Alta Cloete's Blog: www.altacloete.wordpress.com, page 25

Nuut van Dibi Breytenbach: Heiliger

[image error]Hendrik skiet uiteindelik ’n sluwe rondloperhond. Die eerste koeël mis rakelings, maar die tweede is sekuur. Nou is die oud-soldaat in ’n goeie bui. Dit is byna Kersfees en dinge tussen hom en Amalia wil-wil lyk of dit kan uitwerk.

Toe gebeur dit: Die plaaslike speurder, Buthelezi, daag op en slaan Hendrik in boeie. Die klag? Sy buurman se seun is dood en daardie opslagkoeël word verdink.

Dadelik word hierdie insident ’n rasse-voorval, want die seun is swart. Die gemeenskap is woedend en die onbevoegde blanke speurder wil wys dat hy nie ’n wit man sal laat wegkom met moord nie.

Hendrik weet hy het die seun nie geskiet nie, maar hoe bewys hy dit?

Die teks is briljant, want so gereeld gebeur dit dat stinkryk mense wegstap van ’n moordsaak op grond van tegniese punte. Die publiek voel dan verraai. Nou gooi Breytenbach die leser in die diepkant in, want ons het simpatie met Hendrik, maar die redes waarom die reg nou skynbaar onreg pleeg teenoor hom, is presies dieselfde wat ons as gewone sterflinge vra wanneer tegniese detail in hofsake ter sprake kom.

Saam met Hendrik beleef ons magteloosheid in die stinkende tronk- en hofselle terwyl die regslui en die polisie kibbel.

Breytenbach is ’n regsgeleerde en met hierdie boek sleep sy die leser saam met haar. Dit is ’n naelbyter, want natuurlik wil almal weet hoe die seun gesterf het. Gaan Hendrik oud word in die tronk?

Stukkie vir stukkie word die gebeure aanmekaar gelas en die reg se tentakels word beleef soos nog nooit te vore in Afrikaans nie.

Dibi Breytenbach se eerste twee boeke was goed. Hierdie een plaas haar onder die voorste krimiskrywers in ons land. Heiliger sal ewe goed verstaan word in plekke soos die VSA waar die onreg van die regsproses dikwels afhang van ’n mens se geld, aldan nie.

LAPA Persvrystelling

Water: Hoe lyk die toekoms?

[image error]Laaste stukkie van my en Naomi Meyer se gesprek op Litnet. Ek wil tog beklemtoon dat hierdie posts nie bedoel is om paniek te saai nie, maar om mense (en veral myself!) te help om ons koppe so te swaai dat ons die krisis kan hanteer wanneer hy kom.

Voorspel vir my die land se watertoekoms oor ’n paar jaar. Anders kan jy net vertel hoe jy dink mens kan saamleef met ’n nuwe normaal van baie minder water.

’n Paar jaar gelede was daar al ’n advertensie wat gesê het die volgende wêreldoorlog gaan nie oor grond uitbreek nie, maar oor water. Ek dink nie dis ’n onrealistiese scenario nie. Ek sien ons land se watertoekoms as nogal taamlik donker. Die huidige krisis in die Wes-Kaap gaan nie deur een goeie reënseisoen opgelos word nie. Ons probleme gaan nie sommer weggaan nie.

Mense verskil natuurlik oor aardverwarming of nie, maar vir my as leek lyk dit beslis of natuurverskynsels hewiger word – droogtes word intenser en wanneer die reën kom, kom dit met geweld, soos ons die afgelope week in die Kaap aan ons lyf gevoel het. Ons sal moet leer om daarvoor voorsiening te maak, oa deur te skep as dit wel reën.

Hopelik leer ons owerhede uit die huidige krisis en word alternatiewe maniere van watervoorsiening in die toekoms ’n werklikheid. Ons kan eenvoudig nie meer bekostig om drinkbare water vir allerhande ander goed te gebruik nie.

Ek dink dus ons moet eenvoudig aanvaar ons leef in ’n waterskaars land en ons lewens daarvolgens inrig. Dit kan gedoen word. Dit kan selfs tot persoonlike groei en ’n rustiger lewenstempo lei. Mens kan gewoond raak aan baie dinge. En jy kan in die proses ’n groter waardering vir die gawes van die natuur ontwikkel en leer om meer bewustelik en met groter dankbaarheid te leef.

Volledige gesprek by http://www.litnet.co.za/waterskaarste-praktiese-wenke/

 

Afskeid en verlies …

My gedagtes pas na die afskeid van my geliefde Hilde-hond – met behulp van wortelkoek en cappuccino … [image error]

Vandag weet ek opnuut: Verlies is deel van die lewe.

En: As jy liefkry, stel jy jou bloot aan seerkry.

Ja, ek weet ek het nie alleenreg op hierdie inligting nie. Die mens weet dit al eeue der eeue lank.

En tog hou ons aan om dinge – en mense – om ons te versamel.

En nie net te versamel nie, maar lief te kry.

Iewers diep binne glo elkeen van ons blykbaar steeds ons sal ‘n manier vind om die onafwendbare te systap.

En dis ons redding.

Want wat is die alternatief? Om op jou bed (as jy ‘n bed het) te gaan lê en vir die houe van die lewe te wag?

