Phạm Thị Hoài's Blog, page 36

July 13, 2013

Lộng giả thành chân – Những điều tốt lành về nền kinh tế hàng nhái của Trung Quốc

Kal Raustilia và Christopher Sprigman

Trần Ngọc Cư dịch

Dẫn nhập

Một điều khá nghịch lý là bài tiểu luận này được viết bởi hai chuyên gia về luật sở hữu trí tuệ Mỹ, nhưng gần như để biện minh cho hiện tượng các doanh nghiệp và cá nhân Trung Quốc đã và đang ào ạt sao chép sản phẩm phương Tây một cách công khai với sự khuyến khích của chính quyền Bắc Kinh. Và cũng là điều đáng suy nghĩ khi cuốn The Knockoff Economy: How Imitation Sparks Innovation của Raustilia và Sprigman xuất hiện giữa bối cảnh các cuộc đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) đang gặp trở ngại vì những mâu thuẫn giữa Mỹ và các đối tác tiềm năng của Mỹ về quyền sở hữu trí tuệ. Câu hỏi cần đặt ra ở đây là liệu Mỹ có cần nhượng bộ hay không trong lãnh vực quyền sở hữu trí tuệ để có thể thực hiện một liên minh kinh tế nhằm quân bình lực lượng với ảnh hưởng kinh tế-chính trị của Trung Quốc.

Một điểm đáng tranh luận khác là quan hệ giữa lao động và sáng tạo. Để khai thác giá nhân công rẻ tại thế giới đang phát triển, đặc biệt tại Trung Quốc, nhiều công ty phương Tây chủ yếu là Mỹ đã đưa hoạt động chế tạo (manufacturing) ra nước ngoài, tạo nên một sự cách ly giữa lao động và sáng tạo ngay chính trong công ty cũng như trên đất nước của mình. Do đó, một câu hỏi khác cần đặt ra là, làm sao người phương Tây đặc biệt là Mỹ vẫn tiếp tục phát huy sáng kiến của mình về các sản phẩm khi họ không còn trực tiếp tham gia vào tiến trình chế tạo các sản phẩm đó? Ý kiến cho rằng Hoa Kỳ là “một xã hội có tinh thần phát minh cao” có lẽ đúng với thế kỷ 20 hơn là với thế kỷ 21, khi Trung Quốc vận dụng những nhà máy của các công ty nước ngoài như những trường thực hành cho công nhân bản địa, giành lấy cơ hội “vừa học vừa làm”, vừa sao chép vừa sáng tạo, của người Mỹ trước đây.

Người dịch

_______________

Không ai biết chắc tại sao một số xã hội có nhiều sáng kiến hơn những xã hội khác. Hoa Kỳ là một xã hội có tinh thần phát minh cao, là nơi phát sinh một loạt công nghệ – máy bay, bom hạt nhân, Internet – đã biến đổi thế giới. Trái lại, Trung Quốc hiện đại lại thường bị chỉ trích về nạn sao chép tràn lan các phát minh và tác phẩm sáng tạo nước ngoài. Từng là quê hương của thuốc súng, công nghệ in, và nhiều phát minh khác làm biến đổi xã hội, Trung Quốc ngày nay nổi tiếng hơn các nước khác về hàng nhái gần như đủ mọi sản phẩm mà ta có thể tưởng tượng được: xe hơi, áo quần, máy vi tính, thức ăn nhanh, dược liệu, thậm chí nguyên cả những ngôi làng châu Âu. Hoa Kỳ cho ra đời chiếc iPhone, thì Trung Quốc cho ra đời chiếc HiPhone – bản sao rẻ tiền của một thiết bị có tính đột phá của Mỹ.

Một số người thấy được gốc rễ văn hóa sâu xa của nạn sao chép tràn lan tại Trung Quốc. Nhưng một quan điểm thông thường hơn thì cho rằng, Trung Quốc không có phát minh vì nước này thiếu những biện pháp mạnh mẽ và vững bền để bảo vệ sở hữu trí tuệ. Nhiều luật gia và chuyên gia kinh tế tin tưởng rằng quyền sở hữu trí tuệ là thiết yếu vì chúng đảm bảo rằng phần thưởng kinh tế của phát minh sẽ thuộc về người phát minh. Lý luận này cho rằng, nếu không có những biện pháp bảo vệ như thế, hàng nhái sẽ phá giá và qua mặt hàng gốc. Việc này sẽ gây nên tình trạng khan vốn đầu tư trong lãnh vực phát minh. Lý luận cơ bản là rất dễ hiểu: công việc phát minh bền vững cần đến những luật sở hữu trí tuệ nghiêm khắc, và những nước quá rộng lượng đối với việc sao chép sản phẩm sẽ chịu nhiều thiệt thòi. Và vì trong một nền kinh tế toàn cầu hóa, việc sao chép diễn ra ở nước ngoài có thể gây tai hại giống hệt như việc sao chép diễn ra ở trong nước, lý luận này cũng làm cơ sở cho một loạt hiệp định quốc tế về quyền sở hữu trí tuệ, mà hầu hết những quốc gia quan trọng đều phê chuẩn, trong đó có Hiệp định của WTO về các Khía cạnh Quyền Sở hữu Trí tuệ Liên quan đến Mậu dịch, được phê chuẩn năm 1994, và nhiều hiệp định song phương thậm chí còn nghiêm khắc hơn nữa, mà nhiều quốc gia đã ký kết kể từ thời điểm đó.

Là thành viên của WTO, Trung Quốc có bổn phận phải theo đúng những qui chế này. Nhưng sự tuân thủ của Trung Quốc còn nằm dưới chuẩn quá xa, khiến Washington luôn bực bội. Tường trình với báo chí tại Nhà Trắng vào tháng Hai năm nay, Thứ trưởng Ngoại giao Robert Hormats gọi việc các hãng và các cá nhân Trung Quốc đánh cắp sở hữu trí tuệ tràn lan là “một vấn đề nghiêm trọng và rất đáng lo lắng”. Mặc dù những con số ước tính thiệt hại do việc Trung Quốc vi phạm tác quyền gây ra cho nền kinh tế Mỹ khác nhau quá xa và thay đổi theo giả định, nhưng Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ ước tính rằng chỉ nội trong năm 2011, số thiệt hại lên gần 50 tỉ Mỹ kim.

Đối với giới làm chính sách và lãnh đạo Mỹ, qui mô và phạm vi của nạn làm hàng nhái tại Trung Quốc có thể nói là tồi tệ; nhưng còn tồi tệ hơn nữa, đó là việc nó được khuyến khích bởi một chính sách công khai mệnh danh là “sáng kiến bản địa”. Theo một văn kiện hoạch định chính sách được chính phủ Trung Quốc đưa ra năm 2006, sáng kiến bản địa bao gồm “việc làm tăng giá trị của sáng kiến nguyên thủy thông qua việc đồng-phát kiến (co-innovation) và tái-phát kiến (re-innovation) dựa vào việc hấp thụ công nghệ nhập khẩu”. Thật là chính đáng, khiWashingtonxem văn kiện này như một cách Bắc Kinh bật đèn xanh cho việc vi phạm tác quyền. Chính phủ Hoa Kỳ coi việc kiềm chế nạn sao chép sản phẩm tại Trung Quốc là tối cần thiết, đã thúc đẩy Trung Quốc phải thay đổi đường lối – và kiện Trung Quốc trước WTO.

Nhưng sự lo lắng và giận dữ của Mỹ về việc Trung Quốc vi phạm tác quyền được đặt không đúng chỗ. Sao chép không phải là cái nạn dịch ghê gớm mà các lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà chính trị Mỹ thường cố tình vẽ ra. Thật vậy, sao chép không luôn luôn xung khắc với sáng kiến, mà thường là một phần quan trọng của sáng tạo. Dù việc sao chép có mặt tai hại, nhưng nó cũng có mặt hữu ích. Gần như tất cả mọi sáng tạo đều phải dựa vào công trình của người đi trước, và việc có thể tự do sao chép và cải tiến những thiết kế hiện có sẽ tiếp sức cho nhiều lãnh vực khác nhau như thời trang, tài chính và công nghệ phần mềm.

Đối với các công ty và cá nhân Trung Quốc, sao chép có những lợi ích không thể cưỡng nổi, vượt khỏi việc đơn thuần là bán giá rẻ hơn các công ty cạnh tranh phương Tây. Nhiều người Trung Quốc đã tiếp thu những kỹ năng thiết kế và chế tạo quí giá bằng cách sao chép những hàng hóa nguyên thủy sản xuất ở nước khác. Kết quả của việc bắt chước này là những sản phẩm và dịch vụ vừa túi tiền, cho phép hàng triệu người Trung Quốc được hưởng những cái bề ngoài dễ chịu của một xã hội tiêu thụ. Và của cải được tạo ra do việc vi phạm tác quyền đã góp phần vào sự tăng trưởng của một giai cấp trung lưu Trung Quốc đang trỗi dậy, giai cấp tiêu biểu cho một vựa tiềm năng vĩ đại gồm những khách hàng mới cho các công ty phương Tây bán hàng thật.

Vì những lý do này, bất cứ một chính sách hợp lý nào đối với nền kinh tế hàng nhái của Trung Quốc đều phải bắt đầu bằng nhận thức thấu đáo rằng sao chép và sáng tạo có liên hệ mật thiết với nhau và rằng việc sao chép là một lực vừa tốt vừa xấu. Vì việc sao chép của Trung Quốc vừa mang lại những lợi ích vừa gây ra những thiệt hại, đồng thời nếu xét đến sự đề kháng mang tính lịch sử của Trung Quốc trước sức ép phương Tây, chúng ta sẽ đối diện một thực tế là, cố gắng thúc đẩy Trung Quốc thay đổi chính sách và cách hành xử là không xứng đáng với vốn liếng chính trị và ngoại giao mà Hoa Kỳ đang tiêu phí vì nỗ lực này.

HÀNG GIẢ CÓ THỰC CHẤT

Để hiểu rõ việc sao chép và phát kiến cùng tồn tại như thế nào tại Trung Quốc ngày nay, chỉ cần nhìn vào Xiaomi (Tiểu Mễ), một trong những công ty công nghệ tăng trưởng nhanh nhất của Trung Quốc. Hoạt động chưa được bốn năm, Xiaomi đã bán được gần bảy triệu chiếc smartphone (điện thoại thông minh) và thu vào hơn mười tỉ yuan (tương đương 1,6 tỉ Mỹ kim) – những con số đầy ấn tượng đối với một công ty bán ra chiếc smartphone đầu tiên của mình vào tháng Tám 2011. Những chiếc điện thoại của Xiaomi trông quen thuộc vì nhiều thiết kế của công ty này bắt chước gần giống chiếc iPhone của Apple. Và thiết kế không phải là gợi ý duy nhất mà Xiao lấy từ Apple. Trong một buổi ra mắt sản phẩm gần đây, Lei Jun (Lôi Quân), người đứng đầu Xiaomi, đứng một mình trên sân khấu trong chiếc sơ mi đen, quần jean, và giày sneaker Converse đen – một hình ảnh quen thuộc đối với bất cứ ai đã từng thấy Steve Jobs, người sáng lập và là tổng giám đốc quá cố của Apple, giới thiệu sản phẩm mới tại một hội nghị Macworld [ở San Francisco]. Thông điệp của Lei thật rõ ràng: điện thoại của Xiaomi cũng tuyệt vời như điện thoại của Apple. Người tiêu thụ Trung Quốc như cá cắn câu, vui vẻ chấp nhận sản phẩm của Xiaomi, không hề có ảo ảnh về nguồn gốc của chúng: như một sinh viên Đại học Thượng Hải đã nói với The New York Times gần đây: “Xiaomi làm hàng giả có thực chất (the real fake)”.

Tuy vậy, thành công của Xiaomi cũng dựa vào sự thể là công ty này không giống hẳn Apple. Ít ra nó cũng có một đặc điểm là, giá tiêu biểu của điện thoại do Xiaomi sản xuất chỉ bằng một nửa giá của đối thủ. Một điểm khác còn quan trọng hơn nữa, Xiaomi có một thái độ rất khác đối với việc phát minh. Apple có tiếng là sử dụng phương pháp tiếp cận đóng kín (closed approach) đối với việc phát triển sản phẩm. Công ty này tin tưởng rằng nó biết khách hàng mình muốn gì trước khi chính họ biết được điều này, do đó tiến trình thiết kế của Apple mang tính độc đoán. Trái lại, tiến trình thiết kế của Xiaomi hoàn toàn dân chủ. Cứ mỗi thứ sáu, Xiaomi đưa ra một loạt tin cập nhật phần mềm cho hệ điều hành di động của mình, một hệ thống dựa trên phần mềm nguồn mở Android của Google. Chỉ trong vài tiếng đồng hồ sau đó, hàng ngàn người sử dụng ào ạt vào diễn đàn trực tuyến của Xiaomi để đề xuất những đặc điểm, chức năng, và thiết kế mới, cũng như phát hiện và giải quyết các lỗi phần mềm. Xiaomi đã dựa vào sự góp ý của người sử dụng để định dung lượng bộ nhớ cần được cài đặt trên điện thoại của mình, tầm quan trọng của chiều dày chiếc điện thoại đối với người sử dụng, và định xem điện thoại Xiaomi có nên cho phép người sử dụng chụp hình mà khỏi bấm nút hay không. Mặc dù Lei có thể ăn mặc giống Jobs, nhưng ông đã điều hành công ty mình rất khác.

Xiaomi không phải là công ty duy nhất vừa bắt chước vừa sáng tạo của Trung Quốc. Weibo (Vi Bác), dịch vụ mạng xã hội nổi tiếng nhất của nước này, có hàng trăm triệu người sử dụng. Công ty này xuất hiện năm 2009 như một phiên bản của Twitter không thèm che giấu. Từ đó đến nay, nó đã thêm vào nhiều đặc điểm để phân biệt mình với Twitter, bao gồm một hệ thống có tính tương tác cao hơn để người sử dụng cho ý kiến. Người ta có thể tranh luận rằng những cải tiến như thế làm cho Weibo trở nên có nhiều chức năng, và thích thú, hơn cả dịch vụ mà nó đã sao chép.

Một hàng nhái khác của Trung Quốc cộng thêm nhiều giá trị hơn nguyên bản là Youku (Ưu Khốc)– công ty này chỉ là một trong nhiều phiên bản Trung Quốc của YouTube. (Youku có thể dịch là “tuyệt vời”.) Khác với YouTube, Youku cho phép người sử dụng đưa lên mạng những video có chiều dài không hạn chế và khỏi cần chứng minh bản quyền. Điều này có nghĩa là Youku có khả năng làm máy chủ cho hàng trăm ngàn giờ lên chương trình bất hợp lệ. Nhưng dịch vụ này cũng hợp tác với hơn 1500 nhà cung cấp nội dung chuyên nghiệp để đưa đến người sử dụng những video hợp lệ, và dịch vụ Trung Quốc này còn đi xa hơn đối thủ Mỹ của mình rất nhiều trong việc cung cấp nội dung gốc. Thật vậy, Youku đã xuất hiện như một đối thủ nghiêm chỉnh của ngành truyền hình truyền thống tại Trung Quốc — một thắng lợi mà YouTube phải ganh tị.

CỨ SAO CHÉP VÔ TƯ

Quan niệm thông thường là sai lầm khi cho rằng phát kiến và bắt chước tự bản chất là xung khắc nhau. Trong một cung cách tương tự, quan niệm này cũng sai lầm khi chủ trương rằng Hoa Kỳ phải đi theo một đường lối rất cứng rắn để chặn đứng nạn đánh cắp sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc. Thật vậy, đường lối nặng tay củaWashingtonđối với văn hoá hàng nhái của Bắc Kinh là quá thô bạo và phản ánh một quan điểm ngây ngô về sáng kiến. Đường lối này cũng không có khả năng thành công, vì Hoa Kỳ khó khắc phục được những động cơ mạnh mẽ đã thúc đẩy những công ty và cá nhân Trung Quốc phải tùy thuộc vào việc sao chép sản phẩm nước ngoài.

Các công ty chế tạo Trung Quốc chiếm được thị phần (market share) tại Trung Quốc và những nước khác bằng cách cống hiến những phiên bản giá rẻ của các sản phẩm phương Tây. Qua quá trình sao chép, những công ty này vừa học vừa làm, thu thập những kỹ năng cần thiết để cải thiện các tiến trình sản xuất và sau cùng tự mình có thể sáng chế. Tự do sao chép cũng có một tầm ảnh hưởng xã hội quan trọng tại Trung Quốc. Một sản phẩm phụ nghiêm trọng do sự tăng trưởng kinh tế ngoạn mục của nước này là tình trạng bất bình đẳng đang tăng vọt. Một nghiên cứu gần đây của Đại học Tài chính-Kinh tế Tây Nam, tại Thành Đô, cho thấy rằng Trung Quốc hiện nay là một trong những xã hội bất bình đẳng nhất trên trái đất. Hệ số Gini của Trung Quốc là 0,61 – hệ số Gini là một thước đo bất bình đẳng kinh tế, với số không (0) chỉ tình trạng bất bình đẳng ít nghiêm trọng nhất và số một (1) chỉ tình trạng bất bình đẳng nghiêm trọng nhất. Chỉ số đó đã đặt Trung Quốc ngang hàng vớiBotswanavàHaitinếu xét về tình trạng bất bình đẳng. Đây là một công thức dẫn đến bất mãn xã hội nghiêm trọng, nhất là khi giới nghèo khổ tại Trung Quốc ngày càng trông thấy những tiện ích mà xã hội tiêu thụ đương đại có thể cống hiến.

Điều này giúp ta hiểu được hiện tượng shanzhai (sơn trại) độc đáo Trung Quốc. Dịch theo nghĩa đen, shanzhai nghĩa là “đồn lũy trong núi” hay “sào huyệt của bọn cướp”. Nhưng theo cách dùng hiện nay, shanzhai chỉ hàng nhái giá rẻ, như các toà nhà (kể cả những ngôi làng Trung Âu dỏm mọc lên ở các vùng ngoại ô Trung Quốc), các cửa hàng (như các cửa hàng Apple dỏm tại Côn Minh bán sản phẩm Apple thật nhưng được tân trang lại) và thậm chí cả các sự kiện (chẳng hạn cuộc rước đuốc Olympic dỏm mà dân chúng các vùng quê Trung Quốc tổ chức khi cuộc rước đuốc chính thức đi qua miền của họ). Nhưng cũng như nhiều thứ khác ở Trung Quốc, ý nghĩa của shanzhai đang thay đổi sâu sắc. Như nhật báo The Wall Street Journal nhận xét gần đây: “Trước đây nó là một từ dùng để chỉ một cái gì rẻ tiền hay kém chất lượng, ngày nay đối với nhiều người, shanzhai nói lên một trình độ khôn ngoan khéo léo nhất định của người Trung Quốc”. Thật vậy, Bắc Kinh tỏ ra tin tưởng rằng shanzhai là một cái gì cần nuôi dưỡng. Năm 2009, một quan chức của Cục Bản quyền Quốc gia Trung Quốc tuyên bố rằng “shanzhai biểu lộ óc sáng tạo văn hóa của người dân bình thường”. Ông nói thêm, “Nó đáp ứng một nhu cầu thị trường, do đó dân chúng thích nó”. Tất nhiên, văn hóa shanzhai ở một mức độ nào đó cũng thích hợp với nhận thức sau đây: Chính quyền Trung Quốc hi vọng rằng sự tự do sao chép tương đối này có thể giúp làm nhẹ bớt hoặc chí ít che đậy hố ngăn cách giàu nghèo ngày càng khoét sâu tại Trung Quốc.

Nhưng việc làm hàng nhái được dung dưỡng, và thậm chí có người cho rằng được khuyến khích bởi chính quyền Trung Quốc, không nhất thiết là một tai họa đối với các doanh nghiệp phương Tây. Dân số khổng lồ của Trung Quốc vẫn còn nghèo, và ít ai có thể mua sắm hàng hóa phương Tây. Do đó, hàng nhái sản phẩm phương Tây không nhất thiết biểu hiện sự mất mối (lost sales). Thay vì như vậy, chúng thường đóng chức năng quảng cáo hữu hiệu cho hàng gốc (the originals): những sản phẩm mở đường này, về lâu dài, có khả năng thúc đẩy nhu cầu đòi hỏi hàng thật khi giai cấp trung lưu hiện đang đâm chồi của Trung Quốc trở nên lớn mạnh. Chẳng hạn, một số tiệm bánh mì xăng-đuýt Trung Quốc đang sao chép dáng vẻ và món ăn của chuỗi Subway, một công ty bán thức ăn nhanh của Mỹ. Các lãnh đạo Subway, một cách khôn ngoan, không phản ứng quá đáng. Alexander Moody Stuart, giám đốc quản lý của chuỗi hàng ăn nhanh này, gần đây đã nói với The Wall Street Journal rằng đối với một thương hiệu phương Tây như Subway, đang ra sức tạo ý thức quần chúng về một loại thức ăn mà người Trung Quốc không quen ăn, “việc nhái lại (mimicking) không hẳn là một điều xấu”. Trong một thị trường khổng lồ nhưng phần lớn chưa được khai thác như Trung Quốc, việc dân chúng tiếp xúc với sản phẩm (exposure) và viễn ảnh tăng trưởng của các loại hàng thật trong tương lai có thể khuynh loát được thị phần to lớn của hàng giả ngày nay. Và mặc dù sản phẩm shanzhai được người mua ca ngợi, nhưng những người Trung Quốc nào có điều kiện thì thường mua sản phẩm gốc.

Không lãnh vực nào minh họa bản chất nghịch lý của hàng nhái Trung Quốc rõ nét hơn các loại hàng xa xỉ. Theo phân tích năm 2012 của công ty tư vấn Bain & Company, cái đất nước đã một thời ép buộc công dân mình phải mặc áo kiểu Mao đã trở thành thị trường xa xỉ phẩm lớn nhất thế giới, thậm chí qua mặt cả Hoa Kỳ. Thị trường này không chỉ bán túi xách và các phụ kiện. Theo tin tức gần đây của Beijing Review, vào năm 2012, hãng Bentley Motors bán ra thế giới 8.510 chiếc xe, thì có đến 2.253 chiếc được bán tại Trung Quốc, biến thị trường này thành thị trường lớn thứ hai của thương hiệu. Thậm chí đối với cả Apple, lãnh địa của HiPhone vẫn còn sinh lãi: doanh thu của Apple tại Trung Quốc trị giá gần 25 tỉ Mỹ kim một năm, chỉ đứng sau doanh thu của nó tại Hoa Kỳ. Hơn nữa, Trung Quốc là nơi duy nhất trên thế giới mà lượng hàng bán ra của Apple đã gia tăng vào quí đầu năm 2013.

Như vậy, kinh tế hàng nhái Trung Quốc – đôi khi được cải thiện dọc đường – cho phép đưa sản phẩm đến tận tay người dân trung bình tại đây và trong tiến trình này giúp Trung Quốc và các công ty Trung Quốc có khả năng phát triển và cạnh tranh ngắn hạn. Còn về lâu dài, việc công khai sao chép sản phẩm nước ngoài có thể tạo nhu cầu đối với các sáng kiến phương Tây. Như Bill Gates, một trong hai người sáng lập Microsoft và không được coi là người có quan điểm khoan dung về quyền sở hữu trí tuệ, đã nói đến việc Trung Quốc sao chép các sản phẩm phần mềm bằng phát biểu nổi tiếng sau đây: “Chừng nào mà họ có ý định ăn cắp phần mềm, chúng tôi muốn họ ăn cắp phần mềm của chúng tôi. Rồi họ sẽ bị ghiền, và sau đó chúng tôi sẽ tìm cách thâu tiền ở một thời điểm nào đó trong thập kỷ tới”.

NHỮNG TÊN CƯỚP GỘC

Có lẽ điều quan trọng nhất cần phải nhận thấy về nền kinh tế hàng nhái của Trung Quốc là, chính bản thân nền kinh tế này là một bản sao [của một mô hình đi trước]. Khi Hoa Kỳ mới bắt đầu vươn tới địa vị giàu có và quyền lực trong lịch sử, nước này cũng là một quốc gia chuyên vi phạm tác quyền (a pirate nation) giống hệt như Trung Quốc ngày nay. Vào các thế kỷ 18 và 19, Vương quốc Anh là mục tiêu hàng đầu của đạo tặc Mỹ, tức những gián điệp kinh tế tập trung nỗ lực vào công nghiệp hàng dệt nước Anh. Các doanh nhân Mỹ tìm cách sao chép các thiết kế bí mật của Anh để chế tạo khung cửi và xây dựng nhà máy, và chính phủ Hoa Kỳ đứng ở thế sẵn sàng để giúp đỡ họ.

Cũng như tại Trung Quốc hiện nay, phát minh qua việc bắt chước (imitative innovation) là chính sách nhà nước (official policy): luật pháp ban đầu của Mỹ cấm các nhà phát minh nước ngoài lấy bằng sáng chế tại Hoa Kỳ về những phát minh mà họ đã được cấp bằng tại những nơi khác, và những rào cản đáng kể vẫn còn tồn tại cho đến những năm sau cùng của thế kỷ 19. Luật bản quyền Hoa Kỳ lúc bấy giờ cũng tương tự như luật Trung Quốc hiện nay, công khai từ chối bất cứ sự bảo vệ nào đối với tác giả nước ngoài. Mãi cho đến năm 1891, lệnh cấm này mới được bãi bỏ, và thậm chí lúc bấy giờ, các tác giả nước ngoài vẫn còn bị buộc phải in sách của họ tại Hoa Kỳ như một điều kiện để được bảo vệ bản quyền. Mãi cho đến thập niên 1980, đòi hỏi này mới hoàn toàn biến mất khỏi luật pháp Mỹ. Người thụ hưởng nổi tiếng nhất của những luật bản quyền này là Benjamin Franklin – ông tái xuất bản tác phẩm của các nhà văn Anh mà không hề xin phép họ hoặc trả tiền tác quyền cho họ. Người Anh đã khiển trách người Mỹ thậm tệ về đường lối sao chép này; Charles Dickens phản ánh sự bức xúc của những nhà văn Anh nổi tiếng khác khi ông than thở về “cái công lý tuyệt vời không hề cho tôi hưởng lấy một đồng xu do việc người Mỹ bán một lượng sách khổng lồ gồm tất cả mọi tác phẩm của tôi”.

Tuy vậy, trường hợp của Dickens cũng chứng minh sự vi phạm tác quyền đôi khi cũng có lợi cho tác giả như thế nào. Việc người Mỹ sao chép rộng rãi các tác phẩm của ông khiến nhiều người biết đến tên ông, biến Dickens thành một siêu sao văn học ở Hoa Kỳ. Vào thời điểm 1867 – 68, Dickens thực hiện một vòng diễn thuyết hoành tráng tại nước này, thu vào hơn 19.000 bảng Anh, hay tương đương với 1,75 triệu Mỹ kim ngày nay. Khi Dickens qua đời, chỉ hai năm sau, hơn 20% gia tài của ông là do chuyến du thuyết tại Mỹ mang lại.

Những điểm tương đồng này giữa quá khứ của Hoa Kỳ và hiện tại của Trung Quốc đặt sự hoang tưởng (paranoia) hiện nay của Washington về việc Bắc Kinh vi phạm tác quyền vào một cái nhìn toàn cảnh. Việc sao chép đã cho phép kinh tế Hoa Kỳ tăng trưởng vào thế kỷ 18 và thế kỷ 19 như thế nào, thì ngày nay nó cũng cho phép Trung Quốc tăng trưởng như thế ấy. Và người Anh đã cường điệu mối đe dọa kinh tế do việc người Mỹ sao chép sản phẩm của họ lúc bấy giờ như thế nào, thì ngày nay mối đe doạ của Trung Quốc cũng bị thổi phồng như thế ấy.

Nói vậy không có nghĩa là ta phải đặt tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ ở mức thấp nhất. Thật ra, quyền sở hữu trí tuệ là rất thiết yếu trong các lãnh vực như ngành dược, nơi mà chi phí cho việc phát triển các loại thuốc là đặc biệt tốn kém. Nhưng việc tăng cường tác quyền không luôn luôn dẫn đến kết quả tốt đẹp hơn. Quyền sở hữu trí tuệ có thể ngăn cản cũng như khuyến khích sáng kiến; chúng kiềm chế sự cạnh tranh ngay cả khi chúng khích lệ óc sáng tạo. Quan trọng hơn hết, vì mỗi sáng kiến đều dựa vào những điều đã có từ trước, việc bảo vệ tác quyền quá bao trùm sẽ giới hạn các nguồn cảm hứng có giá trị. Muốn làm một cái bẫy chuột tốt hơn, người ta cần được tự do dựa vào những cái bẫy chuột đã có từ trước. Giống hệt như Apple đã vay mượn từ Xerox ý tưởng kết hợp con chuột máy vi tính với một màn hình có các biểu tượng (chứ không chỉ dùng chữ viết trên màn hình) – mà kết quả là chiếc máy vi tính có màn hình biểu tượng (desktop computer) ngày nay – hàng triệu nhà phát minh khác cũng dựa vào tác phẩm của người khác, đồng thời cải tiến chúng.

Trung Quốc thông qua các luật lệ hiện đại đầu tiên của mình về bằng sáng chế và thương hiệu vào thập niên 1980 và luật bản quyền đầu tiên năm 1990. Luật sở hữu trí tuệ vẫn còn là một hiện tượng tương đối mới mẻ trong một xã hội tập trung cao độ vào nỗ lực bành trướng tăng trưởng kinh tế và duy trì ổn định xã hội. Người ta không thể trông mong thái độ và thói quen của người Trung Quốc đối với việc sao chép sản phẩm nước ngoài có thể thay đổi nhanh chóng. Khi kinh tế Trung Quốc tiến xa hơn nữa, có lẽ cán cân lợi ích sẽ thay đổi, và nước này có thể sẽ theo đuổi một đường lối ít tùy tiện hơn. Hiện nay, biết đặt nạn sao chép tại Trung Quốc vào một viễn kiến và biết nhận ra những ưu điểm cũng như những tai hại của nó là một điều rất quan trọng. Trước hết, Hoa Kỳ nên xét đến lịch sử của chính mình, lịch sử của một quốc gia cũng từng vi phạm tác quyền – và nên giảm bớt căng thẳng.

____________

Kal Raustilia là Giám đốc Trung tâm Burkle về Bang giao Quốc tế tại Đại học California, Los Angeles, (UCLA) và là Giáo sư Trường Luật của UCLA. Christopher Sprigman là Giáo sư Nghiên cứu tại Trường Luật của Đại học Virginia. Cả hai là tác giả cuốn The Knockoff Economy: How Imitation Sparks Innovation (Nền Kinh tế hàng nhái: Việc bắt chước đã châm ngòi cho sáng kiến như thế nào).

Nguồn: Kal Raustilia và Christopher Sprigman, “Fake It Till You Make It The Good News About China’s Knockoff Economy”, Foreign Affairs tháng Bảy /Tám 2013

Bản tiếng Việt 2013 © Trần Ngọc Cư & pro&contra

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 13, 2013 15:36

Lá»ng giáº£ thÃ nh chÃ¢n – Nhá»¯ng Äiá»u tá»t lÃ nh vá» ná»n kinh táº¿ hÃ ng nhÃ¡i cá»§a Trung Quá»c

Kal Raustilia vÃ Christopher Sprigman

Tráº§n Ngá»c CÆ° dá»ch

Dáº«n nháºp

Má»t Äiá»u khÃ¡ nghá»ch lÃ½ lÃ bÃ i tiá»u luáºn nÃ y ÄÆ°á»£c viáº¿t bá»i hai chuyÃªn gia vá» luáºt sá» há»¯u trÃ tuá» Má»¹, nhÆ°ng gáº§n nhÆ° Äá» biá»n minh cho hiá»n tÆ°á»£ng cÃ¡c doanh nghiá»p vÃ cÃ¡ nhÃ¢n Trung Quá»c ÄÃ£ vÃ Äang Ã o áº¡t sao chÃ©p sáº£n pháº©m phÆ°Æ¡ng TÃ¢y má»t cÃ¡ch cÃ´ng khai vá»i sá»± khuyáº¿n khÃch cá»§a chÃnh quyá»n Báº¯c Kinh. VÃ cÅ©ng lÃ Äiá»u ÄÃ¡ng suy nghÄ© khi cuá»n The Knockoff Economy: How Imitation Sparks Innovation cá»§a Raustilia vÃ Sprigman xuáº¥t hiá»n giá»¯a bá»i cáº£nh cÃ¡c cuá»c ÄÃ m phÃ¡n Hiá»p Äá»nh Äá»i tÃ¡c XuyÃªn ThÃ¡i BÃ¬nh DÆ°Æ¡ng (TPP) Äang gáº·p trá» ngáº¡i vÃ¬ nhá»¯ng mÃ¢u thuáº«n giá»¯a Má»¹ vÃ cÃ¡c Äá»i tÃ¡c tiá»m nÄng cá»§a Má»¹ vá» quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá». CÃ¢u há»i cáº§n Äáº·t ra á» ÄÃ¢y lÃ liá»u Má»¹ cÃ³ cáº§n nhÆ°á»£ng bá» hay khÃ´ng trong lÃ£nh vá»±c quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá» Äá» cÃ³ thá» thá»±c hiá»n má»t liÃªn minh kinh táº¿ nháº±m quÃ¢n bÃ¬nh lá»±c lÆ°á»£ng vá»i áº£nh hÆ°á»ng kinh táº¿-chÃnh trá» cá»§a Trung Quá»c.

Má»t Äiá»m ÄÃ¡ng tranh luáºn khÃ¡c lÃ quan há» giá»¯a lao Äá»ng vÃ sÃ¡ng táº¡o. Äá» khai thÃ¡c giÃ¡ nhÃ¢n cÃ´ng ráº» táº¡i tháº¿ giá»i Äang phÃ¡t triá»n, Äáº·c biá»t táº¡i Trung Quá»c, nhiá»u cÃ´ng ty phÆ°Æ¡ng TÃ¢y chá»§ yáº¿u lÃ Má»¹ ÄÃ£ ÄÆ°a hoáº¡t Äá»ng cháº¿ táº¡o (manufacturing) ra nÆ°á»c ngoÃ i, táº¡o nÃªn má»t sá»± cÃ¡ch ly giá»¯a lao Äá»ng vÃ sÃ¡ng táº¡o ngay chÃnh trong cÃ´ng ty cÅ©ng nhÆ° trÃªn Äáº¥t nÆ°á»c cá»§a mÃ¬nh. Do ÄÃ³, má»t cÃ¢u há»i khÃ¡c cáº§n Äáº·t ra lÃ , lÃ m sao ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng TÃ¢y Äáº·c biá»t lÃ Má»¹ váº«n tiáº¿p tá»¥c phÃ¡t huy sÃ¡ng kiáº¿n cá»§a mÃ¬nh vá» cÃ¡c sáº£n pháº©m khi há» khÃ´ng cÃ²n trá»±c tiáº¿p tham gia vÃ o tiáº¿n trÃ¬nh cháº¿ táº¡o cÃ¡c sáº£n pháº©m ÄÃ³? Ã kiáº¿n cho ráº±ng Hoa Ká»³ lÃ âmá»t xÃ£ há»i cÃ³ tinh tháº§n phÃ¡t minh caoâ cÃ³ láº½ ÄÃºng vá»i tháº¿ ká»· 20 hÆ¡n lÃ vá»i tháº¿ ká»· 21, khi Trung Quá»c váºn dá»¥ng nhá»¯ng nhÃ mÃ¡y cá»§a cÃ¡c cÃ´ng ty nÆ°á»c ngoÃ i nhÆ° nhá»¯ng trÆ°á»ng thá»±c hÃ nh cho cÃ´ng nhÃ¢n báº£n Äá»a, giÃ nh láº¥y cÆ¡ há»i âvá»«a há»c vá»«a lÃ mâ, vá»«a sao chÃ©p vá»«a sÃ¡ng táº¡o, cá»§a ngÆ°á»i Má»¹ trÆ°á»c ÄÃ¢y.

NgÆ°á»i dá»ch

_______________

KhÃ´ng ai biáº¿t cháº¯c táº¡i sao má»t sá» xÃ£ há»i cÃ³ nhiá»u sÃ¡ng kiáº¿n hÆ¡n nhá»¯ng xÃ£ há»i khÃ¡c. Hoa Ká»³ lÃ má»t xÃ£ há»i cÃ³ tinh tháº§n phÃ¡t minh cao, lÃ nÆ¡i phÃ¡t sinh má»t loáº¡t cÃ´ng nghá» – mÃ¡y bay, bom háº¡t nhÃ¢n, Internet â ÄÃ£ biáº¿n Äá»i tháº¿ giá»i. TrÃ¡i láº¡i, Trung Quá»c hiá»n Äáº¡i láº¡i thÆ°á»ng bá» chá» trÃch vá» náº¡n sao chÃ©p trÃ n lan cÃ¡c phÃ¡t minh vÃ tÃ¡c pháº©m sÃ¡ng táº¡o nÆ°á»c ngoÃ i. Tá»«ng lÃ quÃª hÆ°Æ¡ng cá»§a thuá»c sÃºng, cÃ´ng nghá» in, vÃ nhiá»u phÃ¡t minh khÃ¡c lÃ m biáº¿n Äá»i xÃ£ há»i, Trung Quá»c ngÃ y nay ná»i tiáº¿ng hÆ¡n cÃ¡c nÆ°á»c khÃ¡c vá» hÃ ng nhÃ¡i gáº§n nhÆ° Äá»§ má»i sáº£n pháº©m mÃ ta cÃ³ thá» tÆ°á»ng tÆ°á»£ng ÄÆ°á»£c: xe hÆ¡i, Ã¡o quáº§n, mÃ¡y vi tÃnh, thá»©c Än nhanh, dÆ°á»£c liá»u, tháºm chÃ nguyÃªn cáº£ nhá»¯ng ngÃ´i lÃ ng chÃ¢u Ãu. Hoa Ká»³ cho ra Äá»i chiáº¿c iPhone, thÃ¬ Trung Quá»c cho ra Äá»i chiáº¿c HiPhone – báº£n sao ráº» tiá»n cá»§a má»t thiáº¿t bá» cÃ³ tÃnh Äá»t phÃ¡ cá»§a Má»¹.

