Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 24

Zelfdestructie

Begin jaren zestig was de nucleaire wapenwedloop in volle gang. De zelfdestructieve uitwerking van een kernoorlog hield Oppen bezig. Meer dan eens sneed hij deze kwestie aan:

TIJDPERK VAN DE RAKET

Ik herinner me een vierkant stukje van New Yorks Hudson dat glinsterde tussen pakhuizen in.
Moeilijk om dicht bij het wervelende water onder de aanlegsteiger
Te komen, bedekt met olie het schip aan de aanlegsteiger
Een stalen wand: tonnen in het water,

Wijdte.
De hand om vast te houden.
Benen om te lopen.
Het oog ziet! ’t Stroomt naar ons toe van hier tot Jersey verknoopt met de heldergrijze lucht!

Word het domein van de naties.

Mijn liefste, mijn liefste,
We zijn in gevaar
Het finale gevaar weet je. Kijk
Zover het oog reikt: ruimte
Die levendbarend is:

Plek van de geest
En het oog. Die ons kan vernietigen,
Zichzelf herschikken en zijn eigen
Oerkettingreactie in gang zetten kan.

///

Over bovenstaand gedicht, dat ook een metafysische dimensie heeft, merkte Oppen in een brief nog op: ‘Yes: the poem says that I don’t like to die.’

‘Het gezichtsvermogen,’ benadrukte hij in hetzelfde schrijven, ‘schept het menselijke universum.’ Hetgeen de sleutel van het raadselachtige gebod ‘Word het domein van naties’ is, dat ons opdraagt om wat we gewaarworden tot onze wereld te maken.

En zie dan ook het gevaar van kernraketten, vervolgt de dichter in de laatste twee strofes, die ons bestaan vernietigen kunnen.

Kind-zijn

Telkens als ik George Oppens gedicht ‘From a Photograph’ lees raak ik ontroerd, omdat ik ook een dochter heb. Knap is de wijze waarop in de tweede strofe het kind in ons weer even tot leven wordt gewekt, dat ooit op kon gaan in verwondering en vanzelfsprekendheid.

VAN EEN FOTO

Haar armen om me heen – kind –
Om mijn hoofd, knuffelend met haar hele armen,
Hele armen alsof ik een geliefde en autochtone kei was,
De appel in haar hand – haar appel en haar vader, en mijn neus platgedrukt
Tegen de kraag van haar winterjas. Daar op de foto

Dat is het kind dat de tak is
Waar we van vallen, waar braam zou staan,
Kreupelhout, braam in de vroege winter
Met zijn verstuivende sneeuw die van ons was
Moet ze gedacht hebben, voor haar.

///

PS Autochtoon gesteente is, in tegenstelling tot een zwerfkei bijvoorbeeld, daar gevormd waar het wordt aangetroffen.

Samengedromd

Toen George Oppen in 1960 naar New York City terugkeerde, was hij daar sinds de oorlog niet meer geweest. De stad was veranderd, gegroeid. Hij keek zijn ogen uit en schreef over deze hernieuwde kennismaking een vijfdelig gedicht, ‘Tourist Eye’, opgenomen in The Materials, waarvan ik het laatste deel vertaalde:

5.

De binnenstad
Krioelt. Zeker de oudste stad,

Het lijkt wel de oudste stad van de wereld. Hoewel zij er nieuw in zijn.

Maar ook zij kunnen een vuist
Maken, de kracht van dreiging. Na de krantenkoppen van gisteravond

Zien de straten er nog hetzelfde uit,
Hoewel ze in gevaar zijn,

Allerminst veilig, de toppen van gebouwen
Niet gewaarschuwd en niet te waarschuwen.

///

Wederom stipt Oppen het thema talrijkheid aan, dat hij in Of Being Numerous verder zal uitwerken. In dit vers wijst Oppen op de mogelijkheid van oproer, verzet op grote schaal, waartoe een samengestroomde menigte ook in staat is.

Bootheid

Van jongs af aan zeilde Oppen hartstochtelijk en hij zou dat tot in de herfst van zijn leven blijven doen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we in The Materials, een bundel vol levenslessen en piekervaringen, een gedicht over zeilen aantreffen. Het draagt de opmerkelijke titel ‘Product’, die niet alleen verwijst naar de zeilboot als voortbrengsel van menselijke arbeid, maar ook naar Oppen zelf, gevormd door alle zeiltochten die hij maakte.

PRODUCT

Niets mooier in Nieuw-Engeland dan de boten.
Elke zichzelf, zelfs de verf wit
Telkens schommelend op elke golf
Voor anker, mast
En tuigage stevig deel ervan
Gloednieuw van het droge gereedschap
En de droge Nieuw-Engelse handen.
De boeg rijst, vindt de golven
Die de romp accepteert. Ooit liet iemand
Een kommetje drijven
En daar was, voor iedereen te zien, voor alle kinderen,
Zelfs de Nieuw-Engelsman,
Bootheid. Wat ik heb gezien
Is alles wat ik heb gevonden: mezelf.

