Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 26

Blotevoetenpad, Opende

Van ’t Hof, A.T. (2023). Blotevoetenpad, Opende [Digitale tekening].

Een sympathieke redenering

In zijn uiteenzetting Aan de randen van het rijk. Een Staat van de Poëzie, die hij in september uitsprak voor een Brussels publiek, bepleit Frank Keizer een meer toekomstgerichte poëzie, waarin wordt gepoogd om 'de nieuwe mens' voorstelbaar te maken in deze tijd van 'vernietiging, ontbinding en een trage uitschakeling van onze toekomst'.

In het zorgvuldig opgebouwde betoog voert Keizer aan dat het nadenken door literatoren 'over de band tussen literatuur en gemeenschap, over politiek en literatuur, over esthetiek en politiek' in de jaren negentig stagneerde uit angst voor blootstelling aan ideologieën. Het intellectuele debat werd bloedeloos en de sociale en politieke betrokkenheid vlakte af. Maar nu we 'op een sociaal-ecologisch breukvlak' staan, 'waarop het vooruitzicht van ons eigen uitsterven ineens een tastbare mogelijkheid is geworden', is vormgeving van veranderingen hard nodig. En bij vormgeving komt verbeelding om de hoek kijken. Waarop Keizer laat volgen dat poëzie als 'scheppende opstand' 'het reservoir kan zijn waaruit een nieuwe verbeelding ontstaat'. Door te experimenteren in confrontatie met de maatschappij en 'de randen van het rijk' op te zoeken, kunnen dichters 'ontwaren hoe de contouren van de toekomst eruit zouden kunnen zien'.

Een sympathieke redenering waaruit veel vertrouwen in poëzie en poëten blijkt en waarop maar weinigen zullen brommen. Mede vanwege het geringe bereik van poëzie zou ik wel willen opmerken dat poëzie eerder een dan 'het reservoir' is waaruit verbeelding kan worden geput. Bovendien weet ik uit ervaring dat scherp toekomstgericht denken training en motivatie vereist en ook daarom niet voor iedereen is weggelegd. Ik moet er niet aan denken dat iedere dichter de heilsprofeet gaat uithangen.

Voorts laat het boek Barricadepoëzie, dat in 2021 onder redactie van Johan Sonnenschein en Kornee van der Haven verscheen, zien dat 'activistische poëzie' vandaag de dag in een traditie staat en, hoewel door een klein aantal dichters beoefend, sinds de tweede helft van de negentiende eeuw niet meer uit de Nederlandstalige poëzie is weggeweest.

Iedere dichter kiest zijn of haar eigen onderwerp, en zo moet het ook zijn. Daarbij ken ik maar weinig poëzie waaruit geen enkele maatschappelijke betrokkenheid spreekt. Nee, ik maak me geen zorgen over de huidige staat van de poëzie of waar hij ook henen mag gaan. Over het vlot vinden van uitwegen uit hedendaagse maatschappelijke problematieken ben ik minder gerust. Als poëzieliefhebber en geëngageerd burger ben ik dan ook nieuwsgierig naar nieuwe activistische en toekomstgerichte gedichten.

Barricadepoëzie. Lyrisch activisme sinds 1848, onder redactie van Johan Sonnenschein en Kornee van der Haven, EPO, 2021 (#ad)

Parijs, 1848

Fjildbuorsterwei, Brantgum

Van ’t Hof, A.T. (2023). Fjildbuorsterwei, Brantgum [Digitale tekening].

Alle registers open | Mark van der Schaaf

Herlas naar aanleiding van een Facebookherinnering Eekhoornoase van Mark van der Schaaf, een chapbook dat in 2013 bij Stanza verscheen. Er staan elf flarfgedichten in, die tien jaar later nog niets aan kracht hebben ingeboet. Bovendien hebben sommige onder invloed van actuele ontwikkelingen nieuwe ladingen gekregen. Redenen waarom je aan herlezen plezier beleven kunt. Ik pleit voor een prijs die met terugwerkende kracht ook aan bundels van tien of twintig of meer jaar oud kunnen worden uitgereikt.

Mijn favoriete gedicht uit Eekhoornoase? Na lang wikken en wegen koos ik evenals A.D. destijds voor het transcendente 'Alle registers open':

Text within this block will maintain its original spacing when publishedALLE REGISTERS OPENSoms vang ik een duif die ik lijk dood te drukkenmaar dan begin ik te strelen in een prachtige opwellingvan emotie.Op een van die zeldzaam heldere dagenfungeer ik als kruispunt op de snelweg naar de hemelen overal vallen buiten zichzelf geraakte lichamenzij – geabstraheerd tot een tijdloos ideevan edele eenvoud en stille verhevenheid. *

Hoewel dit gedicht zich maar half laat uitleggen lijkt het om een bovenzinnelijke ervaring te draaien: met een duif aan de borst neemt de ik-figuur vallende lichamen waar, die in extase zijn geraakt of bij wie alle stoppen zijn doorgeslagen. Zou hij of zij zich soms Petrus wanen, vraag je je af, die 'als kruispunt' beslist of iemand naar de hemel of de hel mag doorreizen? En zijn die vallende lichamen wellicht door Petrus' beslissingen, positief dan wel negatief, buiten zichzelf geraakt? Je kunt je er iets bij voorstellen. Waarna de afsluitende strofe de lezer weer met beide benen op de grond zet: de vallende buiten zichzelf geraakte lichamen zijn een abstractie, een (religieus?) idee, waarvan je 'de edele eenvoud en stille verhevenheid' overigens kunt betwijfelen. Je zult Petrus maar zijn en mensen moeten beoordelen op hun daden. 'Het onderscheid tussen goed en kwaad,' poneerde filosoof David Hume al langer geleden, 'is een onderscheid dat de rede niet kan maken.' Van der Schaaf heeft ingewikkelde materie in fraaie bewoordingen verpakt.