Má»t sá» ngÆ°á»i tháº¥y ÄÆ°á»£c gá»c rá» vÄn hÃ³a sÃ¢u xa cá»§a náº¡n sao chÃ©p trÃ n lan táº¡i Trung Quá»c. NhÆ°ng má»t quan Äiá»m thÃ´ng thÆ°á»ng hÆ¡n thÃ¬ cho ráº±ng, Trung Quá»c khÃ´ng cÃ³ phÃ¡t minh vÃ¬ nÆ°á»c nÃ y thiáº¿u nhá»¯ng biá»n phÃ¡p máº¡nh máº½ vÃ vá»¯ng bá»n Äá» báº£o vá» sá» há»¯u trÃ tuá». Nhiá»u luáºt gia vÃ chuyÃªn gia kinh táº¿ tin tÆ°á»ng ráº±ng quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá» lÃ thiáº¿t yáº¿u vÃ¬ chÃºng Äáº£m báº£o ráº±ng pháº§n thÆ°á»ng kinh táº¿ cá»§a phÃ¡t minh sáº½ thuá»c vá» ngÆ°á»i phÃ¡t minh. LÃ½ luáºn nÃ y cho ráº±ng, náº¿u khÃ´ng cÃ³ nhá»¯ng biá»n phÃ¡p báº£o vá» nhÆ° tháº¿, hÃ ng nhÃ¡i sáº½ phÃ¡ giÃ¡ vÃ qua máº·t hÃ ng gá»c. Viá»c nÃ y sáº½ gÃ¢y nÃªn tÃ¬nh tráº¡ng khan vá»n Äáº§u tÆ° trong lÃ£nh vá»±c phÃ¡t minh. LÃ½ luáºn cÆ¡ báº£n lÃ ráº¥t dá» hiá»u: cÃ´ng viá»c phÃ¡t minh bá»n vá»¯ng cáº§n Äáº¿n nhá»¯ng luáºt sá» há»¯u trÃ tuá» nghiÃªm kháº¯c, vÃ nhá»¯ng nÆ°á»c quÃ¡ rá»ng lÆ°á»£ng Äá»i vá»i viá»c sao chÃ©p sáº£n pháº©m sáº½ chá»u nhiá»u thiá»t thÃ²i. VÃ vÃ¬ trong má»t ná»n kinh táº¿ toÃ n cáº§u hÃ³a, viá»c sao chÃ©p diá»n ra á» nÆ°á»c ngoÃ i cÃ³ thá» gÃ¢y tai háº¡i giá»ng há»t nhÆ° viá»c sao chÃ©p diá»n ra á» trong nÆ°á»c, lÃ½ luáºn nÃ y cÅ©ng lÃ m cÆ¡ sá» cho má»t loáº¡t hiá»p Äá»nh quá»c táº¿ vá» quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá», mÃ háº§u háº¿t nhá»¯ng quá»c gia quan trá»ng Äá»u phÃª chuáº©n, trong ÄÃ³ cÃ³ Hiá»p Äá»nh cá»§a WTO vá» cÃ¡c KhÃa cáº¡nh Quyá»n Sá» há»¯u TrÃ tuá» LiÃªn quan Äáº¿n Máºu dá»ch, ÄÆ°á»£c phÃª chuáº©n nÄm 1994, vÃ nhiá»u hiá»p Äá»nh song phÆ°Æ¡ng tháºm chÃ cÃ²n nghiÃªm kháº¯c hÆ¡n ná»¯a, mÃ nhiá»u quá»c gia ÄÃ£ kÃ½ káº¿t ká» tá»« thá»i Äiá»m ÄÃ³.

LÃ thÃ nh viÃªn cá»§a WTO, Trung Quá»c cÃ³ bá»n pháºn pháº£i theo ÄÃºng nhá»¯ng qui cháº¿ nÃ y. NhÆ°ng sá»± tuÃ¢n thá»§ cá»§a Trung Quá»c cÃ²n náº±m dÆ°á»i chuáº©n quÃ¡ xa, khiáº¿nWashingtonluÃ´n bá»±c bá»i. TÆ°á»ng trÃ¬nh vá»i bÃ¡o chÃ táº¡i NhÃ Tráº¯ng vÃ o thÃ¡ng Hai nÄm nay, Thá»© trÆ°á»ng Ngoáº¡i giao Robert Hormats gá»i viá»c cÃ¡c hÃ£ng vÃ cÃ¡c cÃ¡ nhÃ¢n Trung Quá»c ÄÃ¡nh cáº¯p sá» há»¯u trÃ tuá» Â trÃ n lan lÃ âmá»t váº¥n Äá» nghiÃªm trá»ng vÃ ráº¥t ÄÃ¡ng lo láº¯ngâ. Máº·c dÃ¹ nhá»¯ng con sá» Æ°á»c tÃnh thiá»t háº¡i do viá»c Trung Quá»c vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n gÃ¢y ra cho ná»n kinh táº¿ Má»¹ khÃ¡c nhau quÃ¡ xa vÃ thay Äá»i theo giáº£ Äá»nh, nhÆ°ng á»¦y ban ThÆ°Æ¡ng máº¡i Quá»c táº¿ Hoa Ká»³ Æ°á»c tÃnh ráº±ng chá» ná»i trong nÄm 2011, sá» thiá»t háº¡i lÃªn gáº§n 50 tá» Má»¹ kim.

Äá»i vá»i giá»i lÃ m chÃnh sÃ¡ch vÃ lÃ£nh Äáº¡o Má»¹, qui mÃ´ vÃ pháº¡m vi cá»§a náº¡n lÃ m hÃ ng nhÃ¡i táº¡i Trung Quá»c cÃ³ thá» nÃ³i lÃ tá»i tá»; nhÆ°ng cÃ²n tá»i tá» hÆ¡n ná»¯a, ÄÃ³ lÃ viá»c nÃ³ ÄÆ°á»£c khuyáº¿n khÃch bá»i má»t chÃnh sÃ¡ch cÃ´ng khai má»nh danh lÃ âsÃ¡ng kiáº¿n báº£n Äá»aâ. Theo má»t vÄn kiá»n hoáº¡ch Äá»nh chÃnh sÃ¡ch ÄÆ°á»£c chÃnh phá»§ Trung Quá»c ÄÆ°a ra nÄm 2006, sÃ¡ng kiáº¿n báº£n Äá»a bao gá»m âviá»c lÃ m tÄng giÃ¡ trá» cá»§a sÃ¡ng kiáº¿n nguyÃªn thá»§y thÃ´ng qua viá»c Äá»ng-phÃ¡t kiáº¿n (co-innovation) vÃ tÃ¡i-phÃ¡t kiáº¿n (re-innovation) dá»±a vÃ o viá»c háº¥p thá»¥ cÃ´ng nghá» nháºp kháº©uâ. Tháºt lÃ chÃnh ÄÃ¡ng, khiWashingtonxem vÄn kiá»n nÃ y nhÆ° má»t cÃ¡ch Báº¯c Kinh báºt ÄÃ¨n xanh cho viá»c vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n. ChÃnh phá»§ Hoa Ká»³ coi viá»c kiá»m cháº¿ náº¡n sao chÃ©p sáº£n pháº©m táº¡i Trung Quá»c lÃ tá»i cáº§n thiáº¿t, ÄÃ£ thÃºc Äáº©y Trung Quá»c pháº£i thay Äá»i ÄÆ°á»ng lá»i â vÃ kiá»n Trung Quá»c trÆ°á»c WTO.

NhÆ°ng sá»± lo láº¯ng vÃ giáºn dá»¯ cá»§a Má»¹ vá» viá»c Trung Quá»c vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n ÄÆ°á»£c Äáº·t khÃ´ng ÄÃºng chá». Sao chÃ©p khÃ´ng pháº£i lÃ cÃ¡i náº¡n dá»ch ghÃª gá»m mÃ cÃ¡c lÃ£nh Äáº¡o doanh nghiá»p vÃ cÃ¡c nhÃ chÃnh trá» Má»¹ thÆ°á»ng cá» tÃ¬nh váº½ ra. Tháºt váºy, sao chÃ©p khÃ´ng luÃ´n luÃ´n xung kháº¯c vá»i sÃ¡ng kiáº¿n, mÃ thÆ°á»ng lÃ má»t pháº§n quan trá»ng cá»§a sÃ¡ng táº¡o. DÃ¹ viá»c sao chÃ©p cÃ³ máº·t tai háº¡i, nhÆ°ng nÃ³ cÅ©ng cÃ³ máº·t há»¯u Ãch. Gáº§n nhÆ° táº¥t cáº£ má»i sÃ¡ng táº¡o Äá»u pháº£i dá»±a vÃ o cÃ´ng trÃ¬nh cá»§a ngÆ°á»i Äi trÆ°á»c, vÃ viá»c cÃ³ thá» tá»± do sao chÃ©p vÃ cáº£i tiáº¿n nhá»¯ng thiáº¿t káº¿ hiá»n cÃ³ sáº½ tiáº¿p sá»©c cho nhiá»u lÃ£nh vá»±c khÃ¡c nhau nhÆ° thá»i trang, tÃ i chÃnh vÃ cÃ´ng nghá» pháº§n má»m.

Äá»i vá»i cÃ¡c cÃ´ng ty vÃ cÃ¡ nhÃ¢n Trung Quá»c, sao chÃ©p cÃ³ nhá»¯ng lá»£i Ãch khÃ´ng thá» cÆ°á»¡ng ná»i, vÆ°á»£t khá»i viá»c ÄÆ¡n thuáº§n lÃ bÃ¡n giÃ¡ ráº» hÆ¡n cÃ¡c cÃ´ng ty cáº¡nh tranh phÆ°Æ¡ng TÃ¢y. Nhiá»u ngÆ°á»i Trung Quá»c ÄÃ£ tiáº¿p thu nhá»¯ng ká»¹ nÄng thiáº¿t káº¿ vÃ cháº¿ táº¡o quÃ giÃ¡ báº±ng cÃ¡ch sao chÃ©p nhá»¯ng hÃ ng hÃ³a nguyÃªn thá»§y sáº£n xuáº¥t á» nÆ°á»c khÃ¡c. Káº¿t quáº£ cá»§a viá»c báº¯t chÆ°á»c nÃ y lÃ nhá»¯ng sáº£n pháº©m vÃ dá»ch vá»¥ vá»«a tÃºi tiá»n, cho phÃ©p hÃ ng triá»u ngÆ°á»i Trung Quá»c ÄÆ°á»£c hÆ°á»ng nhá»¯ng cÃ¡i bá» ngoÃ i dá» chá»u cá»§a má»t xÃ£ há»i tiÃªu thá»¥. VÃ cá»§a cáº£i ÄÆ°á»£c táº¡o ra do viá»c vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n ÄÃ£ gÃ³p pháº§n vÃ o sá»± tÄng trÆ°á»ng cá»§a má»t giai cáº¥p trung lÆ°u Trung Quá»c Äang trá»i dáºy, giai cáº¥p tiÃªu biá»u cho má»t vá»±a tiá»m nÄng vÄ© Äáº¡i gá»m nhá»¯ng khÃ¡ch hÃ ng má»i cho cÃ¡c cÃ´ng ty phÆ°Æ¡ng TÃ¢y bÃ¡n hÃ ng tháºt.

VÃ¬ nhá»¯ng lÃ½ do nÃ y, báº¥t cá»© má»t chÃnh sÃ¡ch há»£p lÃ½ nÃ o Äá»i vá»i ná»n kinh táº¿ hÃ ng nhÃ¡i cá»§a Trung Quá»c Äá»u pháº£i báº¯t Äáº§u báº±ng nháºn thá»©c tháº¥u ÄÃ¡o ráº±ng sao chÃ©p vÃ sÃ¡ng táº¡o cÃ³ liÃªn há» máºt thiáº¿t vá»i nhau vÃ ráº±ng viá»c sao chÃ©p lÃ má»t lá»±c vá»«a tá»t vá»«a xáº¥u. VÃ¬ viá»c sao chÃ©p cá»§a Trung Quá»c vá»«a mang láº¡i nhá»¯ng lá»£i Ãch vá»«a gÃ¢y ra nhá»¯ng thiá»t háº¡i, Äá»ng thá»i náº¿u xÃ©t Äáº¿n sá»± Äá» khÃ¡ng mang tÃnh lá»ch sá» cá»§a Trung Quá»c trÆ°á»c sá»©c Ã©p phÆ°Æ¡ng TÃ¢y, chÃºng ta sáº½ Äá»i diá»n má»t thá»±c táº¿ lÃ , cá» gáº¯ng thÃºc Äáº©y Trung Quá»c thay Äá»i chÃnh sÃ¡ch vÃ cÃ¡ch hÃ nh xá» lÃ khÃ´ng xá»©ng ÄÃ¡ng vá»i vá»n liáº¿ng chÃnh trá» vÃ ngoáº¡i giao mÃ Hoa Ká»³ Äang tiÃªu phÃ vÃ¬ ná» lá»±c nÃ y.

HÃNG GIáº¢ CÃ THá»°C CHáº¤T

Äá» hiá»u rÃµ viá»c sao chÃ©p vÃ phÃ¡t kiáº¿n cÃ¹ng tá»n táº¡i nhÆ° tháº¿ nÃ o táº¡i Trung Quá»c ngÃ y nay, Â chá» cáº§n nhÃ¬n vÃ o Xiaomi (Tiá»u Má»), má»t trong nhá»¯ng cÃ´ng ty cÃ´ng nghá» tÄng trÆ°á»ng nhanh nháº¥t cá»§a Trung Quá»c. Hoáº¡t Äá»ng chÆ°a ÄÆ°á»£c bá»n nÄm, Xiaomi ÄÃ£ bÃ¡n ÄÆ°á»£c gáº§n báº£y triá»u chiáº¿c smartphone (Äiá»n thoáº¡i thÃ´ng minh) vÃ thu vÃ o hÆ¡n báº£y triá»u yuan (tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng 1,6 tá» Má»¹ kim) – nhá»¯ng con sá» Äáº§y áº¥n tÆ°á»£ng Äá»i vá»i má»t cÃ´ng ty bÃ¡n ra chiáº¿c smartphone Äáº§u tiÃªn cá»§a mÃ¬nh vÃ o thÃ¡ng TÃ¡m 2011. Nhá»¯ng chiáº¿c Äiá»n thoáº¡i cá»§a Xiaomi trÃ´ng quen thuá»c vÃ¬ nhiá»u thiáº¿t káº¿ cá»§a cÃ´ng ty nÃ y báº¯t chÆ°á»c gáº§n giá»ng chiáº¿c iPhone cá»§a Apple. VÃ thiáº¿t káº¿ khÃ´ng pháº£i lÃ gá»£i Ã½ duy nháº¥t mÃ Xiao láº¥y tá»« Apple. Trong má»t buá»i ra máº¯t sáº£n pháº©m gáº§n ÄÃ¢y, Lei Jun (LÃ´i QuÃ¢n), ngÆ°á»i Äá»©ng Äáº§u Xiaomi, Äá»©ng má»t mÃ¬nh trÃªn sÃ¢n kháº¥u trong chiáº¿c sÆ¡ mi Äen, quáº§n jean, vÃ giÃ y sneaker Converse Äen – má»t hÃ¬nh áº£nh quen thuá»c Äá»i vá»i báº¥t cá»© ai ÄÃ£ tá»«ng tháº¥y Steve Jobs, ngÆ°á»i sÃ¡ng láºp vÃ lÃ tá»ng giÃ¡m Äá»c quÃ¡ cá» cá»§a Apple, giá»i thiá»u sáº£n pháº©m má»i táº¡i má»t há»i nghá» Macworld [á» San Francisco]. ThÃ´ng Äiá»p cá»§a Lei tháºt rÃµ rÃ ng: Äiá»n thoáº¡i cá»§a Xiaomi cÅ©ng tuyá»t vá»i nhÆ° Äiá»n thoáº¡i cá»§a Apple. NgÆ°á»i tiÃªu thá»¥ Trung Quá»c nhÆ° cÃ¡ cáº¯n cÃ¢u, vui váº» cháº¥p nháºn sáº£n pháº©m cá»§a Xiaomi, khÃ´ng há» cÃ³ áº£o áº£nh vá» nguá»n gá»c cá»§a chÃºng: nhÆ° má»t sinh viÃªn Äáº¡i há»c ThÆ°á»£ng Háº£i ÄÃ£ nÃ³i vá»i The New York Times gáº§n ÄÃ¢y: âXiaomi lÃ m hÃ ng giáº£ cÃ³ thá»±c cháº¥t (the real fake)â.

Tuy váºy, thÃ nh cÃ´ng cá»§a Xiaomi cÅ©ng dá»±a vÃ o sá»± thá» lÃ cÃ´ng ty nÃ y khÃ´ng giá»ng háº³n Apple. Ãt ra nÃ³ cÅ©ng cÃ³ má»t Äáº·c Äiá»m lÃ , giÃ¡ tiÃªu biá»u cá»§a Äiá»n thoáº¡i do Xiaomi sáº£n xuáº¥t chá» báº±ng má»t ná»a giÃ¡ cá»§a Äá»i thá»§. Má»t Äiá»m khÃ¡c cÃ²n quan trá»ng hÆ¡n ná»¯a, Xiaomi cÃ³ má»t thÃ¡i Äá» ráº¥t khÃ¡c Äá»i vá»i viá»c phÃ¡t minh. Apple cÃ³ tiáº¿ng lÃ sá» dá»¥ng phÆ°Æ¡ng phÃ¡p tiáº¿p cáºn ÄÃ³ng kÃn (closed approach) Äá»i vá»i viá»c phÃ¡t triá»n sáº£n pháº©m. CÃ´ng ty nÃ y tin tÆ°á»ng ráº±ng nÃ³ biáº¿t khÃ¡ch hÃ ng mÃ¬nh muá»n gÃ¬ trÆ°á»c khi chÃnh há» biáº¿t ÄÆ°á»£c Äiá»u nÃ y, do ÄÃ³ tiáº¿n trÃ¬nh thiáº¿t káº¿ cá»§a Apple mang tÃnh Äá»c ÄoÃ¡n. TrÃ¡i láº¡i, tiáº¿n trÃ¬nh thiáº¿t káº¿ cá»§a Xiaomi hoÃ n toÃ n dÃ¢n chá»§. Cá»© má»i thá»© sÃ¡u, Xiaomi ÄÆ°a ra má»t loáº¡t tin cáºp nháºt pháº§n má»m cho há» Äiá»u hÃ nh di Äá»ng cá»§a mÃ¬nh, má»t há» thá»ng dá»±a trÃªn pháº§n má»m nguá»n má» Android cá»§a Google. Chá» trong vÃ i tiáº¿ng Äá»ng há» sau ÄÃ³, hÃ ng ngÃ n ngÆ°á»i sá» dá»¥ng Ã o áº¡t vÃ o diá»n ÄÃ n trá»±c tuyáº¿n cá»§a Xiaomi Äá» Äá» xuáº¥t nhá»¯ng Äáº·c Äiá»m, chá»©c nÄng, vÃ thiáº¿t káº¿ má»i, cÅ©ng nhÆ° phÃ¡t hiá»n vÃ giáº£i quyáº¿t cÃ¡c lá»i pháº§n má»m. Xiaomi ÄÃ£ dá»±a vÃ o sá»± gÃ³p Ã½ cá»§a ngÆ°á»i sá» dá»¥ng Äá» Äá»nh dung lÆ°á»£ng bá» nhá» cáº§n ÄÆ°á»£c cÃ i Äáº·t trÃªn Äiá»n thoáº¡i cá»§a mÃ¬nh, táº§m quan trá»ng cá»§a chiá»u dÃ y chiáº¿c Äiá»n thoáº¡i Äá»i vá»i ngÆ°á»i sá» dá»¥ng, vÃ Äá»nh xem Äiá»n thoáº¡i Xiaomi cÃ³ nÃªn cho phÃ©p ngÆ°á»i sá» dá»¥ng chá»¥p hÃ¬nh mÃ khá»i báº¥m nÃºt hay khÃ´ng. Máº·c dÃ¹ Lei cÃ³ thá» Än máº·c giá»ng Jobs, nhÆ°ng Ã´ng ÄÃ£ Äiá»u hÃ nh cÃ´ng ty mÃ¬nh ráº¥t khÃ¡c.

Xiaomi khÃ´ng pháº£i lÃ cÃ´ng ty duy nháº¥t vá»«a báº¯t chÆ°á»c vá»«a sÃ¡ng táº¡o cá»§a Trung Quá»c. Weibo (Vi BÃ¡c), dá»ch vá»¥ máº¡ng xÃ£ há»i ná»i tiáº¿ng nháº¥t cá»§a nÆ°á»c nÃ y, cÃ³ hÃ ng trÄm triá»u ngÆ°á»i sá» dá»¥ng. CÃ´ng ty nÃ y xuáº¥t hiá»n nÄm 2009 nhÆ° má»t phiÃªn báº£n cá»§a Twitter khÃ´ng thÃ¨m che giáº¥u. Tá»« ÄÃ³ Äáº¿n nay, nÃ³ ÄÃ£ thÃªm vÃ o nhiá»u Äáº·c Äiá»m Äá» phÃ¢n biá»t mÃ¬nh vá»i Twitter, bao gá»m má»t há» thá»ng cÃ³ tÃnh tÆ°Æ¡ng tÃ¡c cao hÆ¡n Äá» ngÆ°á»i sá» dá»¥ng cho Ã½ kiáº¿n. NgÆ°á»i ta cÃ³ thá» tranh luáºn ráº±ng nhá»¯ng cáº£i tiáº¿n nhÆ° tháº¿ lÃ m cho Weibo trá» nÃªn cÃ³ nhiá»u chá»©c nÄng, vÃ thÃch thÃº, hÆ¡n cáº£ dá»ch vá»¥ mÃ nÃ³ ÄÃ£ sao chÃ©p.

Má»t hÃ ng nhÃ¡i khÃ¡c cá»§a Trung Quá»c cá»ng thÃªm nhiá»u giÃ¡ trá» hÆ¡n nguyÃªn báº£n lÃ Youku (Æ¯u Khá»c)â cÃ´ng ty nÃ y chá» lÃ má»t trong nhiá»u phiÃªn báº£n Trung Quá»c cá»§a YouTube. (Youku cÃ³ thá» dá»ch lÃ âtuyá»t vá»iâ.) KhÃ¡c vá»i YouTube, Youku cho phÃ©p ngÆ°á»i sá» dá»¥ng ÄÆ°a lÃªn máº¡ng nhá»¯ng video cÃ³ chiá»u dÃ i khÃ´ng háº¡n cháº¿ vÃ khá»i cáº§n chá»©ng minh báº£n quyá»n. Äiá»u nÃ y cÃ³ nghÄ©a lÃ Youku cÃ³ kháº£ nÄng lÃ m mÃ¡y chá»§ cho hÃ ng trÄm ngÃ n giá» lÃªn chÆ°Æ¡ng trÃ¬nh báº¥t há»£p lá». NhÆ°ng dá»ch vá»¥ nÃ y cÅ©ng há»£p tÃ¡c vá»i hÆ¡n 1500 nhÃ cung cáº¥p ná»i dung chuyÃªn nghiá»p Äá» ÄÆ°a Äáº¿n ngÆ°á»i sá» dá»¥ng nhá»¯ng video há»£p lá», vÃ dá»ch vá»¥ Trung Quá»c nÃ y cÃ²n Äi xa hÆ¡n Äá»i thá»§ Má»¹ cá»§a mÃ¬nh ráº¥t nhiá»u trong viá»c cung cáº¥p ná»i dung gá»c. Tháºt váºy, Youku ÄÃ£ xuáº¥t hiá»n nhÆ° má»t Äá»i thá»§ nghiÃªm chá»nh cá»§a ngÃ nh truyá»n hÃ¬nh truyá»n thá»ng táº¡i Trung Quá»c — má»t tháº¯ng lá»£i mÃ YouTube pháº£i ganh tá».

Cá»¨ SAO CHÃP VÃ TÆ¯

Quan niá»m thÃ´ng thÆ°á»ng lÃ sai láº§m khi cho ráº±ng phÃ¡t kiáº¿n vÃ báº¯t chÆ°á»c tá»± báº£n cháº¥t lÃ xung kháº¯c nhau. Trong má»t cung cÃ¡ch tÆ°Æ¡ng tá»±, quan niá»m nÃ y cÅ©ng sai láº§m khi chá»§ trÆ°Æ¡ng ráº±ng Hoa Ká»³ pháº£i Äi theo má»t ÄÆ°á»ng lá»i ráº¥t cá»©ng ráº¯n Äá» cháº·n Äá»©ng náº¡n ÄÃ¡nh cáº¯p sá» há»¯u trÃ tuá» táº¡i Trung Quá»c. Tháºt váºy, ÄÆ°á»ng lá»i náº·ng tay cá»§aWashingtonÄá»i vá»i vÄn hoÃ¡ hÃ ng nhÃ¡i cá»§a Báº¯c Kinh lÃ quÃ¡ thÃ´ báº¡o vÃ pháº£n Ã¡nh má»t quan Äiá»m ngÃ¢y ngÃ´ vá» sÃ¡ng kiáº¿n. ÄÆ°á»ng lá»i nÃ y cÅ©ng khÃ´ng cÃ³ kháº£ nÄng thÃ nh cÃ´ng, vÃ¬ Hoa Ká»³ khÃ³ kháº¯c phá»¥c ÄÆ°á»£c nhá»¯ng Äá»ng cÆ¡ máº¡nh máº½ ÄÃ£ thÃºc Äáº©y nhá»¯ng cÃ´ng ty vÃ cÃ¡ nhÃ¢n Trung Quá»c pháº£i tÃ¹y thuá»c vÃ o viá»c sao chÃ©p sáº£n pháº©m nÆ°á»c ngoÃ i.

CÃ¡c cÃ´ng ty cháº¿ táº¡o Trung Quá»c chiáº¿m ÄÆ°á»£c thá» pháº§n (market share) táº¡i Trung Quá»c vÃ nhá»¯ng nÆ°á»c khÃ¡c báº±ng cÃ¡ch cá»ng hiáº¿n nhá»¯ng phiÃªn báº£n giÃ¡ ráº» cá»§a cÃ¡c sáº£n pháº©m phÆ°Æ¡ng TÃ¢y. Qua quÃ¡ trÃ¬nh sao chÃ©p, nhá»¯ng cÃ´ng ty nÃ y vá»«a há»c vá»«a lÃ m, thu tháºp nhá»¯ng ká»¹ nÄng cáº§n thiáº¿t Äá» cáº£i thiá»n cÃ¡c tiáº¿n trÃ¬nh sáº£n xuáº¥t vÃ sau cÃ¹ng tá»± mÃ¬nh cÃ³ thá» sÃ¡ng cháº¿. Tá»± do sao chÃ©p cÅ©ng cÃ³ má»t táº§m áº£nh hÆ°á»ng xÃ£ há»i quan trá»ng táº¡i Trung Quá»c. Má»t sáº£n pháº©m phá»¥ nghiÃªm trá»ng do sá»± tÄng trÆ°á»ng kinh táº¿ ngoáº¡n má»¥c cá»§a nÆ°á»c nÃ y lÃ tÃ¬nh tráº¡ng báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng Äang tÄng vá»t. Má»t nghiÃªn cá»©u gáº§n ÄÃ¢y cá»§a Äáº¡i há»c TÃ i chÃnh-Kinh táº¿ TÃ¢y Nam, táº¡i ThÃ nh ÄÃ´, cho tháº¥y ráº±ng Trung Quá»c hiá»n nay lÃ má»t trong nhá»¯ng xÃ£ há»i báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng nháº¥t trÃªn trÃ¡i Äáº¥t. Há» sá» Gini cá»§a Trung Quá»c lÃ 0,61 – há» sá» Gini lÃ má»t thÆ°á»c Äo báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng kinh táº¿, vá»i sá» khÃ´ng (0) chá» tÃ¬nh tráº¡ng báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng Ãt nghiÃªm trá»ng nháº¥t vÃ sá» má»t (1) chá» tÃ¬nh tráº¡ng báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng nghiÃªm trá»ng nháº¥t. Chá» sá» ÄÃ³ ÄÃ£ Äáº·t Trung Quá»c ngang hÃ ng vá»iBotswanavÃ Haitináº¿u xÃ©t vá» tÃ¬nh tráº¡ng báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng. ÄÃ¢y lÃ má»t cÃ´ng thá»©c dáº«n Äáº¿n báº¥t mÃ£n xÃ£ há»i nghiÃªm trá»ng, nháº¥t lÃ khi giá»i nghÃ¨o khá» táº¡i Trung Quá»c ngÃ y cÃ ng trÃ´ng tháº¥y nhá»¯ng tiá»n Ãch mÃ xÃ£ há»i tiÃªu thá»¥ ÄÆ°Æ¡ng Äáº¡i cÃ³ thá» cá»ng hiáº¿n.

Äiá»u nÃ y giÃºp ta hiá»u ÄÆ°á»£c hiá»n tÆ°á»£ng shanzhai (sÆ¡n tráº¡i) Äá»c ÄÃ¡o Trung Quá»c. Dá»ch theo nghÄ©a Äen, shanzhai nghÄ©a lÃ âÄá»n lÅ©y trong nÃºiâ hay âsÃ o huyá»t cá»§a bá»n cÆ°á»pâ. NhÆ°ng theo cÃ¡ch dÃ¹ng hiá»n nay, shanzhai chá» hÃ ng nhÃ¡i giÃ¡ ráº», nhÆ° cÃ¡c toÃ nhÃ (ká» cáº£ nhá»¯ng ngÃ´i lÃ ng Trung Ãu dá»m má»c lÃªn á» cÃ¡c vÃ¹ng ngoáº¡i Ã´ Trung Quá»c), cÃ¡c cá»a hÃ ng (nhÆ° cÃ¡c cá»a hÃ ng Apple dá»m táº¡i CÃ´n Minh bÃ¡n sáº£n pháº©m Apple tháºt nhÆ°ng ÄÆ°á»£c tÃ¢n trang láº¡i) vÃ tháºm chÃ cáº£ cÃ¡c sá»± kiá»n (cháº³ng háº¡n cuá»c rÆ°á»c Äuá»c Olympic dá»m mÃ dÃ¢n chÃºng cÃ¡c vÃ¹ng quÃª Trung Quá»c tá» chá»©c khi cuá»c rÆ°á»c Äuá»c chÃnh thá»©c Äi qua miá»n cá»§a há»). NhÆ°ng cÅ©ng nhÆ° nhiá»u thá»© khÃ¡c á» Trung Quá»c, Ã½ nghÄ©a cá»§a shanzhai Äang thay Äá»i sÃ¢u sáº¯c. NhÆ° nháºt bÃ¡o The Wall Street Journal nháºn xÃ©t gáº§n ÄÃ¢y: âTrÆ°á»c ÄÃ¢y nÃ³ lÃ má»t tá»« dÃ¹ng Äá» chá» má»t cÃ¡i gÃ¬ ráº» tiá»n hay kÃ©m cháº¥t lÆ°á»£ng, ngÃ y nay Äá»i vá»i nhiá»u ngÆ°á»i, shanzhai nÃ³i lÃªn má»t trÃ¬nh Äá» khÃ´n ngoan khÃ©o lÃ©o nháº¥t Äá»nh cá»§a ngÆ°á»i Trung Quá»câ. Tháºt váºy, Báº¯c Kinh tá» ra tin tÆ°á»ng ráº±ng shanzhai lÃ má»t cÃ¡i gÃ¬ cáº§n nuÃ´i dÆ°á»¡ng. NÄm 2009, má»t quan chá»©c cá»§a Cá»¥c Báº£n quyá»n Quá»c gia Trung Quá»c tuyÃªn bá» ráº±ng âshanzhai biá»u lá» Ã³c sÃ¡ng táº¡o vÄn hÃ³a cá»§a ngÆ°á»i dÃ¢n bÃ¬nh thÆ°á»ngâ. Ãng nÃ³i thÃªm, âNÃ³ ÄÃ¡p á»©ng má»t nhu cáº§u thá» trÆ°á»ng, do ÄÃ³ dÃ¢n chÃºng thÃch nÃ³â. Táº¥t nhiÃªn, vÄn hÃ³a shanzhai á» má»t má»©c Äá» nÃ o ÄÃ³ cÅ©ng thÃch há»£p vá»i nháºn thá»©c sau ÄÃ¢y: ChÃnh quyá»n Trung Quá»c hi vá»ng ráº±ng sá»± tá»± do sao chÃ©p tÆ°Æ¡ng Äá»i nÃ y cÃ³ thá» giÃºp lÃ m nháº¹ bá»t hoáº·c chÃ Ãt che Äáºy há» ngÄn cÃ¡ch giÃ u nghÃ¨o ngÃ y cÃ ng Â khoÃ©t sÃ¢u táº¡i Trung Quá»c.

NhÆ°ng viá»c lÃ m hÃ ng nhÃ¡i ÄÆ°á»£c dung dÆ°á»¡ng, vÃ tháºm chÃ cÃ³ ngÆ°á»i cho ráº±ng ÄÆ°á»£c khuyáº¿n khÃch bá»i chÃnh quyá»n Trung Quá»c, khÃ´ng nháº¥t thiáº¿t lÃ má»t tai há»a Äá»i vá»i cÃ¡c doanh nghiá»p phÆ°Æ¡ng TÃ¢y. DÃ¢n sá» khá»ng lá» cá»§a Trung Quá»c váº«n cÃ²n nghÃ¨o, vÃ Ãt ai cÃ³ thá» mua sáº¯m hÃ ng hÃ³a phÆ°Æ¡ng TÃ¢y. Do ÄÃ³, hÃ ng nhÃ¡i Â sáº£n pháº©m phÆ°Æ¡ng TÃ¢y khÃ´ng nháº¥t thiáº¿t biá»u hiá»n sá»± máº¥t má»i (lost sales). Thay vÃ¬ nhÆ° váºy, chÃºng thÆ°á»ng ÄÃ³ng chá»©c nÄng quáº£ng cÃ¡o há»¯u hiá»u cho hÃ ng gá»c (the originals): nhá»¯ng sáº£n pháº©m má» ÄÆ°á»ng nÃ y, vá» lÃ¢u dÃ i, cÃ³ kháº£ nÄng thÃºc Äáº©y nhu cáº§u ÄÃ²i há»i hÃ ng tháºt khi giai cáº¥p trung lÆ°u hiá»n Äang ÄÃ¢m chá»i cá»§a Trung Quá»c trá» nÃªn lá»n máº¡nh. Cháº³ng háº¡n, má»t sá» tiá»m bÃ¡nh mÃ¬ xÄng-ÄuÃ½t Trung Quá»c Äang sao chÃ©p dÃ¡ng váº» vÃ mÃ³n Än cá»§a chuá»i Subway, má»t cÃ´ng ty bÃ¡n thá»©c Än nhanh cá»§a Má»¹. CÃ¡c lÃ£nh Äáº¡o Subway, má»t cÃ¡ch khÃ´n ngoan, khÃ´ng pháº£n á»©ng quÃ¡ ÄÃ¡ng. Alexander Moody Stuart, giÃ¡m Äá»c quáº£n lÃ½ cá»§a chuá»i hÃ ng Än nhanh nÃ y, gáº§n ÄÃ¢y ÄÃ£ nÃ³i vá»i The Wall Street Journal ráº±ng Äá»i vá»i má»t thÆ°Æ¡ng hiá»u phÆ°Æ¡ng TÃ¢y nhÆ° Subway, Äang ra sá»©c táº¡o Ã½ thá»©c quáº§n chÃºng vá» má»t loáº¡i thá»©c Än mÃ ngÆ°á»i Trung Quá»c khÃ´ng quen Än, âviá»c nhÃ¡i láº¡i (mimicking) khÃ´ng háº³n lÃ má»t Äiá»u xáº¥uâ. Trong má»t thá» trÆ°á»ng khá»ng lá» nhÆ°ng pháº§n lá»n chÆ°a ÄÆ°á»£c khai thÃ¡c nhÆ° Trung Quá»c, viá»c dÃ¢n chÃºng tiáº¿p xÃºc vá»i sáº£n pháº©m (exposure) vÃ viá»n áº£nh tÄng trÆ°á»ng cá»§a cÃ¡c loáº¡i hÃ ng tháºt trong tÆ°Æ¡ng lai cÃ³ thá» khuynh loÃ¡t ÄÆ°á»£c thá» pháº§n to lá»n cá»§a hÃ ng giáº£ ngÃ y nay. VÃ máº·c dÃ¹ sáº£n pháº©m shanzhai ÄÆ°á»£c ngÆ°á»i mua ca ngá»£i, nhÆ°ng nhá»¯ng ngÆ°á»i Trung Quá»c nÃ o cÃ³ Äiá»u kiá»n thÃ¬ thÆ°á»ng mua sáº£n pháº©m gá»c.