Nee, die meeste van ons kry dit reg om voort te stoom ten spyte van wat moet kom. (Wanneer depressie kom oorneem, verloor ons daardie energie om voort te gaan. Maar dis ‘n ander storie.)

Maar af en toe bring die lewe jou tot stilstand en raak jy opnuut bewus van die harde waarheid: As jy jou enigsins oopstel vir die lewe, is pyn onvermydelik.

Vandag is dit my hond wat ek verloor het.

Natuurlik was sy die slimste, mooiste, dierbaarste brak wat nog ooit gelewe het.

Dis baie swaar, maar ek kon ten minste die besluit neem wat haar verdere lyding gespaar het.

En ek kan hard probeer om te onthou wat ek altyd (met my tong deeglik in die kies) gepredik het: Dis net ‘n dier; dis nie ‘n mens nie.

In my geliefde Springsteen se woorde oor die belangrikheid én nietigheid van sy musiek: “It is only rock and roll, but it feels a lot like love.” Ja, Bruce, it was only a dog, but the love was very, very real. (En ja, hy het ook wolfhonde. Sowaar.)

Ek dink ook aan Hannah Cornelius se ouers se wyse woorde met dié strekking: As ons moet aanhou dink hoe sy gesterf het, gaan dit ons die afgrond in stuur. Ons kies om die mooie te onthou.

Ek hoop met my hele hart hulle kry dit reg.

En ek kies ook om die mooie te onthou.

My hond se oorweldigende liefde. Haar onvoorwaardelike vergifnis. Hoe ongelooflik móói sy was. Die intelligensie, die entoesiasme, die lewenslus, die spelerigheid, die vertroue.

Ek onthou ook (onder andere):

My ma se sagte ou stem.

My een suster en haar boerbokke.

My ander suster se hok vol konyne waarin ‘n alleen-dogtertjie kon dink en droom.

Nog ‘n suster (Ja, daar was 5!) se “Wag, laat ek jou net gou hierdie een vertel” aan die einde van ‘n gesprek.

Die trots waarmee my nefie vir ons sy Merino-ramme gewys het.

Die ondeunde seuntjie wat sy ouboet eens was.

My ou swaer se goedige irritasie met my antwoordmasjien.

En baie, baie meer.

Daar is ook dinge waaroor ek bitter jammer is. Soos elke harde woord wat ek as ongelukkige tiener teenoor my ou moeder geuiter het.

Daar is ook dinge waaroor ek woedend is. Ek is kwaad vir telers wat deur generasies heen honde teel vir ‘n sekere voorkoms en dan groot gesondheidsprobleme inteel. En ek is bitter kwaad vir elke kankersel in die wêreld, vir daardie enkele bosluis wat Kongokoors oordra, vir hartaanvalle en vir die ouderdom.

Maar nou gaan ek eers in die bed klim en die hartseer en die woede en die berou met ope arms verwelkom.

Vir ten minste ‘n uur.

Dalk moet ek sommer dadelik daarna ‘n nuwe romanse begin. Want dis die een plek waar mens die storie kan stop vóór die verliese toeslaan.

Hier is die Pinterest-blad vir my nuutste stukkie ontvlugting wat pas deur LAPA goedgekeur is: https://za.pinterest.com/altacloete/uitgelewer-aan-die-liefde/

Kom ons spaar water (vervolg)

[image error] Nog ‘n stukkie van my en Naomi Meyer se gesprek op Litnet:

Waar drastiese en permanente verandering nodig is, is by ons tuine. ’n Australiese besoeker het jare gelede sy verbasing uitgespreek omdat Suid-Afrikaanse tuine so Europees van aard is. Intussen het ons darem veel meer bewus geraak van waterwys en inheemse plante, maar daar is steeds groot ruimte vir verbetering. Dis deesdae vir my ’n plesier om op te let hoeveel pragtige vetplanttuine daar nou te sien is. Die dorpie Prince Albert is ’n wonderlike voorbeeld – hulle het daardie les jare gelede al geleer.

Ek het nou tot die gevolgtrekking gekom dat ’n grasperk eintlik ’n effens belaglike instelling is. Is dit regtig sinvol om ’n klomp water en kunsmis te gebruik om iets welig te laat groei – en dit dan met groot moeite telkens weer stomp af te sny? Die meeste van die gras in ons erf is jare gelede al deur ’n klippiestuin vervang en die klein stukkie gras het wonderbaarlik aan die lewe gebly deur die somer. Ek dink nie ek gaan ooit in my lewe weer ’n stuk kikoejoe twee maal per week natspuit nie!

Die grootste belegging wat elke huishouding betyds moet maak, is natuurlik ’n opgaartenk (of sommer ’n paar). Maar dit kos geld – en die pryse is alreeds aan die styg. Daarby is baie erwe eenvoudig nie geskik vir die plasing van ’n tenk nie. Ons kon self nog nie by ’n oplossing uitkom nie. Die beste wat ons op die oomblik kan doen, is ’n emmer onder die enkele geut waaronder ’n emmer wel pas. Ek vermoed ek gaan volgende somer ten minste al die geute afsaag en nog ’n stapeltjie emmers aanskaf. Mens is werklik verstom om te sien hoeveel water kom selfs met net ’n paar millimeter se reën met een enkele geut van die dak af.

