تاریخ به روایت ما (بخش پایانی، منابع)

یک حرف اما هنوز هم مانده، این که از آن همه عوامل که مرا به این راه (بیراهه ی پرسش!) کشاند (از جمله کلاس های دکتر آریانپور، دکتر صناعی، و...)، و کتاب هایی بود که بعضن به توصیه ی این و آن می خواندم؛ یکی هم بازخوانی چندین و چند باره ی "آخرین وسوسه ی مسیح" اثر "نیکوس کازانتزاکیس". در دهه ی چهل، در سال های اوج دلدادگی بی چون و چرا به "ارشاد" و شریعتی، اولین بار خواندمش، با حیرت. این رمان را بخوان، حتی اگر تاثیری آن چنان که بر من داشت، بر تو نگذارد؛ به ویژه بخش انتهایی اش که چندی پس از واقعه ی تصلیب عیسی، رخ می دهد. عیسای ناصری که حالا با زن و فرزند، زندگی آرامی دارد، روزی در گذر از میدانی، "پولوس مقدس" را می بیند بر سکویی ایستاده و برای تنی چند از اهالی اورشلیم، سخن می گوید (نقل به مضمون)؛ "... قمار می کردم، زنباره بودم، دست به قتل می زدم، از روی عشق و از سر لذت، چون فکر می کردم دارم بخواست خدا عمل می کنم... تا این که روزی نوری مرا متوقف کرد. گفت؛ چرا به من پشت می کنی؟ پرسیدم تو کیستی؟ گفت؛ عیسا! او گناه را به من نشان داد، دست بر سرم کشید و من چشم باز کردم و "پولوس" شدم، تا امروز خبرهای خوب برای شما بیاورم. از عیسا ناصری، پسر خدا، از مادری باکره. او بخاطر گناهان ما شکنجه شد. به صلیب کشیده شد. سه روز بعد، از مرگ برخاست و به بهشت، نزد خدا رفت..." عیسا که شاهد معرکه گیری پلوس است، فریاد می زند؛ تو این عیسای ناصری را به چشم دیده ای؟ نه! ولی صدایش را شنیده ام. تو یک دروغگویی. پولوس می گوید؛ صبر کن ببینم، تو کیستی؟ عیسی با خشم فریاد می زند؛ من هرگز مصلوب نشده ام. هرگز نمرده ام. یک انسانم، مثل همه ی انسان ها. فرزند مریم و یوسف نجارم. "پونتیوس پیلاتوس" مرا به مرگ محکوم کرد و خداوند مرا نجات داد. پولوس می خندد؛ نه! او چنین کاری نکرد. عیسا می گوید تو بهتر از من می دانی بر من چه گذشته؟ من کار می کنم، می خورم، می خوابم، زن و فرزند دارم. می فهمی؟ در مورد من دروغ نگو و گرنه رسوایت می کنم. پولوس حیران می پرسد مشکل تو چیست؟ به دور و برت نگاه کن، به چهره مردم! بدبختی و رنج را در چهره هاشان نمی بینی؟ نمی بینی چقدر ناخشنود و اندوهگین و پریشان اند؟ تنها امیدشان به رستاخیز عیساست. هیچ کس به این که تو عیسایی یا نیستی، اهمیت نمی دهد. رستاخیز عیسا، و امید به بازگشت او، ما را نجات می دهد. عیسا می گوید نمی توانی دنیا را با دروغ نجات دهی. پولوس پاسخ می دهد؛ من آنی را می گویم که مردم نیاز دارند. همین الان هم اگر بدانم مصلوب کردن تو مردم را شاد می کند، همین جا به صلیبت می کشم. ولی من حقیقت را به مردم می گویم. (پولوس می خندد)؛ حقیقت! بگو! شروع کن. چه کسی باورت می کند؟ تو چیزی را شروع کرده ای، اما نمی توانی متوقفش کنی. مردم تو را خواهند کشت. امتحان کن! نمی بینی مردم چقدر به خدا نیازمندند؟ آنها به دنبال چیزی می گردند که خوشحالشان کند. بخاطر خدا، خوشحال به طرف مرگ می روند، بخاطر عیسای ناصری، فرزند خدا، نه بخاطر تو. خوشحالم که زیارتت کردم. حالا می توانم به راحتی فراموشت کنم. عیسای من از تو قدرتمندتر و پایدارتر است...