KhÃ´ng lÃ£nh vá»±c nÃ o minh há»a báº£n cháº¥t nghá»ch lÃ½ cá»§a hÃ ng nhÃ¡i Trung Quá»c rÃµ nÃ©t hÆ¡n cÃ¡c loáº¡i hÃ ng xa xá». Theo phÃ¢n tÃch nÄm 2012 cá»§a cÃ´ng ty tÆ° váº¥n Bain & Company, cÃ¡i Äáº¥t nÆ°á»c ÄÃ£ má»t thá»i Ã©p buá»c cÃ´ng dÃ¢n mÃ¬nh pháº£i máº·c Ã¡o kiá»u Mao ÄÃ£ trá» thÃ nh thá» trÆ°á»ng xa xá» pháº©m lá»n nháº¥t tháº¿ giá»i, tháºm chÃ qua máº·t cáº£ Hoa Ká»³. Thá» trÆ°á»ng nÃ y khÃ´ng chá» bÃ¡n tÃºi xÃ¡ch vÃ cÃ¡c phá»¥ kiá»n. Theo tin tá»©c gáº§n ÄÃ¢y cá»§a Beijing Review, vÃ o nÄm 2012, hÃ£ng Bentley Motors bÃ¡n ra tháº¿ giá»i 8.510 chiáº¿c xe, thÃ¬ cÃ³ Äáº¿n 2.253 chiáº¿c ÄÆ°á»£c bÃ¡n táº¡i Trung Quá»c, biáº¿n thá» trÆ°á»ng nÃ y thÃ nh thá» trÆ°á»ng lá»n thá»© hai cá»§a thÆ°Æ¡ng hiá»u. Tháºm chÃ Äá»i vá»i cáº£ Apple, lÃ£nh Äá»a cá»§a HiPhone váº«n cÃ²n sinh lÃ£i: doanh thu cá»§a Apple táº¡i Trung Quá»c trá» giÃ¡ gáº§n 25 tá» Má»¹ kim má»t nÄm, chá» Äá»©ng sau doanh thu cá»§a nÃ³ táº¡i Hoa Ká»³. HÆ¡n ná»¯a, Trung Quá»c lÃ nÆ¡i duy nháº¥t trÃªn tháº¿ giá»i mÃ lÆ°á»£ng hÃ ng bÃ¡n ra cá»§a Apple ÄÃ£ gia tÄng vÃ o quÃ Äáº§u nÄm 2013.

NhÆ° váºy, kinh táº¿ hÃ ng nhÃ¡i Trung Quá»c – ÄÃ´i khi ÄÆ°á»£c cáº£i thiá»n dá»c ÄÆ°á»ng – cho phÃ©p ÄÆ°a sáº£n pháº©m Äáº¿n táºn tay ngÆ°á»i dÃ¢n trung bÃ¬nh táº¡i ÄÃ¢y vÃ trong tiáº¿n trÃ¬nh nÃ y giÃºp Trung Quá»c vÃ cÃ¡c cÃ´ng ty Trung Quá»c cÃ³ kháº£ nÄng phÃ¡t triá»n vÃ cáº¡nh tranh ngáº¯n háº¡n. CÃ²n vá» lÃ¢u dÃ i, viá»c cÃ´ng khai sao chÃ©p sáº£n pháº©m nÆ°á»c ngoÃ i cÃ³ thá» táº¡o nhu cáº§u Äá»i vá»i cÃ¡c sÃ¡ng kiáº¿n phÆ°Æ¡ng TÃ¢y. NhÆ° Bill Gates, má»t trong hai ngÆ°á»i sÃ¡ng láºp Microsoft vÃ khÃ´ng ÄÆ°á»£c coi lÃ ngÆ°á»i cÃ³ quan Äiá»m khoan dung vá» quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá», ÄÃ£ nÃ³i Äáº¿n viá»c Trung Quá»c sao chÃ©p cÃ¡c sáº£n pháº©m pháº§n má»m báº±ng phÃ¡t biá»u ná»i tiáº¿ng sau ÄÃ¢y: âChá»«ng nÃ o mÃ há» cÃ³ Ã½ Äá»nh Än cáº¯p pháº§n má»m, chÃºng tÃ´i muá»n há» Än cáº¯p pháº§n má»m cá»§a chÃºng tÃ´i. Rá»i há» sáº½ bá» ghiá»n, vÃ sau ÄÃ³ chÃºng tÃ´i sáº½ tÃ¬m cÃ¡ch thÃ¢u tiá»n á» má»t thá»i Äiá»m nÃ o ÄÃ³ trong tháºp ká»· tá»iâ.

Â NHá»®NG TÃN CÆ¯á»P Gá»C

CÃ³ láº½ Äiá»u quan trá»ng nháº¥t cáº§n pháº£i nháºn tháº¥y vá» ná»n kinh táº¿ hÃ ng nhÃ¡i cá»§a Trung Quá»c lÃ , chÃnh báº£n thÃ¢n ná»n kinh táº¿ nÃ y lÃ má»t báº£n sao [cá»§a má»t mÃ´ hÃ¬nh Äi trÆ°á»c]. Khi Hoa Ká»³ má»i báº¯t Äáº§u vÆ°Æ¡n tá»i Äá»a vá» giÃ u cÃ³ vÃ quyá»n lá»±c trong lá»ch sá», nÆ°á»c nÃ y cÅ©ng lÃ má»t quá»c gia chuyÃªn vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n (a pirate nation) giá»ng há»t nhÆ° Trung Quá»c ngÃ y nay. VÃ o cÃ¡c tháº¿ ká»· 18 vÃ 19, VÆ°Æ¡ng quá»c Anh lÃ má»¥c tiÃªu hÃ ng Äáº§u cá»§a Äáº¡o táº·c Má»¹, tá»©c nhá»¯ng giÃ¡n Äiá»p kinh táº¿ táºp trung ná» lá»±c vÃ o cÃ´ng nghiá»p hÃ ng dá»t nÆ°á»c Anh. CÃ¡c doanh nhÃ¢n Má»¹ tÃ¬m cÃ¡ch sao chÃ©p cÃ¡c thiáº¿t káº¿ bÃ máºt cá»§a Anh Äá» cháº¿ táº¡o khung cá»i vÃ xÃ¢y dá»±ng nhÃ mÃ¡y, vÃ chÃnh phá»§ Hoa Ká»³ Äá»©ng á» tháº¿ sáºµn sÃ ng Äá» giÃºp Äá»¡ há».

CÅ©ng nhÆ° táº¡i Trung Quá»c hiá»n nay, phÃ¡t minh qua viá»c báº¯t chÆ°á»c (imitative innovation) lÃ chÃnh sÃ¡ch nhÃ nÆ°á»c (official policy): luáºt phÃ¡p ban Äáº§u cá»§a Má»¹ cáº¥m cÃ¡c nhÃ phÃ¡t minh nÆ°á»c ngoÃ i láº¥y báº±ng sÃ¡ng cháº¿ táº¡i Hoa Ká»³ vá» nhá»¯ng phÃ¡t minh mÃ há» ÄÃ£ ÄÆ°á»£c cáº¥p báº±ng táº¡i nhá»¯ng nÆ¡i khÃ¡c, vÃ nhá»¯ng rÃ o cáº£n ÄÃ¡ng ká» váº«n cÃ²n tá»n táº¡i cho Äáº¿n nhá»¯ng nÄm sau cÃ¹ng cá»§a tháº¿ ká»· 19. Luáºt báº£n quyá»n Hoa Ká»³ lÃºc báº¥y giá» cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° luáºt Trung Quá»c hiá»n nay, cÃ´ng khai tá»« chá»i báº¥t cá»© sá»± báº£o vá» nÃ o Äá»i vá»i tÃ¡c giáº£ nÆ°á»c ngoÃ i. MÃ£i cho Äáº¿n nÄm 1891, lá»nh cáº¥m nÃ y má»i ÄÆ°á»£c bÃ£i bá», vÃ tháºm chÃ lÃºc báº¥y giá», cÃ¡c tÃ¡c giáº£ nÆ°á»c ngoÃ i váº«n cÃ²n bá» buá»c pháº£i in sÃ¡ch cá»§a há» táº¡i Hoa Ká»³ nhÆ° má»t Äiá»u kiá»n Äá» ÄÆ°á»£c báº£o vá» báº£n quyá»n. MÃ£i cho Äáº¿n tháºp niÃªn 1980, ÄÃ²i há»i nÃ y má»i hoÃ n toÃ n biáº¿n máº¥t khá»i luáºt phÃ¡p Má»¹. NgÆ°á»i thá»¥ hÆ°á»ng ná»i tiáº¿ng nháº¥t cá»§a nhá»¯ng luáºt báº£n quyá»n nÃ y lÃ Benjamin Franklin â Ã´ng tÃ¡i xuáº¥t báº£n tÃ¡c pháº©m cá»§a cÃ¡c nhÃ vÄn Anh mÃ khÃ´ng há» xin phÃ©p há» hoáº·c tráº£ tiá»n tÃ¡c quyá»n cho há». NgÆ°á»i Anh ÄÃ£ khiá»n trÃ¡ch ngÆ°á»i Má»¹ tháºm tá» vá» ÄÆ°á»ng lá»i sao chÃ©p nÃ y; Charles Dickens pháº£n Ã¡nh sá»± bá»©c xÃºc cá»§a nhá»¯ng nhÃ vÄn Anh ná»i tiáº¿ng khÃ¡c khi Ã´ng than thá» vá» âcÃ¡i cÃ´ng lÃ½ tuyá»t vá»i khÃ´ng há» cho tÃ´i hÆ°á»ng láº¥y má»t Äá»ng xu do viá»c ngÆ°á»i Má»¹ bÃ¡n má»t lÆ°á»£ng sÃ¡ch khá»ng lá» gá»m táº¥t cáº£ má»i tÃ¡c pháº©m cá»§a tÃ´iâ.

Tuy váºy, trÆ°á»ng há»£p cá»§a Dickens cÅ©ng chá»©ng minh sá»± vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n ÄÃ´i khi cÅ©ng cÃ³ lá»£i cho tÃ¡c giáº£ nhÆ° tháº¿ nÃ o. Viá»c ngÆ°á»i Má»¹ sao chÃ©p rá»ng rÃ£i cÃ¡c tÃ¡c pháº©m cá»§a Ã´ng khiáº¿n nhiá»u ngÆ°á»i biáº¿t Äáº¿n tÃªn Ã´ng, biáº¿n Dickens thÃ nh má»t siÃªu sao vÄn há»c á» Hoa Ká»³. VÃ o thá»i Äiá»m 1867 â 68, Dickens thá»±c hiá»n má»t vÃ²ng diá»n thuyáº¿t hoÃ nh trÃ¡ng táº¡i nÆ°á»c nÃ y, thu vÃ o hÆ¡n 19.000 báº£ng Anh, hay tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng vá»i 1,75 triá»u Má»¹ kim ngÃ y nay. Khi Dickens qua Äá»i, chá» hai nÄm sau, hÆ¡n 20% gia tÃ i cá»§a Ã´ng lÃ do chuyáº¿n du thuyáº¿t táº¡i Má»¹ mang láº¡i.

Nhá»¯ng Äiá»m tÆ°Æ¡ng Äá»ng nÃ y giá»¯a quÃ¡ khá»© cá»§a Hoa Ká»³ vÃ hiá»n táº¡i cá»§a Trung Quá»c Äáº·t sá»± hoang tÆ°á»ng (paranoia) hiá»n nay cá»§a Washington vá» viá»c Báº¯c Kinh vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n vÃ o má»t cÃ¡i nhÃ¬n toÃ n cáº£nh. Viá»c sao chÃ©p ÄÃ£ cho phÃ©p kinh táº¿ Hoa Ká»³ tÄng trÆ°á»ng vÃ o tháº¿ ká»· 18 vÃ tháº¿ ká»· 19 nhÆ° tháº¿ nÃ o, thÃ¬ ngÃ y nay nÃ³ cÅ©ng cho phÃ©p Trung Quá»c tÄng trÆ°á»ng nhÆ° tháº¿ áº¥y. VÃ ngÆ°á»i Anh ÄÃ£ cÆ°á»ng Äiá»u má»i Äe dá»a kinh táº¿ do viá»c ngÆ°á»i Má»¹ sao chÃ©p sáº£n pháº©m cá»§a há» lÃºc báº¥y giá» nhÆ° tháº¿ nÃ o, thÃ¬ ngÃ y nay má»i Äe doáº¡ cá»§a Trung Quá»c cÅ©ng bá» thá»i phá»ng nhÆ° tháº¿ áº¥y.

NÃ³i váºy khÃ´ng cÃ³ nghÄ©a lÃ ta pháº£i Äáº·t táº§m quan trá»ng cá»§a quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá» á» má»©c tháº¥p nháº¥t. Tháºt ra, quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá» lÃ ráº¥t thiáº¿t yáº¿u trong cÃ¡c lÃ£nh vá»±c nhÆ° ngÃ nh dÆ°á»£c, nÆ¡i mÃ chi phÃ cho viá»c phÃ¡t triá»n cÃ¡c loáº¡i thuá»c lÃ Äáº·c biá»t tá»n kÃ©m. NhÆ°ng viá»c tÄng cÆ°á»ng tÃ¡c quyá»n khÃ´ng luÃ´n luÃ´n dáº«n Äáº¿n káº¿t quáº£ tá»t Äáº¹p hÆ¡n. Quyá»n sá» há»¯u trÃ tuá» cÃ³ thá» ngÄn cáº£n cÅ©ng nhÆ° khuyáº¿n khÃch sÃ¡ng kiáº¿n; chÃºng kiá»m cháº¿ sá»± cáº¡nh tranh ngay cáº£ khi chÃºng khÃch lá» Ã³c sÃ¡ng táº¡o. Quan trá»ng hÆ¡n háº¿t, vÃ¬ má»i sÃ¡ng kiáº¿n Äá»u dá»±a vÃ o nhá»¯ng Äiá»u ÄÃ£ cÃ³ tá»« trÆ°á»c, viá»c báº£o vá» tÃ¡c quyá»n quÃ¡ bao trÃ¹m sáº½ giá»i háº¡n cÃ¡c nguá»n cáº£m há»©ng cÃ³ giÃ¡ trá». Muá»n lÃ m má»t cÃ¡i báº«y chuá»t tá»t hÆ¡n, ngÆ°á»i ta cáº§n ÄÆ°á»£c tá»± do dá»±a vÃ o nhá»¯ng cÃ¡i báº«y chuá»t ÄÃ£ cÃ³ tá»« trÆ°á»c. Giá»ng há»t nhÆ° Apple ÄÃ£ vay mÆ°á»£n tá»« Xerox Ã½ tÆ°á»ng káº¿t há»£p con chuá»t mÃ¡y vi tÃnh vá»i má»t mÃ n hÃ¬nh cÃ³ cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng (chá»© khÃ´ng chá» dÃ¹ng chá»¯ viáº¿t trÃªn mÃ n hÃ¬nh) â mÃ káº¿t quáº£ lÃ chiáº¿c mÃ¡y vi tÃnh cÃ³ mÃ n hÃ¬nh biá»u tÆ°á»£ng (desktop computer) ngÃ y nay â hÃ ng triá»u nhÃ phÃ¡t minh khÃ¡c cÅ©ng dá»±a vÃ o tÃ¡c pháº©m cá»§a ngÆ°á»i khÃ¡c, Äá»ng thá»i cáº£i tiáº¿n chÃºng.

Trung Quá»c thÃ´ng qua cÃ¡c luáºt lá» hiá»n Äáº¡i Äáº§u tiÃªn cá»§a mÃ¬nh vá» báº±ng sÃ¡ng cháº¿ vÃ thÆ°Æ¡ng hiá»u vÃ o tháºp niÃªn 1980 vÃ luáºt báº£n quyá»n Äáº§u tiÃªn nÄm 1990. Luáºt sá» há»¯u trÃ tuá» váº«n cÃ²n lÃ má»t hiá»n tÆ°á»£ng tÆ°Æ¡ng Äá»i má»i máº» trong má»t xÃ£ há»i táºp trung cao Äá» vÃ o ná» lá»±c bÃ nh trÆ°á»ng tÄng trÆ°á»ng kinh táº¿ vÃ duy trÃ¬ á»n Äá»nh xÃ£ há»i. NgÆ°á»i ta khÃ´ng thá» trÃ´ng mong thÃ¡i Äá» vÃ thÃ³i quen cá»§a ngÆ°á»i Trung Quá»c Äá»i vá»i viá»c sao chÃ©p sáº£n pháº©m nÆ°á»c ngoÃ i cÃ³ thá» thay Äá»i nhanh chÃ³ng. Khi kinh táº¿ Trung Quá»c tiáº¿n xa hÆ¡n ná»¯a, cÃ³ láº½ cÃ¡n cÃ¢n lá»£i Ãch sáº½ thay Äá»i, vÃ nÆ°á»c nÃ y cÃ³ thá» sáº½ theo Äuá»i má»t ÄÆ°á»ng lá»i Ãt tÃ¹y tiá»n hÆ¡n. Hiá»n nay, biáº¿t Äáº·t náº¡n sao chÃ©p táº¡i Trung Quá»c vÃ o má»t viá»n kiáº¿n vÃ biáº¿t nháºn ra nhá»¯ng Æ°u Äiá»m cÅ©ng nhÆ° nhá»¯ng tai háº¡i cá»§a nÃ³ lÃ má»t Äiá»u ráº¥t quan trá»ng. TrÆ°á»c háº¿t, Hoa Ká»³ nÃªn xÃ©t Äáº¿n lá»ch sá» cá»§a chÃnh mÃ¬nh, lá»ch sá» cá»§a má»t quá»c gia cÅ©ng tá»«ng vi pháº¡m tÃ¡c quyá»n â vÃ nÃªn giáº£m bá»t cÄng tháº³ng.

____________

Kal Raustilia lÃ GiÃ¡m Äá»c Trung tÃ¢m Burkle vá» Bang giao Quá»c táº¿ táº¡i Äáº¡i há»c California, Los Angeles, (UCLA) vÃ lÃ GiÃ¡o sÆ° TrÆ°á»ng Luáºt cá»§a UCLA. Christopher Sprigman lÃ GiÃ¡o sÆ° NghiÃªn cá»©u táº¡i TrÆ°á»ng Luáºt cá»§a Äáº¡i há»c Virginia. Cáº£ hai lÃ tÃ¡c giáº£ cuá»n The Knockoff Economy: How Imitation Sparks Innovation (Ná»n Kinh táº¿ hÃ ng nhÃ¡i: Viá»c báº¯t chÆ°á»c ÄÃ£ chÃ¢m ngÃ²i cho sÃ¡ng kiáº¿n nhÆ° tháº¿ nÃ o).

Nguá»n: Kal Raustilia Â vÃ Christopher Sprigman, âFake It Till You Make It The Good News About Chinaâs Knockoff Economyâ, Foreign Affairs thÃ¡ng Báº£y /TÃ¡m 2013

Báº£n tiáº¿ng Viá»t 2013 Â© Tráº§n Ngá»c CÆ° & pro&contra

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 13, 2013 15:36

July 11, 2013

“Xin hãy sờ tôi” hay “Tự kiểm duyệt”

Nguyễn Minh Thành

Anh bạn tôi tên là Tráng than rằng: Người xem cứ sờ vào tác phẩm nghệ thuật, đã treo biển cấm sờ mà họ vẫn sờ! Tôi bảo rằng: Vậy thì nên làm một triển lãm với chủ đề: xin người xem hãy sờ vào tác phẩm. Anh bạn tôi nói đùa: Hay thành là tác phẩm đứng đó để cho người ta sờ. Thoạt tiên tôi nghĩ, xấu hổ lắm, tôi không dám đứng đâu, mặc dù biết là có thể đứng được. Rồi cứ nghĩ mãi, nên bây giờ nghĩ ra một tác phẩm, không phải đứng mà, nằm. Tác phẩm mà biết trước là sẽ bị kiểm duyệt, bị cấm.

Tác phẩm thế này:

Tôi sẽ hoá trang mặc áo quần và cắm râu ria sao cho giống y ông Hồ Chí Minh và nằm trong hộp kính, phía trên không đậy nắp. Cố gắng hết mức có thể để càng giống ông Hồ bây giờ đang nằm trong lăng Ba Đình. Nằm yên thế khoảng 1 tiếng trong khi người xem được mời sờ vào người tôi.

Tôi đoán rằng trong 100 người Việt Nam khi nghe đến tác phẩm nghệ thuật này thì có đến 99,9 người đoan chắc là tác phẩm sẽ bị nhà nước cấm. Tại sao bị cấm? Chắc hết thảy mọi người đều biết. Nhưng từ từ, chậm chậm, nghĩ về nó thì chắc cũng không nhiều người đâu, tôi đoán thế.

Vậy xin hãy cùng tôi bình tĩnh suy tư về điều này xem nó như thế nào.

Ông Hồ Chí Minh là người đã trở thành biểu tượng được tôn kính nhất ở Việt Nam hiện nay. Việc “trở thành” này là do đâu? Là do kỹ nghệ tuyên truyền của nhà nước tạo nên lòng sùng kính của nhân dân. Nhân dân ở đây cũng là từ phát ngôn của hệ thống tuyên truyền của nhà nước. Vì vậy nhân dân có sùng kính thật sự hay không thì không có gì đoan chắc. Hoặc có bao nhiêu phần trăm sùng kính? Hoặc thành phần nào trong nhân dân sùng kính? Hoặc hiểu biết của họ về ông Hồ ở mức độ nào?… Cũng đều không có gì đoan chắc.

Như cá nhân tôi cũng là một nhân dân, nhưng với hiểu biết của tôi thì tôi không sùng kính ông Hồ. Song khi trên đài báo, bao nhiêu năm nay cứ nói nhân dân và có nghĩa rằng tôi cũng ở trong số đó. Như thế thật oan cho tôi, tôi đâu có sùng kính ông Hồ! Và trong cả nước Việt Nam, có lẽ tôi không phải người duy nhất. Vậy có bao nhiêu người không sùng kính như tôi? Chúng ta hoàn toàn không biết. Nếu ai có mắt thần biết được thì thật hay. Biết đâu có 3 nhân dân, hay 16 nhân dân hay 700 nhân dân hay rất nhiều nhân dân hay bất kỳ con số nhân dân và không loại trừ con số lên tới mức nhiều làm người ta choáng váng thì sao.

Trong trường hợp chỉ có mỗi mình tôi trong cả nước là người không sùng kính ông Hồ, vậy thì trên các bài báo, bài văn hay bài phát biểu phải nói là: “Nhân dân ta thiếu một người sùng kính Bác Hồ” mới đúng.

Viết đến đây tôi liền search Google với từ khoá: “Nhân dân một lòng tôn kính bác” sau 3 giây, liền ra một loạt kết quả, tôi lấy bài đầu tiên, xin mời vào link này: http://www.bentre.gov.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=15414&Itemid=37

Đọc bài này, quý vị thấy là loại văn kiểu gì? Riêng tôi thì gọi là loại văn nói dối. Nhưng từ chính xác hơn là: văn điêu. “Điêu” là làm cho lồi lên trên mặt phẳng. Nên cũng gọi là điêu khắc, nghĩa là làm lồi lên hay lõm xuống. Bài báo ở link trên này chỉ là một ví dụ dẫn chứng, mà tôi chẳng phải nhọc công tìm kiếm. Còn biết bao nhiêu bài và từ biết bao năm nay, cứ nguyên một điệu văn “điêu” ấy trên toàn hệ thống tuyên truyền nhà nước.

Từ công phu làm “điêu hoá văn” này của nhà nước từ năm 1954 đến nay, nước chúng ta đạt kết quả là nếu tìm 10 nước nói dối nhất thế giới thì không lo trong đó không có tên Việt Nam. Khi xã hội số đông nói dối nhau, thì xã hội ấy sao tránh khỏi tham nhũng!

Quay lại điều ông Hồ là biểu tượng được tôn kính nhất, thì chúng ta hãy suy xét về tính biểu tượng thực sự là gì?

Trước hết phải nói rằng: biểu tượng chính là nguyên nhân làm sa ngã nhân loại.

Tại sao vậy?

Thưa: biểu tượng được sinh ra từ một hình tượng cụ thể nào đó, dầu là người hay vật. Nó trở thành ký hiệu và quy ước trong tinh thần. Vì thế, biểu tượng thì rất cần thiết trong chính trị, tôn giáo hay đảng phái hay hội đoàn và nhất là trong kinh doanh. Trong các lãnh vực trên, muốn thành công nhất thiết phải có biểu tượng. Nếu không có biểu tượng, không thu hút số đông. Nhưng các nhóm số đông kia lại chính là nguyên nhân của chiến tranh, chia rẽ không ngừng trong lịch sử tiến hoá của nhân loại.

Duy nhất chỉ có kinh doanh là còn lành mạnh hơn cả. Vì trong kinh doanh, bạn thấy biểu tượng của coca cola chẳng hạn, bạn xem TV quảng cáo hay, bạn mua, bạn uống. Và từ quy ước của tinh thần, bạn ít ra còn được uống vật chất, mặc dù vẫn mất tiền như thường.

Còn biểu tượng của chính trị, tôn giáo, đảng phái, hội đoàn thì ăn vào tinh thần người ta và chi phối hành vi người ta theo cách phản xạ có điều kiện. Ví dụ cây thập tự là biểu tượng của Thiên chúa giáo, thì khi nhìn thấy cây thập tự, tín đồ Thiên chúa giáo được dạy là bái lạy tôn kính, còn người thù ghét Thiên chúa giáo, thì thấy cây thập tự, sẽ thù ghét cây thập tự và có phần chắc, sẽ thù ghét luôn cả người mang cây thập tự, cho dù người đó là một người đạo đức, thánh thiện. Như vậy, người ta vì biểu tượng mà hành xử, chứ không căn cứ vào thực tế. Lâu dần, khả năng cảm nhận và tôn trọng thực tế phai lạt dần, thậm chí mất hẳn. Vì thế nên nhân loại đau khổ. Cuộc sống vốn kỳ diệu và thần tiên hơn chúng ta thấy, trong khi vì hàng đống các biểu tượng chỉ làm giác quan của chúng ta càng thu hẹp lại, cùn đi, cảm nhận càng nghèo nàn hơn.

Giả sử một người chưa theo tôn giáo nào, (xin lưu ý là không phải người theo vô thần cộng sản, vì những người ấy cũng là theo tôn giáo cộng sản rồi, thậm chí tôn giáo này còn nghiệt ngã hơn nhiều tôn giáo hữu thần) thì họ lại dễ gặp Chúa Jêsu hay Đức Phật hơn là tín đồ Thiên chúa hay Phật tử. Bởi vì người đi nhà thờ hay lễ chùa vốn quen và tin cái tượng Chúa bị đóng đanh, hay tượng Phật trên toà sen, cùng nến đèn hương khói. Người tín đồ từ nhà thờ đi ra mà gặp một người hiền lễ phép nói: này bạn, tôi là Jêsu đây, thì người tín đồ sẽ rất bực mình và mắng cái ông kia là điên và mất dạy. Mà không chừng đó là Chúa thật thì sao? Vì giáo lý chẳng dạy Chúa đầy quyền năng, một phép lạ cỏn con như thế chẳng lẽ không biến thành được hay sao?

Trong khi chính lời Chúa dạy là: “Ta luôn ở cùng các con.”

Vậy đó, người ta sẽ rất nghiêm nghị thành kính với các biểu tượng, nhưng với thực tại thì người ta rất xem thường.

Cũng thế giả dụ bây giờ, có một ông y như ông Hồ, râu tóc bạc phơ nói với bạn: “Này cháu, bác đây, bác Hồ đây”, thì việc đầu tiên bạn sẽ làm với tư cách một nhân dân, là đi báo công an. Vậy là bác Hồ lại đi ở tù lần nữa.

Tôi nghe một chuyện từ một vị cư sĩ kể, là ông ấy đàm đạo với một mục sư về Kinh thánh. Có đoạn ông ấy hỏi vị mục sư:

“Ngài nói Chúa Jêsu chịu đóng đanh vì chuộc tội loài người đúng không?”

Vị mục sư trả lời: “Đúng.”

Vị cư sĩ hỏi:

“Nếu giả sử lúc ấy không có ai ngoài ngài và Chúa, mà Chúa không tự đóng đanh mình được. Chúa nhờ ngài giúp, vậy ngài có làm không?”

Vị mục sư trả lời:

“Vì cứu chuộc nhân loại, tôi sẽ làm.”

Cho nên, người ta thường hay bỏ quên thực tại ngay trước mắt mình như thế đấy. Từ điểm khởi đầu chúng ta là đi tìm cái tốt đẹp, nhưng các biểu tượng che mắt chúng ta dần dần, đến nỗi chúng ta một ngày cũng giết Chúa luôn trong niềm tin rằng đó là việc tốt. Y hệt như các cuộc thánh chiến, họ đều nhân danh Thượng đế để giết nhau. Trong khi hầu như tôn giáo nào cũng đều nói con người là con của Thượng đế, thậm chí Thượng đế ở trong mỗi con người.

Cho tới khi các biểu tượng vô hiệu hoá cảm nhận độc lập của chúng ta, thì chúng ta không còn khả năng tự đứng trên đôi chân của chính mình. Ta chẳng còn thậm chí dám cãi nhau với Chúa một chút, rằng nếu Chúa muốn cứu chuộc chúng con thì hãy tìm cách khác đi. Chúa là đấng toàn năng mà. Lạy Chúa tôi! Đừng bắt con phải đóng đinh Người. Cắt tiết một con gà con còn chẳng nỡ, thì Chúa nỡ lòng nào bắt con giết người.

Chúng ta nên cẩn trọng với biểu tượng. Biểu tượng là sản phẩm của suy nghĩ, chúng không đóng góp gì cho hạnh phúc nhân loại mà chúng chỉ quy tụ đám đông và dẫn dắt đám đông đi xa khỏi chính trái tim mình.

Tôi dám quả quyết rằng, nhân loại thiếu thốn tình yêu đến như thế này, là do thôi thì đủ loại các biểu tượng gây ra. Kể cả với biểu tượng cho tình yêu, cũng làm người ta mất cảm thụ về tình yêu. Ngày lễ Valentin chẳng hạn, tại sao phải chờ ngày đó mới mua quà tặng nhau, trong khi 365 ngày tình yêu cần được hiện diện. Thiếu một ngày của tình yêu là một ngày địa ngục. Tiếc thay chúng ta thậm chí sống 364 ngày vắng tình yêu. Tình yêu mới là chính thứ ta cần, trong khi điều ta đạt được lại chỉ là biểu tượng của tình yêu. Và chúng ta than rằng đời là bể khổ.

Nếu con người loại bỏ những biểu tượng, để tự do tư tưởng, tự nhiên trong tư duy, hồn nhiên trong suy nghĩ, thì thế giới này loại bỏ được biết bao phân chia, cách biệt và áp chế. Tình thương yêu sẽ là giáo lý cho mọi tôn giáo. Chân thật là hương thơm cho mỗi hành động, việc làm của con người. Bình an soán ngôi sợ hãi.

Đó là tại sao tôi nói: biểu tượng làm sa ngã nhân loại.

Tôi nghe ai đó nói: “đập vỡ thần tượng”, hình như ông nào thời chủ nghĩa hiện sinh thì phải. Và tôi thấy ông ấy hoàn toàn có lý.

Vì vậy nên tôi mới nghĩ ra tác phẩm giả làm ông Hồ Chí Minh, nằm im trong hộp kính không đậy nắp trên đây. Và đương nhiên nó sẽ không được cho phép, vì nó động đến biểu tượng lớn nhất.

Lâu nay hình ảnh ông Hồ nằm trong lăng đã thay thế ông Hồ thật, người đã từng là một con người.

Mặc dù người ta đều biết tác phẩm kia là do tôi đóng giả chứ tôi không phải ông Hồ thật, nhưng người ta cũng không cho phép. Vì biểu tượng luôn được bảo vệ nghiêm ngặt và cẩn trọng nhất. Mặc dù biểu tượng về ông Hồ là xuất phát từ chính ông Hồ thật. Thế nhưng ông Hồ thật đã trở nên không còn quan trọng bằng ông Hồ biểu tượng, người ta đã quên mất ông rồi.

Vậy ông Hồ thật là như thế nào? Nếu mô tả thì chắc là dài lắm nên tôi chỉ nêu một chi tiết thôi.

Ông Hồ thật không thích nằm trong tủ kính trong lăng. Ông ấy thích được thiêu xác và bỏ tro trong 3 cái hũ, để trên 3 quả đồi có trồng cây và các cụ già. Điều này chính tay ông ấy viết và do nhà nước công bố. Ai không tin mua quyển “Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh”.

Như vậy tác phẩm trên đây của tôi một công đôi việc là thế này:

Một việc là, làm người ta suy xét đến bản chất của biểu tượng là gì. Giả sử nếu biểu tượng Hồ Chí Minh không tồn tại, thì cuộc sống sẽ như thế nào?

Một việc nữa là, khiến người ta dừng lại một chút trước khi người ta định sờ vào tác phẩm nghệ thuật. Vì phần đông nếu nhìn thấy tác phẩm, là ông Hồ Chí Minh nằm đó mà lại bảo xin hãy sờ vào thì: ôi chết, ai mà dám!

Và như bạn biết đấy, tác phẩm này sẽ không được ra đời về mặt tạo hình trước công chúng. Vì nó bị tôi và bạn, chúng ta, những nhân dân tự kiểm duyệt trước. Tự kiểm duyệt cũng như tự tử trong tinh thần, nhưng là cách tự tử đau đớn nhất.

Chúng ta đừng ngạc nhiên khi văn hoá của chúng ta đang và sẽ thoái hoá vì chính những ngày tháng sống không lành mạnh này. Cũng có người sẽ phản ứng là sao lại nói là chúng ta không lành mạnh? Nếu bạn đã không nhận thấy thì tôi còn biết nói sao!

Nhưng theo hiểu biết của riêng tôi thì là sự thật đấy, chúng ta, những người Việt Nam từ năm 1954 đến nay đã phải sống trong bầu khí rất mất tự nhiên và không lành mạnh. Nếu đổ được tội cho Mỹ hay Pháp hay Nga… thì tốt quá, nhưng xem ra họ không nhận trách nhiệm đâu.

Nhìn quanh thấy ai cũng chăm lo cho gia đình và con cái được tốt nhất, nhưng không thấy rằng: con cái mai sau phải thừa kế văn hoá và lối sống của cha ông chúng từ năm 1954. Mà biểu tượng của văn hoá ấy là “nói dối”. Bây giờ không cần nói: “Các em là tương lai nữa”, mà nói: “Cha anh hôm nay là của nợ của con cháu ngày sau”.

Tôi không thù oán gì với ông Hồ Chí Minh. Nhưng ông ấy không phải là người tôi tôn kính. Tôi hoàn toàn tôn trọng ông ấy như một con người có đầy đủ quyền về nhân phẩm. Lấy ví dụ cụ thể, cũng là người Việt Nam như cụ Phan Chu Trinh, thì tôi tôn kính cụ ấy hơn ông Hồ.

Tôi cũng trân trọng những ai tôn kính ngưỡng mộ ông Hồ, vì ấy thật là một điều thiện lành, nhưng hãy là thật với lòng mình và để tình cảm biểu hiện tự nhiên. Nếu một người còn sống, mình giả dối nói yêu người ta, người ta tin thế, đến khi người ta biết thực sự mình không yêu, vậy người ta đau đớn biết nhường nào, huống hồ người đã chết! Dối lòng và làm sai với ý nguyện của người đã chết, thì có phải là tôn kính không?

Tôi xin hỏi các quý vị cán bộ và nhân dân, những người đi giảng dạy và học tập gương ông Hồ Chí Minh là: “Các quý vị có thật lòng yêu ông ấy không?” Câu hỏi này không cần quý vị phải trả lời với ai, chỉ với chính mình và cũng không cần phải trả lời ngay, có thể một ngày, hai ngày hay lúc nào đó, miễn là cố thử một lần thật thà với chính mình.

Theo tôi hiểu: với người nhìn xa trông rộng thì, thật thà là có lợi cho cả mình và người và lợi dài lâu, còn với người thiển cận thì, nói dối là có lợi cho mình, cái hại thì hạng người này không quan tâm. Vậy chúng ta nên chọn cho mình là loại người nào? Và điều đó chỉ tuỳ thuộc tại nơi chính mỗi người. Và cũng chỉ có thể chọn một chứ không thể là cả hai.

Xin cảm ơn lời than của anh bạn tôi về chuyện sờ vào tác phẩm, mà khiến tôi lan man nghĩ ra tác phẩm này. Tác phẩm tên là: “Xin hãy sờ tôi” hay “Tự kiểm duyệt”. Tôi cũng chưa biết chọn tên nào trong hai tên ấy.

Đà Lạt tháng 7 năm 2013

___________

Họa sĩ Nguyễn Minh Thành sinh năm 1971, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Hà Nội năm 1996, đã có hàng chục triển lãm tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Triển lãm gần đây nhất: “Lời chưa nói” (Eight Gallery, TP HCM tháng 12.2012). Đầu năm 2006, ông được dư luận rộng rãi chú ý với , sau lần bị cấm xuất cảnh sang Côn Minh, Trung Quốc.