Ek dink werklik dis nou ons kans om permanente veranderings aan ons lewenswyse te maak, om nader aan die natuur te leef en in die proses die frenetiese haas waarmee ons leef, ’n bietjie te verminder. Ek dink nie die waterkrisis gaan gou weer weggaan nie, indien ooit. Die dae van ’n kraan oopdraai sonder om ’n gedagte te skenk aan die drinkbare water wat in die drein wegloop, is eenvoudig verby. Al wat dit vra, is ’n bietjie ekstra tyd en moeite. Dis natuurlik juis die tyd wat vir baie mense ’n kwessie is. Maar ek dink nie ons het meer ’n keuse nie.

Dit help nie meer om te kla oor die owerhede wat nie betyds maatreëls getref het nie of die mense wat van elders instroom nie. Dis gegewens waarmee ons nou moet saamleef. Ek dink steeds mense besef nie die waarde van ’n individu wat versigtig met sy water omgaan nie. Ons kan nie meer dink die ou bietjie wat ons dalk mors, maak nie saak nie. Elke druppel maak nou saak.

http://www.litnet.co.za/waterskaarste-praktiese-wenke/

Kom ons spaar water!

[image error]Nog ‘n stukkie van my en Naomi Meyer van Litnet se gesprek oor waterskaarste en droogte en wat ons kan doen. (Skakel vir volledige artikel aan die einde.)

Te min water. Ons beleef dit reeds. Het jy praktiese besparingswenke, terwyl daar nog (bietjie) water is?

Ek sien die huidige krisis as ’n geleentheid om ons hele benadering tot water te verander. Vir my as plaaskind uit ’n droë streek is dit nie so ’n groot verandering nie, hoewel die dorpslewe my wel ’n bietjie bederf het. Ek verstaan egter dat stedelinge verder van die natuur lewe en dalk dinge soos water en vars lug makliker as vanselfsprekend kan aanneem. Daardie tyd is egter nou verby. Ons moet baie vinnig leer om oor elke druppel water wat ons gebruik te DINK. Ons moet leer seerkry as drinkbare water bloot in die drein afloop. Ons moet outomaties probeer om water minstens twee keer te benut, indien nie meer nie.

Die afgelope maande het ons ons huishouding (twee mense en ’n hele paar diere) se watergebruik van agt kiloliter na vier4 verminder deur eenvoudig net versigtig met elke druppel water om te gaan. Mens raak wonderlik gewoond daaraan. Toe ons onlangs in ’n vakansiehuis tuis was, het ons vanselfsprekend die tuin met ons stort- en skottelgoedwater begin natdra.

Ek het verlede winter al net een of twee keer gebad, terwyl ’n warm bad vir jare ’n gegewe was in die winter. (Nee, ek het nie soos my broer as tiener voorgestel het, net een keer in die somer en minder dikwels in die winter gebad nie! Ek het bloot die luukse van ’n warm bad as dit koud is, vir die “lyding” van ’n stort verruil.) Vanoggend (met eindelik sneeu op ons Bolandse berge) het die versoeking vir ’n bad my weer oorweldig – maar toe het ek ’n bondel wasgoed in dié water gewas en net met die masjien uitgespoel. Ons bad het feitlik ’n wit olifant geword.

Onder die stort is natuurlik ’n emmer vir die eerste koue water en vir enige water wat jy kan opvang terwyl jy blitsvinnig stort. (Dit help nogal om ’n lekker rock-liedjie hard aan te skakel en te sorg dat jy klaar is voor die lied klaar is!) Wat vir my die meeste water neem onder die stort, is die afspoel van mens se hare. Ek het my voorgeneem die dag as ons pype opdroog, laat sny ek my hare so kort af dat bitter min ekstra afspoel nodig is. (Ek het tevore al my hare vir Cansa se Shavathon kort laat sny en ek weet hoe bevrydend dit is.)

Die stortwater gaan natuurlik toilet toe. Uit Dibi se wenke het ek eers besef hoeveel skoner die toilet bly as mens nie die toiletpapier vir nommer eens daarin gooi nie. En natuurlik verhoog die papier die kans vir verstopping, met grusame gevolge! ’n Emmertjie met ’n deksel doen die ding vir die papiere. Maak dit gereeld leeg, spoel die emmertjie met ’n bietjie Jik-water uit en geen geurtjie pla jou nie. Die effek van diée klein dingetjie is regtig verstommend – dit is eenvoudig minder dikwels nodig om die toilet te spoel.

In die kombuiswasbak staan my ma se ou emaljeskottel wat al vir baie dinge in hierdie huis ingespan is. Mens besef nie hoeveel water jy gebruik deur net vinnig ’n koppie uit te spoel of jou hande te was nie. In daardie water word die krimpvark se wiel (baie soos ’n hamsterwiel, maar ’n soliede plastiekoppervlak) eers soggens gewas en dan gaan dit na die bedding voor die agterdeur.

