet als ‘afgezaagd, belegen’, maar daar kom ik nu op terug.

In Van hees bundel trof ik op een opgevouwen A4’tje mijn bespreking uit 2014 aan, die zich toespitst op het openingsgedicht, dat ik als exemplarisch voor ook daar valt het licht beschouwde. Hieronder eerst het openingsgedicht, daarna wat ik er toentertijd van vond en tot slot mijn bijgestelde mening.

Text within this block will maintain its original spacing when publishedsur placebeneden ligt het dorp, het lijktalsof het alles heeft, een toreneen plein, een brug, een achtergrondeen eikenwoud waarin de windtekeer kan gaan, en huizende luiken zijn gesloten, vlekkenlicht bewegen op de aarden weghet is een wonder, zo bewoonbaarals de wereld is, dat druivenkunnen groeien in zulke harde gronden de wingerd schaduw geeftzonder bedoeling, de appelboomdraagt appels nog, kleine, rode dievoor niemands ogen zullen vallenals hun tijd gekomen is *

Toen: ‘Wat mij als eerste opvalt aan dit gedicht is de vlakke, nagenoeg stijlloze stijl: er komen geen ongebruikelijke woorden in voor, het is niet bijzonder klankrijk, de syntaxis is alledaags en ik heb er geen stijlfiguur in kunnen ontdekken. Hier is sprake van een zakelijk gedicht dat communiceert zonder stilistisch vertier. Waarmee ik het gedicht niet wil bekritiseren: functionele schrijverij wijst vaak op dichters die op zoek zijn naar waarheid en van dergelijke queesten houd ik wel.

‘Een dorp dus dat alles heeft, behalve het eeuwig leven. Het wordt kinderlijk eenvoudig en met vermijding van elke abstractie neergezet: een toren, een plein, een brug, wat bos, slaperige huizen, een gaard met druiven en een appelboom. Een plek kortom waar men wonen en leven kan. De ongekunstelde verwondering hierover van Van hee is van een ontroerende onnozelheid. Alsof het voor de eerste maal tot haar doordringt dat wij onze dagen hier op deze aardkloot slijten. En dan in de afsluitende regels het besef dat alles voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij zal gaan: rode appels die zullen vallen als hun tijd gekomen is. De vergankelijkheid dus, die ook tot uitdrukking komt in een bijbetekenis van de titel van het gedicht: surplace, de balancerende stilstand op een fiets, die slechts enige tijd kan worden volgehouden.

‘Al met al een gedicht waarin weliswaar met ijver en toewijding maar helaas ook op oubollige wijze een onsterfelijke waarheid wordt verkondigd: hier is sprake van naïef imagisme van middelmatige kwaliteit.’

Nú zou ik dit gedicht niet meer als onnozel, oubollig of middelmatig karakteriseren. Er zit een subtiele ondertoon in die ik destijds bewust of onbewust moet hebben genegeerd. Van hees verwondering over de bewoonbaarheid van de wereld gaat gepaard met een besef van het leed dat eveneens harde realiteit is. Toespelingen hierop worden op vernuftige wijze onder de aandacht van de lezer gebracht. Van hee zet meerduidigheid en bijklank in om over te brengen wat iedereen wel weet maar graag vergeet: dat er zich onder de huid van elk oord dingen afspelen, waaraan liever geen openbaarheid wordt gegeven.

Al in de eerste regels verwijst de zinsnede ‘lijkt / alsof het alles heeft’ naar de schone schijn die door en in het dorp wordt opgehouden: wat je ziet lijkt mooi, maar dat is het niet of niet allemaal, ieder huisje heeft nou eenmaal zijn kruisje. En op dit besef wordt in het vervolg van het gedicht voortdurend gezinspeeld. Zo wordt het dorp een ‘achtergrond’ toegedicht, waarmee niet alleen naar een decor wordt verwezen maar ook naar diepere oorzaken of beweegredenen en zaken die vroeger gedaan of geleerd zijn. Ook een passage als ‘waarin de wind / tekeer kan gaan, en huizen / de luiken zijn gesloten’ hint op aangelegenheden die zich aan het oog onttrekken. En neem nou deze toespelingen: ‘vlekken // licht bewegen’ en ‘kunnen groeien in zulke harde grond / en [dat] de wingerd schaduw geeft / zonder bedoeling’. Het leven is vol doornen en distels, een vallen en opstaan. En dat opstaan mag gezien worden, maar dat vallen doen we het liefst als appels ‘voor niemands ogen’.

Wie ‘sur place’ vluchtig leest ziet alleen wat er zich aan de oppervlakte bevindt, dringt er niet in door. Wat jammer is. Want er valt in dit op het oog idyllische dorp zoveel meer te ontdekken. Mijn petje af.

ook daar valt het licht, Miriam Van hee, De Bezige Bij, 2013 (#ad)

Van hee handboek, Carl De Strycker & Yves T’Sjoen (red.), PoëzieCentrum, 2022 (#ad)

Opeens valt het

© Ton van ’t Hof, 2023

De zon, Greg Thomas

Zo zie ik ze graag.

threshholds, Greg Thomas, Timglaset, 2023

Blotevoetenpad, Opende

Van ’t Hof, A.T. (2023). Blotevoetenpad, Opende [Digitale tekening].

Een sympathieke redenering

In zijn uiteenzetting Aan de randen van het rijk. Een Staat van de Poëzie, die hij in september uitsprak voor een Brussels publiek, bepleit Frank Keizer een meer toekomstgerichte poëzie, waarin wordt gepoogd om 'de nieuwe mens' voorstelbaar te maken in deze tijd van 'vernietiging, ontbinding en een trage uitschakeling van onze toekomst'.