Đọc thêm những bài viết khác của Nguyễn Minh Thành:

Cái bỉm của Trương Tân và quyền không được tự do triển lãm (talawas, 2007)

Người nên một (talawas, 2007)

Bàn tròn mỹ thuật (Litviet, 2012)

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 11, 2013 15:10

âXin hÃ£y sá» tÃ´iâ hay âTá»± kiá»m duyá»tâ

Nguyá»n Minh ThÃ nh

Anh báº¡n tÃ´i tÃªn lÃ TrÃ¡ng than ráº±ng: NgÆ°á»i xem cá»© sá» vÃ o tÃ¡c pháº©m nghá» thuáºt, ÄÃ£ treo biá»n cáº¥m sá» mÃ há» váº«n sá»! TÃ´i báº£o ráº±ng: Váºy thÃ¬ nÃªn lÃ m má»t triá»n lÃ£m vá»i chá»§ Äá»: xin ngÆ°á»i xem hÃ£y sá» vÃ o tÃ¡c pháº©m. Anh báº¡n tÃ´i nÃ³iÂ ÄÃ¹a: Hay thÃ nh lÃ tÃ¡c pháº©m Äá»©ng ÄÃ³ Äá» cho ngÆ°á»i ta sá». Thoáº¡t tiÃªn tÃ´i nghÄ©, xáº¥u há» láº¯m, tÃ´i khÃ´ng dÃ¡m Äá»©ng ÄÃ¢u, máº·c dÃ¹ biáº¿t lÃ cÃ³ thá» Äá»©ng ÄÆ°á»£c. Rá»i cá»© nghÄ© mÃ£i, nÃªn bÃ¢y giá» nghÄ© ra má»t tÃ¡c pháº©m, khÃ´ng pháº£i Äá»©ng mÃ , náº±m. TÃ¡c pháº©m mÃ biáº¿t trÆ°á»c lÃ sáº½ bá» kiá»m duyá»t, bá» cáº¥m.

TÃ¡c pháº©m tháº¿ nÃ y:

TÃ´i sáº½ hoÃ¡ trang máº·c Ã¡o quáº§n vÃ cáº¯m rÃ¢u ria sao cho giá»ng y Ã´ng Há» ChÃ Minh vÃ náº±m trong há»p kÃnh, phÃa trÃªn khÃ´ng Äáºy náº¯p. Cá» gáº¯ng háº¿t má»©c cÃ³ thá» Äá» cÃ ng giá»ng Ã´ng Há» bÃ¢y giá» Äang náº±m trong lÄng Ba ÄÃ¬nh. Náº±m yÃªn tháº¿ khoáº£ng 1 tiáº¿ng trong khi ngÆ°á»i xem ÄÆ°á»£c má»i sá» vÃ o ngÆ°á»i tÃ´i.

TÃ´i ÄoÃ¡n ráº±ng trong 100 ngÆ°á»i Viá»t Nam khi nghe Äáº¿n tÃ¡c pháº©m nghá» thuáºt nÃ y thÃ¬ cÃ³ Äáº¿n 99,9 ngÆ°á»i Äoan cháº¯c lÃ tÃ¡c pháº©m sáº½ bá» nhÃ nÆ°á»c cáº¥m. Táº¡i sao bá» cáº¥m? Cháº¯c háº¿t tháº£y má»i ngÆ°á»i Äá»u biáº¿t. NhÆ°ng tá»« tá»«, cháºm cháºm, nghÄ© vá» nÃ³ thÃ¬ cháº¯c cÅ©ng khÃ´ng nhiá»u ngÆ°á»i ÄÃ¢u, tÃ´i ÄoÃ¡n tháº¿.

Váºy xin hÃ£y cÃ¹ng tÃ´i bÃ¬nh tÄ©nh suy tÆ° vá» Äiá»u nÃ y xem nÃ³ nhÆ° tháº¿ nÃ o.

Ãng Há» ChÃ Minh lÃ ngÆ°á»i ÄÃ£ trá» thÃ nh biá»u tÆ°á»£ng ÄÆ°á»£c tÃ´n kÃnh nháº¥t á» Viá»t Nam hiá»n nay. Viá»c âtrá» thÃ nhâ nÃ y lÃ do ÄÃ¢u? LÃ do ká»¹ nghá» tuyÃªn truyá»n cá»§a nhÃ nÆ°á»c táº¡o nÃªn lÃ²ng sÃ¹ng kÃnh cá»§a nhÃ¢n dÃ¢n. NhÃ¢n dÃ¢n á» ÄÃ¢y cÅ©ng lÃ tá»« phÃ¡t ngÃ´n cá»§a há» thá»ng tuyÃªn truyá»n cá»§a nhÃ nÆ°á»c. VÃ¬ váºy nhÃ¢n dÃ¢n cÃ³ sÃ¹ng kÃnh tháºt sá»± hay khÃ´ng thÃ¬ khÃ´ng cÃ³ gÃ¬ Äoan cháº¯c. Hoáº·c cÃ³ bao nhiÃªu pháº§n trÄm sÃ¹ng kÃnh? Hoáº·c thÃ nh pháº§n nÃ o trong nhÃ¢n dÃ¢n sÃ¹ng kÃnh? Hoáº·c hiá»u biáº¿t cá»§a há» vá» Ã´ng Há» á» má»©c Äá» nÃ o?â¦ CÅ©ng Äá»u khÃ´ng cÃ³ gÃ¬ Äoan cháº¯c.

NhÆ° cÃ¡ nhÃ¢n tÃ´i cÅ©ng lÃ má»t nhÃ¢n dÃ¢n, nhÆ°ng vá»i hiá»u biáº¿t cá»§a tÃ´i thÃ¬ tÃ´i khÃ´ng sÃ¹ng kÃnh Ã´ng Há». Song khi trÃªn ÄÃ i bÃ¡o, bao nhiÃªu nÄm nay cá»© nÃ³i nhÃ¢n dÃ¢n vÃ cÃ³ nghÄ©a ráº±ng tÃ´i cÅ©ng á» trong sá» ÄÃ³. NhÆ° tháº¿ tháºt oan cho tÃ´i, tÃ´i ÄÃ¢u cÃ³ sÃ¹ng kÃnh Ã´ng Há»! VÃ trong cáº£ nÆ°á»c Viá»t Nam, cÃ³ láº½ tÃ´i khÃ´ng pháº£i ngÆ°á»i duy nháº¥t. Váºy cÃ³ bao nhiÃªu ngÆ°á»i khÃ´ng sÃ¹ng kÃnh nhÆ° tÃ´i? ChÃºng ta hoÃ n toÃ n khÃ´ng biáº¿t. Náº¿u ai cÃ³ máº¯t tháº§n biáº¿t ÄÆ°á»£c thÃ¬ tháºt hay. Biáº¿t ÄÃ¢u cÃ³ 3 nhÃ¢n dÃ¢n, hay 16 nhÃ¢n dÃ¢n hay 700 nhÃ¢n dÃ¢n hay ráº¥t nhiá»u nhÃ¢n dÃ¢n hay báº¥t ká»³ con sá» nhÃ¢n dÃ¢n vÃ khÃ´ng loáº¡i trá»« con sá» lÃªn tá»i má»©c nhiá»u lÃ m ngÆ°á»i ta choÃ¡ng vÃ¡ng thÃ¬ sao.

Trong trÆ°á»ng há»£p chá» cÃ³ má»i mÃ¬nh tÃ´i trong cáº£ nÆ°á»c lÃ ngÆ°á»i khÃ´ng sÃ¹ng kÃnh Ã´ng Há», váºy thÃ¬ trÃªn cÃ¡c bÃ i bÃ¡o, bÃ i vÄn hay bÃ i phÃ¡t biá»u pháº£i nÃ³i lÃ : âNhÃ¢n dÃ¢n ta thiáº¿u má»t ngÆ°á»i sÃ¹ng kÃnh BÃ¡c Há»â má»i ÄÃºng.

Viáº¿t Äáº¿n ÄÃ¢y tÃ´i liá»n search Google vá»i tá»« khoÃ¡: âNhÃ¢n dÃ¢n má»t lÃ²ng tÃ´n kÃnh bÃ¡câ sau 3 giÃ¢y, liá»n ra má»t loáº¡t káº¿t quáº£, tÃ´i láº¥y bÃ i Äáº§u tiÃªn, xin má»i vÃ o link nÃ y: Â http://www.bentre.gov.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=15414&Itemid=37

Äá»c bÃ i nÃ y, quÃ½ vá» tháº¥y lÃ loáº¡i vÄn kiá»u gÃ¬? RiÃªng tÃ´i thÃ¬ gá»i lÃ loáº¡i vÄn nÃ³i dá»i. NhÆ°ng tá»« chÃnh xÃ¡c hÆ¡n lÃ : vÄn ÄiÃªu. âÄiÃªuâ lÃ lÃ m cho lá»i lÃªn trÃªn máº·t pháº³ng. NÃªn cÅ©ng gá»i lÃ ÄiÃªu kháº¯c, nghÄ©a lÃ lÃ m lá»i lÃªn hay lÃµm xuá»ng. BÃ i bÃ¡o á» link trÃªn nÃ y chá» lÃ má»t vÃ dá»¥ dáº«n chá»©ng, mÃ tÃ´i cháº³ng pháº£i nhá»c cÃ´ng tÃ¬m kiáº¿m. CÃ²n biáº¿t bao nhiÃªu bÃ i vÃ tá»« biáº¿t bao nÄm nay, cá»© nguyÃªn má»t Äiá»u vÄn âÄiÃªuâ áº¥y trÃªn toÃ n há» thá»ng tuyÃªn truyá»n nhÃ nÆ°á»c.

Tá»« cÃ´ng phu lÃ m âÄiÃªu hoÃ¡ vÄnâ nÃ y cá»§a nhÃ nÆ°á»c tá»« nÄm 1954 Äáº¿n nay, nÆ°á»c chÃºng ta Äáº¡t káº¿t quáº£ lÃ náº¿u tÃ¬m 10 nÆ°á»c nÃ³i dá»i nháº¥t tháº¿ giá»i thÃ¬ khÃ´ng lo trong ÄÃ³ khÃ´ng cÃ³ tÃªn Viá»t Nam. Khi xÃ£ há»i sá» ÄÃ´ng nÃ³i dá»i nhau, thÃ¬ xÃ£ há»i áº¥y sao trÃ¡nh khá»i tham nhÅ©ng!

Quay láº¡i Äiá»u Ã´ng Há» lÃ biá»u tÆ°á»£ng ÄÆ°á»£c tÃ´n kÃnh nháº¥t, thÃ¬ chÃºng ta hÃ£y suy xÃ©t vá» tÃnh biá»u tÆ°á»£ng thá»±c sá»± lÃ gÃ¬?

TrÆ°á»c háº¿t pháº£i nÃ³i ráº±ng: biá»u tÆ°á»£ng chÃnh lÃ nguyÃªn nhÃ¢n lÃ m sa ngÃ£ nhÃ¢n loáº¡i.

Táº¡i sao váºy?

ThÆ°a: biá»u tÆ°á»£ng ÄÆ°á»£c sinh ra tá»« má»t hÃ¬nh tÆ°á»£ng cá»¥ thá» nÃ o ÄÃ³, dáº§u lÃ ngÆ°á»i hay váºt. NÃ³ trá» thÃ nh kÃ½ hiá»u vÃ quy Æ°á»c trong tinh tháº§n. VÃ¬ tháº¿, biá»u tÆ°á»£ng thÃ¬ ráº¥t cáº§n thiáº¿t trong chÃnh trá», tÃ´n giÃ¡o hay Äáº£ng phÃ¡i hay há»i ÄoÃ n vÃ nháº¥t lÃ trong kinh doanh. Trong cÃ¡c lÃ£nh vá»±c trÃªn, muá»n thÃ nh cÃ´ng nháº¥t thiáº¿t pháº£i cÃ³ biá»u tÆ°á»£ng. Náº¿u khÃ´ng cÃ³ biá»u tÆ°á»£ng, khÃ´ng thu hÃºt sá» ÄÃ´ng. NhÆ°ng cÃ¡c nhÃ³m sá» ÄÃ´ng kia láº¡i chÃnh lÃ nguyÃªn nhÃ¢n cá»§a chiáº¿n tranh, chia ráº½ khÃ´ng ngá»«ng trong lá»ch sá» tiáº¿n hoÃ¡ cá»§a nhÃ¢n loáº¡i.

Duy nháº¥t chá» cÃ³ kinh doanh lÃ cÃ²n lÃ nh máº¡nh hÆ¡n cáº£. VÃ¬ trong kinh doanh, báº¡n tháº¥y biá»u tÆ°á»£ng cá»§a coca cola cháº³ng háº¡n, báº¡n xem TV quáº£ng cÃ¡o hay, báº¡n mua, báº¡n uá»ng. VÃ tá»« quy Æ°á»c cá»§a tinh tháº§n, báº¡n Ãt ra cÃ²n ÄÆ°á»£c uá»ng váºt cháº¥t, máº·c dÃ¹ váº«n máº¥t tiá»n nhÆ° thÆ°á»ng.

CÃ²n biá»u tÆ°á»£ng cá»§a chÃnh trá», tÃ´n giÃ¡o, Äáº£ng phÃ¡i, há»i ÄoÃ n thÃ¬ Än vÃ o tinh tháº§n ngÆ°á»i ta vÃ chi phá»i hÃ nh vi ngÆ°á»i ta theo cÃ¡ch pháº£n xáº¡ cÃ³ Äiá»u kiá»n. VÃ dá»¥ cÃ¢y tháºp tá»± lÃ biá»u tÆ°á»£ng cá»§a ThiÃªn chÃºa giÃ¡o, thÃ¬ khi nhÃ¬n tháº¥y cÃ¢y tháºp tá»±, tÃn Äá» ThiÃªn chÃºa giÃ¡o ÄÆ°á»£c dáº¡y lÃ bÃ¡i láº¡y tÃ´n kÃnh, cÃ²n ngÆ°á»i thÃ¹ ghÃ©t ThiÃªn chÃºa giÃ¡o, thÃ¬ tháº¥y cÃ¢y tháºp tá»±, sáº½ thÃ¹ ghÃ©t cÃ¢y tháºp tá»± vÃ cÃ³ pháº§n cháº¯c, sáº½ thÃ¹ ghÃ©t luÃ´n cáº£ ngÆ°á»i mang cÃ¢y tháºp tá»±, cho dÃ¹ ngÆ°á»i ÄÃ³ lÃ má»t ngÆ°á»i Äáº¡o Äá»©c, thÃ¡nh thiá»n. NhÆ° váºy, ngÆ°á»i ta vÃ¬ biá»u tÆ°á»£ng mÃ hÃ nh xá», chá»© khÃ´ng cÄn cá»© vÃ o thá»±c táº¿. LÃ¢u dáº§n, kháº£ nÄng cáº£m nháºn vÃ tÃ´n trá»ng thá»±c táº¿ phai láº¡t dáº§n, tháºm chÃ máº¥t háº³n. VÃ¬ tháº¿ nÃªn nhÃ¢n loáº¡i Äau khá». Cuá»c sá»ng vá»n ká»³ diá»u vÃ tháº§n tiÃªn hÆ¡n chÃºng ta tháº¥y, trong khi vÃ¬ hÃ ng Äá»ng cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng chá» lÃ m giÃ¡c quan cá»§a chÃºng ta cÃ ng thu háº¹p láº¡i, cÃ¹n Äi, cáº£m nháºn cÃ ng nghÃ¨o nÃ n hÆ¡n.

Giáº£ sá» má»t ngÆ°á»i chÆ°a theo tÃ´n giÃ¡o nÃ o, (xin lÆ°u Ã½ lÃ khÃ´ng pháº£i ngÆ°á»i theo vÃ´ tháº§n cá»ng sáº£n, vÃ¬ nhá»¯ng ngÆ°á»i áº¥y cÅ©ng lÃ theo tÃ´n giÃ¡o cá»ng sáº£n rá»i, tháºm chÃ tÃ´n giÃ¡o nÃ y cÃ²n nghiá»t ngÃ£ hÆ¡n nhiá»u tÃ´n giÃ¡o há»¯u tháº§n) thÃ¬ há» láº¡i dá» gáº·p ChÃºa JÃªsu hay Äá»©c Pháºt hÆ¡n lÃ tÃn Äá» ThiÃªn chÃºa hay Pháºt tá». Bá»i vÃ¬ ngÆ°á»i Äi nhÃ thá» hay lá» chÃ¹a vá»n quen vÃ tin cÃ¡i tÆ°á»£ng ChÃºa bá» ÄÃ³ng Äanh, hay tÆ°á»£ng Pháºt trÃªn toÃ sen, cÃ¹ng náº¿n ÄÃ¨n hÆ°Æ¡ng khÃ³i. NgÆ°á»i tÃn Äá» tá»« nhÃ thá» Äi ra mÃ gáº·p má»t ngÆ°á»i hiá»n lá» phÃ©p nÃ³i: nÃ y báº¡n, tÃ´i lÃ JÃªsu ÄÃ¢y, thÃ¬ ngÆ°á»i tÃn Äá» sáº½ ráº¥t bá»±c mÃ¬nh vÃ máº¯ng cÃ¡i Ã´ng kia lÃ ÄiÃªn vÃ máº¥t dáº¡y. MÃ khÃ´ng chá»«ng ÄÃ³ lÃ ChÃºa tháºt thÃ¬ sao? VÃ¬ giÃ¡o lÃ½ cháº³ng dáº¡y ChÃºa Äáº§y quyá»n nÄng, má»t phÃ©p láº¡ cá»n con nhÆ° tháº¿ cháº³ng láº½ khÃ´ng biáº¿n thÃ nh ÄÆ°á»£c hay sao?

Trong khi chÃnh lá»i ChÃºa dáº¡y lÃ : âTa luÃ´n á» cÃ¹ng cÃ¡c con.â

Váºy ÄÃ³, ngÆ°á»i ta sáº½ ráº¥t nghiÃªm nghá» thÃ nh kÃnh vá»i cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng, nhÆ°ng vá»i thá»±c táº¡i thÃ¬ ngÆ°á»i ta ráº¥t xem thÆ°á»ng.

CÅ©ng tháº¿ giáº£ dá»¥ bÃ¢y giá», cÃ³ má»t Ã´ng y nhÆ° Ã´ng Há», rÃ¢u tÃ³c báº¡c phÆ¡ nÃ³i vá»i báº¡n: âNÃ y chÃ¡u, bÃ¡c ÄÃ¢y, bÃ¡c Há» ÄÃ¢yâ, thÃ¬ viá»c Äáº§u tiÃªn báº¡n sáº½ lÃ m vá»i tÆ° cÃ¡ch má»t nhÃ¢n dÃ¢n, lÃ Äi bÃ¡o cÃ´ng an. Váºy lÃ bÃ¡c Há» láº¡i Äi á» tÃ¹ láº§n ná»¯a.

TÃ´i nghe má»t chuyá»n tá»« má»t vá» cÆ° sÄ© ká», lÃ Ã´ng áº¥y ÄÃ m Äáº¡o vá»i má»t má»¥c sÆ° vá» Kinh thÃ¡nh. CÃ³ Äoáº¡n Ã´ng áº¥y há»i vá» má»¥c sÆ°:

âNgÃ i nÃ³i ChÃºa JÃªsu chá»u ÄÃ³ng Äanh vÃ¬ chuá»c tá»i loÃ i ngÆ°á»i ÄÃºng khÃ´ng?â

Vá» má»¥c sÆ° tráº£ lá»i: âÄÃºng.â

Vá» cÆ° sÄ© há»i:

âNáº¿u giáº£ sá» lÃºc áº¥y khÃ´ng cÃ³ ai ngoÃ i ngÃ i vÃ ChÃºa, mÃ ChÃºa khÃ´ng tá»± ÄÃ³ng Äanh mÃ¬nh ÄÆ°á»£c. ChÃºa nhá» ngÃ i giÃºp, váºy ngÃ i cÃ³ lÃ m khÃ´ng?â

Vá» má»¥c sÆ° tráº£ lá»i:

âVÃ¬ cá»©u chuá»c nhÃ¢n loáº¡i, tÃ´i sáº½ lÃ m.â

Cho nÃªn, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng hay bá» quÃªn thá»±c táº¡i ngay trÆ°á»c máº¯t mÃ¬nh nhÆ° tháº¿ Äáº¥y. Tá»« Äiá»m khá»i Äáº§u chÃºng ta lÃ Äi tÃ¬m cÃ¡i tá»t Äáº¹p, nhÆ°ng cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng che máº¯t chÃºng ta dáº§n dáº§n, Äáº¿n ná»i chÃºng ta má»t ngÃ y cÅ©ng giáº¿t ChÃºa luÃ´n trong niá»m tin ráº±ng ÄÃ³ lÃ viá»c tá»t. Y há»t nhÆ° cÃ¡c cuá»c thÃ¡nh chiáº¿n, há» Äá»u nhÃ¢n danh ThÆ°á»£ng Äáº¿ Äá» giáº¿t nhau. Trong khi háº§u nhÆ° tÃ´n giÃ¡o nÃ o cÅ©ng Äá»u nÃ³i con ngÆ°á»i lÃ con cá»§a ThÆ°á»£ng Äáº¿, tháºm chÃ ThÆ°á»£ng Äáº¿ á» trong má»i con ngÆ°á»i.

Cho tá»i khi cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng vÃ´ hiá»u hoÃ¡ cáº£m nháºn Äá»c láºp cá»§a chÃºng ta, thÃ¬ chÃºng ta khÃ´ng cÃ²n kháº£ nÄng tá»± Äá»©ng trÃªn ÄÃ´i chÃ¢n cá»§a chÃnh mÃ¬nh. Ta cháº³ng cÃ²n tháºm chÃ dÃ¡m cÃ£i nhau vá»i ChÃºa má»t chÃºt, ráº±ng náº¿u ChÃºa muá»n cá»©u chuá»c chÃºng con thÃ¬ hÃ£y tÃ¬m cÃ¡ch khÃ¡c Äi. ChÃºa lÃ Äáº¥ng toÃ n nÄng mÃ . Láº¡y ChÃºa tÃ´i! Äá»«ng báº¯t con pháº£i ÄÃ³ng Äinh NgÆ°á»i. Cáº¯t tiáº¿t má»t con gÃ con cÃ²n cháº³ng ná»¡, thÃ¬ ChÃºa ná»¡ lÃ²ng nÃ o báº¯t con giáº¿t ngÆ°á»i.

ChÃºng ta nÃªn cáº©n trá»ng vá»i biá»u tÆ°á»£ng. Biá»u tÆ°á»£ng lÃ sáº£n pháº©m cá»§a suy nghÄ©, chÃºng khÃ´ng ÄÃ³ng gÃ³p gÃ¬ cho háº¡nh phÃºc nhÃ¢n loáº¡i mÃ chÃºng chá» quy tá»¥ ÄÃ¡m ÄÃ´ng vÃ dáº«n dáº¯t ÄÃ¡m ÄÃ´ng Äi xa khá»i chÃnh trÃ¡i tim mÃ¬nh.

TÃ´i dÃ¡m quáº£ quyáº¿t ráº±ng, nhÃ¢n loáº¡i thiáº¿u thá»n tÃ¬nh yÃªu Äáº¿n nhÆ° tháº¿ nÃ y, lÃ do thÃ´i thÃ¬ Äá»§ loáº¡i cÃ¡c biá»u tÆ°á»£ng gÃ¢y ra. Ká» cáº£ vá»i biá»u tÆ°á»£ng cho tÃ¬nh yÃªu, cÅ©ng lÃ m ngÆ°á»i ta máº¥t cáº£m thá»¥ vá» tÃ¬nh yÃªu. NgÃ y lá» Valentin cháº³ng háº¡n, táº¡i sao pháº£i chá» ngÃ y ÄÃ³ má»i mua quÃ táº·ng nhau, trong khi 365 ngÃ y tÃ¬nh yÃªu cáº§n ÄÆ°á»£c hiá»n diá»n. Thiáº¿u má»t ngÃ y cá»§a tÃ¬nh yÃªu lÃ má»t ngÃ y Äá»a ngá»¥c. Tiáº¿c thay chÃºng ta tháºm chÃ sá»ng 364 ngÃ y váº¯ng tÃ¬nh yÃªu. TÃ¬nh yÃªu má»i lÃ chÃnh thá»© ta cáº§n, trong khi Äiá»u ta Äáº¡t ÄÆ°á»£c láº¡i chá» lÃ biá»u tÆ°á»£ng cá»§a tÃ¬nh yÃªu. VÃ chÃºng ta than ráº±ng Äá»i lÃ bá» khá».

Náº¿u con ngÆ°á»i loáº¡i bá» nhá»¯ng biá»u tÆ°á»£ng, Äá» tá»± do tÆ° tÆ°á»ng, tá»± nhiÃªn trong tÆ° duy, há»n nhiÃªn trong suy nghÄ©, thÃ¬ tháº¿ giá»i nÃ y loáº¡i bá» ÄÆ°á»£c biáº¿t bao phÃ¢n chia, cÃ¡ch biá»t vÃ Ã¡p cháº¿. TÃ¬nh thÆ°Æ¡ng yÃªu sáº½ lÃ giÃ¡o lÃ½ cho má»i tÃ´n giÃ¡o. ChÃ¢n tháºt lÃ hÆ°Æ¡ng thÆ¡m cho má»i hÃ nh Äá»ng, viá»c lÃ m cá»§a con ngÆ°á»i. BÃ¬nh an soÃ¡n ngÃ´i sá»£ hÃ£i.

ÄÃ³ lÃ táº¡i sao tÃ´i nÃ³i: biá»u tÆ°á»£ng lÃ m sa ngÃ£ nhÃ¢n loáº¡i.

TÃ´i nghe ai ÄÃ³ nÃ³i: âÄáºp vá»¡ tháº§n tÆ°á»£ngâ, hÃ¬nh nhÆ° Ã´ng nÃ o thá»i chá»§ nghÄ©a hiá»n sinh thÃ¬ pháº£i. VÃ tÃ´i tháº¥y Ã´ng áº¥y hoÃ n toÃ n cÃ³ lÃ½.

VÃ¬ váºy nÃªn tÃ´i má»i nghÄ© ra tÃ¡c pháº©m giáº£ lÃ m Ã´ng Há» ChÃ Minh, náº±m im trong há»p kÃnh khÃ´ng Äáºy náº¯p trÃªn ÄÃ¢y. VÃ ÄÆ°Æ¡ng nhiÃªn nÃ³ sáº½ khÃ´ng ÄÆ°á»£c cho phÃ©p, vÃ¬ nÃ³ Äá»ng Äáº¿n biá»u tÆ°á»£ng lá»n nháº¥t.

LÃ¢u nay hÃ¬nh áº£nh Ã´ng Há» náº±m trong lÄng ÄÃ£ thay tháº¿ Ã´ng Há» tháºt, ngÆ°á»i ÄÃ£ tá»«ng lÃ má»t con ngÆ°á»i.

Máº·c dÃ¹ ngÆ°á»i ta Äá»u biáº¿t tÃ¡c pháº©m kia lÃ do tÃ´i ÄÃ³ng giáº£ chá»© tÃ´i khÃ´ng pháº£i Ã´ng Há» tháºt, nhÆ°ng ngÆ°á»i ta cÅ©ng khÃ´ng cho phÃ©p. VÃ¬ biá»u tÆ°á»£ng luÃ´n ÄÆ°á»£c báº£o vá» nghiÃªm ngáº·t vÃ cáº©n trá»ng nháº¥t. Máº·c dÃ¹ biá»u tÆ°á»£ng vá» Ã´ng Há» lÃ xuáº¥t phÃ¡t tá»« chÃnh Ã´ng Há» tháºt. Tháº¿ nhÆ°ng Ã´ng Há» tháºt ÄÃ£ trá» nÃªn khÃ´ng cÃ²n quan trá»ng báº±ng Ã´ng Há» biá»u tÆ°á»£ng, ngÆ°á»i ta ÄÃ£ quÃªn máº¥t Ã´ng rá»i.

Váºy Ã´ng Há» tháºt lÃ nhÆ° tháº¿ nÃ o? Náº¿u mÃ´ táº£ thÃ¬ cháº¯c lÃ dÃ i láº¯m nÃªn tÃ´i chá» nÃªu má»t chi tiáº¿t thÃ´i.

Ãng Há» tháºt khÃ´ng thÃch náº±m trong tá»§ kÃnh trong lÄng. Ãng áº¥y thÃch ÄÆ°á»£c thiÃªu xÃ¡c vÃ bá» tro trong 3 cÃ¡i hÅ©, Äá» trÃªn 3 quáº£ Äá»i cÃ³ trá»ng cÃ¢y vÃ cÃ¡c cá»¥ giÃ . Äiá»u nÃ y chÃnh tay Ã´ng áº¥y viáº¿t vÃ do nhÃ nÆ°á»c cÃ´ng bá». Ai khÃ´ng tin mua quyá»n âDi chÃºc Chá»§ tá»ch Há» ChÃ Minhâ.

NhÆ° váºy tÃ¡c pháº©m trÃªn ÄÃ¢y cá»§a tÃ´i má»t cÃ´ng ÄÃ´i viá»c lÃ tháº¿ nÃ y:

Má»t viá»c lÃ , lÃ m ngÆ°á»i ta suy xÃ©t Äáº¿n báº£n cháº¥t cá»§a biá»u tÆ°á»£ng lÃ gÃ¬. Giáº£ sá» náº¿u biá»u tÆ°á»£ng Há» ChÃ Minh khÃ´ng tá»n táº¡i, thÃ¬ cuá»c sá»ng sáº½ nhÆ° tháº¿ nÃ o?

Má»t viá»c ná»¯a lÃ , khiáº¿n ngÆ°á»i ta dá»«ng láº¡i má»t chÃºt trÆ°á»c khi ngÆ°á»i ta Äá»nh sá» vÃ o tÃ¡c pháº©m nghá» thuáºt. VÃ¬ pháº§n ÄÃ´ng náº¿u nhÃ¬n tháº¥y tÃ¡c pháº©m, lÃ Ã´ng Há» ChÃ Minh náº±m ÄÃ³ mÃ láº¡i báº£o xin hÃ£y sá» vÃ o thÃ¬: Ã´i cháº¿t, ai mÃ dÃ¡m!

VÃ nhÆ° báº¡n biáº¿t Äáº¥y, tÃ¡c pháº©m nÃ y sáº½ khÃ´ng ÄÆ°á»£c ra Äá»i vá» máº·t táº¡o hÃ¬nh trÆ°á»c cÃ´ng chÃºng. VÃ¬ nÃ³ bá» tÃ´i vÃ báº¡n, chÃºng ta, nhá»¯ng nhÃ¢n dÃ¢n tá»± kiá»m duyá»t trÆ°á»c. Tá»± kiá»m duyá»t cÅ©ng nhÆ° tá»± tá» trong tinh tháº§n, nhÆ°ng lÃ cÃ¡ch tá»± tá» Äau Äá»n nháº¥t.

ChÃºng ta Äá»«ng ngáº¡c nhiÃªn khi vÄn hoÃ¡ cá»§a chÃºng ta Äang vÃ sáº½ thoÃ¡i hoÃ¡ vÃ¬ chÃnh nhá»¯ng ngÃ y thÃ¡ng sá»ng khÃ´ng lÃ nh máº¡nh nÃ y. CÅ©ng cÃ³ ngÆ°á»i sáº½ pháº£n á»©ng lÃ sao láº¡i nÃ³i lÃ chÃºng ta khÃ´ng lÃ nh máº¡nh? Náº¿u báº¡n ÄÃ£ khÃ´ng nháºn tháº¥y thÃ¬ tÃ´i cÃ²n biáº¿t nÃ³i sao!

NhÆ°ng theo hiá»u biáº¿t cá»§a riÃªng tÃ´i thÃ¬ lÃ sá»± tháºt Äáº¥y, chÃºng ta, nhá»¯ng ngÆ°á»i Viá»t Nam tá»« nÄm 1954 Äáº¿n nay ÄÃ£ pháº£i sá»ng trong báº§u khÃ ráº¥t máº¥t tá»± nhiÃªn vÃ khÃ´ng lÃ nh máº¡nh. Náº¿u Äá» ÄÆ°á»£c tá»i cho Má»¹ hay PhÃ¡p hay Ngaâ¦ thÃ¬ tá»t quÃ¡, nhÆ°ng xem ra há» khÃ´ng nháºn trÃ¡ch nhiá»m ÄÃ¢u.

NhÃ¬n quanh tháº¥y ai cÅ©ng chÄm lo cho gia ÄÃ¬nh vÃ con cÃ¡i ÄÆ°á»£c tá»t nháº¥t, nhÆ°ng khÃ´ng tháº¥y ráº±ng: con cÃ¡i mai sau pháº£i thá»«a káº¿ vÄn hoÃ¡ vÃ lá»i sá»ng cá»§a cha Ã´ng chÃºng tá»« nÄm 1954. MÃ biá»u tÆ°á»£ng cá»§a vÄn hoÃ¡ áº¥y lÃ ânÃ³i dá»iâ. BÃ¢y giá» khÃ´ng cáº§n nÃ³i: âCÃ¡c em lÃ tÆ°Æ¡ng lai ná»¯aâ, mÃ nÃ³i: âCha anh hÃ´m nay lÃ cá»§a ná»£ cá»§a con chÃ¡u ngÃ y sauâ.

TÃ´i khÃ´ng thÃ¹ oÃ¡n gÃ¬ vá»i Ã´ng Há» ChÃ Minh. NhÆ°ng Ã´ng áº¥y khÃ´ng pháº£i lÃ ngÆ°á»i tÃ´i tÃ´n kÃnh. TÃ´i hoÃ n toÃ n tÃ´n trá»ng Ã´ng áº¥y nhÆ° má»t con ngÆ°á»i cÃ³ Äáº§y Äá»§ quyá»n vá» nhÃ¢n pháº©m. Láº¥y vÃ dá»¥ cá»¥ thá», cÅ©ng lÃ ngÆ°á»i Viá»t Nam nhÆ° cá»¥ Phan Chu Trinh, thÃ¬ tÃ´i tÃ´n kÃnh cá»¥ áº¥y hÆ¡n Ã´ng Há».

TÃ´i cÅ©ng trÃ¢n trá»ng nhá»¯ng ai tÃ´n kÃnh ngÆ°á»¡ng má» Ã´ng Há», vÃ¬ áº¥y tháºt lÃ má»t Äiá»u thiá»n lÃ nh, nhÆ°ng hÃ£y lÃ tháºt vá»i lÃ²ng mÃ¬nh vÃ Äá» tÃ¬nh cáº£m biá»u hiá»n tá»± nhiÃªn. Náº¿u má»t ngÆ°á»i cÃ²n sá»ng, mÃ¬nh giáº£ dá»i nÃ³i yÃªu ngÆ°á»i ta, ngÆ°á»i ta tin tháº¿, Äáº¿n khi ngÆ°á»i ta biáº¿t thá»±c sá»± mÃ¬nh khÃ´ng yÃªu, váºy ngÆ°á»i ta Äau Äá»n biáº¿t nhÆ°á»ng nÃ o, huá»ng há» ngÆ°á»i ÄÃ£ cháº¿t! Dá»i lÃ²ng vÃ lÃ m sai vá»i Ã½ nguyá»n cá»§a ngÆ°á»i ÄÃ£ cháº¿t, thÃ¬ cÃ³ pháº£i lÃ tÃ´n kÃnh khÃ´ng?

TÃ´i xin há»i cÃ¡c quÃ½ vá» cÃ¡n bá» vÃ nhÃ¢n dÃ¢n, nhá»¯ng ngÆ°á»i Äi giáº£ng dáº¡y vÃ há»c táºp gÆ°Æ¡ng Ã´ng Há» ChÃ Minh lÃ : âCÃ¡c quÃ½ vá» cÃ³ tháºt lÃ²ng yÃªu Ã´ng áº¥y khÃ´ng?â CÃ¢u há»i nÃ y khÃ´ng cáº§n quÃ½ vá» pháº£i tráº£ lá»i vá»i ai, chá» vá»i chÃnh mÃ¬nh vÃ cÅ©ng khÃ´ng cáº§n pháº£i tráº£ lá»i ngay, cÃ³ thá» má»t ngÃ y, hai ngÃ y hay lÃºc nÃ o ÄÃ³, miá»n lÃ cá» thá» má»t láº§n tháºt thÃ vá»i chÃnh mÃ¬nh.

Theo tÃ´i hiá»u: vá»i ngÆ°á»i nhÃ¬n xa trÃ´ng rá»ng thÃ¬, tháºt thÃ lÃ cÃ³ lá»£i cho cáº£ mÃ¬nh vÃ ngÆ°á»i vÃ lá»£i dÃ i lÃ¢u, cÃ²n vá»i ngÆ°á»i thiá»n cáºn thÃ¬, nÃ³i dá»i lÃ cÃ³ lá»£i cho mÃ¬nh, cÃ¡i háº¡i thÃ¬ háº¡ng ngÆ°á»i nÃ y khÃ´ng quan tÃ¢m. Váºy chÃºng ta nÃªn chá»n cho mÃ¬nh lÃ loáº¡i ngÆ°á»i nÃ o? VÃ Äiá»u ÄÃ³ chá» tuá»³ thuá»c táº¡i nÆ¡i chÃnh má»i ngÆ°á»i. VÃ cÅ©ng chá» cÃ³ thá» chá»n má»t chá»© khÃ´ng thá» lÃ cáº£ hai.

Xin cáº£m Æ¡n lá»i than cá»§a anh báº¡n tÃ´i vá» chuyá»n sá» vÃ o tÃ¡c pháº©m, mÃ khiáº¿n tÃ´i lan man nghÄ© ra tÃ¡c pháº©m nÃ y. TÃ¡c pháº©m tÃªn lÃ : âXin hÃ£y sá» tÃ´iâ hay âTá»± kiá»m duyá»tâ. TÃ´i cÅ©ng chÆ°a biáº¿t chá»n tÃªn nÃ o trong hai tÃªn áº¥y.