Die wasmasjien is natuurlik die grootste watergebruiker. Ek dink ons is verby die punt waar dit genoeg is om die hoeveelheid water aan te pas by die grootte van die wasgoedbondel. En dit spreek vanself dat mens nou twee keer dink voor jy ’n kledingstuk wat net een keer gedra is, in die was gooi. Méér is nodig.

Ons opset is so dat dit bykans onmoontlik is om die gryswater met ’n pyp na buite te lei. Ons dra dus die water met emmers uit tuin toe, wat ’n yslike werk is wanneer mens nie meer so bloedjonk en erg lewenslustig is nie. Maar ons doen dit, want dis nodig. En put tog ’n mate van bevrediging daaruit.

Ons kan beslis baie klere (bv jeans – daar was onlangs ’n artikel wat sê jeans behoort eintlik nooit gewas te word nie!) minder dikwels was. Niemand kom iets oor as beddegoed elke veertien dae ipv weekliks gewas word nie. Handdoeke kan lekker in die son uitgehang word vir ’n verfrissende, waterlose opkikkering.

Ek het juis vanoggend ’n drastiese stap uitgetoets: ek het ’n bondel wasgoed slegs deur die spoelsiklus van die masjien gesit. (Ek praat nou van doodgewone klere van doodgewone dorpsmense, nie olierige oorpakke of bebloede slagtersjasse nie.) Daarmee spaar ek dus die helfte van die water wat normaalweg gebruik word. En dit neem ’n breukdeel van die tyd. Ek het die wasgoed vanaand deeglik bekyk en beruik en ek kon geen verskil agterkom nie.

Volledige gesprek by: http://www.litnet.co.za/waterskaarste-praktiese-wenke/

Droogte en waterskaarste: dieselfde ding?

[image error]Hier is die eerste deel van my en Naomi Meyer van Litnet se gesprek oor die watersituasie in ons land en veral in die Wes-Kaap:

Droogte. Beteken dit vir jou dies elfde a s waterskaarste? Brei asseblief ’n bietjie hierop uit. Ook jou emosies en gedagtes hieromtrent. En kinderdaeherinneringe, waar jy grootgeword het en hoe jy dit toe e rvaar het.

Ek het in die Karoo (Sutherland se wêreld) grootgeword, waar droogte deel van die lewe was en steeds is. Ek onthou hoe my ma in ’n skielike donderbui gehardloop het om haar kuikens te red en dié woorde geuiter het: “Te veel reën is nog erger as te min.” Vandag kan ek daaruit aflei dat sy – soos ek – gewoond was aan periodieke droogtes, maar nooit aan ’n lewensbedreigende waterskaarste blootgestel was nie.

Ek het grootgeword met die besef dat water kosbaar is en altyd spaarsaam gebruik moet word. Vir my is die wenke wat nou gegee word, soos dat jy nie die ketel moet vol tap vir een koppie tee of dat jy die kraan moet toedraai terwyl jy jou tande borsel, hopeloos te min, hopeloos te laat. Dit – en vele ander – is dinge wat in ons huis nog altyd gedoen is. My mening is dat ons nou veel drastieser maatreëls nodig het as hierdie goedjies.

Ons het in die ’70’s, toe ek kind was, natuurlik veel meer basies geleef. Ek besef nou die standaarde vir persoonlike higiëne was eenvoudig nie so hoog soos vandag nie. Ons het in Sutherland se koue in die koshuis slegs op sportaande warm water gehad. Die tussenin aande het ons ge-top&tail in die wasbakkies. Ek onthou dat ons in die winter die lou water uit ons warmwatersakke gebruik het om ons gesig te was. Ek het twee dae aan ’n skoolhemp gedra en hare is een keer per week met vars water uit die tenk gewas. En dan wat vandag vir ons amper ondenkbaar is: die toilet is nie gespoel vir elke klein piepietjie nie!

Ek dink die tyd is ryp om permanent terug te gaan na sommige van daardie ouer praktyke. Ons was destyds honderd persent gesond en gelukkig en beslis nie vuil nie. Cleanliness is next to godliness, dis waar – maar ons sal ons standaarde ’n ietsie moet laat sak, of andersins waterlose skoonmaakplanne maak. (Ek het onlangs gehoor van Saoedi-Arabië se hele vloot vliegtuie wat met ’n waterlose middel gewas word.)

Volledige gesprek by: http://www.litnet.co.za/waterskaarste-praktiese-wenke/

Resensie: Net ‘n mens

[image error]Min karakters het nog so hardnekkig by my gebly soos Willem en Sanet van Net ‘n mens. Met elke storm oor gaywees wat die media tref, besef ek weer eens ek het nie hulle swaarkry oordryf nie. Hulle stryd is fiksie, maar hulle stryd is ook werklikheid vir baie mense. Ook die uitweg van selfdood wat Willem gekies het, is ongelukkig alte dikwels die werklikheid vir gay mense. Riette Rust het my karakters deeglik verstaan. Hier is wat sy oorspronklik vir FMR oor Net’ n mens geskryf het:

Alta Cloete is bekend vir lekkerleesverhale. Hoewel sy al die jare romanses en liefdesromans skryf, is Net ’n mens en sy voorganger, Opdrag van oorkant, ietwat meer gewigtig. Dié skrywer skroom nie om seksuele  en sosiale kwessies aan te spreek nie. Tog is Net ’n mens ’n toeganklike leeservaring. Ook ’n storie vol hoop.