روزهای بعد، انگاری چند متری بالای زمین راه می رفتم. به زنی می مانستم که تازه فرورفتگی ها و برآمدگی های تنش را شناخته باشد، از خواب درازی برآمده بودم، انگاری از تونل تاریک زمان، از روزنی تنگ، در میانه ی بزرگراه زندگی، سربرآورده باشم. آن روز اردی بهشت را فراموش نمی کنم. کتاب را بستم، و دوباره به دنیا آمدم. تمام روز این جمله را تکرار می کردم؛ دنیا را با دروغ نمی توانی نجات بدهی! دنیا را با دروغ نمی توانی نجات بدهی! اواخر دهه ی هشتاد میلادی، مارتین اسکورسیسی فیلمی از این رمان ساخت، با برخی بازیگران مورد علاقه ام؛ دانیل دفو (عیسا)، هاروی کی تل، باربارا هرشی (مریم مجدلیه)، هاری دین استانتون (پولوس) و دیوید بوئی... انگاری کتاب را دوباره خوانده باشم.... در ناامیدی مطلق، وقتی به این نقطه رسیدی که انگار، هرگز قادر به اندک تغییری در جهان نیستی، یک قدم دیگر بردار.
منابع و ماخذ؛
برتراند راسل، تاریخ فلسفه ی غرب، ترجمه ی نجف دریابندی
https://www.goodreads.com/book/show/2...
آرتور کریستین سن، "ایران در دوران ساسانیان" https://www.goodreads.com/book/show/2...
حمید عنایت، "اندیشه ی سیاسی در اسلام معاصر".
https://www.goodreads.com/book/show/1...
اصل این کتاب اثر حمید عنایت، پژوهشگر و دانشمند معاصر ماست. گویا حضرات "خرمشاهی" و "زیباکلام"، چیزهایی نوشته اند و اثر را دگرگون کرده اند و نام نامبارکشان را هم بر کتاب گذاشته اند، یا من اشتباه می کنم؟ بهررو اصل کتاب را بخوانید.
علی شریعتی، مجموعه ی آثار https://www.goodreads.com/author/show...
احسان طبری، "برخی بررسی ها درباره جهان بینی ها و جنبش های اجتماعی ایران".
https://www.goodreads.com/book/show/3...
دکتر ذبیح الله صفا، مقدمه ای بر تصوف. https://www.goodreads.com/book/show/2...
دکتر ذبیح الله صفا، حماسه سرایی در ایران. https://www.goodreads.com/book/show/2...
تاریخ ادبیات در ایران در پنج مجلد https://www.goodreads.com/book/show/1...
مرتضی مطهری، سیری در سیره ی ائمه ی اطهار، مرتضی مطهری، مجموعه ی آثار
https://www.goodreads.com/author/show...
ابی مخنف، مقتل الحسین، ترجمه و تصحیح حجت الله جودکی
شاهنامه ی فردوسی https://www.goodreads.com/book/show/2...
https://www.goodreads.com/book/show/6...
ابومنصور معمری، مقدمه ی شاهنامه ی "ابومنصوری".
ثقة الاسلام کلینی (درگذشته 329.) شرح کافی، با ۱۶۱۹۹ روایت از یوسف بحرانی، ۱۵۱۷۶ روایت از دکتر حسین علی محفوظ و۶۱۲۱ روایت از علامه مجلسی. https://www.goodreads.com/book/show/2...
https://www.goodreads.com/author/show...
مجلسی (متوفی 1111) شرح کافی بنام مرآة العقول. https://www.goodreads.com/author/show...
میرداماد؛ شرح کافی؛ بنام الرواشح السماویه.
شاملو، "ققنوس در باران" https://www.goodreads.com/book/show/1...
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، هانری کربن.
https://www.goodreads.com/book/show/5...
مرتضی راوندی، "تاریخ اجتماعی ایران"
https://www.goodreads.com/author/show...
حمدالله مستوفی؛ تاریخ گزیده. https://www.goodreads.com/book/show/1...
نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عباس https://www.goodreads.com/book/show/1...--
https://www.goodreads.com/book/show/3...
https://www.goodreads.com/book/show/3...
احمد کسروی، شیخ صفی و تبارش https://www.goodreads.com/author/show...
پتروشفسکی؛ اسلام در ایران https://www.goodreads.com/book/show/3...
عالم آرای صفوی https://www.goodreads.com/book/show/1...
احسن التواریخ https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه پیتر دلاواله https://www.goodreads.com/book/show/7...
سفرنامه "پیترو دلا واله" سیاح ایتالیایی https://www.goodreads.com/book/show/7...
ادوارد براون، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران؛ تاریخ ادبیات
https://www.goodreads.com/author/show...
سفرنامه ابن بطوطه https://www.goodreads.com/author/show...
https://www.goodreads.com/book/show/2...