ÄÃ Láº¡t thÃ¡ng 7 nÄm 2013

___________

Há»a sÄ© Nguyá»n Minh ThÃ nh sinh nÄm 1971, tá»t nghiá»p Äáº¡i há»c Má»¹ thuáºt HÃ Ná»i nÄm 1996, ÄÃ£ cÃ³ hÃ ng chá»¥c triá»n lÃ£m táº¡i Viá»t Nam vÃ nhiá»u nÆ°á»c trÃªn tháº¿ giá»i. Triá»n lÃ£m gáº§n ÄÃ¢y nháº¥t: âLá»i chÆ°a nÃ³iâ (Eight Gallery, TP HCM thÃ¡ng 12.2012). Äáº§u nÄm 2006, Ã´ng ÄÆ°á»£c dÆ° luáºn rá»ng rÃ£i chÃº Ã½ vá»i , sau láº§n bá» cáº¥m xuáº¥t cáº£nh sang CÃ´n Minh, Trung Quá»c.

Äá»c thÃªm nhá»¯ng bÃ i viáº¿t khÃ¡c cá»§a Nguyá»n Minh ThÃ nh:

CÃ¡i bá»m cá»§a TrÆ°Æ¡ng TÃ¢n vÃ quyá»n khÃ´ng ÄÆ°á»£c tá»± do triá»n lÃ£m (talawas, 2007)

NgÆ°á»i nÃªn má»t (talawas, 2007)

BÃ n trÃ²n má»¹ thuáºt (Litviet, 2012)

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 11, 2013 15:10

July 10, 2013

Cú giãy cuối cùng của nền phê bình chỉnh huấn

Phạm Thị Hoài

Năm ngoái, mấy cây dầu cổ thụ trong một bài thơ ít người biết đến bỗng khuấy động chút ít thi đàn Việt Nam. Tác giả, ông Đàm Chu Văn, chuyên viên cao cấp của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đồng Nai kiêm Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Đồng Nai, Tổng Biên tập tạp chí Văn nghệ Đồng Nai, bị một đồng nghiệp thấm nhuần lập trường chuyên chính soi quan điểm chính trị. Cuối cùng mọi chuyện cũng ổn. Ông chỉ mất bốn tiếng đồng hồ giải trình sự trong sáng của mình với cơ quan tuyên giáo. Báo chí đưa tin. Đồng nghiệp Hồng Vệ binh im. Quan văn nghệ trung ương bật đèn xanh. Như trong vụ “Cánh đồng bất tận” sáu năm trước, những robot tuyên giáo ở một số tỉnh lẻ có lẽ vẫn tiếp tục chạy theo lập trình đấu tranh tư tưởng mấy thập niên quên cập nhật, nhưng thời của nền phê bình chỉnh huấn trên diện rộng ở toàn quốc đã qua rồi. Không ai đọc ai điếu cho nó. Nó đơn giản đã đóng xong vai trò kinh dị của mình trong một chương kinh hoàng của văn học sử đất nước này.

Tôi phải nhận rằng mình chưa bao giờ hâm mộ trường phái thơ mượn lời cỏ cây hoa lá để tâm tình. Khi tôi đến với văn chương thì những tâm tình đặc sắc nhất đặt vào miệng thiên nhiên đã được thốt ra rồi, từ đó trở đi cứ thấy cánh hoa nào trầm ngâm, nhành cây nào đau đáu, áng mây nào nặng trĩu nhân văn là tôi bỏ chạy. Tôi phải bảo vệ tình yêu văn chương của mình. Cũng như mọi tình yêu, chết vì buồn tẻ là nguyên nhân hàng đầu.

Với một thái độ thiếu khách quan không buồn giấu diếm như thế, tôi không thể bình luận về bài thơ vừa nhắc, nhan đề “Lời những cây dầu cổ thụ ở trụ sở ủy ban nhân dân”. Thực ra cuộc chỉnh huấn mini nói trên không liên quan gì đến thông điệp nghệ thuật của bài thơ. Vấn đề không phải là chỗ đứng của những cây dầu hoàn toàn vô can ấy trước trụ sở ủy ban nhân dân. Vài chục năm trước, có đứng trong rừng mà tâm sự mông lung như vậy thì chúng cũng bị đốn. Vấn đề là chỗ đứng của tác giả. Ở vị trí cán bộ tư tưởng và quan văn nghệ hạng đầu tỉnh, ông Đàm Chu Văn chỉ nên cho những phát ngôn viên của ông đứng trước một tiệm McDonald’s. Như thế sẽ vẹn cả mọi bề, vừa không ngán đồng nghiệp nào chỉ điểm, vừa thêm được tinh thần đi trước thời đại (ít nhất là hai năm, vì tập đoàn McDonald’s vẫn chưa hạ cố đến thị trường Việt Nam), và tất nhiên không mất mát gì về thông điệp nghệ thuật. Để có mấy lời tâm sự “mưa nắng ở đời” như thế thì đứng trước trụ sở ủy ban nhân dân hay trụ sở McDonald’s không có gì khác nhau. Nói cách khác, nếu là một nhà thơ tự do, tác giả của mấy cây dầu đó có thể khuân chúng ra tận Lăng Hồ Chủ tịch mà đứng, tâm sự mông lung hơn nữa cũng không phải giải trình trong sáng với ai. Đã từ lâu không kiểm soát nổi những nhà thơ tự do, nền phê bình chỉnh huấn chỉ còn ngắc ngoải bằng dăm ba nỗ lực uốn nắn nền thi ca chính thống, nơi điều duy nhất có thể mất và vì thế cần bảo vệ không phải là tự do, mà là sự lệ thuộc. Thấm thía điều này hơn ai hết có lẽ là người đã rời – chắc chắn không phải vì tự nguyện – cương vị đứng đầu ngành tuyên giáo quốc gia để trở về “chường cái mặt ra trong thơ”: ông Nguyễn Khoa Điềm.

Nhưng trước khi yên vị trong nhà quàn, nền phê bình chỉnh huấn ấy còn muốn cống hiến cho chúng ta một cú giãy, tuy quá thiểu não để có thể giải trí nhưng đáng để bình luận, vì rất có thể là cú giãy cuối cùng. Lần này, nó dồn hết những mảnh vụn kí ức sót lại về một thời sinh sát oanh liệt vào ngọn roi tàn, giáng xuống một bản luận văn thạc sĩ ba năm trước về nhóm thơ tự do đáng kể nhất từ thời Đổi mới ở Việt Nam, nhóm Mở Miệng.

Trong cuộc truy sát Nhân văn-Giai phẩm, ít ra chúng ta biết: Người “vạch trần bộ mặt thật” “trụy lạc phản động” của Trần Dần là nhạc sĩ Đỗ Nhuận; người hô hào cả nước “phải chặn lại không cho Trương Tửu được tự do truyền bá những tư tưởng phản động, những tác phong đồi bại” là nhà phê bình Hoài Thanh, cũng chính là người xác định tính chất “xuyên tạc”, “vu khống”, “phản động” của bài thơ “Nhất định thắng” của Trần Dần; người tố giác cả một “hệ thống những sai lầm xấu xa”, những “dụng ý rất đen tối” của Tử Phác là nhạc sĩ Lương Ngọc Trác; người lột “cái mặt gian xảo” của Lê Đạt như “một kẻ ẩn núp, tàng hình, đã từng quay quắt được một thời gian, nhưng rốt cục cái bản chất phản lại giai cấp vô sản lòi ra mồn một” là nhà thơ Xuân Diệu, cũng chính là người phát hiện Văn Cao “gài mìn chống phá Đảng và nhân dân”; người quyết “vạch rõ tội lỗi của Phan Khôi đã bao nhiêu năm làm tay sai cho đế quốc, nịnh hót phong kiến, huyễn hoặc, lừa bịp, đầu độc nhân dân để kiếm bát cơm, manh áo”, “chống Đảng, chống cách mạng, phản nhân dân, phản Tổ quốc”, “từ bé đến già bóc lột của nông dân, ăn cướp của nhân dân” là nhà văn Nguyễn Công Hoan; người gọi tác phẩm của Trần Duy là cái thứ “văn nghệ vô nhân đạo của thần chết”, là “những thứ cỏ độc, mà chúng ta phải nhổ sạch, quét sạch, để vứt vào rác, hoặc làm một thứ phân bón cho những bông hoa chân chính trong vườn văn nghệ của ta” là nhà phê bình Vũ Đức Phúc…; chưa kể hàng trăm văn nghệ sĩ không kém danh tiếng khác – từ Thế Lữ, Bửu Tiến, Nguyễn Huy Tưởng, Kim Lân, Đoàn Giỏi, Tú Mỡ, Đoàn Văn Cừ, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Tuân…, đến Nguyễn Đổng Chi, Nguyễn Đình Thi, Võ Huy Tâm, Đào Vũ, Bùi Huy Phồn… – hăng hái góp đinh cho những chiếc búa tạ nêu trên chốt quan tài những đồng nghiệp “nổi loạn” của họ.

Còn bây giờ, vung roi dọa nhà nghiên cứu Nhã Thuyên và nhóm Mở Miệng là lèo tèo một nhúm vô danh hay ẩn danh: một Cẩm Khê nào đó trên Nhân dân, một Tuyên Hóa nào đó trên Quân đội Nhân dân, một Minh Văn nào đó trên Thanh tra, những tờ báo lẽ ra không có phận sự thì miễn vào địa hạt văn học và cho đến lúc này không có đồng minh tự nguyện từ giới văn nghệ, trừ một người: nhà phê bình Chu Giang.

Quan hệ của chúng ta với các nhà phê bình văn học thực ra không khác lắm quan hệ với những người bán cá ở chợ, nó dựa trên sự tin cậy [i]. Sự tin cậy ấy đương nhiên tùy thuộc vào mỗi người và phải có cơ sở. Song chẳng cần nhiều lắm; đôi khi chỉ cần nếm vị, ngửi hơi là ta chấm xong điểm tín nhiệm. Ai muốn biết tầm vóc của nhà phê bình Chu Giang, tức ông cựu giám đốc NXB Văn học Nguyễn Văn Lưu, tác giả cuốn Luận chiến văn chương từng đoạt Giải thưởng Hội Nhà Văn năm 1996, có lẽ chỉ cần thưởng thức vài dòng trong loạt bài luận chiến đăng trên Tuần báo Văn nghệ TP HCM năm ngoái, phê phán tác phẩm và con người Nguyễn Huy Thiệp, đối tượng được ông chiếu cố từ thuở Văn học Đổi mới đến giờ chưa buông. Cá nhân tôi tưởng mình đang lạc vào vườn trẻ, nơi ông Lưu giậm chân mách cô giáo rằng văn chương thằng Thiệp không ra gì vì nó vừa đái bậy xong lại tranh đồ chơi của thằng khác. Nhưng ông cũng có thể rất nghiêm túc. Khi nghiêm túc, ông tuyên bố rằng: “Nếu chúng ta đi theo tư tưởng Hồ Chí Minh, thống nhất cùng bảo vệ tư tưởng Hồ Chí Minh, thực hiện theo những lời dạy của Hồ Chí Minh, thì đoàn kết được cả dân tộc, đoàn kết được cả giới văn nghệ”. Mọi bình luận ở đây là thừa.

Có những nhà phê bình mà khi được họ khen thì ta nên giật mình, còn lời chê của họ là bảo đảm đáng tin cậy nhất cho giá trị của tác phẩm bị họ phê phán. Tôi coi ông Nguyễn Văn Lưu thuộc loại này. Năng khiếu phê bình văn học (!) của ông nằm ở sự dị ứng không nhầm lẫn trước tất cả những gì vượt khỏi thước đo hạnh kiểm bỏ túi và cẩm nang thuật ngữ chính trị xuất bản năm 70. Ở thời hoàng kim của nền phê bình chỉnh huấn, phẩm chất ấy đáng giá vài cái Giải thưởng Hồ Chí Minh. Song sinh bất phùng thời, bây giờ nó được huy động cho cú giãy cuối cùng của nền phê bình ấy. Tôi tin rằng cả những người bị coi là phải chịu trách nhiệm về phương diện nhà nước cho công trình nghiên cứu mà ông hùng hồn gọi là “một luận văn kích động sự phản kháng và chống đối” lẫn tác giả Nhã Thuyên đều đủ rộng lượng để ghi nhận hành vi mang tính lịch sử này. Không phải ngày nào cũng có một nền phê bình giãy chết.

Còn nhóm Mở Miệng? Họ thà bị đem ra tra tấn bằng thơ, chứ nhất định không chịu mở miệng giải trình cái gì mà trong sáng. Nhưng tất nhiên họ sẽ mở miệng thật rộng để cười, dù biết rằng có những thứ giãy mãi không chết.

[i] Nếu George Steiner hay Borges, những người thông tuệ và sành đọc, có lời khen ai, tôi sẽ tìm đọc. Những người khắt khe bậc nhất như Kafka, khó tính bậc nhất như Nabokov hay Thomas Bernhard khen ai, tôi sẽ tìm đọc bằng được. Ai ca ngợi Paulo Coelho, không bao giờ tôi để ý nữa, nhưng lại chú ý những người hâm mộ thơ Hoàng Quang Thuận: tôi muốn biết người ta nghĩ gì hay không nghĩ gì khi pha cái gọi là nước mắm, hiệu Chinsu, với rượu nhạt đặt lên bàn thờ.

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 10, 2013 14:42

CÃº giÃ£y cuá»i cÃ¹ng cá»§a ná»n phÃª bÃ¬nh chá»nh huáº¥n

Pháº¡m Thá» HoÃ i

NÄm ngoÃ¡i, máº¥y cÃ¢y dáº§u cá» thá»¥ trong má»t bÃ i thÆ¡ Ãt ngÆ°á»i biáº¿t Äáº¿n bá»ng khuáº¥y Äá»ng chÃºt Ãt thi ÄÃ n Viá»t Nam. TÃ¡c giáº£, Ã´ng ÄÃ m Chu VÄn, chuyÃªn viÃªn cao cáº¥p cá»§a Ban TuyÃªn giÃ¡o Tá»nh á»§y Äá»ng Nai kiÃªm PhÃ³ Chá»§ tá»ch Há»i VÄn há»c Nghá» thuáºt Äá»ng Nai, Tá»ng BiÃªn táºp táº¡p chÃ VÄn nghá» Äá»ng Nai, bá» má»t Äá»ng nghiá»p tháº¥m nhuáº§n láºp trÆ°á»ng chuyÃªn chÃnh soi quan Äiá»m chÃnh trá». Cuá»i cÃ¹ng má»i chuyá»n cÅ©ng á»n. Ãng chá» máº¥t bá»n tiáº¿ng Äá»ng há» giáº£i trÃ¬nh sá»± trong sÃ¡ng cá»§a mÃ¬nh vá»i cÆ¡ quan tuyÃªn giÃ¡o. BÃ¡o chÃ ÄÆ°a tin. Äá»ng nghiá»p Há»ng Vá» binh im. Quan vÄn nghá» trung Æ°Æ¡ng báºt ÄÃ¨n xanh. NhÆ° trong vá»¥ âCÃ¡nh Äá»ng báº¥t táºnâ sÃ¡u nÄm trÆ°á»c, nhá»¯ng robot tuyÃªn giÃ¡o á» má»t sá» tá»nh láº» cÃ³ láº½ váº«n tiáº¿p tá»¥c cháº¡y theo láºp trÃ¬nh Äáº¥u tranh tÆ° tÆ°á»ng máº¥y tháºp niÃªn quÃªn cáºp nháºt, nhÆ°ng thá»i cá»§a ná»n phÃª bÃ¬nh chá»nh huáº¥n trÃªn diá»n rá»ng á» toÃ n quá»c ÄÃ£ qua rá»i. KhÃ´ng ai Äá»c ai Äiáº¿u cho nÃ³. NÃ³ ÄÆ¡n giáº£n ÄÃ£ ÄÃ³ng xong vai trÃ² kinh dá» cá»§a mÃ¬nh trong má»t chÆ°Æ¡ng kinh hoÃ ng cá»§a vÄn há»c sá» Äáº¥t nÆ°á»c nÃ y.

TÃ´i pháº£i nháºn ráº±ng mÃ¬nh chÆ°a bao giá» hÃ¢m má» trÆ°á»ng phÃ¡i thÆ¡ mÆ°á»£n lá»i cá» cÃ¢y hoa lÃ¡ Äá» tÃ¢m tÃ¬nh. Khi tÃ´i Äáº¿n vá»i vÄn chÆ°Æ¡ng thÃ¬ nhá»¯ng tÃ¢m tÃ¬nh Äáº·c sáº¯c nháº¥t Äáº·t vÃ o miá»ng thiÃªn nhiÃªn ÄÃ£ ÄÆ°á»£c thá»t ra rá»i, tá»« ÄÃ³ trá» Äi cá»© tháº¥y cÃ¡nh hoa nÃ o tráº§m ngÃ¢m, nhÃ nh cÃ¢y nÃ o Äau ÄÃ¡u, Ã¡ng mÃ¢y nÃ o náº·ng trÄ©u nhÃ¢n vÄn lÃ tÃ´i bá» cháº¡y. TÃ´i pháº£i báº£o vá» tÃ¬nh yÃªu vÄn chÆ°Æ¡ng cá»§a mÃ¬nh. CÅ©ng nhÆ° má»i tÃ¬nh yÃªu, cháº¿t vÃ¬ buá»n táº» lÃ nguyÃªn nhÃ¢n hÃ ng Äáº§u.

Vá»i má»t thÃ¡i Äá» thiáº¿u khÃ¡ch quan khÃ´ng buá»n giáº¥u diáº¿m nhÆ° tháº¿, tÃ´i khÃ´ng thá» bÃ¬nh luáºn vá» bÃ i thÆ¡ vá»«a nháº¯c, nhan Äá» âLá»i nhá»¯ng cÃ¢y dáº§u cá» thá»¥ á» trá»¥ sá» á»§y ban nhÃ¢n dÃ¢nâ. Thá»±c ra cuá»c chá»nh huáº¥n mini nÃ³i trÃªn khÃ´ng liÃªn quan gÃ¬ Äáº¿n thÃ´ng Äiá»p nghá» thuáºt cá»§a bÃ i thÆ¡. Váº¥n Äá» khÃ´ng pháº£i lÃ chá» Äá»©ng cá»§a nhá»¯ng cÃ¢y dáº§u hoÃ n toÃ n vÃ´ can áº¥y trÆ°á»c trá»¥ sá» á»§y ban nhÃ¢n dÃ¢n. VÃ i chá»¥c nÄm trÆ°á»c, cÃ³ Äá»©ng trong rá»«ng mÃ tÃ¢m sá»± mÃ´ng lung nhÆ° váºy thÃ¬ chÃºng cÅ©ng bá» Äá»n. Váº¥n Äá» lÃ chá» Äá»©ng cá»§a tÃ¡c giáº£. á» vá» trÃ cÃ¡n bá» tÆ° tÆ°á»ng vÃ quan vÄn nghá» háº¡ng Äáº§u tá»nh, Ã´ng ÄÃ m Chu VÄn chá» nÃªn cho nhá»¯ng phÃ¡t ngÃ´n viÃªn cá»§a Ã´ng Äá»©ng trÆ°á»c má»t tiá»m McDonaldâs. NhÆ° tháº¿ sáº½ váº¹n cáº£ má»i bá», vá»«a khÃ´ng ngÃ¡n Äá»ng nghiá»p nÃ o chá» Äiá»m, vá»«a thÃªm ÄÆ°á»£c tinh tháº§n Äi trÆ°á»c thá»i Äáº¡i (Ãt nháº¥t lÃ hai nÄm, vÃ¬ táºp ÄoÃ n McDonaldâs váº«n chÆ°a háº¡ cá» Äáº¿n thá» trÆ°á»ng Viá»t Nam), vÃ táº¥t nhiÃªn khÃ´ng máº¥t mÃ¡t gÃ¬ vá» thÃ´ng Äiá»p nghá» thuáºt. Äá» cÃ³ máº¥y lá»i tÃ¢m sá»± âmÆ°a náº¯ng á» Äá»iâ nhÆ° tháº¿ thÃ¬ Äá»©ng trÆ°á»c trá»¥ sá» á»§y ban nhÃ¢n dÃ¢n hay trá»¥ sá» McDonaldâs khÃ´ng cÃ³ gÃ¬ khÃ¡c nhau. NÃ³i cÃ¡ch khÃ¡c, náº¿u lÃ má»t nhÃ thÆ¡ tá»± do, tÃ¡c giáº£ cá»§a máº¥y cÃ¢y dáº§u ÄÃ³ cÃ³ thá» khuÃ¢n chÃºng ra táºn LÄng Há» Chá»§ tá»ch mÃ Äá»©ng, tÃ¢m sá»± mÃ´ng lung hÆ¡n ná»¯a cÅ©ng khÃ´ng pháº£i giáº£i trÃ¬nh trong sÃ¡ng vá»i ai. ÄÃ£ tá»« lÃ¢u khÃ´ng kiá»m soÃ¡t ná»i nhá»¯ng nhÃ thÆ¡ tá»± do, ná»n phÃª bÃ¬nh chá»nh huáº¥n chá» cÃ²n ngáº¯c ngoáº£i báº±ng dÄm ba ná» lá»±c uá»n náº¯n ná»n thi ca chÃnh thá»ng, nÆ¡i Äiá»u duy nháº¥t cÃ³ thá» máº¥t vÃ vÃ¬ tháº¿ cáº§n báº£o vá» khÃ´ng pháº£i lÃ tá»± do, mÃ lÃ sá»± lá» thuá»c. Tháº¥m thÃa Äiá»u nÃ y hÆ¡n ai háº¿t cÃ³ láº½ lÃ ngÆ°á»i ÄÃ£ rá»i â cháº¯c cháº¯n khÃ´ng pháº£i vÃ¬ tá»± nguyá»n – cÆ°Æ¡ng vá» Äá»©ng Äáº§u ngÃ nh tuyÃªn giÃ¡o quá»c gia Äá» trá» vá» âchÆ°á»ng cÃ¡i máº·t ra trong thÆ¡â: Ã´ng Nguyá»n Khoa Äiá»m.

NhÆ°ng trÆ°á»c khi yÃªn vá» trong nhÃ quÃ n, ná»n phÃª bÃ¬nh chá»nh huáº¥n áº¥y cÃ²n muá»n cá»ng hiáº¿n cho chÃºng ta má»t cÃº giÃ£y, tuy quÃ¡ thiá»u nÃ£o Äá» cÃ³ thá» giáº£i trÃ nhÆ°ng ÄÃ¡ng Äá» bÃ¬nh luáºn, vÃ¬ ráº¥t cÃ³ thá» lÃ cÃº giÃ£y cuá»i cÃ¹ng. Láº§n nÃ y, nÃ³ dá»n háº¿t nhá»¯ng máº£nh vá»¥n kÃ á»©c sÃ³t láº¡i vá» má»t thá»i sinh sÃ¡t oanh liá»t vÃ o ngá»n roi tÃ n, giÃ¡ng xuá»ng má»t báº£n luáºn vÄn tháº¡c sÄ© ba nÄm trÆ°á»c vá» nhÃ³m thÆ¡ tá»± do ÄÃ¡ng ká» nháº¥t tá»« thá»i Äá»i má»i á» Viá»t Nam, nhÃ³m Má» Miá»ng.

Trong cuá»c truy sÃ¡t NhÃ¢n vÄn-Giai pháº©m, Ãt ra chÃºng ta biáº¿t: NgÆ°á»i âváº¡ch tráº§n bá» máº·t tháºtâ âtrá»¥y láº¡c pháº£n Äá»ngâ cá»§a Tráº§n Dáº§n lÃ nháº¡c sÄ© Äá» Nhuáºn; ngÆ°á»i hÃ´ hÃ o cáº£ nÆ°á»c âpháº£i cháº·n láº¡i khÃ´ng cho TrÆ°Æ¡ng Tá»u ÄÆ°á»£c tá»± do truyá»n bÃ¡ nhá»¯ng tÆ° tÆ°á»ng pháº£n Äá»ng, nhá»¯ng tÃ¡c phong Äá»i báº¡iâ lÃ nhÃ phÃª bÃ¬nh HoÃ i Thanh, cÅ©ng chÃnh lÃ ngÆ°á»i xÃ¡c Äá»nh tÃnh cháº¥t âxuyÃªn táº¡câ, âvu khá»ngâ, âpháº£n Äá»ngâ cá»§a bÃ i thÆ¡ âNháº¥t Äá»nh tháº¯ngâ cá»§a Tráº§n Dáº§n; ngÆ°á»i tá» giÃ¡c cáº£ má»t âhá» thá»ng nhá»¯ng sai láº§m xáº¥u xaâ, nhá»¯ng âdá»¥ng Ã½ ráº¥t Äen tá»iâ cá»§a Tá» PhÃ¡c lÃ nháº¡c sÄ© LÆ°Æ¡ng Ngá»c TrÃ¡c; ngÆ°á»i lá»t âcÃ¡i máº·t gian xáº£oâ cá»§a LÃª Äáº¡t nhÆ° âmá»t káº» áº©n nÃºp, tÃ ng hÃ¬nh, ÄÃ£ tá»«ng quay quáº¯t ÄÆ°á»£c má»t thá»i gian, nhÆ°ng rá»t cá»¥c cÃ¡i báº£n cháº¥t pháº£n láº¡i giai cáº¥p vÃ´ sáº£n lÃ²i ra má»n má»tâ lÃ nhÃ thÆ¡ XuÃ¢n Diá»u, cÅ©ng chÃnh lÃ ngÆ°á»i phÃ¡t hiá»n VÄn Cao âgÃ i mÃ¬n chá»ng phÃ¡ Äáº£ng vÃ nhÃ¢n dÃ¢nâ; ngÆ°á»i quyáº¿t âváº¡ch rÃµ tá»i lá»i cá»§a Phan KhÃ´i ÄÃ£ bao nhiÃªu nÄm lÃ m tay sai cho Äáº¿ quá»c, ná»nh hÃ³t phong kiáº¿n, huyá»n hoáº·c, lá»«a bá»p, Äáº§u Äá»c nhÃ¢n dÃ¢n Äá» kiáº¿m bÃ¡t cÆ¡m, manh Ã¡oâ, âchá»ng Äáº£ng, chá»ng cÃ¡ch máº¡ng, pháº£n nhÃ¢n dÃ¢n, pháº£n Tá» quá»câ, âtá»« bÃ© Äáº¿n giÃ bÃ³c lá»t cá»§a nÃ´ng dÃ¢n, Än cÆ°á»p cá»§a nhÃ¢n dÃ¢nâ lÃ nhÃ vÄn Nguyá»n CÃ´ng Hoan; ngÆ°á»i gá»i tÃ¡c pháº©m cá»§a Tráº§n Duy lÃ cÃ¡i thá»© âvÄn nghá» vÃ´ nhÃ¢n Äáº¡o cá»§a tháº§n cháº¿tâ, lÃ ânhá»¯ng thá»© cá» Äá»c, mÃ chÃºng ta pháº£i nhá» sáº¡ch, quÃ©t sáº¡ch, Äá» vá»©t vÃ o rÃ¡c, hoáº·c lÃ m má»t thá»© phÃ¢n bÃ³n cho nhá»¯ng bÃ´ng hoa chÃ¢n chÃnh trong vÆ°á»n vÄn nghá» cá»§a taâ lÃ nhÃ phÃª bÃ¬nh VÅ© Äá»©c PhÃºcâ¦; chÆ°a ká» hÃ ng trÄm vÄn nghá» sÄ© khÃ´ng kÃ©m danh tiáº¿ng khÃ¡c â tá»« Tháº¿ Lá»¯, Bá»u Tiáº¿n, Nguyá»n Huy TÆ°á»ng, Kim LÃ¢n, ÄoÃ n Giá»i, TÃº Má»¡, ÄoÃ n VÄn Cá»«, LÆ°Æ¡ng XuÃ¢n Nhá», Nguyá»n TuÃ¢nâ¦, Äáº¿n Nguyá»n Äá»ng Chi, Nguyá»n ÄÃ¬nh Thi, VÃµ Huy TÃ¢m, ÄÃ o VÅ©, BÃ¹i Huy Phá»nâ¦ – hÄng hÃ¡i gÃ³p Äinh cho nhá»¯ng chiáº¿c bÃºa táº¡ nÃªu trÃªn chá»t quan tÃ i nhá»¯ng Äá»ng nghiá»p âná»i loáº¡nâ cá»§a há».

CÃ²n bÃ¢y giá», vung roi dá»a nhÃ nghiÃªn cá»©u NhÃ£ ThuyÃªn vÃ nhÃ³m Má» Miá»ng lÃ lÃ¨o tÃ¨o má»t nhÃºm vÃ´ danh hay áº©n danh: má»t Cáº©m KhÃª nÃ o ÄÃ³ trÃªn NhÃ¢n dÃ¢n, má»t TuyÃªn HÃ³a nÃ o ÄÃ³ trÃªn QuÃ¢n Äá»i NhÃ¢n dÃ¢n, má»t Minh VÄn nÃ o ÄÃ³ trÃªn Thanh tra, nhá»¯ng tá» bÃ¡o láº½ ra khÃ´ng cÃ³ pháºn sá»± thÃ¬ miá»n vÃ o Äá»a háº¡t vÄn há»c vÃ cho Äáº¿n lÃºc nÃ y khÃ´ng cÃ³ Äá»ng minh tá»± nguyá»n tá»« giá»i vÄn nghá», trá»« má»t ngÆ°á»i: nhÃ phÃª bÃ¬nh Chu Giang.

Quan há» cá»§a chÃºng ta vá»i cÃ¡c nhÃ phÃª bÃ¬nh vÄn há»c thá»±c ra khÃ´ng khÃ¡c láº¯m quan há» vá»i nhá»¯ng ngÆ°á»i bÃ¡n cÃ¡ á» chá»£, nÃ³ dá»±a trÃªn sá»± tin cáºyÂ [i]. Sá»± tin cáºy áº¥y ÄÆ°Æ¡ng nhiÃªn tÃ¹y thuá»c vÃ o má»i ngÆ°á»i vÃ pháº£i cÃ³ cÆ¡ sá». Song cháº³ng cáº§n nhiá»u láº¯m; ÄÃ´i khi chá» cáº§n náº¿m vá», ngá»i hÆ¡i lÃ ta cháº¥m xong Äiá»m tÃn nhiá»m. Ai muá»n biáº¿t táº§m vÃ³c cá»§a nhÃ phÃª bÃ¬nh Chu Giang, tá»©c Ã´ng cá»±u giÃ¡m Äá»c NXB VÄn há»c Nguyá»n VÄn LÆ°u, tÃ¡c giáº£ cuá»n Luáºn chiáº¿n vÄn chÆ°Æ¡ng tá»«ng Äoáº¡t Giáº£i thÆ°á»ng Há»i NhÃ VÄn nÄm 1996, cÃ³ láº½ chá» cáº§n thÆ°á»ng thá»©c vÃ i dÃ²ng trong loáº¡t bÃ i luáºn chiáº¿n ÄÄng trÃªn Tuáº§n bÃ¡o VÄn nghá» TP HCM nÄm ngoÃ¡i, phÃª phÃ¡n tÃ¡c pháº©m vÃ con ngÆ°á»i Nguyá»n Huy Thiá»p, Äá»i tÆ°á»£ng ÄÆ°á»£c Ã´ng chiáº¿u cá» tá»« thuá» VÄn há»c Äá»i má»i Äáº¿n giá» chÆ°a buÃ´ng. CÃ¡ nhÃ¢n tÃ´i tÆ°á»ng mÃ¬nh Äang láº¡c vÃ o vÆ°á»n tráº», nÆ¡i Ã´ng LÆ°u giáºm chÃ¢n mÃ¡ch cÃ´ giÃ¡o ráº±ng vÄn chÆ°Æ¡ng tháº±ng Thiá»p khÃ´ng ra gÃ¬ vÃ¬ nÃ³ vá»«a ÄÃ¡i báºy xong láº¡i tranh Äá» chÆ¡i cá»§a tháº±ng khÃ¡c. NhÆ°ng Ã´ng cÅ©ng cÃ³ thá» ráº¥t nghiÃªm tÃºc. Khi nghiÃªm tÃºc, Ã´ng tuyÃªn bá» ráº±ng: âNáº¿u chÃºng ta Äi theo tÆ° tÆ°á»ng Há» ChÃ Minh, thá»ng nháº¥t cÃ¹ng báº£o vá» tÆ° tÆ°á»ng Há» ChÃ Minh, thá»±c hiá»n theo nhá»¯ng lá»i dáº¡y cá»§a Há» ChÃ Minh, thÃ¬ ÄoÃ n káº¿t ÄÆ°á»£c cáº£ dÃ¢n tá»c, ÄoÃ n káº¿t ÄÆ°á»£c cáº£ giá»i vÄn nghá»â. Má»i bÃ¬nh luáºn á» ÄÃ¢y lÃ thá»«a.

CÃ³ nhá»¯ng nhÃ phÃª bÃ¬nh mÃ khi ÄÆ°á»£c há» khen thÃ¬ ta nÃªn giáºt mÃ¬nh, cÃ²n lá»i chÃª cá»§a há» lÃ báº£o Äáº£m ÄÃ¡ng tin cáºy nháº¥t cho giÃ¡ trá» cá»§a tÃ¡c pháº©m bá» há» phÃª phÃ¡n. TÃ´i coi Ã´ng Nguyá»n VÄn LÆ°u thuá»c loáº¡i nÃ y. NÄng khiáº¿u phÃª bÃ¬nh vÄn há»c (!) cá»§a Ã´ng náº±m á» sá»± dá» á»©ng khÃ´ng nháº§m láº«n trÆ°á»c táº¥t cáº£ nhá»¯ng gÃ¬ vÆ°á»£t khá»i thÆ°á»c Äo háº¡nh kiá»m bá» tÃºi vÃ cáº©m nang thuáºt ngá»¯ chÃnh trá» xuáº¥t báº£n nÄm 70. á» thá»i hoÃ ng kim cá»§a ná»n phÃª bÃ¬nh chá»nh huáº¥n, pháº©m cháº¥t áº¥y ÄÃ¡ng giÃ¡ vÃ i cÃ¡i Giáº£i thÆ°á»ng Há» ChÃ Minh. Song sinh báº¥t phÃ¹ng thá»i, bÃ¢y giá» nÃ³ ÄÆ°á»£c huy Äá»ng cho cÃº giÃ£y cuá»i cÃ¹ng cá»§a ná»n phÃª bÃ¬nh áº¥y. TÃ´i tin ráº±ng cáº£ nhá»¯ng ngÆ°á»i bá» coi lÃ pháº£i chá»u trÃ¡ch nhiá»m vá» phÆ°Æ¡ng diá»n nhÃ nÆ°á»c cho cÃ´ng trÃ¬nh nghiÃªn cá»©u mÃ Ã´ng hÃ¹ng há»n gá»i lÃ âmá»t luáºn vÄn kÃch Äá»ng sá»± pháº£n khÃ¡ng vÃ chá»ng Äá»iâ láº«n tÃ¡c giáº£ NhÃ£ ThuyÃªn Äá»u Äá»§ rá»ng lÆ°á»£ng Äá» ghi nháºn hÃ nh vi mang tÃnh lá»ch sá» nÃ y. KhÃ´ng pháº£i ngÃ y nÃ o cÅ©ng cÃ³ má»t ná»n phÃª bÃ¬nh giÃ£y cháº¿t.

CÃ²n nhÃ³m Má» Miá»ng? Há» thÃ bá» Äem ra tra táº¥n báº±ng thÆ¡, chá»© nháº¥t Äá»nh khÃ´ng chá»u má» miá»ng giáº£i trÃ¬nh cÃ¡i gÃ¬ mÃ trong sÃ¡ng. NhÆ°ng táº¥t nhiÃªn há» sáº½ má» miá»ng tháºt rá»ng Äá» cÆ°á»i, dÃ¹ biáº¿t ráº±ng cÃ³ nhá»¯ng thá»© giÃ£y mÃ£i khÃ´ng cháº¿t.

[i] Náº¿u George Steiner hay Borges, nhá»¯ng ngÆ°á»i thÃ´ng tuá» vÃ sÃ nh Äá»c, cÃ³ lá»i khen ai, tÃ´i sáº½ tÃ¬m Äá»c. Nhá»¯ng ngÆ°á»i kháº¯t khe báºc nháº¥t nhÆ° Kafka, khÃ³ tÃnh báºc nháº¥t nhÆ° Nabokov hay Thomas Bernhard khen ai, tÃ´i sáº½ tÃ¬m Äá»c báº±ng ÄÆ°á»£c. Ai ca ngá»£i Paul Coelho, khÃ´ng bao giá» tÃ´i Äá» Ã½ ná»¯a, nhÆ°ng láº¡i chÃº Ã½ nhá»¯ng ngÆ°á»i hÃ¢m má» thÆ¡ HoÃ ng Quang Thuáºn: tÃ´i muá»n biáº¿t ngÆ°á»i ta nghÄ© gÃ¬ hay khÃ´ng nghÄ© gÃ¬ khi pha cÃ¡i gá»i lÃ nÆ°á»c máº¯m, hiá»u Chinsu, vá»i rÆ°á»£u nháº¡t Äáº·t lÃªn bÃ n thá».