In het zorgvuldig opgebouwde betoog voert Keizer aan dat het nadenken door literatoren 'over de band tussen literatuur en gemeenschap, over politiek en literatuur, over esthetiek en politiek' in de jaren negentig stagneerde uit angst voor blootstelling aan ideologieën. Het intellectuele debat werd bloedeloos en de sociale en politieke betrokkenheid vlakte af. Maar nu we 'op een sociaal-ecologisch breukvlak' staan, 'waarop het vooruitzicht van ons eigen uitsterven ineens een tastbare mogelijkheid is geworden', is vormgeving van veranderingen hard nodig. En bij vormgeving komt verbeelding om de hoek kijken. Waarop Keizer laat volgen dat poëzie als 'scheppende opstand' 'het reservoir kan zijn waaruit een nieuwe verbeelding ontstaat'. Door te experimenteren in confrontatie met de maatschappij en 'de randen van het rijk' op te zoeken, kunnen dichters 'ontwaren hoe de contouren van de toekomst eruit zouden kunnen zien'.

Een sympathieke redenering waaruit veel vertrouwen in poëzie en poëten blijkt en waarop maar weinigen zullen brommen. Mede vanwege het geringe bereik van poëzie zou ik wel willen opmerken dat poëzie eerder een dan 'het reservoir' is waaruit verbeelding kan worden geput. Bovendien weet ik uit ervaring dat scherp toekomstgericht denken training en motivatie vereist en ook daarom niet voor iedereen is weggelegd. Ik moet er niet aan denken dat iedere dichter de heilsprofeet gaat uithangen.

Voorts laat het boek Barricadepoëzie, dat in 2021 onder redactie van Johan Sonnenschein en Kornee van der Haven verscheen, zien dat 'activistische poëzie' vandaag de dag in een traditie staat en, hoewel door een klein aantal dichters beoefend, sinds de tweede helft van de negentiende eeuw niet meer uit de Nederlandstalige poëzie is weggeweest.

Iedere dichter kiest zijn of haar eigen onderwerp, en zo moet het ook zijn. Daarbij ken ik maar weinig poëzie waaruit geen enkele maatschappelijke betrokkenheid spreekt. Nee, ik maak me geen zorgen over de huidige staat van de poëzie of waar hij ook henen mag gaan. Over het vlot vinden van uitwegen uit hedendaagse maatschappelijke problematieken ben ik minder gerust. Als poëzieliefhebber en geëngageerd burger ben ik dan ook nieuwsgierig naar nieuwe activistische en toekomstgerichte gedichten.

Barricadepoëzie. Lyrisch activisme sinds 1848, onder redactie van Johan Sonnenschein en Kornee van der Haven, EPO, 2021 (#ad)

Parijs, 1848

Fjildbuorsterwei, Brantgum

Van ’t Hof, A.T. (2023). Fjildbuorsterwei, Brantgum [Digitale tekening].

Alle registers open | Mark van der Schaaf

Herlas naar aanleiding van een Facebookherinnering Eekhoornoase van Mark van der Schaaf, een chapbook dat in 2013 bij Stanza verscheen. Er staan elf flarfgedichten in, die tien jaar later nog niets aan kracht hebben ingeboet. Bovendien hebben sommige onder invloed van actuele ontwikkelingen nieuwe ladingen gekregen. Redenen waarom je aan herlezen plezier beleven kunt. Ik pleit voor een prijs die met terugwerkende kracht ook aan bundels van tien of twintig of meer jaar oud kunnen worden uitgereikt.

Mijn favoriete gedicht uit Eekhoornoase? Na lang wikken en wegen koos ik evenals A.D. destijds voor het transcendente 'Alle registers open':

Text within this block will maintain its original spacing when publishedALLE REGISTERS OPENSoms vang ik een duif die ik lijk dood te drukkenmaar dan begin ik te strelen in een prachtige opwellingvan emotie.Op een van die zeldzaam heldere dagenfungeer ik als kruispunt op de snelweg naar de hemelen overal vallen buiten zichzelf geraakte lichamenzij – geabstraheerd tot een tijdloos ideevan edele eenvoud en stille verhevenheid. *

Hoewel dit gedicht zich maar half laat uitleggen lijkt het om een bovenzinnelijke ervaring te draaien: met een duif aan de borst neemt de ik-figuur vallende lichamen waar, die in extase zijn geraakt of bij wie alle stoppen zijn doorgeslagen. Zou hij of zij zich soms Petrus wanen, vraag je je af, die 'als kruispunt' beslist of iemand naar de hemel of de hel mag doorreizen? En zijn die vallende lichamen wellicht door Petrus' beslissingen, positief dan wel negatief, buiten zichzelf geraakt? Je kunt je er iets bij voorstellen. Waarna de afsluitende strofe de lezer weer met beide benen op de grond zet: de vallende buiten zichzelf geraakte lichamen zijn een abstractie, een (religieus?) idee, waarvan je 'de edele eenvoud en stille verhevenheid' overigens kunt betwijfelen. Je zult Petrus maar zijn en mensen moeten beoordelen op hun daden. 'Het onderscheid tussen goed en kwaad,' poneerde filosoof David Hume al langer geleden, 'is een onderscheid dat de rede niet kan maken.' Van der Schaaf heeft ingewikkelde materie in fraaie bewoordingen verpakt.