سفرنامه آنتونی جنکینسون.
سفرنامه "سرتامس هربرت" انگلیسی. https://www.goodreads.com/book/show/3...
سفرنامه "شاردن" سیاح فرانسوی. https://www.goodreads.com/author/show...
https://www.goodreads.com/book/show/2...
سفرنامه کمپفر (نویسنده و سیّاح سوئدی).
https://www.goodreads.com/book/show/1...
https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه بولاک https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه های دوران صفویه https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه برادران شرلی https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه ی ونیزیان https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه "آنتونیو دو گوه آ" جهانگرد ونیزی.
سفرنامه تاورنیه، دوران صفوی https://www.goodreads.com/book/show/1...
سفرنامه یوهان آلبرشت فن ماندلسلو، سیاح آلمانی.
سفرنامه کرنلیس دو بروین هلندی
سفرنامهم پولاک https://www.goodreads.com/book/show/1...
ابراهیم پورداوود؛ سوشیانس، اوستا. https://www.goodreads.com/author/show...
ابومنصور جمال ‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی معروف به علامه حلّی.
https://www.goodreads.com/book/show/7...
سید نورالله حسینی شوشتری؛ "مجالس المومنین"
میرزا محمدبن علی بن ابراهیم استرآبادی؛ "منهج المقال"
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق؛ مَن لایحْضُرُه الفَقیه.
https://www.goodreads.com/author/list...
شیخ الطائفه ابوجعفر محمد طوسی، مشهور به شیخ طوسی؛ تَهذیبُ الأحکام.
https://www.goodreads.com/author/show...
مایل هروی، شبستان عرفان https://www.goodreads.com/book/show/3...
محمود محمود، تاریخ روابط ایران و انگلیس.
https://www.goodreads.com/author/show...
ولادیمیر مینورسکی؛ https://www.goodreads.com/review/show...
"تذکرة الملوک"، رساله‌ ای در باب دستگاه ‌های دیوانی و تأسیسات اداری عهد صفویه.
دو قرن سکوت https://www.goodreads.com/book/show/5...
تاریخ ایران از آغاز تا پهلوی، زرین کوب https://www.goodreads.com/book/show/1...
کارنامه اسلام، زرین کوب https://www.goodreads.com/book/show/1...
بامداد اسلام، زرین کوب https://www.goodreads.com/book/show/2...
ارزش میراث صوفیه https://www.goodreads.com/book/show/1...
اسلام در ایران، پتروشفسکی https://www.goodreads.com/book/show/2...
آخرین وسوسه ی مسیح، نیکوس کازانتزاکیس
https://www.goodreads.com/book/show/8...
سیدجواد طباطبایی، دیباچه ای بر نظریه ی انحطاط ایران
https://www.goodreads.com/author/show...
رضا مرزبان، روحانیت و تحولات اجتماعی در ایران https://www.goodreads.com/book/show/1...
ویدن گرن، "مانی و تعلیمات او".
موفق بن احمد خوارزمی (متوفا ۵۶۸ ق)، اهل سنت.
ابومنصور الحسین بن محمدالمرغنی (ثعالبی)، "غررالسیر".
دکتر سید جعفر شهیدی. "تاریخ تحلیلی اسلام"، مجموعه آثار
"ایران نامه" و "ایرانشناسی"، دو نشریه ی معتبر در مطالعات تاریخ و فرهنگ ایران، انتشار در نیویورک و واشنگتن.
آرنولد (اسلام شناس)، آرنولد واکر: اسلام شناس انگلیسی
شیخ خلیل بن غازی (متوفی 1089)، شرح قزوینی بنام الشافی بر کافی.
"ابن خطیر(کثیر)"، و "ابن حجیر"... حتی در مورد زندگی این راویان اطلاعات مندرج در منابع یکدست نیستند.
سر ویلیام موئیر (April 1819 – July 1905), شرق شناس و اسلام شناس اسکاتلندی، متخصص تاریخ دوران محمد و خلفای راشدین و بنی امیه. "شرح حال محمد و خلفا" اثر موئیر هنوز هم یک شاهکار تحقیق بحساب می آید. ادوارد سعید او را دشمن اعراب و اسلام خوانده است.

بخش های پیشین را اینجا بخوانید؛
تاریخ به روایت ما (بخش دوازدهم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش یازدهم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش دهم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش نهم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش هشتم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش هفتم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش ششم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش پنجم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش چهارم(
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش سوم(
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش دویم)
https://www.goodreads.com/author_blog...
تاریخ به روایت ما (بخش اول)
https://www.goodreads.com/author_blog...