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 10, 2013 14:42

July 9, 2013

Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m (2)

M. K. Gandhi

Phan Trinh dá»ch

Xem kÃ¬ 1 vÃ xem toÃ n bÃ i trong báº£n PDF

CUá»C Äáº¤U TRANH Cá»¦A LÆ¯Æ NG TÃM

KhÃ´ng lá»ch sá»

NgÆ°á»i Äá»c: CÃ³ chá»©ng cá» lá»ch sá» nÃ o cho tháº¥y Äiá»u Ã´ng gá»i lÃ Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m ÄÃ£ tá»«ng thÃ nh cÃ´ng? TÃ´i cháº³ng tháº¥y cÃ³ quá»c gia nÃ o vÆ°Æ¡n lÃªn ÄÆ°á»£c nhá» Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m cáº£. TÃ´i váº«n nghÄ© káº» Ã¡c sáº½ cá»© lÃ m Ã¡c náº¿u khÃ´ng bá» vÅ© lá»±c trá»«ng pháº¡t.

NgÆ°á»i biÃªn táºp: NhÃ thÆ¡ Tulsidas cÃ³ nÃ³i: âTrong tÃ´n giÃ¡o thÃ¬ lÃ²ng thÆ°Æ¡ng xÃ³t, hay tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng, chÃnh lÃ gá»c, nÃ³ quÃ½ giÃ¡ hÆ¡n háº³n thá» xÃ¡c. VÃ¬ váºy, Äá»«ng ÄÃ¡nh máº¥t lÃ²ng thÆ°Æ¡ng xÃ³t khi ta cÃ²n sá»ng.â Vá»i tÃ´i, ÄÃ¢y lÃ mÃ´t sá»± tháºt khoa há»c. TÃ´i tin vÃ o Äiá»u nÃ y nhÆ° tin hai vá»i hai lÃ bá»n. Quyá»n lá»±c cá»§a TÃ¬nh thÆ°Æ¡ng, Quyá»n lá»±c cá»§a LÆ°Æ¡ng tÃ¢m hay Quyá»n lá»±c cá»§a Sá»± tháºt cÅ©ng chá» lÃ má»t. ChÃºng ta cÃ³ chá»©ng cá» vá» tÃ¡c dá»¥ng cá»§a nÃ³ kháº¯p nÆ¡i, trÃªn tá»«ng bÆ°á»c Äi. VÅ© trá»¥ sáº½ biáº¿n máº¥t náº¿u khÃ´ng cÃ³ sá»©c máº¡nh nÃ y. NhÆ°ng báº¡n ÄÃ£ há»i vá» chá»©ng cá»© lá»ch sá», vÃ¬ váºy, ta cáº§n hiá»u lá»ch sá» lÃ gÃ¬.

Trong tiáº¿ng Gujarati, lá»ch sá» cÃ³ nghÄ©a lÃ âÄÃ£ xáº£y ra nhÆ° tháº¿â. Náº¿u ÄÃ³ lÃ nghÄ©a cá»§a lá»ch sá» thÃ¬ chá»©ng cá» cho sá»± hiá»n diá»n cá»§a Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m cÃ³ Äáº§y ráº«y. NhÆ°ng, náº¿u lá»ch sá» cÃ³ nghÄ©a lÃ nhá»¯ng hÃ nh vi cá»§a vua chÃºa cÃ¡c thá»i Äáº¡i thÃ¬ cÃ³ thá» nÃ³i khÃ´ng cÃ³ chá»©ng cá» gÃ¬ vá» Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m hoáº·c Äáº¥u tranh Báº¥t báº¡o Äá»ng á» ÄÃ¢y cáº£. Báº¡n khÃ´ng thá» nÃ o tÃ¬m tháº¥y quáº·ng báº¡c trong má» thiáº¿c ÄÆ°á»£c.

Lá»ch sá», nhÆ° ta biáº¿t, lÃ biÃªn báº£n ghi láº¡i nhá»¯ng cuá»c chiáº¿n tranh cá»§a tháº¿ giá»i. Má»t thÃ nh ngá»¯ quen thuá»c cá»§a ngÆ°á»i Anh nÃ³i ráº±ng: má»t quá»c gia khÃ´ng cÃ³ lá»ch sá», tá»©c khÃ´ng cÃ³ chiáº¿n tranh, lÃ má»t quá»c gia háº¡nh phÃºc. CÃ¡c vua Äáº¥u trÃ ra sao, há» trá» thÃ nh káº» thÃ¹ cá»§a nhau ra sau, rá»i há» giáº¿t nhau ra sao Äá»u tháº¥y ghi rÃµ trong lá»ch sá».

NhÆ°ng náº¿u tháº¿ giá»i chá» xáº£y ra cÃ³ báº¥y nhiÃªu thÃ´i thÃ¬ tháº¿ giá»i ÄÃ¡ng láº½ ÄÃ£ cháº¥m dá»©t tá»« lÃ¢u rá»i. Náº¿u cÃ¢u chuyá»n cá»§a tháº¿ giá»i báº¯t Äáº§u báº±ng chiáº¿n tranh vÃ chá» lÃ chiáº¿n tranh thÃ¬ ngÃ y nay háº³n sáº½ khÃ´ng cÃ²n ai sá»ng sÃ³t. Nhá»¯ng dÃ¢n tá»c lÃ¢m chiáº¿n cÅ©ng sáº½ biáº¿n máº¥t, nhÆ° nhá»¯ng tá»c thá» dÃ¢n Ãc khi káº» xÃ¢m lÄng gáº§n nhÆ° khÃ´ng Äá» ai sá»ng sÃ³t. NÃªn Äá» Ã½ ráº±ng nhá»¯ng ngÆ°á»i thá» dÃ¢n kia ÄÃ£ khÃ´ng dÃ¹ng Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m Äá» tá»± vá», vÃ cháº³ng cáº§n lÃ tiÃªn tri cÅ©ng ÄoÃ¡n ÄÆ°á»£c ráº±ng náº¿u Äiá»u nÃ y cá»© tiáº¿p diá»n thÃ¬ ngÆ°á»i Ãc rá»i cÅ©ng sáº½ Äá»i máº·t vá»i sá» pháºn y nhÆ° náº¡n nhÃ¢n cá»§a há» thÃ´i. âAi dÃ¹ng gÆ°Æ¡m sáº½ cháº¿t báº±ng gÆ°Æ¡m.â Má»t ngáº¡n ngá»¯ áº¤n Äá» cÅ©ng nÃ³i tÆ°Æ¡ng tá»±: TÃ¡ng trong má» nÆ°á»c cÃ³ cáº£ nhá»¯ng tay bÆ¡i chuyÃªn nghiá»p.

Sá»± tháºt vÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng

Hiá»n tÆ°á»£ng ÄÃ´ng Äáº£o nhÃ¢n loáº¡i váº«n sá»ng trÃªn tháº¿ giá»i hÃ´m nay cho tháº¥y tháº¿ giá»i khÃ´ng ÄÆ°á»£c xÃ¢y dá»±ng trÃªn ná»n táº£ng vÅ© lá»±c, mÃ ÄÆ°á»£c xÃ¢y dá»±ng trÃªn ná»n táº£ng quyá»n lá»±c cá»§a sá»± tháºt vÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng. VÃ¬ váºy, chá»©ng cá» vÄ© Äáº¡i nháº¥t vÃ khÃ´ng thá» nÃ o bÃ¡c bá» cho tháº¥y quyá»n lá»±c nÃ y thÃ nh cÃ´ng chÃnh lÃ : dÃ¹ cÃ³ tráº£i qua bao nhiÃªu cuá»c chiáº¿n Äi ná»¯a, tháº¿ giá»i váº«n sá»ng cÃ²n.

Biáº¿t bao nhiÃªu con ngÆ°á»i ÄÃ£ vÃ Äang tá»n táº¡i ÄÆ°á»£c nhá» tÃ¡c dá»¥ng tÃch cá»±c cá»§a sá»©c máº¡nh nÃ y. Nhá»¯ng cuá»c cÃ£i vÃ£ váº·t vÃ£nh cá»§a hÃ ng triá»u triá»u gia ÄÃ¬nh hÃ ng ngÃ y ÄÃ£ biáº¿n máº¥t trÆ°á»c sá»©c máº¡nh cá»§a sá»± tháºt vÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng, vÃ hÃ ng trÄm quá»c gia cÅ©ng Äang cÃ³ thá» sá»ng chung hÃ²a bÃ¬nh. Lá»ch sá» ÄÃ£ khÃ´ng ghi nháºn vÃ khÃ´ng thá» ghi nháºn nhá»¯ng thá»±c táº¿ nÃ y. Lá»ch sá» quáº£ thá»±c chá» lÃ má»t biÃªn báº£n ghi chÃ©p nhá»¯ng lÃºc Äá»©t quÃ£ng, khi sá»©c máº¡nh cá»§a tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng vÃ lÆ°Æ¡ng tÃ¢m, vá»n bá»n bá» Äá»u Äáº·n, khÃ´ng phÃ¡t huy ÄÆ°á»£c tÃ¡c dá»¥ng.

Hai anh em tranh cháº¥p, sau ÄÃ³ má»t trong hai nghÄ© láº¡i, ÄÃ¡nh thá»©c tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng ngá»§ chÃ¬m trong lÃ²ng mÃ¬nh, tháº¿ rá»i hai anh em hoÃ giáº£i vÃ sá»ng yÃªn vui trá» láº¡iâ¦ cháº³ng ai ghi chÃ©p nhá»¯ng chuyá»n nhÆ° tháº¿ lÃ m gÃ¬. NhÆ°ng náº¿u hai anh em, ÄÆ°á»£c ngÆ°á»i ngoÃ i xÃºi giá»¥c hoáº·c vÃ¬ lÃ½ do gÃ¬ khÃ¡c, bá»ng cáº§m láº¥y vÅ© khÃ ÄÃ¡nh Äáºp nhau, hoáº·c ÄÆ°a nhau ra trÆ°á»c phÃ¡p luáºt â vá»n cÅ©ng lÃ má»t hÃ¬nh thá»©c thá» hiá»n sá»©c máº¡nh khá»ng cháº¿ â thÃ¬ viá»c lÃ m cá»§a há» láºp tá»©c sáº½ ÄÆ°á»£c bÃ¡o chÃ chÃº Ã½, hÃ ng xÃ³m lÃ¡ng giá»ng sáº½ bÃ n tÃ¡n rÃ¢m ran, vÃ biáº¿t ÄÃ¢u chá»«ng há» cÃ³ thá» Äi cáº£ vÃ o lá»ch sá».

Chuyá»n gia ÄÃ¬nh vÃ cá»ng Äá»ng ra sao thÃ¬ chuyá»n quá»c gia cÅ©ng váºy. KhÃ´ng cÃ³ lÃ½ do gÃ¬ Äá» tin ráº±ng luáºt lá» chi phá»i sinh hoáº¡t trong gia ÄÃ¬nh láº¡i khÃ¡c vá»i luáºt lá» chi phá»i cÃ¡c quá»c gia.

NhÆ° váºy, cÃ³ thá» nÃ³i lá»ch sá» lÃ vÄn báº£n ghi láº¡i sá»± giÃ¡n Äoáº¡n cá»§a nhá»¯ng gÃ¬ tá»± nhiÃªn thÆ°á»ng cÃ³. Quyá»n lá»±c cá»§a lÆ°Æ¡ng tÃ¢m, vá»n tá»± nhiÃªn vÃ háº±ng cÃ³, khÃ´ng ÄÆ°á»£c ghi trong lá»ch sá».

TÃ¢m thay cÆ¡

NgÆ°á»i Äá»c: Theo nhá»¯ng gÃ¬ Ã´ng nÃ³i, rÃµ rÃ ng lÃ nhá»¯ng vÃ dá»¥ vá» hÃ¬nh thá»©c Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng nÃ y khÃ´ng tÃ¬m tháº¥y trong lá»ch sá». VÃ¬ tháº¿ cÃ ng cáº§n hiá»u Äáº§y Äá»§ hÆ¡n vá» Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng. CÃ³ láº½ Ã´ng nÃªn nÃ³i thÃªm.

NgÆ°á»i biÃªn táºp: Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng lÃ phÆ°Æ¡ng phÃ¡p giÃ nh láº¥y quyá»n lá»£i cho mÃ¬nh báº±ng cÃ¡ch tá»± chá»u khá»; nÃ³ Äá»i nghá»ch vá»i Äáº¥u tranh vÅ© lá»±c. Khi tÃ´i tá»« chá»i lÃ m má»t viá»c trÃ¡i vá»i lÆ°Æ¡ng tÃ¢m mÃ¬nh thÃ¬ ÄÃ³ lÃ lÃºc tÃ´i dÃ¹ng quyá»n lá»±c cá»§a lÆ°Æ¡ng tÃ¢m.

Cháº³ng háº¡n, khi nhÃ cáº§m quyá»n thÃ´ng qua má»t Äáº¡o luáºt cÃ³ liÃªn quan Äáº¿n tÃ´i nhÆ°ng tÃ´i khÃ´ng Äá»ng tÃ¬nh, náº¿u tÃ´i dÃ¹ng báº¡o lá»±c Äá» buá»c chÃnh quyá»n bÃ£i bá» Äáº¡o luáºt, thÃ¬ tÃ´i dÃ¹ng Äáº¿n quyá»n lá»±c cÆ¡ báº¯p. Náº¿u tÃ´i khÃ´ng tuÃ¢n phá»¥c Äáº¡o luáºt vÃ sáºµn sÃ ng cháº¥p nháºn hÃ¬nh pháº¡t sáº½ Äáº¿n thÃ¬ lÃºc ÄÃ³ tÃ´i dÃ¹ng quyá»n lá»±c lÆ°Æ¡ng tÃ¢m. Äiá»u nÃ y Ã¡m chá» ngÆ°á»i Äáº¥u tranh pháº£i chá»u hy sinh quyá»n lá»£i cá»§a riÃªng mÃ¬nh.

Ai náº¥y Äá»u tin ráº±ng hy sinh quyá»n lá»£i báº£n thÃ¢n thÃ¬ cháº¯c cháº¯n cao Äáº¹p hÆ¡n báº¯t ngÆ°á»i khÃ¡c hy sinh quyá»n lá»£i cá»§a há». ThÃªm vÃ o ÄÃ³, náº¿u sá»©c máº¡nh nÃ y ÄÆ°á»£c dÃ¹ng cho má»t lÃ½ do khÃ´ng hoÃ n toÃ n ÄÃºng thÃ¬ cÅ©ng chá» ngÆ°á»i dÃ¹ng nÃ³ chá»u khá» mÃ thÃ´i. Anh ta sáº½ khÃ´ng lÃ m ai khá» vÃ¬ sai láº§m cá»§a mÃ¬nh.

LÃ con ngÆ°á»i, ai cÅ©ng tá»«ng lÃ m nhiá»u Äiá»u mÃ sau ÄÃ³ mÃ¬nh tháº¥y lÃ sai. KhÃ´ng ai cÃ³ thá» tá»± hÃ o tÃ´i tuyá»t Äá»i ÄÃºng, hoáº·c cho ráº±ng má»t Äiá»u gÃ¬ ÄÃ³ lÃ sai chá» vÃ¬ tÃ´i nghÄ© váºy. NÃ³ chá» sai Äá»i vá»i tÃ´i, sau khi tÃ´i ÄÃ£ suy nghÄ© chÃn cháº¯n vÃ Äi Äáº¿n káº¿t luáºn. VÃ má»t khi ÄÃ£ tin vÃ o káº¿t luáºn cá»§a mÃ¬nh, tÃ´i khÃ´ng nÃªn lÃ m Äiá»u mÃ¬nh cho lÃ sai vÃ sáºµn sÃ ng ÄÃ³n nháºn háºu quáº£, báº¥t ká» ÄÃ³ lÃ gÃ¬. ÄÃ¢y lÃ Äiá»m then chá»t khi sá» dá»¥ng quyá»n lá»±c lÆ°Æ¡ng tÃ¢m.

KhÃ´ng pháº£i lÃ ngÆ°á»i

NgÆ°á»i Äá»c: NhÆ° váºy lÃ ta sáº½ báº¥t cháº¥p luáºt phÃ¡p Æ°? ÄÃ¢y lÃ Äiá»u báº¥t thÆ°á»ng. NÆ°á»c ta lÃ má»t Äáº¥t nÆ°á»c luÃ´n biáº¿t tuÃ¢n thá»§ luáºt phÃ¡p. DÆ°á»ng nhÆ° Ã´ng cÃ²n muá»n Äi xa hÆ¡n cáº£ nhá»¯ng ngÆ°á»i cá»±c Äoan thÃ¬ pháº£i. Há» chá»§ trÆ°Æ¡ng chÃºng ta pháº£i vÃ¢ng theo nhá»¯ng Äiá»u luáºt ÄÃ£ ÄÆ°á»£c thÃ´ng qua, nhÆ°ng náº¿u luáºt sai trÃ¡i thÃ¬ hÃ£y dÃ¹ng báº¡o lá»±c Äá» ÄÃ¡nh Äuá»i káº» lÃ m luáºt!

NgÆ°á»i biÃªn táºp: TÃ´i cÃ³ Äi xa quÃ¡ hay khÃ´ng thá»±c ra khÃ´ng liÃªn quan gÃ¬ Äáº¿n báº¡n vÃ tÃ´i. ChÃºng ta chá» muá»n tÃ¬m ra Äiá»u ÄÃºng vÃ lÃ m theo. áº¨n sau má»nh Äá» ânÆ°á»c ta luÃ´n tuÃ¢n thá»§ luáºt phÃ¡pâ lÃ Ã½ nghÄ©a nÃ y: chÃºng ta lÃ nhá»¯ng ngÆ°á»i phÃ¡n khÃ¡ng thá»¥ Äá»ng. Khi chÃºng ta khÃ´ng Äá»ng tÃ¬nh vá»i Äáº¡o luáºt nÃ o ÄÃ³, chÃºng ta sáº½ khÃ´ng Äáºp vá»¡ Äáº§u nhá»¯ng káº» lÃ m luáºt vÃ cáº§m quyá»n, ngÆ°á»£c láº¡i, tá»± chÃºng ta sáº½ chá»u khá» nhÆ°ng dá»©t khoÃ¡t khÃ´ng tuÃ¢n thá»§ nhá»¯ng luáºt lá» nhÆ° tháº¿.

Ã niá»m cho ráº±ng ta pháº£i tuÃ¢n phá»¥c luáºt phÃ¡p dÃ¹ nÃ³ tá»t hay xáº¥u tháº¿ nÃ o máº·c ká» quáº£ lÃ má»t Ã½ niá»m má»i toanh. TrÆ°á»c ÄÃ¢y khÃ´ng há» cÃ³ Äiá»u nÃ y. TrÆ°á»c ÄÃ¢y dÃ¢n chÃºng váº«n báº¥t tuÃ¢n nhá»¯ng luáºt lá» há» khÃ´ng Äá»ng tÃ¬nh vÃ sáºµn sÃ ng cháº¥p nháºn hÃ¬nh pháº¡t vÃ¬ vi pháº¡m chÃºng. ChÃºng ta sáº½ khÃ´ng cÃ²n lÃ ngÆ°á»i ná»¯a náº¿u chÃºng ta tuÃ¢n thá»§ nhá»¯ng luáºt lá» xung kháº¯c vá»i lÆ°Æ¡ng tÃ¢m mÃ¬nh. GiÃ¡o huáº¥n nÃ y Äá»ng nghÄ©a vá»i pháº£n tÃ´n giÃ¡o vÃ Äá»ng nghÄ©a vá»i nÃ´ lá».

Náº¿u chÃnh quyá»n nÃ³i má»i ngÆ°á»i hÃ£y ra ÄÆ°á»ng nhÆ°ng Äá»«ng máº·c quáº§n Ã¡o gÃ¬ cáº£ thÃ¬ chÃºng ta cÃ³ lÃ m khÃ´ng? Náº¿u tÃ´i lÃ ngÆ°á»i Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng, tÃ´i sáº½ nÃ³i vá»i chÃnh quyá»n ráº±ng: tÃ´i sáº½ khÃ´ng cháº¥p hÃ nh cÃ¡i luáºt lá» quÃ¡i gá» kia.

NhÆ°ng váº¥n Äá» lÃ chÃºng ta ÄÃ£ ÄÃ¡nh máº¥t báº£n thÃ¢n mÃ¬nh vÃ trá» nÃªn quÃ¡ dá» phá»¥c tÃ¹ng, dá» Äáº¿n ná»i chÃºng ta khÃ´ng ngáº¡i tuÃ¢n theo báº¥t cá»© luáºt lá» háº¡ cáº¥p nÃ o.

Má»t ngÆ°á»i thá»±c sá»± trÆ°á»ng thÃ nh, má»t ngÆ°á»i chá» biáº¿t kÃnh sá»£ thÆ°á»£ng Äáº¿, sáº½ khÃ´ng sá»£ báº¥t cá»© ai khÃ¡c. Luáºt lá» do loÃ i ngÆ°á»i táº¡o ra khÃ´ng nháº¥t thiáº¿t sáº½ trÃ³i ÄÆ°á»£c anh ta. Ngay cáº£ chÃnh quyá»n cÅ©ng khÃ´ng ÄÃ²i há»i Äáº¿n tháº¿. Há» khÃ´ng nÃ³i âAnh pháº£i lÃ m nhÆ° tháº¿, nhÆ° tháº¿,â mÃ há» nÃ³i: âNáº¿u anh khÃ´ng lÃ m tháº¿, chÃºng tÃ´i sáº½ trá»«ng pháº¡t anh.â

Cháº¥m dá»©t Äá»ng lÃµa

ChÃºng ta ÄÃ£ xuá»ng cáº¥p quÃ¡ tháº¥p, Äáº¿n Äá» chÃºng ta xem viá»c tuÃ¢n thá»§ báº¥t cá»© nhá»¯ng gÃ¬ luáºt phÃ¡p Ã¡p Äáº·t cho mÃ¬nh nhÆ° bá»n pháºn cá»§a mÃ¬nh, nhÆ° tÃ´n giÃ¡o cá»§a mÃ¬nh.

Náº¿u hiá»u ÄÆ°á»£c ráº±ng tÃ´i sáº½ khÃ´ng cÃ²n lÃ con ngÆ°á»i ná»¯a náº¿u cá»© nháº¯m máº¯t tuÃ¢n theo nhá»¯ng luáºt lá» báº¥t cÃ´ng, thÃ¬ khÃ´ng cÃ³ sá»± Äá»c tÃ i kháº¯t khe nÃ o cÃ³ thá» biáº¿n tÃ´i thÃ nh nÃ´ lá». ÄÃ¢y lÃ chÃ¬a khÃ³a cho sá»± Äá»c láºp cá»§a báº£n thÃ¢n láº«n Äá»c láºp nÆ°á»c nhÃ .

Tháºt mÃª tÃn vÃ khÃ´ng ÄÃºng náº¿u tin ráº±ng hÃ nh vi cá»§a Äa sá» ÄÃºng hÆ¡n cá»§a thiá»u sá». CÃ³ thá» ÄÆ°a ra nhiá»u vÃ dá»¥ cho tháº¥y hÃ nh vi cá»§a Äa sá» ÄÃ£ tá»«ng sai vÃ cá»§a thiá»u sá» ÄÃ£ tá»«ng ÄÃºng. Táº¥t cáº£ má»i cáº£i tá» Äá»u xuáº¥t phÃ¡t tá»« sÃ¡ng kiáº¿n cá»§a má»t thiá»u sá» chá»ng láº¡i Äa sá». Náº¿u nhá»¯ng bÄng nhÃ³m trá»m cÆ°á»p luÃ´n cho ráº±ng trá»m cÆ°á»p lÃ Äiá»u báº¯t buá»c pháº£i lÃ m, thÃ¬ má»t ngÆ°á»i tá» táº¿ cÃ³ cháº¥p nháºn lá»i suy nghÄ© nÃ y khÃ´ng? Chá»«ng nÃ o con ngÆ°á»i cÃ²n mÃª tÃn ráº±ng mÃ¬nh pháº£i vÃ¢ng phá»¥c cÃ¡c luáºt lá» báº¥t cÃ´ng thÃ¬ chá»«ng ÄÃ³ con ngÆ°á»i váº«n cÃ²n lÃ nÃ´ lá». VÃ chá» cÃ³ ngÆ°á»i Äáº¥u tranh báº±ng quyá»n lá»±c lÆ°Æ¡ng tÃ¢m má»i cÃ³ thá» phÃ¡ tan lÃ²ng mÃª tÃn kia.

DÃ¹ng báº¡o lá»±c, dÃ¹ng sÃºng Äáº¡n lÃ viá»c mÃ¢u thuáº«n vá»i Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng, nÃ³ cÃ³ nghÄ©a chÃºng ta khiáº¿n káº» thÃ¹ lÃ m Äiá»u ta khÃ´ng muá»n há» lÃ m. Náº¿u viá»c sá» dá»¥ng vÅ© lá»±c ÄÆ°á»£c biá»n minh thÃ¬ cháº¯c cháº¯n káº» thÃ¹ cÅ©ng sáº½ lÃ m y nhÆ° váºy. VÃ nhÆ° tháº¿ sáº½ cháº³ng bao giá» cÃ³ má»t thá»a hiá»p nÃ o. ChÃºng ta chá» giáº£ vá», cháº³ng khÃ¡c gÃ¬ con ngá»±a mÃ¹ Äi quanh quáº©n cá»i xay, ráº±ng mÃ¬nh Äang tiáº¿n bá» mÃ thÃ´i.

Nhá»¯ng ai tin ráº±ng há» khÃ´ng bá» buá»c pháº£i tuÃ¢n thá»§ nhá»¯ng luáºt lá» xung kháº¯c vá»i lÆ°Æ¡ng tÃ¢m thÃ¬ há» chá» cÃ²n con ÄÆ°á»ng duy nháº¥t lÃ Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng. Má»i con ÄÆ°á»ng khÃ¡c Äá»u dáº«n Äáº¿n tháº£m há»a.

(TrÃch tá»« Hind Swaraj or Indian Home Rule, ChÆ°Æ¡ng XVII)

Nguá»n: M.K. Gandhi, Non-Violent Resistance (Satyagraha) (Äáº¥u tranh báº¥t báº¡o Äá»ng (Satyagraha), NXB Dover Publications, INC. New York, 2001. Trang 6-19. Tá»±a, tiÃªu Äá» vÃ cÃ¡c ghi chÃº lÃ cá»§a ngÆ°á»i dá»ch.

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 09, 2013 07:04

July 8, 2013

Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m (1)

M. K. Gandhi

Phan Trinh dá»ch

âKhi khÃ´ng thá» nÃ³i chuyá»n pháº£i trÃ¡i vá»i nhÃ cáº§m quyá»n báº±ng kiáº¿n nghá», hay nhá»¯ng cÃ¡ch thá»©c tÆ°Æ¡ng tá»±, thÃ¬ giáº£i phÃ¡p duy nháº¥t cÃ²n láº¡i, náº¿u ta khÃ´ng muá»n chá»u Äá»±ng nhá»¯ng luáºt lá» sai láº§m, sáº½ lÃ má»t trong hai: hoáº·c dÃ¹ng vÅ© lá»±c buá»c há» khuáº¥t phá»¥c, hoáº·c tá»± chá»u khá» vÃ cháº¥p nháºn nhá»¯ng hÃ¬nh pháº¡t sáº½ cÃ³ dÃ nh cho ngÆ°á»i khÃ´ng tuÃ¢n thá»§ luáºt phÃ¡p.â (Gandhi)

Giá»i thiá»u cá»§a ngÆ°á»i dá»ch:

Sá»± tháºt, tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng vÃ tá»± khá» lÃ cá»t lÃµi phÆ°Æ¡ng phÃ¡p Äáº¥u tranh Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m (Satyagraha)Â [i] cá»§a M.K. Gandhi:

Äá»i vá»i Gandhi, sá»± tháºt lÃ thÆ°á»£ng Äáº¿. Ãng khÃ´ng thá» chá»§ nghÄ©a, khÃ´ng thá» chá»¯ nghÄ©a, cÅ©ng khÃ´ng thá» Äáº£ng lÃ£nh Äáº¡o, Ã´ng thá» sá»± tháºt. Cáº£ Äá»i Ã´ng lÃ má»t cuá»c truy tÃ¬m sá»± tháºt, ÄÃ³ lÃ má»¥c ÄÃch tá»i háºu, cÃ²n Äá»c láºp cho áº¤n Äá» lÃ má»t thÃ nh quáº£ báº¯t nguá»n tá»« má»¥c ÄÃch tá»i háºu kia.

Trong khi ÄÃ³, tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng lÃ ná»n táº£ng cá»§a báº¥t báº¡o Äá»ng. TÃ´i khÃ´ng báº¡o Äá»ng vÃ¬ tÃ´i trÃ¢n trá»ng sá»± sá»ng cá»§a con ngÆ°á»i, ká» cáº£ cá»§a káº» thÃ¹. Gandhi nháº¥n máº¡nh nhiá»u láº§n: Äá»«ng dÃ¹ng báº¥t báº¡o Äá»ng nhÆ° vÅ© khÃ cá»§a káº» yáº¿u, Äá»«ng báº¥t báº¡o Äá»ng vÃ¬ chÆ°a thá» báº¡o Äá»ng. TÃ¬nh thÆ°Æ¡ng khiáº¿n Ã´ng khÃ¡ch quan nhÃ¬n ra giá»i háº¡n cá»§a mÃ¬nh cÅ©ng nhÆ° kháº£ nÄng cáº£m hoÃ¡ káº» Ã¡c cá»§a sá»± tháºt vÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng. Má»¥c ÄÃch cá»§a Gandhi lÃ sá»± tháºt, cÃ²n phÆ°Æ¡ng tiá»n lÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng.

Tá»± khá» lÃ cá»t lÃµi thá»© ba cá»§a Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m. ÄÃ¢y lÃ Äiá»u Ãt ngÆ°á»i nháº¯c tá»i vÃ cÃ³ láº½ lÃ lÃ½ do khiáº¿n con ÄÆ°á»ng cá»§a Gandhi trá» nÃªn khÃ³ khÄn vá»i ÄÃ¡m ÄÃ´ng sau nÃ y. NhÆ°ng ÄÃ³ lÃ Äiá»u Gandhi ÄÃ£ tin, ÄÃ£ nÃ³i vÃ ÄÃ£ lÃ m. Äá»©c Jesus cÅ©ng tá»«ng khuyÃªn ngÆ°á»i khÃ¡t khao Äi tÃ¬m sá»± tháºt pháº£i biáº¿t âbá» mÃ¬nh Äiâ, vÃ¡c tháºp giÃ¡ mÃ Äi. Äáº¡o Pháºt cÅ©ng khuyÃªn con ngÆ°á»i hÃ£y biáº¿t âchá»u pháº§n thiá»t vá» mÃ¬nhâ, báº±ng khÃ´ng thÃ¬ sá»± cÃ´ng báº±ng thuáº§n tuÃ½ sáº½ dáº«n Äáº¿n máº¡ng ÄÃ²i máº¡ng, máº¯t ÄÃ²i máº¯t vÃ cáº£ tháº¿ giá»i sáº½ hoÃ¡ mÃ¹. Gandhi cÅ©ng chá» nÃ³i Äiá»u tÆ°Æ¡ng tá»±: khi báº¡n khÃ´ng tin Äiá»u gÃ¬ lÃ sá»± tháºt, hÃ£y Äá»«ng lÃ m nÃ³. Náº¿u luáºt lá» nÃ o khÃ´ng ÄÃºng, hÃ£y cá»© báº¥t tuÃ¢n vÃ cháº¥p nháºn nhá»¯ng trá»«ng pháº¡t sáº½ Äáº¿n dÃ nh cho ngÆ°á»i báº¥t tuÃ¢n. ÄÃ³ lÃ chá»n lá»±a duy nháº¥t Äá» con ngÆ°á»i giá»¯ ÄÆ°á»£c pháº©m giÃ¡, báº±ng khÃ´ng sáº½ lÃ thoáº£ hiá»p vÃ con ngÆ°á»i sáº½ trá» thÃ nh nÃ´ lá».

***

CÅ©ng nÃªn nÃ³i ráº±ng tuy Gandhi lÃ lÃ£nh tá»¥ Äáº£ng Quá»c Äáº¡i áº¤n Äá» vÃ cÅ©ng lÃ lÃ£nh tá»¥ tinh tháº§n cá»§a dÃ¢n tá»c áº¤n trong cuá»c Äáº¥u tranh giÃ nh Äá»c láºp, nhÆ°ng Ã´ng lÃ má»t ngÆ°á»i hÃ nh Äá»ng nhiá»u hÆ¡n lÃ má»t nhÃ tÆ° tÆ°á»ng. Nhá»¯ng gÃ¬ Ã´ng viáº¿t pháº§n lá»n Äá»u báº±ng ngÃ´n ngá»¯ giáº£n dá», dÃ nh cho Äáº¡i chÃºng vÃ Äá» phá»¥c vá»¥ cuá»c Äáº¥u tranh trÆ°á»c máº¯t. CÅ©ng khÃ´ng dá» Äá» há» thá»ng hoÃ¡ tÆ° tÆ°á»ng cá»§a Gandhi, dÃ¹ sá» lÆ°á»£ng Äiá»u Ã´ng viáº¿t khÃ´ng Ãt.Â [ii] NhÆ°ng con ÄÆ°á»ng cá»§a Ã´ng, phÆ°Æ¡ng phÃ¡p Äáº¥u tranh báº±ng Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m cá»§a Ã´ng ÄÃ£ áº£nh hÆ°á»ng ráº¥t lá»n Äá»i vá»i nhá»¯ng nhÃ Äáº¥u tranh tá»« Ãu sang Ã, tá»« Martin Luther King á» Má»¹, Vaclav Havel á» Tiá»p Kháº¯c, Äáº¿n Aung San Suu Kyi á» Miáº¿n Äiá»n.

CÃ³ láº§n bÃ Aung San Suu Kyi, trÃch lá»i Nehru â ngÆ°á»i sÃ¡t cÃ¡nh vá»i Gandhi trong cuá»c Äáº¥u tranh giÃ nh Äá»c láºp, sau thÃ nh Thá»§ tÆ°á»ng áº¤n Äá» â viáº¿t vá» Gandhi vÃ Tagore nhÆ° sau:

âTagore trÆ°á»c háº¿t lÃ má»t nhÃ tÆ° tÆ°á»ng, trong khi Gandhi láº¡i lÃ má»t ngÆ°á»i hÃ nh Äá»ng khÃ´ng ngá»«ng vÃ toÃ n tÃ¢m. Tuy má»i ngÆ°á»i má»i cÃ¡ch, cáº£ hai Äá»u cÃ³ táº§m nhÃ¬n tháº¿ giá»i vÃ Äá»u tháº¥m nhuáº§n tinh tháº§n áº¤n Äá». Cáº£ hai lÃ Äáº¡i diá»n cho nhá»¯ng máº·t khÃ¡c nhau nhÆ°ng hÃ i hÃ²a cá»§a áº¤n Äá», vá» nÃ y bá» sung cho thiáº¿u sÃ³t cá»§a vá» kia.âÂ [iii]

CÅ©ng nÃªn biáº¿t Tagore xuáº¥t thÃ¢n quÃ½ tá»c, tÆ° tÆ°á»ng phÃ³ng tÃºng, dung náº¡p Äiá»u tÃch cá»±c cá»§a phÆ°Æ¡ng TÃ¢y, tráº£i qua kinh nghiá»m ÄÆ°á»£c phÆ°Æ¡ng TÃ¢y tráº£i tháº£m Äá» ÄÃ³n tiáº¿p, trong khi Gandhi xuáº¥t thÃ¢n trung bÃ¬nh, tráº£i nghiá»m ká»³ thá» chá»§ng tá»c á» Nam Phi vÃ sá»± ngÆ°á»£c ÄÃ£i cá»§a ngÆ°á»i da tráº¯ng. Tagore cÃ³ lÃºc phÃª phÃ¡n Gandhi, nhÆ°ng cáº£ hai Äá»u ráº¥t kÃnh trá»ng nhau. Tagore tÆ° tÆ°á»ng khÃ´ng thá» thiáº¿u Gandhi hÃ nh Äá»ng, vÃ áº¤n Äá» cáº§n cáº£ hai, nhÆ° hai con máº¯t cá»§a má»t vá» tháº§n.

***

NgÆ°á»i Viá»t ÄÃ£ biáº¿t Äáº¿n Äáº¥u tranh sinh tá»n, Äáº¥u tranh chá»ng ngoáº¡i xÃ¢m, vÃ cÅ©ng ÄÃ£ ÄiÃªu Äá»©ng vÃ¬ du nháºp Äáº¥u tranh giai cáº¥p.

CÃ¹ng vá»i sá»± thá»©c tá»nh cá»§a sá»± tháºt vÃ khÃ¡t khao sá»± tháºt â khÃ´ng chá» á» Viá»t Nam mÃ cÃ²n á» nhiá»u nÆ°á»c trÃªn tháº¿ giá»i hiá»n nay â dÆ°á»ng nhÆ° ÄÃ¢y lÃ lÃºc Äang diá»n ra cuá»c Äáº¥u tranh cá»§a Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m.