Kort ná ’n bekende skrywer se dood, sterf sy uitgewer ook. Dit word duidelik dat Willem, sy prokureur, en die uitgewer se band nie bloot vriendskaplik was nie. Willem se vrou, Sanet, besef dat daar in haar huwelik iets op seksuele gebied skort, maar sy gee haar groot lyf die skuld en laat haar kosverslawing weer eens seëvier.

Die mense van die plaas Avondrust weet van Willem se homoseksualiteit, maar swyg daaroor. Wanneer Sanet se vriendin, Anneke, uiteindelik die bom loslaat, besef Sanet dat haar man tog nie so betroubaar, gelykmatig of vervelig was as wat sy geglo het nie. Was hy maar! dink sy dan.

Die egpaar se lewe val uitmekaar en hul moeilike kinders maak dinge nie juis makliker nie. Om nie eens van haar konserwatiewe, manipulerende ma, Susan, te praat nie!

Sanet se lewe verander drasties wanneer sy Willem se vriendekring beter leer ken. Daar is die sexy Lisa met die sagte hart wat kwyl oor een van Sanet se seuns; Cheryl-Anne Fortuin met die moeilike verlede en problematiese familie; asook die twee diep gelowige plaasvroue: die ietwat knorrige Theresa Beyers met die wilde hare en Anna Philander wat so graag groen Crocs dra.

En dan is daar Tessie, ’n wees dogtertjie met groot bruin oë, wat ten spyte van Sanet se opstandigheid deel word van haar grein – nes haar lyflike hunkerings en smagting na kos.

Dis opvallend dat die hoof- en newe-karakters elk op hul eie manier ontwikkel. In die proses skets Cloete ’n paar humoristiese tonele. Wat is tog beter as brandewyn om ’n partytjie in ’n plattelandse hotel mee op te kikker?

Daar is nie veel in dié roman wat pla nie, dalk net enkele clichés, soos “die bitter smagting van haar weerlose lyf”. En die woord “oriëntasie”. “Seksualiteit” is sagter en meer modern.

Met Net ’n mens sny Cloete nie net die werklikheid aan van ’n huwelik waarin ’n man eerder sal sterf voor hy bekend maak hy is gay nie, maar ook kwessies soos die letsels wat apartheid gelaat het. Sy slaag boonop meesterlik daarin om die wanpersepsies, hoekoms en skuldgevoelens rondom selfdood realisties en met medelye weer te gee. Tog word die verhaal nooit te swaar nie.

Op bladsy 268 word ’n seksuele ervaring met soveel deernis geskets, dit moet sekerlik een van die mooistes in Afrikaans wees.

Alta Cloete se skryftalent hoort nie gering geskat te word bloot omdat sy vir romantiese fiksie bekend geword het nie. Inteendeel. Net ’n mens is beslis die lees werd.

Nog ’n lekkerleesominibus deur Elsa Winckler: Hoe diep die liefde lê

[image error]Elsa Winckler se vorige omnibus, Liefde langs die Eersterivier het lesers laat vra vir nog. LAPA het geluister. Hierdie omnibus bestaan weer uit drie van Elsa Winckler se vorige Romanzas: Waar liefde lê, Want daar’s skoenlappers en Heldergeel dag.

Waar liefde lê: In Lana se kort joernalistieke loopbaan vertrou die redakteur haar net met berigte oor celebs, tot sy die dag ’n kollega moet uithelp toe ’n omgewingskundige ’n lesing gee. Nie dat dit haar opgewonde het nie, want sy wil oor politiek verslag doen, nie oor “groen aktiviste wat bome loop en omhels” nie. Niemand het haar egter gesê hierdie groen aktivis is so lenig en het sulke blou oë nie; ook nie dat sy passie veel intiemer kan word nie. Hoe klink ’n klimekspedisie Kilimandjaro toe saam met ’n man wat nie net bome omhels nie? Die probleem is: niemand het vir hóm gesê Lana het ’n doodse vrees vir berge nie.

Want daar’s skoenlappers: Gemma is ’n mediese dokter en Nick ’n oorlogsfotograaf. Boonop is Gemma se broer met Nick se suster getroud. Hierdie twee aangetroude familielede het die talent om mekaar verkeerd op te vryf, want kort-kort is daar ’n uitval. Wat hierdie situasie ietwat eienaardig maak, is dat hulle nie hulle hande van mekaar kan afhou nie en gedurig in mekaar se gedagtes is. Toe Nick saam met ander oorlogsfotograwe in Libië gevange geneem word en Gemma terselfdertyd siek word in Haïti, is dit asof ’n onsigbare mag hulle na mekaar toe aantrek.

Heldergeel dag: Vir ’n wynmaker soos Cara is dit sommer ’n helderblou dag wanneer iets goeds gebeur. En ’n heldergeel dag wanneer daar nou regtig iets wonderliks gebeur. Met haar vriendin se broer, Henry, in die omgewing kan die geelste dag egter vaal word. In al die jare sedert sy hom leer ken het, kon hulle mekaar nie verdra nie. Of dink hulle net so omdat hulle eintlik te veel van mekaar hou? Die man se lang lys verskonings help Cara egter net mooi niks!