Zandenpad, Peebos

Van ’t Hof, A.T. (2023). Zandenpad, Peebos [Digitale tekening].

Weier, Tijs van Bragt

Weier is een beklemmende bundel, waarin het verlies van een liefde wordt verwerkt, in haarfijne bewoordingen, zoals we van Tijs van Bragt gewend zijn. In het openingsgedicht wordt de pijn ontvouwt:

Text within this block will maintain its original spacing when published‘er zit een etterend hart in mij verborgen / als een gezang van doornen ruist het in mijn borst’

Het besef en de aanvaarding vinden tijdens rondzwervelingen door het Zeeuws-Vlaamse landschap plaats:

Text within this block will maintain its original spacing when published‘ik onthoud de namen van mijn lief / bij het suizend gezang van kreken // het gouden strootje in haar schaamstreek / haar mond bewaar ik’

Treffend is de metafoor voor het gevoel van eenzaamheid: als een ‘mot die tegen het raam blijft vliegen’. En ook de ontoereikendheid van het woord komt aan bod: ‘de liefde is uit te spreken maar onaanraakbaar’. Maar als het de ik-figuur in het tweeluik ‘ademroof’ bijna te veel wordt is de vrijmaking daar:

Text within this block will maintain its original spacing when publishedeen paard drinkt verdriet uit een poellegt zijn hoofd in je nek en dampt in je halswat is een aards woord voor verlossing?je zocht naar een zwaard om een paardmaar vond lommer –een mooier woord voor schaduw *

Het verlies wordt geaccepteerd en de velden kunnen weer onbevangen doorkruist worden, op zoek naar de ultieme regel. Op dit punt werd me de eerder gemaakte vergelijking ‘poëzie is een zwezerik’ duidelijk.

De zwezerik bevindt zich bij de mens achter het borstbeen, vlak bij het hart. Het orgaan vervult een functie in je afweersysteem en is tot in de puberteit actief, waarna het verschrompelt. De zwezerik heeft dan al zorggedragen voor de aanmaak van geheugencellen, waarin de blauwdruk wordt bewaard voor afweerstoffen tegen bacteriën en virussen.

Poëzie als afweer tegen verdriet, en andere pijnen.

Het is geen toeval dat het laatste vers van de bundel er eentje van een opgewekte bard is:

Text within this block will maintain its original spacing when publishedonderdeel van systemen, vonken en sterrenaan een tak traagt het mos met zijn antenneser hangen zwaluwnesten in de spanten van de schuurde hop gemist, geen fuut gezienje weegt een pinksterbloem in beide handenop de laatste veerboot begint een vluchteling te zingen *

Weier is opnieuw, na Bonterik Sterrenzager, een messcherpe bundel van een onvervalste lyricus.

Weier, Tijs van Bragt, De Kaneelfabriek, 2022 (#ad)

26.10.2023

Van jongs af aan ben ik gefascineerd door de aanblik die de lucht boven mijn hoofd biedt, de wolken die erin drijven, de kleuren die worden verspreid, de oneindige ruimte. En elke tekening die ik ervan maak is een poging om deze fascinatie te begrijpen, beter te begrijpen.

25.10.2023

24.10.2023

Hoeveel moet je lezen om een beetje te weten wat er zich jaar in, jaar uit in de Nederlandstalige poëzie afspeelt? Veel, gok ik. En welke bundels zouden dat dan moeten zijn? Zeg het maar. En wie is of heeft zich belast met deze taak? Niemand, vermoed ik. Deskundigheid met betrekking tot poëzie is een probleem in ons taalgebied. <> Hing een deur af, een oude tweedehands deur, massief grenen, geel glas. Een heel karwei, niets paste. <> Wandelde onder een paarse paraplu op en neer naar de buurtsuper voor een kilootje rode uien. <> Kreeg Weier van Tijs van Bragt binnen, eindelijk weer eens een bundel van normale omvang! <> Schreef het zesde gedicht voor de derde en laatste serie. Nog zes gedichten te gaan, de bundel nadert zijn voltooiing.

Text within this block will maintain its original spacing when publishedUITDIJENDE SAMENHANGJe volgt je gedachtenals een schaduw en belandtwaar zij belanden, met de potenin vette klei of dicht bos dat in dikke mistverdwenen is, en je gevoelens lopen jede hele tijd hinderlijk achterna of haal ik nu tochdingen door elkaar? En dit alonder strenge bewakingvan het gedicht dat het vastgelegde probeertte ordenen volgens gebruikelijke concepten als subjecten moraal. Alsof je met een reddingsvest probeertde oceaan over te zwemmen. *

22.10.2023