CÅ©ng cÃ³ thá» tin ráº±ng: khi Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m Äá»t chÃ¡y trong lÃ²ng má»i cÃ¡ nhÃ¢n thÃ¬ ngá»n lá»a lÆ°Æ¡ng tÃ¢m sáº½ chÃ¢m ngÃ²i cho nhá»¯ng cuá»c Äáº¥u tranh ráº§m rá» cá»§a Äáº¡i chÃºng, thÆ°á»ng ÄÆ°á»£c gá»i lÃ Quyá»n lá»±c NhÃ¢n dÃ¢n (People Power), ÄÃ£ tá»«ng cuá»n phÄng Äi bao nhiÃªu cháº¿ Äá» Äá»c tÃ i tá»« ÄÃ´ng sang TÃ¢y.

Äiá»u ká»³ diá»u lÃ dÃ¹ vÄn hoÃ¡, thá» cháº¿, nhÃ¢n cÃ¡ch cÃ³ suy Äá»i Äáº¿n máº¥y thÃ¬ lÆ°Æ¡ng tÃ¢m con ngÆ°á»i â sá»©c máº¡nh há»i thÃºc con ngÆ°á»i hÆ°á»ng vá» sá»± tháºt vÃ tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng â váº«n cÃ²n, vÃ cuá»i cÃ¹ng váº«n lÃ ná»n táº£ng duy trÃ¬ sá»± sá»ng. NÃ³ luÃ´n tháº¯ng vÃ chá» bá» Äáº§y lÃ¹i ngáº¯n háº¡n. NhÆ°ng nhá»¯ng lÃºc bá» Äáº©y lÃ¹i ngáº¯n háº¡n nÃ y, theo Gandhi, láº¡i ÄÆ°á»£c ghi vÃ o lá»ch sá» â giá»ng nhÆ° ngÆ°á»i Äá»i váº«n thÆ°á»ng nhá» Äáº¿n nhá»¯ng láº§n bá» ngáº¡t thá», Ãt ai nhá» Äáº¿n khÃ´ng khÃ â vÃ táº¡o cáº£m tÆ°á»ng cÃ¡i Ã¡c luÃ´n tháº¯ng.

Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m lÃ con ÄÆ°á»ng khÃ³ vÃ gáº§n vá»i lÃ½ tÆ°á»ng tÃ´n giÃ¡o. NhÆ°ng, náº¿u tÃ´n giÃ¡o ÄÃ£ tá»«ng thay Äá»i lá»ch sá», náº¿u Äáº¡o Tin lÃ nh lÃ ná»n táº£ng tinh tháº§n cá»§a chá»§ nghÄ©a tÆ° báº£n (Max Weber), náº¿u Gandhi ÄÃ£ thá»©c tá»nh ÄÆ°á»£c áº¤n Äá» lÃ lÃ m thá»±c dÃ¢n Anh lÃ¹i bÆ°á»c, náº¿u Äá»©c GiÃ¡o hoÃ ng John Paul II vÃ GiÃ¡o há»i CÃ´ng giÃ¡o Ba Lan ÄÃ£ gÃ³p pháº§n khÃ´ng nhá» lÃ m chá»§ nghÄ©a cá»ng sáº£n á» ÄÃ´ng Ãu sá»¥p Äá», náº¿u nhá»¯ng cháº¿ Äá» cá»ng sáº£n cuá»i cÃ¹ng váº«n sá»£ tÃ´n giÃ¡o ÄÃch thá»±c nhÆ° sá»£ káº» thÃ¹, hoáº·c nÃ³i dÃ¢n dÃ£ hÆ¡n, náº¿u âchÃ¹a lÃ cÃ¡i thiá»n cá»§a lÃ ngâÂ [iv] thÃ¬ cÅ©ng cÃ³ thá» nÃ³i ráº±ng: LÆ°Æ¡ng tÃ¢m chÃnh lÃ máº§m thiá»n cÃ²n sÃ³t láº¡i trong má»i ngÆ°á»i, vÃ viá»c ÄÃ¡nh thá»©c nÃ³ â ÄÃ¡nh thá»©c khÃ¡t khao sá»± tháºt, tÃ¬nh thÆ°Æ¡ng vÃ lÃ²ng dÅ©ng cáº£m â cÃ³ thá» sáº½ lÃ ná»n táº£ng tinh tháº§n cho má»t xÃ£ há»i dÃ¢n sá»± lá»n máº¡nh vÃ gáº¯n káº¿t.

ÄÃ³ lÃ Äiá»u nhá»¯ng tÃ¹ nhÃ¢n lÆ°Æ¡ng tÃ¢m Äang lÃ m. ÄÃ³ lÃ Äiá»u cÃ¡c blogger lÃªn tiáº¿ng vÃ¬ sá»± tháºt vÃ dÃ¢n chá»§ Äang lÃ m. Há» bÃªnh vá»±c sá»± tháºt, há» báº¥t báº¡o Äá»ng, vÃ há» cháº¥p nháºn tÃ¹ tá»i chá»© khÃ´ng cháº¥p nháºn dá»i trÃ¡.

ThÆ°á»£ng Äáº¿ khÃ´ng xa láº¡, thÆ°á»£ng Äáº¿ lÃ sá»± tháºt, vÃ nhá»¯ng tÃ¹ nhÃ¢n lÆ°Æ¡ng tÃ¢m cá»§a chÃºng ta dÆ°á»ng nhÆ° cÅ©ng Äang Äá»c chung Lá»i nguyá»n má»i sÃ¡ng cá»§a Gandhi, nhÆ° sau:

TÃ´i nguyá»n khÃ´ng sá»£ hÃ£i ai trÃªn trÃ¡i Äáº¥t nÃ y.

TÃ´i nguyá»n chá» kÃnh sá»£ thÆ°á»£ng Äáº¿ mÃ thÃ´i.

TÃ´i nguyá»n khÃ´ng thÃºc thá»§ trÆ°á»c báº¥t cÃ´ng, dÃ¹ do ai gÃ¢y ra.

TÃ´i nguyá»n chinh phá»¥c dá»i trÃ¡ báº±ng sá»± tháºt,

VÃ Äá» chá»ng láº¡i dá»i trÃ¡,

TÃ´i nguyá»n cháº¥p nháºn má»i khá» Äau.

***

Äoáº¡n trÃch dá»ch dÆ°á»i ÄÃ¢y chá» lÃ vÃ i Äiá»m sÆ¡ lÆ°á»£c vá» phÆ°Æ¡ng phÃ¡p Äáº¥u tranh cá»§a Gandhi, nhÆ° má»t lá»i giá»i thiá»u, vÃ hy vá»ng cÅ©ng lÃ má»t ghi chÃº gÃ³p thÃªm vÃ o â27 ghi chÃº dÃ nh cho nhá»¯ng TÃ¹ nhÃ¢n LÆ°Æ¡ng tÃ¢m dá»± khuyáº¿tâ cá»§a Pháº¡m Há»ng SÆ¡n.

______________________

SATYAGRAHA

Trong 30 nÄm qua, tÃ´i ÄÃ£ truyá»n bÃ¡ vÃ thá»±c hÃ nh Satyagraha. Nhá»¯ng nguyÃªn táº¯c cá»§a Satyagraha nhÆ° tÃ´i biáº¿t hÃ´m nay lÃ ÄÃºc káº¿t cá»§a má»t quÃ¡ trÃ¬nh Äiá»u chá»nh theo tá»«ng giai Äoáº¡n.

Satyagraha khÃ¡c háº³n Äáº¥u tranh Thá»¥ Äá»ng nhÆ° Báº¯c Cá»±c khÃ¡c vá»i Nam Cá»±c. Äáº¥u tranh Thá»¥ Äá»ng vá»n ÄÆ°á»£c xem nhÆ° vÅ© khÃ cá»§a káº» yáº¿u, vÃ cÃ¡ch Äáº¥u tranh nÃ y cÅ©ng khÃ´ng loáº¡i trá»« kháº£ nÄng dÃ¹ng vÅ© lá»±c Äá» Äáº¡t má»¥c tiÃªu. Trong khi ÄÃ³, Satyagraha láº¡i ÄÆ°á»£c hÃ¬nh thÃ nh nhÆ° vÅ© khÃ cá»§a káº» máº¡nh nháº¥t vÃ khÃ´ng cÃ³ chá» cho báº¡o lá»±c dÆ°á»i báº¥t cá»© hÃ¬nh thá»©c nÃ o.

Cá»¥m tá»« Satyagraha lÃ do tÃ´i Äáº·t khi á» Nam Phi, Äá» diá»n táº£ sá»©c máº¡nh mÃ kiá»u dÃ¢n áº¤n Äá» á» ÄÃ³ ÄÃ£ sá» dá»¥ng Äá» Äáº¥u tranh suá»t tÃ¡m nÄm trá»i. Satyagraha cÅ©ng ÄÆ°á»£c Äáº·t ra Äá» phÃ¢n biá»t vá»i phong trÃ o Äáº¥u tranh Thá»¥ Äá»ng Äang diá»n ra cÃ¹ng thá»i á» Anh Quá»c vÃ Nam Phi.

Ã nghÄ©a gá»c cá»§a Satyagraha lÃ giá»¯ láº¥y sá»± tháºt [holding on to truth], vÃ¬ váºy cÃ³ thá» gá»i ÄÃ³ lÃ Quyá»n lá»±c cá»§a Sá»± tháºt [Truth-force]. TÃ´i cÅ©ng gá»i Satyagraha lÃ Quyá»n lá»±c cá»§a TÃ¬nh thÆ°Æ¡ng [Love-force] hay Quyá»n lá»±c LÆ°Æ¡ng tÃ¢m [Soul-force].

Khi Ã¡p dá»¥ng phÆ°Æ¡ng phÃ¡p nÃ y, tÃ´i nháºn ra ngay tá»« nhá»¯ng ngÃ y Äáº§u tiÃªn ráº±ng viá»c theo Äuá»i sá»± tháºt sáº½ khÃ´ng cho phÃ©p sá» dá»¥ng báº¡o lá»±c Äá» gÃ¢y tá»n thÆ°Æ¡ng cho Äá»i thá»§ cá»§a mÃ¬nh, vÃ Äá» giáº£m bá»t sai láº§m thÃ¬ ngÆ°á»i Äáº¥u tranh cáº§n pháº£i biáº¿t kiÃªn nháº«n vÃ cáº£m thÃ´ng. ÄÆ¡n giáº£n lÃ vÃ¬: Äiá»u ÄÆ°á»£c xem lÃ sá»± tháºt Äá»i vá»i ngÆ°á»i nÃ y láº¡i cÃ³ thá» lÃ sai láº§m Äá»i vá»i ngÆ°á»i kia. KiÃªn nháº«n cÅ©ng cÃ³ nghÄ©a lÃ tá»±-chá»u-khá».

NÃ³i cÃ¡ch khÃ¡c, nguyÃªn lÃ½ cá»§a Satyagraha chÃnh lÃ : HÃ£y báº£o vá» sá»± tháºt, nhÆ°ng khÃ´ng báº±ng cÃ¡ch gÃ¢y Äau khá» cho Äá»i thá»§, mÃ lÃ tá»± mÃ¬nh chá»u khá».

Chá»ng luáºt báº¥t cÃ´ng

Trong lÄ©nh vá»±c chÃnh trá», nhá»¯ng cuá»c Äáº¥u tranh vÃ¬ con ngÆ°á»i háº§u háº¿t lÃ Äáº¥u tranh chá»ng láº¡i cÃ¡i sai trÃ¡i cá»§a nhá»¯ng luáºt lá» báº¥t cÃ´ng.

Khi khÃ´ng thá» nÃ³i chuyá»n pháº£i trÃ¡i vá»i nhÃ cáº§m quyá»n báº±ng kiáº¿n nghá», hay nhá»¯ng cÃ¡ch thá»©c tÆ°Æ¡ng tá»±, thÃ¬ giáº£i phÃ¡p duy nháº¥t cÃ²n láº¡i, náº¿u ta khÃ´ng muá»n chá»u Äá»±ng nhá»¯ng luáºt lá» sai láº§m, sáº½ lÃ má»t trong hai: hoáº·c dÃ¹ng vÅ© lá»±c buá»c há» khuáº¥t phá»¥c, hoáº·c tá»± chá»u khá» vÃ cháº¥p nháºn nhá»¯ng hÃ¬nh pháº¡t sáº½ cÃ³ dÃ nh cho ngÆ°á»i khÃ´ng tuÃ¢n thá»§ luáºt phÃ¡p. CÅ©ng vÃ¬ Äiá»u nÃ y mÃ Satyagraha ÄÆ°á»£c pháº§n lá»n quáº§n chÃºng biáº¿t tá»i nhÆ° lÃ Báº¥t tuÃ¢n DÃ¢n sá»± hoáº·c Äáº¥u tranh DÃ¢n sá»±. DÃ¢n sá»± hiá»u theo nghÄ©a khÃ´ng pháº£i lÃ hÃ¬nh sá»±.

Káº» pháº¡m phÃ¡p luÃ´n lÃ©n lÃºt vi pháº¡m vÃ trÃ¡nh sao cho khá»i bá» trá»«ng pháº¡t, nhÆ°ng ÄÃ¢y khÃ´ng pháº£i lÃ cÃ¡ch cá»§a ngÆ°á»i Äáº¥u tranh dÃ¢n sá»±. NgÆ°á»i Äáº¥u tranh dÃ¢n sá»± luÃ´n tuÃ¢n thá»§ luáºt lá» cá»§a nhÃ nÆ°á»c mÃ há» lÃ cÃ´ng dÃ¢n, nhÆ°ng há» tuÃ¢n thá»§ khÃ´ng vÃ¬ há» sá»£ bá» trá»«ng pháº¡t, mÃ vÃ¬ há» xem nhá»¯ng luáºt lá» kia lÃ tá»t cho phÃºc lá»£i cá»§a xÃ£ há»i. NhÆ°ng sáº½ cÃ³ lÃºc, tuy hiáº¿m hoi, há» cho ráº±ng má»t sá» luáºt lá» lÃ khÃ´ng cÃ´ng báº±ng vÃ tuÃ¢n thá»§ cÃ¡c luáºt lá» nÃ y sáº½ lÃ Äiá»u sá» nhá»¥c.

LÃºc áº¥y, báº±ng hÃ¬nh thá»©c dÃ¢n sá»± vÃ cÃ´ng khai, há» sáº½ báº¥t tuÃ¢n luáºt phÃ¡p vÃ sáºµn sÃ ng cháº¥p nháºn bá» trá»«ng pháº¡t vÃ¬ sá»± báº¥t tuÃ¢n nÃ y. VÃ Äá» cho nhÃ cáº§m quyá»n cÃ ng tháº¥y rÃµ há» pháº£n Äá»i viá»c lÃ m cá»§a nhÃ cáº§m quyá»n, há» cÅ©ng cÃ³ thá» báº¥t tuÃ¢n cáº£ nhá»¯ng luáºt lá» khÃ¡c, mÃ náº¿u khÃ´ng tuÃ¢n theo cÅ©ng khÃ´ng pháº¡m Äáº¿n nhá»¯ng nguyÃªn táº¯c Äáº¡o Äá»©c cá»§a há».

Trong suy nghÄ© cá»§a tÃ´i, váº» Äáº¹p vÃ hiá»u quáº£ cá»§a Satyagraha ráº¥t tuyá»t vá»i, vÃ nguyÃªn lÃ½ nÃ y ÄÆ¡n giáº£n Äáº¿n ná»i tráº» em cÅ©ng cÃ³ thá» hiá»u ÄÆ°á»£c. TÃ´i ÄÃ£ giáº£ng giáº£i nÃ³ cho hÃ ng ngÃ n ngÆ°á»i, nam giá»i cÅ©ng nhÆ° phá»¥ ná»¯ vÃ tráº» em, Äá»i tÆ°á»£ng thÆ°á»ng ÄÆ°á»£c gá»i lÃ dÃ¢n áº¤n lÃ m thuÃª, vá»i káº¿t quáº£ xuáº¥t sáº¯c.

(TrÃch tá»« báº£n Äiá»u tráº§n cá»§a Gandhi trÆ°á»c á»¦y ban Hunter) [á»¦y ban ÄÆ°á»£c thÃ nh láºp cuá»i nÄm 1919 Äá» Äiá»u tra vá» vá»¥ Tháº£m sÃ¡t táº¡i Jallianwala Bagh, cÃ²n gá»i lÃ vá»¥ Tháº£m sÃ¡t táº¡i Amritsar. ND]

Má»¤C ÄÃCH VÃ PHÆ¯Æ NG TIá»N

NgÆ°á»i Äá»c: VÃ¬ sao ta khÃ´ng tÃ¬m cÃ¡ch Äáº¡t má»t má»¥c ÄÃch tá»t Äáº¹p báº±ng báº¥t cá»© phÆ°Æ¡ng tiá»n nÃ o cÃ³ thá», ká» cáº£ dÃ¹ng báº¡o lá»±c?…

NgÆ°á»i biÃªn táºp: Báº¡n láºp luáºn nghe cÃ³ pháº§n há»£p lÃ½. Nhiá»u ngÆ°á»i cÅ©ng nghÄ© váºy. TrÆ°á»c ÄÃ¢y, tÃ´i cÅ©ng tá»«ng nghÄ© giá»ng váºy. NhÆ°ng, giá» tÃ´i hiá»u biáº¿t nhiá»u hÆ¡n rá»i, tÃ´i sáº½ cá» gáº¯ng thuyáº¿t phá»¥c Äá» báº¡n nghÄ© khÃ¡c Äi.

HÃ£y báº¯t Äáº§u báº±ng láºp luáºn cho ráº±ng: ta cá»© dÃ¹ng vÅ© lá»±c Äá» Äáº¡t má»¥c ÄÃch vÃ¬ ngÆ°á»i Anh thá»±c dÃ¢n cÅ©ng Äáº¡t má»¥c ÄÃch báº±ng vÅ© lá»±c, ÄÃ¢y lÃ viá»c cÃ³ thá» biá»n minh ÄÆ°á»£c. Quáº£ tháºt lÃ há» ÄÃ£ dÃ¹ngÂ vÅ© lá»±c vÃ chÃºng ta cÅ©ng cÃ³ thá» lÃ m tÆ°Æ¡ng tá»±, nhÆ°ng khi dÃ¹ng cÃ¹ng má»t phÆ°Æ¡ng tiá»n thÃ¬ ta cÅ©ng sáº½ chá» gáº·p pháº£i nhá»¯ng háºu quáº£ há» gáº·p. VÃ báº¡n biáº¿t ÄÃ³, chÃºng ta khÃ´ng muá»n nhÆ° tháº¿.

Náº¿u báº¡n nghÄ© giá»¯a má»¥c ÄÃch vÃ phÆ°Æ¡ng tiá»n cháº³ng cÃ³ liÃªn quan gÃ¬ thÃ¬ ÄÃ³ lÃ má»t sai láº§m lá»n. Nháºn thá»©c sai láº§m nÃ y ÄÃ£ khiáº¿n cáº£ nhá»¯ng ngÆ°á»i ÄÆ°á»£c xem lÃ Äáº¡o háº¡nh máº¯c pháº£i nhá»¯ng lá»i láº§m nghiÃªm trá»ng. Láºp luáºn nhÆ° váºy cÅ©ng giá»ng nhÆ° nÃ³i ráº±ng ta cÃ³ thá» gieo háº¡t Äá»c Äá» gáº·t láº¥y hoa há»ng. Náº¿u muá»n vÆ°á»£t biá»n, tÃ´i pháº£i dÃ¹ng tÃ u thuyá»n, cÃ²n náº¿u vÆ°á»£t biá»n báº±ng xe thÃ¬ cáº£ xe láº«n tÃ´i Äá»u chÃ¬m nghá»m. CÃ¢u chÃ¢m ngÃ´n sau ÄÃ¢y tháºt ÄÃ¡ng suy nghÄ©: âThÆ°á»£ng Äáº¿ ra sao thÃ¬ tÃn Äá» cÅ©ng pháº£i váºy.â NhÆ°ng Ã½ nghÄ©a cá»§a nÃ³ ÄÃ£ bá» bÃ³p mÃ©o vÃ con ngÆ°á»i ÄÃ£ láº§m láº¡c. CÃ³ thá» vÃ phÆ°Æ¡ng tiá»n nhÆ° háº¡t giá»ng, vÃ má»¥c ÄÃch nhÆ° cÃ¢y. Háº¡t giá»ng vÃ cÃ¢y liÃªn há» vá»i nhau ra sao thÃ¬ má»¥c ÄÃch vÃ phÆ°Æ¡ng tiá»n cÅ©ng liÃªn há» vá»i nhau nhÆ° váºy.

TÃ´i sáº½ cháº³ng ÄÆ°á»£c gÃ¬ náº¿u tÃ´i thá» ThÆ°á»£ng Äáº¿ báº±ng cÃ¡ch quá»³ láº¡y Satan. Náº¿u ai nÃ³i ráº±ng âTÃ´i muá»n tÃ´n vinh ThÆ°á»£ng Äáº¿ báº±ng con ÄÆ°á»ng cá»§a Satan, cÅ©ng ÄÆ°á»£c chá»© saoâ thÃ¬ ÄÃ³ lÃ ngÆ°á»i láº§m láº¡c, vÃ¬ gieo gÃ¬ sáº½ gáº·t náº¥y.

Náº¿u tÃ´i muá»n cÆ°á»p Äá»ng há» cá»§a báº¡n, cháº¯c cháº¯n tÃ´i sáº½ pháº£i váºt lá»n vá»i báº¡n Äá» giÃ nh giá»±t nÃ³; náº¿u tÃ´i muá»n mua Äá»ng há» cá»§a báº¡n, tÃ´i pháº£i tráº£ tiá»n má»i mua ÄÆ°á»£c; cÃ²n náº¿u tÃ´i muá»n nháºn ÄÆ°á»£c má»t mÃ³n quÃ , tÃ´i sáº½ pháº£i ngá» lá»i vá»i báº¡n. Báº¡n tháº¥y Äáº¥y, tÃ¹y theo phÆ°Æ¡ng tiá»n tÃ´i dÃ¹ng Äá» Äáº¡t má»¥c ÄÃch mÃ chiáº¿c Äá»ng há» sáº½ lÃ cá»§a cáº¯p, cá»§a sá» há»¯u, hay lÃ má»t mÃ³n quÃ .

(TrÃch tá»« Hind Swaraj or Indian Home Rule, ChÆ°Æ¡ng XVI)

(CÃ²n 1 kÃ¬)

[i] Xem Joan V. Bondurant, Conquest of Violence â The Gandhian Philosophy of Conflict (Khuáº¥t phá»¥c Báº¡o lá»±c â Triáº¿t há»c vá» xung Äá»t theo Gandhi), NXB Princeton University Press, Báº£n bá» sung 1988. ChÆ°Æ¡ng II: âSatyagraha, Its Basic Preceptsâ (Satyagraha, Nhá»¯ng nguyÃªn táº¯c cÆ¡ báº£n), trang 15-35.

[ii] Joan V. Bondurant, sÃ¡ch ÄÃ£ dáº«n, pháº§n âDáº«n nháºpâ, trang 7. Khi viáº¿t cuá»n sÃ¡ch nÃ y vÃ o nÄm 1958, tÃ¡c giáº£ Bondurant cho biáº¿t: âHáº§u háº¿t nhá»¯ng bÃ i Gandhi viáº¿t Äá»u lÃ nhá»¯ng bÃ i giáº£ng ngáº¯n cho nhá»¯ng ngÆ°á»i muá»n nghe Ã´ng gÃ³p Ã½â¦ Ãng chá» viáº¿t bá»n cuá»n sÃ¡ch. Tuy cÃ³ nhiá»u sÃ¡ch mang tÃªn Ã´ng, nhÆ°ng thá»±c ra ÄÃ³ chá» lÃ nhá»¯ng cuá»n tá»ng há»£p láº¡i nhá»¯ng bÃ i Ã´ng viáº¿t, nhá»¯ng tÃ i liá»u ngáº¯n vÃ nhá»¯ng diá»n vÄn. Cáº§n pháº£i Äá»c thÃªm cÃ¡c bÃ i tuáº§n bÃ¡o vÃ cÃ¡c bá» sÆ°u táºp thÆ° tá»« Ã´ng viáº¿t thÃ¬ má»i cÃ³ thá» hiá»u thÃªm diá»n biáº¿n tÆ° tÆ°á»ng cá»§a Gandhi.â Bondurant cÅ©ng cho biáº¿t bá»n cuá»n sÃ¡ch Gandhi viáº¿t lÃ : The Story of My Experiments with Truth (CÃ¢u chuyá»n vá» nhá»¯ng thá» nghiá»m cá»§a tÃ´i vá»i sá»± tháºt) 1940; Satyagraha in South Africa (Satyagraha á» Nam Phi) 1938;Â Hind Swaraj or Indian Home Rule (Hind Swaraj hay ná»n Äá»c láºp nÆ°á»c nhÃ ) 1938; Key to Health (BÃ quyáº¿t sá»©c khá»e) 1948.

[iii] Aung San Suu Kyi, Freedom From Fear (Quyá»n khÃ´ng sá»£ hÃ£i), NXB Penguine Books, 1995, trang 116.

[iv] âChÃ¹a lÃ cÃ¡i Thiá»n cá»§a lÃ ngâ lÃ bÃ i bÃ¡o ná»i tiáº¿ng cá»§a Pháº¡m XuÃ¢n ÄÃ i viáº¿t nÄm 1990. Äoáº¡n má» Äáº§u cá»§a bÃ i bÃ¡o nhÆ° sau:

âTrong truyá»n ngáº¯n NgÆ°á»i á» LÃ ng PhÃ¡o ÄÄng trÃªn má»t tá» bÃ¡o SÃ i GÃ²n nÄm 1990, tÃ¡c giáº£ Nguyá»n Kháº£i ÄÃ£ cho nhÃ¢n váºt chÃnh, má»t bÃ thÆ° huyá»n uá»· cÃ³ tinh tháº§n Äá»i má»i táº¡i má»t lÃ ng Äá»a phÆ°Æ¡ng miá»n Báº¯c nÃ³i nhá»¯ng lá»i nÃ y:

âLÃ ng tÃ´i cÃ³ nghá» phÃ¡o lÃ nghá» cá»§a Tá» cho, thÃ¬ nhÃ nhÃ Äá»u ÄÆ°á»£c quyá»n lÃ m phÃ¡o, cáº¥m tháº¿ quÃ¡i nÃ o ÄÆ°á»£c. ÄÃ¬nh lÃ cÃ¡i gá»c cá»§a lÃ ng, tÃ´i hÃ´ hÃ o dÃ¢n chÃºng bá» tiá»n ra tu sá»a, soáº¡n láº¡i tháº§n pháº£. ChÃ¹a lÃ cÃ¡i Thiá»n cá»§a lÃ ng, tÃ´i má»i sÆ° vá» trÃ´ng nom, tá»i má»t há»i chuÃ´ng, sÃ¡ng má»t há»i chuÃ´ng, tháº±ng Än cÆ°á»p nghe chuÃ´ng mÃ£i cÅ©ng cÃ³ lÃºc pháº£i há»i tÃ¢m nghÄ© láº¡i. CÃ³ cÆ¡m Äá» Än, cÃ³ Pháºt Äá» lá», ngÆ°á»i ngá»£m láº¡i khÃ¡c ngay, láº¡i hiá»n lÃ nh tá» táº¿ khÃ´ng ÄÃ¢u báº±ng.â (TrÃch theo báº£n ÄÄng láº¡i trÃªn Diendantheky.net, ngÃ y 19/1/2012)

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 08, 2013 13:02

July 5, 2013

CÃ³ thá» cÃ³ má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§?

Mike Konczal Â

Ngá»c HoÃ dá»ch

Tiáº¿p tá»¥c chá»§ Äá» liÃªn quan Äáº¿n vá»¥ bÃª bá»i cá»§a cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o Má»¹ NSA, pro&contra xin giá»i thiá»u má»t bÃ i viáº¿t trÃªn Washington Post qua báº£n dá»ch ÄÄng trÃªn The Pacific Chronicle, má»t thÃ nh viÃªn má»i trong cá»ng Äá»ng máº¡ng Äá»c láºp cá»§a ngÆ°á»i Viá»t.

_______________

Viá»c cÃ³ thá» Äáº·t tÃªn sá»± váºt lÃ má»t pháº§n quan trá»ng thuá»c vá» nhÃ¢n loáº¡i chÃºng ta. (TrÆ°á»c khi má»i viá»c thay Äá»i, Ã´ng tá» Adam ÄÆ°á»£c cho lÃ sá»ng vÄ©nh viá»n trong vÆ°á»n Äá»a ÄÃ ng Äá» Äáº·t tÃªn cho loÃ i váºt.) CÃ³ kháº£ nÄng Äáº·t tÃªn cho sá»± váºt mang láº¡i cho chÃºng ta sá»©c máº¡nh Äá» mÃ´ táº£ chÃºng, xÃ¡c Äá»nh nhá»¯ng gÃ¬ chÃºng ta thÃch hoáº·c khÃ´ng, vÃ báº¯t Äáº§u nghÄ© vá» nhá»¯ng lá»±a chá»n tá»t hÆ¡n.

Bá»i váºy, Äiá»u quan trá»ng lÃ Äáº·t tÃªn cho nhá»¯ng gÃ¬ cÃ³ liÃªn quan Äáº¿n cÃ¡c cÃ¢u chuyá»n gáº§n ÄÃ¢y trÃªn tá» Guardian vÃ The Washington Post vá» cÃ¡ch chÃnh phá»§ Má»¹ Äang thu tháºp lÃ½ lá»ch dá»¯ liá»u Äiá»n thoáº¡i di Äá»ng vÃ khai thÃ¡c dá»¯ liá»u tá»« cÃ¡c cÃ´ng ty Internet. CÃ¡i tÃªn tá»t nháº¥t mÃ tÃ´i tháº¥y phÃ¹ há»£p vá»i viá»c nÃ y lÃ âNhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t toÃ n quá»câ.

Má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t lÃ nhÃ nÆ°á»c sá» dá»¥ng khá»i lÆ°á»£ng thÃ´ng tin lá»n vÃ ká»¹ thuáºt thu tháºp dá»¯ liá»u Äá» giÃ¡m sÃ¡t cÃ¡c cÃ´ng dÃ¢n vÃ rÃºt ra káº¿t luáºn vá» hÃ nh vi tiá»m nÄng cá»§a há» nháº±m phá»¥c vá»¥ cho viá»c triá»n khai cÃ¡c trÃ¡ch nhiá»m mÃ nÃ³ Äáº·t ra Äá»i vá»i chÃnh nÃ³. Giá»ng nhÆ° cÃ¡c cÆ¡ quan khÃ¡c cá»§a nhÃ nÆ°á»c (phÃºc lá»£i xÃ£ há»i, an ninh quá»c gia), nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t cung cáº¥p má»t loáº¡i an ninh dÃ nh cho cÃ´ng dÃ¢n thÃ´ng qua sá»± thao tÃºng vá» kiáº¿n thá»©c vÃ nguá»n lá»±c. CÅ©ng giá»ng nhÆ° cÃ¡c cÆ¡ quan khÃ¡c cá»§a nhÃ nÆ°á»c, nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t chá»ng láº¡i nhá»¯ng ná» lá»±c dÃ¢n chá»§ trong viá»c ÄÃ²i há»i trÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh vÃ tÃnh minh báº¡ch.

CÃ¡i tÃªn nÃ y xuáº¥t phÃ¡t tá»« má»t bÃ i viáº¿t nÄm 2008, âHiáº¿n phÃ¡p trong NhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t toÃ n quá»câ, cá»§a giÃ¡o sÆ° luáºt trÆ°á»ng Yale, Ã´ng Jack Balkin. Ãng ta ÄÆ°a ra láºp luáºn gÃ¢y nhiá»u tranh cÃ£i ráº±ng âváº¥n Äá» khÃ´ng pháº£i lÃ á» chá» liá»u chÃºng ta sáº½ cÃ³ má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t trong nhá»¯ng nÄm tá»i hay khÃ´ng, mÃ lÃ chÃºng ta sáº½ cÃ³ nhÆ° tháº¿ nÃ o.â

Náº¿u ÄÃ³ lÃ sá»± tháºt, lÃ m tháº¿ nÃ o chÃºng ta cÃ³ thá» phÃ¢n biá»t giá»¯a cÃ¡c quá»c gia giÃ¡m sÃ¡t tá»t hÆ¡n hoáº·c tá»i tá» hÆ¡n? Balkin xÃ¡c Äá»nh vÃ ÄÆ°a ra hai hÃ¬nh áº£nh tÆ°Æ¡ng pháº£n. Äáº§u tiÃªn lÃ má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t Äá»c tÃ i, cÃ²n thá»© hai lÃ má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§. Nhá»¯ng vá»¥ bÃª bá»i gáº§n ÄÃ¢y rÃµ rÃ ng cho tháº¥y ráº±ng chÃºng ta Äang sá»ng trong má»t nhÃ nÆ°á»c Äá»c tÃ i.

CÃ¡c quá»c gia giÃ¡m sÃ¡t Äá»c tÃ i sáº½ lÃ m nhá»¯ng viá»c gÃ¬? Há» hÃ nh xá» nhÆ° nhá»¯ng káº» âhÃ¡u thÃ´ng tin vÃ bá»§n xá»n vá» thÃ´ng tin.â Khi hÃ¡u thÃ´ng tin, há» cÃ³ cÃ ng nhiá»u cÃ ng tá»t. Nhiá»u hÆ¡n luÃ´n lÃ tá»t hÆ¡n, truy cáºp khÃ´ng phÃ¢n biá»t tá»t hÆ¡n lÃ Äá»i phÃ³ cÃ³ má»¥c ÄÃch, vÃ má»t giáº£ Äá»nh chung ráº±ng há» sáº½ cÃ³ thá» truy cáºp báº¥t cá»© Äiá»u gÃ¬ há» muá»n báº¥t cá»© lÃºc nÃ o.

NhÆ°ng cÃ¡c quá»c gia giÃ¡m sÃ¡t Äá»c tÃ i cÅ©ng hoáº¡t Äá»ng nhÆ° káº» bá»§n xá»n vá» thÃ´ng tin, ngÄn ngá»«a viá»c phá» biáº¿n báº¥t ká»³ thÃ´ng tin nÃ o liÃªn quan Äáº¿n báº£n thÃ¢n. Nhá»¯ng hÃ nh Äá»ng cá»§a há» cÅ©ng nhÆ° nhá»¯ng thÃ´ng tin mÃ há» thu tháºp ÄÆ°á»£c bá» giá»¯ kÃn trÆ°á»c cáº£ cÃ´ng chÃºng láº«n pháº§n cÃ²n láº¡i cá»§a chÃnh phá»§.

Máº·c dÃ¹ nghiÃªn cá»©u nÃ y cÃ³ tá»« nÄm 2008, mÃ´ táº£ vá» má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t Äá»c tÃ i hoÃ n toÃ n phÃ¹ há»£p vá»i nhá»¯ng khÃ¡m phÃ¡ gáº§n ÄÃ¢y vá» chÃnh quyá»n Obama. Nhá»¯ng thÃ´ng tin mÃ CÆ¡ quan An ninh Quá»c gia ÄÃ£ tÃ¬m kiáº¿m, tá»« lÃ½ lá»ch dá»¯ liá»u Äiá»n thoáº¡i cho Äáº¿n truy cáºp mÃ¡y chá»§, bao trÃ¹m Äáº¿n má»©c cÃ³ thá» tÆ°á»ng tÆ°á»£ng. Trong khi ÄÃ³, cuá»c chiáº¿n cá»§a bá» mÃ¡y chÃnh quyá»n nháº¯m vÃ o nhá»¯ng ngÆ°á»i tá» cÃ¡o ÄÃ£ thu hÃºt ÄÆ°á»£c sá»± chÃº Ã½ cá»§a cÃ´ng chÃºng sau khi cÃ¡c phÃ³ng viÃªn AP tiáº¿t lá» thÃ´ng tin vá» hÃ nh Äá»ng giÃ¡m sÃ¡t, cho tháº¥y bá» mÃ¡y chÃnh quyá»n thiáº¿u quan tÃ¢m Äáº¿n cÃ¡c biá»n phÃ¡p minh báº¡ch vÃ trÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh.

CÃ²n má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§ sáº½ nhÆ° tháº¿ nÃ o? Balkin láºp luáºn ráº±ng cÃ¡c nÆ°á»c nÃ y sáº½ lÃ nhá»¯ng káº» âsÃ nh thÃ´ng tin vÃ rá»ng lÆ°á»£ng vá» thÃ´ng tin.â Má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§ sáº½ háº¡n cháº¿ Äáº¿n tá»i thiá»u cÃ¡c dá»¯ liá»u thu tháºp ÄÆ°á»£c. Trong khi ÄÃ³, tÃnh minh báº¡ch vÃ trÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh tá»i Äa sáº½ ÄÆ°á»£c nháº¥n máº¡nh á» kháº¯p nÆ¡i. Quá»c há»i vÃ cÃ´ng chÃºng cáº§n pháº£i ÄÆ°á»£c lÃ´i kÃ©o vÃ o cuá»c nhiá»u hÆ¡n ná»¯a.

Má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§ cÅ©ng sáº½ coi trá»ng viá»c phÃ¡ há»§y cÃ¡c dá»¯ liá»u mÃ chÃnh phá»§ thu tháºp. Bá»nh máº¥t trÃ nhá» tá»«ng lÃ tuyáº¿n phÃ²ng thá»§ Äáº§u tiÃªn chá»ng láº¡i sá»± giÃ¡m sÃ¡t. Má»i ngÆ°á»i váº«n quÃªn má»i thá»© theo thá»i gian, cho phÃ©p ngÆ°á»i dÃ¢n cÃ³ má»t tuyáº¿n phÃ²ng thá»§ chá»ng láº¡i sá»± xÃ¢m nháºp. Tuy nhiÃªn, trong thá»i Äáº¡i cá»§a cÃ´ng nghá» ká»¹ thuáºt sá», khÃ´ng cÃ²n tá»n táº¡i tÃ¬nh tráº¡ng máº¥t trÃ nhá», vÃ¬ váºy nÃ³ cáº§n pháº£i ÄÆ°á»£c quy Äá»nh bá»i luáºt.