 

Die (moontlike) ondenkbare: Wanneer die water ophou vloei …

[image error]Dibi Symington, skrywer van die spanningsromans Saliger en [image error]Vrediger het op Vryheid in Noord-Natal die ondenkbare oorleef: Die dag wanneer daar nie meer water by die kraan uitkom nie. Sy het vir my die onderstaande stuk geskryf oor presies hoe sy daardie “oorleef” aangepak het. Ek dink ons hier in die Kaap moet so stadigaan (of redelik vinnig!) begin gewoond raak aan die gedagte dat dit dalk op ‘n kwade dag by ons ook kan gebeur. En ten minste in ons koppe begin planne maak.

Baie dankie, Dibi!

Hoe om te oorlewe in die Einde der Dae

Ek is ‘n vreeslike angstige mens. My lewensbeskouing is apokalipties. Dit was nog altyd. Selfs as kind het ek bevestigend saamgeknik as die dominee Sondae in die kerk preek oor die ellende en plae wat sondaars te wagte kon wees. Die eindtye was van my komdae af net ‘n dagreis ver. Ek het die Oordeel al drie keer aan eie bas gevoel.

Die eerste keer was die enorme droogte van vier en tagtig in Noord Natal, toe ek dertien was. Ek kan onthou hoe die mense gemurmureer het oor die drakoniese waterbeperkings wat destyds deur die munisipaliteit ingestel is: ses kiloliter per gesin per maand, of jy betaal ‘n boete wat jou laat bid vir genade. Op die een of ander manier het ons dit oorlewe. As ek nou daaraan terugdink, was ses kiloliter ‘n hengse klomp water. Deesdae oorlewe ons op vier. As kind het hierdie droogte ‘n geweldige diep indruk op my gemaak en het veroorsaak dat ek in my volwasse lewe geweier het om ooit iewers te gaan bly waar die jaarlikse reënval minder is as 1000mm per jaar is.

Die vier en tagtig-droogte is gebreek met ‘n vloed van Bybelse proporsies. As laerskoolkind in Newcastle het ek in die klas gesit en kyk hoe die sikloon Domoina strome van seën uit die hemele laat val. Waterbeperkings is opgehef en die droogte is iets wat ek in my agterkop gebêre het, vir baie jare. Toe, in 2015, in Vryheid, Newcastle se buurdorp waar ek nou bly, hoor ons die eerste rommelinge van ‘n naderende ramp. Die dam is besig om leeg te loop, fluister mense agter bakhande. Daar is net genoeg water tot Desembermaand.

Niemand het dit ernstig opgeneem nie. Waar in jou lewe het jy al gehoor dat daar nie water is nie? Dit is tog ‘n basiese mensereg. Die rommelinge het egter nie verdwyn nie en in Oktober 2015 het die bo-deel van die dorp se water eerste opgeraak. Weereens het niemand dit opgeneem nie. Mense in die onderdorp het maar aangeneem dis die rykgatte wat weer kla uit gewoonte en goed so. Hulle sit verniet so lekker op hulle troontjies. En toe, in Meimaand 2016 is die hele dorp se water heeltemal klaar. Een oggend het die mense die krane oopgedraai en toe is daar net…niks.

Interessant genoeg het ek iets van hierdie ontkenning van die werklikheid gedurende Maartmaand in die Kaap ervaar toe ek daar was vir die Woordfees. Dit was asof die erns van die situasie so groot is dat mense dit nie kan snap nie. Ons het dit ook hier belewe. Alhoewel groot elektroniese borde langs die snelweg van die lughawe na Stellenbosch op daardie stadium gewaarsku het dat daar slegs 28% bruikbare water in die damme oor was, was daar geen beperkings op waterverbruik in die gastehuise of enige van die fasiliteite wat ek besoek het nie, geen onrustige kyke na die bitterblou hemel nie.

Die munisipaliteit se oplossing vir ons probleem was om groot watertenks op strategiese punte op te rig waar water uit ‘n noodvoorraad onder streng beperkings beskikbaar gestel is. Dit was ‘n groot gelykmaker want skielik het almal in waterdraers verander. Diegene met watertenks (wat ek sterk kan aanbeveel) het dit die maklikste gehad, want hulle het hulle tenks een keer elke twee weke volgemaak, afhangende van die grootte van die tenk. Die klank van drukpompe het so algemeen geword soos hanekraai. Dit het natuurlik ‘n florerende klein besigheidsfenomeen tot gevolg gehad: dié van waterafleweraars – mense wat namens jou in die tou gaan staan by die waterpunte en jou watertenk by die huis kom volmaak, teen ‘n prys, natuurlik. Dit is vrye onderneming op sy beste. Wat kan ek sê? Belê in ‘n Jojo-tenk en ‘n drukpomp. Dit gaan jou baie ellende spaar.