Oppen en het volk

Hoewel Oppen van goede komaf was en financieel onafhankelijk, zijn vader was diamanthandelaar, voelde hij sympathie voor het gewone volk, waaraan hij o.a. gestalte gaf door zich actief in te zetten voor de rechten van arbeiders en zelf als fabrieksarbeider, timmerman en schrijnwerker aan de slag te gaan. Voor Oppen was Jan met de pet een belangrijke drijfkracht van de samenleving. Het stak hem dat de schijnwerpers maar zelden op de gewone man worden gericht. Het gedicht ‘Debt’ lijkt dan ook uit een zekere schuldbewustheid te zijn voortgekomen.

SCHULD

Dat ‘deel
Van het bewustzijn
Dat verricht’:

Een verdienste, dus, een vaardigheid
Werkbanken betreffend en de schok

Van de stans waar panklaar op het stalen blad
Het verwerkte onderdeel –

Nieuw!
En imperfect. Niet zo perfect
Als de matrijs die ze maakten
En imperfect was. Gecontroleerd

Op tolerantie

Tussen de pin-ups, mededelingen, conversiegrafieken
En vaardigheden, waar zo zelden aandacht voor is.

Iets toevoegen

Een deel van Oppens correspondentie is gebundeld in The Selected Letters of George Oppen, Duke University Press, 1990. Op zoek naar Oppens opvattingen rond poëzie en schrijverschap herlas ik zijn brieven uit 1959 en noteerde de volgende uitspraken:

‘Ik heb onafgebroken geschreven – ik denk wel zo’n acht uur per dag, om de achterstand in te halen van de dingen die ik heb willen zeggen. Maar ik schrijf verschrikkelijk langzaam – een wereldrecord, geloof ik. En wat ik probeer te doen, vind ik heel moeilijk. Tegelijkertijd lijkt het zinloos om nog langer te zwijgen.’

‘Een goede dichter zijn is nogal een ding op zichzelf. Een goede dichter zijn betekent iets toevoegen.’

‘Je moet je eigen weg vinden en zelf denken. […] Je moet uitgaan van je eigen percepties, niet je overtuigingen beargumenteren. […] Want daarin schuilt de enige hoop: oorspronkelijke oprechtheid.’

Jezelf zijn is uniek zijn. Oppen heeft me hiervan doordrongen. Good old George.

Samenzijn

George Oppen bracht zijn eerste levensjaren in New Rochelle door, een stadje dat niet ver van New York City aan de Long Island Sound ligt. Begin jaren zestig zocht hij zijn geboortehuis nog eens op:

GEBOORTEPLAATS: NEW ROCHELLE

Terug naar dat huis
En de keien uit mijn jeugd – Ze zijn goed bewaard gebleven.

Een wereld aan dingen.

Een oudere man,
De knokkels van mijn hand,
Zo knokkelig! Ben ik dat?

Het huis
Ooit van mijn vader, en de grond. Er zit een kleur uit zijn tijd
In het zonlicht.

Een generatiespoor.
Het vraagt om aandacht. Mijn kind,
Nu geen kind meer, ons kind
Dat niet helemaal alleen is in een eenzame wereld die wordt getroffen door tijd
Als stenen in de zon. Wij niet.

Een mijmering over de dingen die voorbijgaan en die eindigt bij de constatering dat niet alles even vergankelijk is. Of even eenzaam. Mensen houden elkaar gezelschap.

Testbericht

Test, test, test …

08.12.2023

Niet wat maar dát ik schrijf, teken. Dat er iets en niet niets. Wat een kernachtige poëtica is.

Veel gedaan de afgelopen dagen, echt.

‘In het begin waren we gewoon, en daarna kwam de taal,’ antwoordde een dichter op een vraag naar ‘het idee van een zondeval, van een moment waarop de mens met de rest van de wereld heeft gebroken.’

Gewoon?

Als Jurriaan Benschop in De berg van Cézanne beweert dat Rothko je met zijn schilderijen brengt ‘bij datgene wat aan vorm voorafgaat. En daarmee bij iets dat niet echt voorstelbaar of denkbaar is. Het grote niets, kun je zeggen’, dan geloof ik daar geen woord van, blijf ik in elk geval achter. Wie naar Rothko’s werk kijkt ervaart wat vorm en kleur in essentie zijn of kunnen zijn. Daar schuilt de grote aantrekkingskracht in. Dat is niet niets. Maar die essentie laat zich niet of nauwelijks in woorden vatten.

Zonder titel, digitale tekening, 2023

Spreeuwen