In die dae net nadat die water heeltemal opgeraak het (dit was ‘n Saterdag. Ek was nog besig om wasgoed te was, toe is daar skielik niks meer water nie) was ons verplig om soos die meeste mense in die dorp ons water met vyf liter-houers of enige ander hol ding by die versamelpunte te gaan haal. Ek sal nooit die gesig vergeet van die ou gogo’s en die kinders wat die sware waterkanne op hulle koppe na hulle huise toe dra nie.

Dertig vyfliterhouers was genoeg water vir ons huis met sy vier inwoners en twee troeteldiere vir vyf dae (Op daardie stadium het ons nog nie ‘n tenk gehad nie.) Nou dat ek daaraan terugdink is ek nogal beïndruk met ons ondernemingsgees, maar toe was dit nie pret nie. Dit het só gewerk: elke persoon in die huis het ongeveer drie liter water gekry om mee te stort in die oggend, miskien ‘n bietjie minder. Hoe ek weet dit is drie liter, is omdat dit die grootte van die kastrol was waarin ons water warm gemaak het. Dis iets wat niemand vir jou vertel voordat dit gebeur nie: Wanneer daar geen water in die pype is nie, moet jy jou geyser afskakel anders brand hy uit. Daarby moet jy ook jou stopkraan toemaak, want die lug wat deur die pype stroom veroorsaak ‘n enorme waterlesing in jou meter – self al tap jy nie ‘n druppel water nie.

Ek wyk af.

My man het vir my ‘n induksieplaat gegee vir Kersfees die vorige jaar, en daarop het ons ons stortwater warm gemaak. Die stortwater is in ‘n emmer gegooi en na die stort aangedra waar ons ‘n kampstort met ‘n dompelpomp ingerig het (vryelik beskikbaar by kampwinkels). Só het die storter (is daar so ‘n woord?) dan binne-in ‘n skottel gestaan (ook spesiaal vir dié doel aangeskaf) en stort – so ‘n tipe van “wax on, wax off” – operasie. Die stortwater in die skottel is dan in ‘n houer met ‘n deksel langs die toilet gegooi vir latere gebruik. Toilette is net gespoel as dit regtig nodig was. Dustin Hoffmann het dit in “Meet the Fockers” só uitgedruk: “If it’s yellow, let it mellow. If it’s brown, flush it down.”

Natuurlik het dit probleme van sy eie veroorsaak, want jare se ingeburgerde toiletmaniere moes afgeleer word. Glo my, ‘n mens maak baie vinnig vrede met jou meer basiese kant. Toiletpapier is nie in die toilet gegooi wanneer die toilet nie gespoel sou word nie, want dit veroorsaak die allerverskriklikste blokkasies wat in die afwesigheid van spoelwater ‘n enorme ramp is en die vrede in die huis tot die uiterste beproef. Die oplossing vir dié probleem in my huis was by Checkers te vinde. Hulle verkoop sulke pikante Italiaanse asblikkies met opwipdeksels by name van Ecobins. Toiletpapier vir neuse en nommer eens het daarin geland en om later diskreet verwyder te word en asblik toe te gaan. Natuurlik vertel niemand jou van die toiletpapiersituasie tot jy dit nie self belewe het nie, maar glo my vry: dis nie iets wat jy wíl ervaar nie.

Wanneer die water in die pype heeltemal opdroog, beteken dit by implikasie dat skottelgoed met die hand gewas moet word. Vir mense met tenks en drukpompe is dit nie ‘n probleem nie, en dit bespaar nogal water ook, want die meeste skottelgoedwassers gebruik bitter min water. Vir die tenkloses beteken dit egter nie dat die skottelgoedwasser oorbodig is nie. Wanneer water min is, was ‘n mens eenkeer per dag skottelgoed. My skottelgoedwasser het ‘n handige bêreplek vir vuil skottelgoed geword tot vanaand wanneer die noodsaaklike opruimoperasie kon plaasvind.

Ek het twee skottels binne-in my wasbakke gesit (wasbakke vat BAIE water, veral as jy dit self by ‘n waterpunt moet loop haal. Jy wil maksimum myle uit uit jou moeite put). Dan het ek kookwater gemaak om die vuil borde in te was (met handskoene, natuurlik) en suurlemoensap of witasyn in my afspoelwater gegooi om die seep te neutraliseer. Dis verbasend hoeveel skottelgoed ‘n mens so gewas kry. ‘n Mens spaar nogal op skoonmaakgoed, want 2,5ml Sunlight liquid was deksels baie borde in 3 liter water. Die gebruikte afspoelwater is natuurlik ook na die toilet se waterhouer toe.

Ek het aanvanklik papierborde en weggooibare messe en vurke oorweeg, maar dit was nie vir my ekologies vriendelik nie. Wat betref potte en panne het catering-foelie in 100m rolle my beste vriend geword, want ek het dit gebruik om die kookware mee uit te voer (in dubbellae) ten einde my skottelgoedlading te verminder. “Waterlose” skoonmaakgoed soos pine gel het ook baie gehelp, en my gesin het baie vinnig geleer om in sulke droë toestande nog skoner as gewoonlik te lewe omdat die middele om ‘n gemors op te ruim bloot nie daar was nie.

Vir wasgoed het ek twee vyftig liter asblikke met roldeksels gaan koop wat ek volgemaak het aan die begin van die week: een vir was en een vir afspoel. Ek het my masjien gebruik ( ‘n Samsung-bolaaier) op sy laagste waterverstelling. In droogtetoestande is ‘n dubbelbalie egter ‘n wenner. Witgoed is Maandae en Dinsdae gewas en die water weer teruggetap in die drom; ligte goed Woensdae en Donderdae en donker goed Vrydae en Saterdae met dieselfde water totdat dit soos Coke gelyk het. Daardie water is dan uiteindelik toilet toe en die spoelwater het die nuwe waswater geword. Dis maar wat almal gedoen het.

Die ergste ding van die droogte was egter die effek op mense se gemoed. Ons dorp het ‘n geweldige klomp mense verloor hierdie afgelope twee jaar; besigheidsmense en ou inwoners wat al vir dekades hier bly. Niemand weet hoe bleek die lug kan raak en hoe giftig siaanblou kan wees tot dit nie meer reën nie. En die droogte is nydig. Hier by ons het ons in die middae die allermooiste opbou van donderwolke gehad en elke middag het die donderwolke weggedonder; miskien ‘n druppel hier en ‘n druppel daar asof die hemele vir ons lag. Steeds wantrou ons enige aanduiding van reën; weier ons om opgewonde te raak oor weervoorspellings. Ons is te veel kere teleurgestel.

‘n Wenk: ‘n Teelepel Jik kry die reuk uit die vrotste water uit. Soos wat julle nader aan die bodem van julle damme kom, mag die kraanwater al meer na slik ruik. Jik werk daarvoor soos ‘n bom!

Die beste van alles was dat ons buurdorpe baie water gehad het en steeds het. Dis net in Vryheid waar daar geen druppel water was nie. Ek is vas oortuig daarvan dat soos in die dae van Noag, daar ‘n reusagtige heiden in die dorp was wat veroorsaak het dat dit nie reën nie. Ek dink die fecker het intussen getrek of ten minste met vakansie gegaan, want die dam is darem alweer amper tagtig persent vol.

Dit was ‘n wilde twee jaar. Regtig. En ‘n gelykmaker. Wanneer jy daar by die waterpunt staan, is jy bloot mens met dieselfde basiese behoefte as die persoon voor jou en die persoon agter jou, of jy nou dokter, dominee, huishulp of werklose is. Ek is egter intens dankbaar dat ons vir nou weer water in ons pype het. Hoe lank dit gaan hou is natuurlik ‘n raaiskoot in die donker.

Ek dink aan julle, Kapenaars. Verskriklik.

Sterkte.

Die mense langsaan – Elsa Hamersma

[image error]Wanneer die huislike en alledaagse versmorend raak

Die mense wat langs jou bly of werk, is dikwels nie wat hulle voorgee om te wees nie. Christine en Zebith werk elke dag saam, maar Zebith weet nie dat Christine vasgevang is in ’n ongelukkige huwelik en daagliks planne maak om van haar man ontslae te raak nie. Andersyds is Christine onbewus van die feit dat Zebith se hart gebreek word.

Beide vroue kry nuwe bure en hierdie mense verander hulle lewe, maar nie ten goede nie.

Toe Christine later langs Zebith in ’n veiligheidskompleks intrek, het hulle albei ’n metamorfose ondergaan. Zebith se wêreld lê aan skerwe en alhoewel dit aanvanklik lyk asof Christine uiteindelik geluk gaan vind, word sy met bedrog, kaping en moord gekonfronteer. Geld – gewen, geërf of gesteel – is die swart skaduwee wat oor al die gebeure en karakters hang.

Gou besef beide vroue dat geld nie geluk kan koop nie, liefde alleen nie altyd genoeg is nie en dat veiligheid nie altyd gewaarborg kan word nie.

*

Elsa Hamersma is die skrywer van talle liefdesromans, tydskrifverhale en die wenner van ’n jeugverhaalwedstryd. Sy woon aan die Weskus en skryf voltyds. Die mense langsaan is haar eerste roman in die genre bekend as “domestic noir”.

Domestic noir: Elders het boeke soos The girl on the train, wat as domestic noir bekendstaan, opslae gemaak. Die mense langsaan val ook in die kategorie. Die versmorende effek van die huishoudelike alledaagse is die hoofbron van konflik. Hamersma se boek het egter ’n unieke storie, reg vir die Suid-Afrikaanse mark.

Chanette Paul, sê: “Dis altyd verblydend wanneer skrywers nuwe genres in Afrikaans aanpak. Die noir-genres, en spesifiek domestic noir, is deesdae baie gewild. Ek is dus bly Elsa het hierdie tendens op die proef gestel.”

Jeanette Ferreira, sê: “Dit is die beste van Elsa se romans wat ek ooit gelees het. Die bisarheid, die droefheid, die sameloop van omstandighede het my so geboei dat ek nie die teks wou neersit nie. Well done!”

* * *

Die mense langsaan is by toonaangewende handelaars asook direk by LAPA Uitgewers beskikbaar. Kontak LAPA by 012 401 0700 of besoek ons webblad: www.lapa.co.za

Die skrywer is beskikbaar vir onderhoude.

Persvrystelling: LAPA