Má»t nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§ cÅ©ng sáº½ yÃªu cáº§u trÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh cÃ´ng khai vá» hÃ nh vi ÄÃºng Äáº¯n cá»§a cÃ¡c cÃ´ng ty tÆ° nhÃ¢n trong viá»c xá» lÃ½ vÃ mua bÃ¡n thÃ´ng tin cÃ¡ nhÃ¢n. Má»i ngÆ°á»i ráº¥t dá» hoÃ i nghi vá» viá»c khÃ´ng thá» kiá»m soÃ¡t quyá»n riÃªng tÆ° cá»§a há» khi báº£n thÃ¢n chÃnh phá»§ cÅ©ng cáº£m tháº¥y báº¥t lá»±c trÆ°á»c cÃ¡c cÃ´ng ty tÆ° nhÃ¢n.

Má»t nhÃ nÆ°á»c âgiÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chá»§â nghe cÃ³ váº» nhÆ° lÃ má»t nghá»ch lÃ½, giá»ng nhÆ° cÃ³ trong tay má»t quáº£ lá»±u Äáº¡n ÄÃ¡ng Ã´m áº¥p. CÃ³ láº½ sáº½ tá»t hÆ¡n náº¿u triá»t háº¡ hoÃ n toÃ n vÃ giáº£i quyáº¿t dá»©t Äiá»m nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t. Viá»c loáº¡i bá» cÃ¡c luáºt liÃªn quan Äáº¿n âCuá»c chiáº¿n ToÃ n cáº§u chá»ng Khá»§ng bá»â thá»±c sá»± sáº½ loáº¡i bá» cÃ¡c yáº¿u tá» Äá»c tÃ i cá»§a nhÃ nÆ°á»c nÃ y.

NhÆ°ng trong thá»i Äáº¡i cá»§a cÃ´ng nghá» ká»¹ thuáºt sá» giÃ¡ ráº» vÃ khá»i dá»¯ liá»u lá»n, nhÃ nÆ°á»c giÃ¡m sÃ¡t ÄÃ£ bÃ nh trÆ°á»ng rá»ng hÆ¡n chÃºng ta nghÄ©. Tá»« cÃ¡c mÃ´ hÃ¬nh xá» lÃ½ dá»¯ liá»u cá»§a COMPSTAT cho phÃ©p xÃ¡c Äá»nh háº¡n ngáº¡ch báº¯t giá»¯ tá»i pháº¡m cáº§n sa Äá» cáº£nh sÃ¡t triá»n khai cÃ¡c hoáº¡t Äá»ng ngÄn cháº·n vÃ lá»¥c soÃ¡t cho Äáº¿n cÃ¡c camera giao thÃ´ng pháº¡t tá»c Äá», viá»c giÃ¡m sÃ¡t vÃ nguá»n dá»¯ liá»u thay Äá»i cÃ¡ch nhÃ nÆ°á»c thá»±c hiá»n nhiá»m vá»¥ cá»§a nÃ³. CÃ¢u há»i quan trá»ng sau ÄÃ³ lÃ , pháº£i Äáº·t ra giá»i háº¡n nÃ o cho quyá»n lá»±c cá»§a nhÃ nÆ°á»c.

TrÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh dÃ¢n chá»§ cÅ©ng cáº§n thiáº¿t bá»i vÃ¬ cÃ¡c tÃ²a Ã¡n, nhá»¯ng tuyáº¿n phÃ²ng thá»§ chÃnh cá»§a cÃ¡c nhá»¯ng ngÆ°á»i theo chá»§ nghÄ©a tá»± do vÃ chá»§ nghÄ©a tá»± do cá» Äiá»n, khÃ´ng ÄÆ°a ra má»t cÆ¡ cháº¿ kiá»m tra hiáº¿n phÃ¡p khi liÃªn quan Äáº¿n thÃ´ng tin. Tu chÃnh Ã¡n thá»© tÆ° (Fourth Amendment) khÃ´ng ghi nháºn nhá»¯ng nhu cáº§u cáº§n thiáº¿t vá» quyá»n riÃªng tÆ° Äá» cho phÃ©p kiá»m tra nhÃ nÆ°á»c. CÃ¡c tÃ²a Ã¡n, báº¥t ká» tá»t hay khÃ´ng, tháº¥y ráº±ng háº§u háº¿t cÃ¡c thÃ´ng tin mÃ chÃnh phá»§ thu tháºp trong thá»i Äáº¡i ká»¹ thuáºt sá» má»i náº±m ngoÃ i nhá»¯ng mong Äá»£i vá» quyá»n riÃªng tÆ°.

Trong khi ÄÃ³, Hiáº¿n phÃ¡p khÃ´ng cÃ³ cÃ¡c quy Äá»nh kiá»m tra cÃ´ng khai khi chÃnh phá»§ láº¥y thÃ´ng tin ÄÆ°á»£c thu tháºp tá»« cÃ¡c bÃªn tÆ° nhÃ¢n. Äiá»u nÃ y Äáº·c biá»t gÃ¢y váº¥n Äá» trong má»t thá»i Äáº¡i mÃ cáº£ hai Äáº£ng chÃnh trá» coi trá»ng viá»c tÆ° nhÃ¢n hÃ³a cÃ¡c dá»ch vá»¥ chÃnh phá»§. Sá»± báº£o vá» hiáº¿n phÃ¡p vÃ tÃnh minh báº¡ch dÃ¢n chá»§ khÃ´ng nhÃ¢n rá»ng khi chÃnh phá»§ bÃ n giao láº¡i, hoáº·c tháºm chÃ á»§y quyá»n, cho khu vá»±c tÆ° nhÃ¢n.

NhÆ° Aaron Bady ÄÃ£ láºp luáºn trong tá» Technology Review cá»§a trÆ°á»ng MIT, ngÃ´n ngá»¯ vÃ khÃ¡i niá»m vá» quyá»n riÃªng tÆ° xuáº¥t hiá»n trong má»t tháº¿ giá»i mÃ ânhá»¯ng bá»©c tÆ°á»ngâ váº«n lÃ nhá»¯ng áº©n dá»¥ ná»i báºt. NhÃ¬n trá»m qua má»t bá»©c tÆ°á»ng lÃ Äá»§ Äá» chá»©ng minh báº¡n ÄÃ£ vi pháº¡m sá»± riÃªng tÆ° cá»§a ngÆ°á»i khÃ¡c. NhÆ°ng cÃ´ng nghá» ÄÃ£ má» ra má»t tháº¿ giá»i hoÃ n toÃ n má»i, khÃ´ng cÃ²n cÃ³ nhá»¯ng bá»©c tÆ°á»ng, hoáº·c nhá»¯ng sá»± viá»c xuáº¥t hiá»n á» nhiá»u nÆ¡i khiáº¿n cho Ã½ tÆ°á»ng bá»©c tÆ°á»ng khÃ´ng cÃ²n Ã½ nghÄ©a. Náº¿u khÃ´ng cÃ²n cÃ³ chÃºng, ta cáº§n nhá»¯ng khÃ¡i niá»m má»i.

NhÆ° váº«n thÆ°á»ng xáº£y ra, cuá»c chiáº¿n giá»¯a Äá»c tÃ i vÃ dÃ¢n chá»§ cÃ³ thá» dáº«n tá»i nhiá»u hoáº¡t Äá»ng trÃ tuá». Má»t trong nhá»¯ng Äiá»u tuyá»t vá»i vá» dÃ¢n chá»§ lÃ kháº£ nÄng kiá»m tra quyá»n lá»±c cá»§a tÆ° nhÃ¢n vÃ chÃnh phá»§, cÅ©ng nhÆ° táº¡o ra cÆ¡ cáº¥u thá» cháº¿ thÃºc Äáº©y trÃ¡ch nhiá»m giáº£i trÃ¬nh vÃ tÃnh minh báº¡ch. TÃ´i e ráº±ng ÄÃ³ lÃ cÃ¡ch duy nháº¥t Äá» thoÃ¡t ra khá»i tÃ¬nh tráº¡ng mÃ nÆ°á»c ta Äang pháº£i Äá»i máº·t.

* Mike Konczal lÃ má»t nhÃ nghiÃªn cá»©u táº¡i Viá»n Roosevelt, nÆ¡i Ã´ng táºp trung vÃ o cÃ¡c váº¥n Äá» Â vá» Â quy Äá»nh tÃ i chÃnh, báº¥t bÃ¬nh Äáº³ng vÃ tháº¥t nghiá»p. Ãng viáº¿t má»t má»¥c bÃ¡o hÃ ng tuáº§n cho Wonkblog. Theo dÃµi Ã´ng ta trÃªn Twitter (á» ÄÃ¢y).

Nguá»n: Mike Konczal,Â ”Is a democratic surveillance state possible?“,Â The Washington Post, ngÃ y 8 ThÃ¡ng SÃ¡u 2013.

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 05, 2013 07:52

July 1, 2013

XÃ£ há»i Má»¹ sáº½ biáº¿t cÃ¡ch tá»± vá»

Noam Chomsky tráº£ lá»i phá»ng váº¥n

Pháº¡m Thá» HoÃ i dá»ch

Khi tÃ´i dá»ch bÃ i phá»ng váº¥n nÃ y, chÃnh phá»§ Äá»©c sau nhiá»u ngÃ y im láº·ng ÄÃ£ chÃnh thá»©c bÃ y tá» thÃ¡i Äá» pháº£n Äá»i gay gáº¯t viá»c cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o Hoa Ká»³ NSA thá»±c hiá»n do thÃ¡m quy mÃ´ lá»n vá»i cáº£ cÃ¡c Äá»ng minh chÃ¢u Ãu, trong ÄÃ³ cÃ³ Äá»©c. Má»t cao á»§y EU yÃªu cáº§u ngÆ°ng cÃ¡c cuá»c thÆ°Æ¡ng lÆ°á»£ng Hiá»p Äá»nh ThÆ°Æ¡ng máº¡i Tá»± do giá»¯a EU vÃ Hoa Ká»³, cho Äáº¿n khi Hoa Ká»³ triá»t Äá» giáº£i trÃ¬nh má»i cÃ¡o buá»c do thÃ¡m, vÃ Äáº£ng Xanh trong Nghá» viá»n EU Äá» nghá» LiÃªn minh chÃ¢u Ãu cáº¥p quy cháº¿ tá» náº¡n chÃnh trá» vÃ trao giáº£i thÆ°á»ng mang tÃªn nhÃ báº¥t Äá»ng chÃnh kiáº¿n XÃ´-viáº¿t Sakharov cho Edward Snowden, ngÆ°á»i tiáº¿t lá» nhá»¯ng bÃ máºt tÃ¬nh bÃ¡o cá»§a NSA. Quáº£ tháºt, chÃºng ta cÃ²n biáº¿t nÃ³i gÃ¬ náº¿u má»t dissident cá»§a thá»i hiá»n Äáº¡i nhÆ° Snowden pháº£i cháº¡y trá»n chÃnh quyá»n cá»§a má»t quá»c gia dÃ¢n chá»§, má»t xá»© sá» ná»i tiáº¿ng lÃ “tháº¿ giá»i tá»± do”, Äá» tá» náº¡n táº¡i má»t quá»c gia chuyÃªn cháº¿?

VÃ¬ tháº¿, chÃºt láº¡c quan vang lÃªn vá» cuá»i, tá»« Noam Chomsky, ngÆ°á»i phÃª phÃ¡n bá»n bá» vÃ máº¡nh máº½ nháº¥t chá»§ nghÄ©a tÆ° báº£n toÃ n cáº§u, chá»§ nghÄ©a Äáº¿ quá»c vÃ Äáº·c biá»t lÃ chÃnh sÃ¡ch Äá»i ngoáº¡i cá»§a cÃ¡c chÃnh phá»§ Hoa Ká»³, khiáº¿n tÃ´i khÃ´ng thá» khÃ´ng dÃ¹ng Äá» giáºt tÃt.

NgÆ°á»i dá»ch

_______________

Zeit: ThÆ°a GiÃ¡o sÆ° Chomsky, khi ÄÆ°á»£c biáº¿t vá» vá»¥ bÃª bá»i giÃ¡m sÃ¡t internet cá»§a Hoa Ká»³ láº§n Äáº§u tiÃªn Ã´ng nghÄ© gÃ¬? Ãng cÃ³ ngáº¡c nhiÃªn khÃ´ng?

Chomsky: KhÃ´ng, tÃ´i khÃ´ng ngáº¡c nhiÃªn, cÃ³ gÃ¬ mÃ ngáº¡c nhiÃªn. Kháº£ nÄng dÃ¹ng internet Äá» giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chÃºng ÄÃ£ sáºµn cÃ³ trong cÃ´ng nghá» ÄÃ³, lÃ má»t bá» pháºn ná»i táº¡i cá»§a nÃ³. Äi liá»n vá»i Äiá»u ÄÃ³ lÃ má»t sá» thá»© khÃ¡ khÃ³ chá»u, nhÆ° ta Äang chá»©ng kiáº¿n. Chá» cáº§n Äá»c cÃ¡c táº¡p chÃ cá»§a Há»c viá»nÂ [i] nÆ¡i tÃ´i lÃ m viá»c lÃ tháº¥y. Vá»i cÃ¡c chuyÃªn gia thÃ¬ cháº¿ ra má»t kÄ© thuáºt Äá» ghi láº¡i toÃ n bá» nhá»¯ng gÃ¬ anh lÃ m trong mÃ¡y vi tÃnh vÃ chuyá»n cho má»t ngÆ°á»i kiáº¿m soÃ¡t lÃ viá»c dá» nhÆ° chÆ¡i. Trá» trÃªu lÃ : táº¥t cáº£ nhá»¯ng chuyá»n ÄÃ³ xáº£y ra mÃ anh khÃ´ng hay biáº¿t. Hay chiáº¿c kÃnh cá»§a Google cháº³ng háº¡n. NÃ³ cho phÃ©p vá»«a nhÃ¬n vá»«a chá»¥p hÃ¬nh táº¥t cáº£ mÃ khÃ´ng ai Äá» Ã½. Anh cÃ³ biáº¿t khi ÄÆ°á»£c há»i, liá»u nhá»¯ng cÃ´ng nghá» nhÆ° váºy cÃ³ xÃ¢m pháº¡m ranh giá»i riÃªng tÆ° cá»§a con ngÆ°á»i khÃ´ng, ngÆ°á»i Äiá»u hÃ nh Google, Ã´ng Eric Schmidt, ÄÃ£ tráº£ lá»i tháº¿ nÃ o khÃ´ng?

Ãng áº¥y nÃ³i Äáº¡i Ã½: Náº¿u cÃ³ Äiá»u gÃ¬ mÃ báº¡n khÃ´ng muá»n ai biáº¿t thÃ¬ cÃ³ láº½ Äáº±ng nÃ o báº¡n cÅ©ng khÃ´ng nÃªn lÃ mÂ [ii].

ChÃnh xÃ¡c, Ã´ng áº¥y nÃ³i nhÆ° tháº¿. VÃ chÃnh phá»§ Má»¹ táº¥t nhiÃªn cÅ©ng tÆ° duy nhÆ° tháº¿. CÃ¹ng má»t cÃ¡ch láºp luáºn, cÃ¹ng má»t cÃ¡ch nhÃ¬n. NhÆ°ng khÃ´ng chá» riÃªng chÃnh quyá»n Obama, mÃ má»i há» thá»ng quyá»n lá»±c Äá»u tÆ° duy nhÆ° váºy.

Ãng nÃ³i nhÆ° thá» giÃ¡m sÃ¡t lÃ chuyá»n hoÃ n toÃ n bÃ¬nh thÆ°á»ng á» cÃ¡c nÆ°á»c dÃ¢n chá»§.

ChÃºng ta vá»«a ÄÆ°á»£c biáº¿t lÃ nhÃ¢n viÃªn cá»§a cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o quÃ¢n sá»± NSA cÅ©ng ÄÆ°á»£c quyá»n theo dÃµi email. Tá»« nhiá»u nÄm nay tÃ´i ÄÃ£ nÃ³i rá»i: náº¿u muá»n giá»¯ má»t Äiá»u gÃ¬ ÄÃ³ trong vÃ²ng riÃªng tÆ°, khÃ´ng rÆ¡i vÃ o tay cÃ¡c cÆ¡ quan nhÃ nÆ°á»c, thÃ¬ Äá»«ng ÄÆ°a nÃ³ lÃªn máº¡ng.

ChÃºng ta ÄÃ£ áº£o tÆ°á»ng vá» tá»± do trÃªn máº¡ng chÄng?

TÃ´i má»«ng lÃ cÃ³ internet, ÄÃ³ lÃ má»t cÃ´ng nghá» tuyá»t vá»i vÃ tÃ´i thÆ°á»ng xuyÃªn sá» dá»¥ng. NhÆ°ng máº·t khÃ¡c, cÃ ng ngÃ y chÃºng ta cÃ ng Ã½ thá»©c rÃµ hÆ¡n nhá»¯ng khÃa cáº¡nh tiÃªu cá»±c cá»§a internet. DÃ¹ng internet lÃ bÃ y mÃ¬nh ra, lÃ tháº£ mÃ¬nh cho giÃ¡m sÃ¡t vÃ kiá»m soÃ¡t.

Thá»i nhá»¯ng nÄm 60 á» Má»¹ ngÆ°á»i ta ÄÃ£ lo ngáº¡i lÃ nhÃ nÆ°á»c theo dÃµi ngÆ°á»i dÃ¢n. CÃ¡i ÄÃ³ ÄÆ°á»£c gá»i lÃ tá» há»£p chÃnh trá»-quÃ¢n sá»±.

TÃ´i cÅ©ng tháº¥y ÄÆ°á»£c gá»£i láº¡i thá»i ÄÃ³. Khi tham gia á»§ng há» cÃ¡c phong trÃ o chá»ng chiáº¿n tranh Viá»t Nam, chÃºng tÃ´i khÃ´ng Äá»i nÃ o nÃ³i rÃµ trong Äiá»n thoáº¡i. ChÃºng tÃ´i biáº¿t lÃ mÃ¬nh bá» nghe lÃ©n. Chá» trong cÃ¡c nhÃ³m nhá» hay giá»¯a nhá»¯ng ngÆ°á»i biáº¿t nhau chÃºng tÃ´i má»i ÄÆ°á»£c nÃ³i thoáº£i mÃ¡i. NhÆ°ng vá»i má»t há» thá»ng nhÃ nÆ°á»c muá»n kiá»m soÃ¡t pháº£n khÃ¡ng xÃ£ há»i thÃ¬ ÄÃ³ lÃ Äiá»u hoÃ n toÃ n bÃ¬nh thÆ°á»ng. Vá» viá»c nÃ y thÃ¬ xÃ£ há»i Má»¹ Äáº±ng nÃ o cÅ©ng khÃ¡ kÃ¬ cá»¥c.

NSA lÃ má»t cÆ¡ quan thuáº§n tÃºy quÃ¢n sá»±. Sá»± phÃ¢n biá»t giá»¯a quÃ¢n sá»± vÃ dÃ¢n sá»± á» Má»¹ ÄÃ£ biáº¿n máº¥t hay sao? Ranh giá»i giá»¯a chÃnh trá», xÃ£ há»i vÃ quÃ¢n sá»± ÄÃ£ nhÃ²a vÃ o nhau chÄng?

KhÃ´ng, cÃ¢u há»i nÃ y dáº«n chÃºng ta Äi láº¡c ÄÆ°á»ng. KhÃ´ng thá» quy trÃ¡ch nhiá»m cá»§a nhá»¯ng biá»n phÃ¡p nghe lÃ©n cho giá»i quÃ¢n sá»± Hoa Ká»³. Nguyá»n vá»ng giÃ¡m sÃ¡t xuáº¥t phÃ¡t tá»« chÃnh trá» vÃ tá»« xÃ£ há»i. Há»t nhÆ° trong chiáº¿n tranh: thÆ°á»ng thÃ¬ giá»i quÃ¢n sá»± khÃ´ng cÃ³ há»©ng xung tráºn, khÃ´ng bao giá» tham gia vá»i tinh tháº§n há» há»i.

Nghe Ã´ng nÃ³i thÃ¬ dÆ°á»ng nhÆ° chá»©c nÄng cá»§a cÃ¡c cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o khÃ´ng pháº£i lÃ báº£o vá» nhÃ nÆ°á»c trÆ°á»c káº» thÃ¹ bÃªn ngoÃ i, mÃ lÃ trÆ°á»c chÃnh ngÆ°á»i dÃ¢n cá»§a mÃ¬nh.

TÃ´i ÄÃ£ máº¥t nhiá»u thá»i gian trong Äá»i Äá» Äá»c há» sÆ¡ tÃ¬nh bÃ¡o sau khi ÄÆ°á»£c giáº£i máºt. Anh cÃ³ biáº¿t Äiá»u gÃ¬ ÄÃ¡ng lÆ°u Ã½ á» ÄÃ³ khÃ´ng? Chá» má»t pháº§n ráº¥t nhá» liÃªn quan Äáº¿n an ninh quá»c gia. CÃ²n thá»±c ra, chá»§ yáº¿u lÃ liÃªn quan Äáº¿n dÃ¢n chÃºng. NgÆ°á»i ta gá»i cÃ¡i tráº¡ng thÃ¡i mÃ chÃnh quyá»n ÄÆ°á»£c an toÃ n trÆ°á»c ngÆ°á»i dÃ¢n lÃ an ninh. ThÃ dá»¥ nhÆ° Há» sÆ¡ Láº§u NÄm gÃ³c. An ninh cá»§a Há»£p chÃºng quá»c Hoa ká»³ cháº³ng Än nháº±m gÃ¬ á» ÄÃ³. CÃ¡c há» sÆ¡ nÃ y táºp trung cao Äá», tá»i má»©c ÄÃ¡ng ngáº¡c nhiÃªn, vÃ o viá»c náº¯m thÃ´ng tin Äá» kiá»m soÃ¡t â vÃ o cÃ¢u há»i: Äiá»u gÃ¬ Äang diá»n ra trong dÃ¢n chÃºng Má»¹.

ÄÃºng tháº¿. á» ÄÃ³ cÃ¡c lá»£i Ãch an ninh quá»c gia cÅ©ng háº§u nhÆ° khÃ´ng há» bá» cháº¡m Äáº¿n. CÃ¡c vÄn báº£n máºt chá» thÆ°á»ng xuyÃªn Äá» cáºp viá»c báº£o vá» chÃnh phá»§ trÆ°á»c dÃ¢n chÃºng nhÆ° tháº¿ nÃ o.

NhÆ°ng Barack Obama sáº½ báº£o Ã´ng ráº±ng: phÃ²ng trÆ°á»c cháº¯c cháº¯n lÃ tá»t hÆ¡n má»t vá»¥ khá»§ng bá» má»i á» Hoa Ká»³. Ãng áº¥y sáº½ nÃ³i ráº±ng muá»n Äáº£m báº£o an ninh thÃ¬ ÄÃ nh cháº¥p nháºn má»t má»©c Äá» giÃ¡m sÃ¡t nháº¥t Äá»nh. KhÃ´ng thá» muá»n háº¿t má»i thá»© cÃ¹ng má»t lÃºc.

Xin lá»i, tÃ´i tháº¥y láºp luáºn áº¥y quÃ¡ chung chung. Tá»ng thá»ng Hoa Ká»³ nÃªn thay Äá»i ÄÆ°á»ng lá»i thÃ¬ tá»t hÆ¡n. Obama nÃªn cháº¥m dá»©t háº³n viá»c Äiá»u hÃ nh má»t cá» mÃ¡y sáº£n xuáº¥t khá»§ng bá» trÃªn kháº¯p tháº¿ giá»i.

NhÆ°ng trong chuyá»n khá»§ng bá» thÃ¬ Obama ÄÃ¢u cÃ³ lá»i.

Má»i ngÆ°á»i dÃ¢n thÆ°á»ng bá» mÃ¡y bay khÃ´ng ngÆ°á»i lÃ¡i cá»§a Hoa Ká»³ giáº¿t háº¡i láº¡i sinh ra nhá»¯ng káº» khá»§ng bá» má»i. Äáº¥y khÃ´ng pháº£i lÃ má»t Äiá»u bÃ máºt. TÆ°á»ng Stanley A. McChrystal lÃ má»t trong sá» Ãt nhá»¯ng ngÆ°á»i hiá»u ra Äiá»u ÄÃ³, ráº±ng chÆ°Æ¡ng trÃ¬nh ÄÆ°á»£c thá»±c thi kháº¯p tháº¿ giá»i cá»§a Obama Äáº» ra nhá»¯ng káº» khá»§ng bá» tiá»m nÄng nhanh hÆ¡n tá»c Äá» mÃ Hoa Ká»³ cÃ³ thá» tiÃªu diá»t nhá»¯ng Äá»i tÆ°á»£ng bá» tÃ¬nh nghi. HÃ£y nhá» Äáº¿n chiáº¿n tranh Iraq. CÃ¡c cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o ÄÃ£ cháº©n ÄoÃ¡n chÃnh xÃ¡c ráº±ng lá»±c lÆ°á»£ng khá»§ng bá» sáº½ tÄng lÃªn sau khi Má»¹ vÃ o chiáº¿m ÄÃ³ng, so vá»i trÆ°á»c ÄÃ³. Thá»±c táº¿ ÄÃ£ diá»n ra ÄÃºng nhÆ° váºy. NgÆ°á»i ta biáº¿t rÃµ, nhÆ°ng cháº³ng ai thÃ¨m quan tÃ¢m.

Nhá»¯ng ngÃ y nÃ y Barack Obama Äang Äáº¿n thÄm Äá»©c. Theo Ã´ng, bÃ Angela Merkel nÃªn nÃ³i gÃ¬ vá» vá»¥ bÃª bá»i nghe lÃ©n?

CÃ¡i ÄÃ³ phá»¥ thuá»c vÃ o viá»c bÃ Merkel cÃ³ tin vÃ o tá»± do vÃ dÃ¢n chá»§ khÃ´ng, vÃ tÃ´i nghÄ© ráº±ng bÃ Thá»§ tÆ°á»ng Äá»©c cÃ³ niá»m tin ÄÃ³. Báº¥t kÃ¬ ai tin vÃ o tá»± do vÃ dÃ¢n chá»§ Äá»u nÃªn yÃªu cáº§u Obama cháº¥m dá»©t viá»c giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chÃºng. Äá» trÃ¡nh hiá»u láº§m: KhÃ´ng pháº£i chá» nÃªn yÃªu cáº§u chÃnh phá»§ Má»¹, mÃ gáº§n nhÆ° má»i chÃnh phá»§. Tiáº¿c ráº±ng chá» cÃ³ Ãt ngÆ°á»i Äá»§ dÅ©ng cáº£m lÃ m nhÆ° váºy.

Bá» trÆ°á»ng Ná»i vá»¥ Friedrich thÃ¬ cháº¯c cháº¯n lÃ “ráº¥t hÃ m Æ¡n sá»± há»£p tÃ¡c tá»t Äáº¹p vá»i cÃ¡c cÆ¡ quan tÃ¬nh bÃ¡o Hoa Ká»³”. CÃ²n Cá»¥c TÃ¬nh bÃ¡o LiÃªn bang BND thÃ¬ ÄÆ°á»£c má»t ngÃ¢n sÃ¡ch hÃ ng triá»u Euro cho má»t chÆ°Æ¡ng trÃ¬nh giÃ¡m sÃ¡t.

TÃ´i khÃ´ng muá»n can thiá»p vÃ o viá»c cá»§a cÃ¡c vá». TÃ´i chá» biáº¿t ráº±ng: CÃ´ng nghá» Äá» giÃ¡m sÃ¡t ngÆ°á»i dÃ¢n Äang cÃ³ ÄÃ³. VÃ tiáº¿c ráº±ng chÃºng ta pháº£i tÃnh Äáº¿n kháº£ nÄng lÃ má»i chÃnh phá»§ Äá»u sá» dá»¥ng cÃ¡c phÆ°Æ¡ng tiá»n kÄ© thuáºt Äá» thÃ¢u tÃ³m vÃ kiá»m soÃ¡t dÃ¢n chÃºng cÃ ng nhiá»u cÃ ng tá»t.

Google, Apple, Amazon, Facebook ÄÃ³ng vai trÃ² gÃ¬ trong táº¥n trÃ² nÃ y?

KhÃ³ xÃ¡c Äá»nh. Há» theo dáº¥u váº¿t ta suá»t ngÃ y ÄÃªm. Ta chá» cáº§n mua má»t cuá»n sÃ¡ch á» Amazon lÃ há» cÃ³ thá» nÃ³i ngay, sáº¯p tá»i ta sáº½ mua cÃ¡i gÃ¬. Há» tÃ¬m cÃ¡ch thu tháºp thÃ´ng tin tá»i Äa. Vá»i thÃ´ng tin, há» hÃ¡i ra tiá»n.

NhÆ°ng Google vÃ cÃ¡c doanh nghiá»p áº¥y Äáº¡i diá»n cho quyá»n lá»£i cá»§a ai? Cá»§a tá»± do, cá»§a internet, cá»§a chÃnh phá»§â¦?

Ráº¥t ÄÆ¡n giáº£n: há» Äáº¡i diá»n cho quyá»n lá»£i cá»§a chÃnh há», vÃ ÄÆ°Æ¡ng nhiÃªn ÄÃ³ lÃ nhá»¯ng quyá»n lá»£i thÆ°Æ¡ng máº¡i. Há» muá»n bÃ¡n má»t cÃ¡i gÃ¬ ÄÃ³. Cho nÃªn há» muá»n biáº¿t má»i thá»© vá» khÃ¡ch hÃ ng.

Náº¿u nhá»¯ng nÃºi dá»¯ liá»u nÃ y rÆ¡i vÃ o tay cÃ¡c chÃnh phá»§ thÃ¬ má»t hÃ¬nh thá»©c thá»±c thi quyá»n lá»±c vÃ kiá»m soÃ¡t xÃ£ há»i kiá»u má»i sáº½ xuáº¥t hiá»n. Michel Foucault sáº½ gá»i ÄÃ³ lÃ âVáºt lÃ vi mÃ´ cá»§a quyá»n lá»±câ. [iii]

á», cáº§n gÃ¬ Äáº¿n Foucault á» ÄÃ¢y. Máº¯t thÆ°á»ng cÅ©ng nhÃ¬n ra sá»± thay Äá»i hÃ¬nh dáº¡ng cá»§a quyá»n lá»±c. CÃ´ng nghiá»p quáº£ng cÃ¡o lÃ má»t vÃ dá»¥ tá»t. Nghá» âquan há» cÃ´ng chÃºngâ (PR) ÄÆ°á»£c phÃ¡t minh á» ÄÃ¢u? á» cÃ¡c xÃ£ há»i tá»± do nháº¥t tháº¿ giá»i, táº¡i Má»¹ vÃ Anh. VÃ lÃ do? VÃ¬ á» cÃ¡c nÆ°á»c tá»± do, khÃ³ kiá»m soÃ¡t ngÆ°á»i dÃ¢n báº±ng cÃ¡ch trá»±c tiáº¿p Ã¡p Äáº·t quyá»n lá»±c. Cho nÃªn pháº£i kiá»m soÃ¡t kiá»u khÃ¡c: báº±ng cÃ¡ch tÃ¡c Äá»ng vÃ o Ã½ kiáº¿n, vÃ o quan Äiá»m vÃ thÃ¡i Äá» cá»§a ngÆ°á»i dÃ¢n. Trong cÃ¡c xÃ£ há»i tá»± do, váº¥n Äá» lÃ ÄÆ°a Äáº§u Ã³c con ngÆ°á»i vÃ o quy Äá»nh. Giá»ng nhÆ° quÃ¢n Äá»i ÄÆ°a thÃ¢n thá» lÃnh trÃ¡ng vÃ o quy Äá»nh.

Ãng cÃ³ coi Edward Snowden, ngÆ°á»i ÄÃ£ tiáº¿t lá» bÃ máºt cá»§a NSA, lÃ má»t anh hÃ¹ng khÃ´ng?

CÃ³.

NhÆ°ng anh áº¥y ÄÃ£ pháº¡m luáºt. Vá»i Obama thÃ¬ Snowden lÃ má»t káº» pháº£n bá»i.

VÃ¬ sao nhá»¯ng ngÆ°á»i nhÆ° Julian Assange, Bradley Manning hay Edward Snowden láº¡i nguy hiá»m cho nhÃ nÆ°á»c nhÆ° váºy?

CÃ¡i ÄÃ³ thÃ¬ hai mÆ°Æ¡i nÄm trÆ°á»c, má»t nhÃ nghiÃªn cá»©u chÃnh trá» ná»i tiáº¿ng cÅ©ng ÄÆ°á»£c Äá»c nhiá»u á» Äá»©c ÄÃ£ tÃ³m gá»n chÃnh xÃ¡c: Quyá»n lá»±c pháº£i áº©n trong bÃ³ng tá»i. LÃ´i nÃ³ ra Ã¡nh sÃ¡ng lÃ nÃ³ tan biáº¿n â nÃ³ bá»c hÆ¡i luÃ´n. Muá»n duy trÃ¬ quyá»n lá»±c thÃ¬ pháº£i lo sao cho ngÆ°á»i dÃ¢n khÃ´ng biáº¿t quyá»n lá»±c Äang lÃ m gÃ¬ vá»i mÃ¬nh. TÃªn cá»§a há»c giáº£ ÄÃ³ lÃ Samuel Huntington.

WikiLeaks cÃ³ pháº£i lÃ má»t quyá»n lá»±c dÃ¢n chá»§ khÃ´ng?

WikiLeaks ÄÃ£ bÃ³c tráº§n nhiá»u Äiá»u mÃ cÃ´ng luáºn nÃªn ÄÆ°á»£c biáº¿t Äáº¿n. Táº¥t nhiÃªn, pháº§n lá»n trong sá» ÄÃ³ khÃ¡ há»i há»£t. TÃ´i Äáº·c biá»t sá»ng sá»t vá» nhá»¯ng cáº£nh bÃ¡o cá»§a Äáº¡i sá»© Hoa Ká»³ táº¡i Pakistan. Ãng áº¥y ÄÃ£ nÃ³i ráº¥t rÃµ ráº±ng chÃnh sÃ¡ch chá»ng khá»§ng bá» cá»§a Hoa Ká»³ Äáº©y dÃ¢n chÃºng Pakistan sang phÃa Há»i giÃ¡o vÃ cá»±c Äoan. NhÆ°ng cháº³ng ai buá»n quan tÃ¢m Äáº¿n Ã½ kiáº¿n ÄÃ³.

CÃ³ thÃ´ng tin ráº±ng chá» trong vÃ²ng má»t thÃ¡ng, NSA ÄÃ£ thu tháºp gáº§n 100 tá» táºp há»£p dá»¯ liá»u. CÃ³ thá» cÆ°á»¡ng ÄÆ°á»£c áº¥n tÆ°á»£ng tai háº¡i, ráº±ng nÆ°á»c Má»¹ dÃ¢n chá»§ vÃ ná»n Äá»c tÃ i Trung Quá»c giá»ng nhau Äáº¿n báº¥t ngá» á» má»t Äiá»m: cáº£ hai cÃ¹ng giÃ¡m sÃ¡t dÃ¢n chÃºng nÆ°á»c mÃ¬nh khÃ´ng?

ThÃº tháºt lÃ Äiá»u nÃ y tÃ´i khÃ´ng nghÄ© Äáº¿n. Hoa Ká»³ lÃ má»t nÆ°á»c dÃ¢n chá»§, cÃ²n Trung Quá»c thÃ¬ rÃµ rÃ ng khÃ´ng lÃ má»t nÆ°á»c dÃ¢n chá»§. CÃ³ láº§n tÃ´i Äáº¿n Báº¯c Kinh giáº£ng bÃ i, má»t sinh viÃªn há»i tÃ´i nghÄ© gÃ¬ vá» ná»n dÃ¢n chá»§ Trung Quá»c. TÃ´i ÄÃ¡p: ná»n dÃ¢n chá»§ Trung Quá»c á» ÄÃ¢u, xin anh chá» cho tÃ´i ÄÆ°á»£c khÃ´ng, vÃ¬ á» ngoÃ i kia tÃ´i khÃ´ng phÃ¡t hiá»n ra nÃ³. Má»i nÄm á» Trung Quá»c cÃ³ hÃ ng ngÃ n cuá»c ná»i dáºy cá»§a cÃ´ng nhÃ¢n.

CÃ¡c blogger Trung Quá»c Äang giá»u: PhÆ°Æ¡ng TÃ¢y rao giáº£ng tá»± do vÃ giÃ¡m sÃ¡t chÃnh ngÆ°á»i dÃ¢n cá»§a mÃ¬nh.

Há» cá»© viá»c giá»u. Ta cÃ²n chÆ°a há» biáº¿t chÃnh phá»§ Hoa Ká»³ cÃ³ thá» lÃ m gÃ¬ vá»i nhá»¯ng Äá»ng thÃ´ng tin kia. NhÆ° cÃ¡i danh sÃ¡ch káº» thÃ¹ cá»§a Richard NixonÂ [iv] â anh tháº¥y Äáº¥y, cÃ³ lÃ m ÄÆ°á»£c gÃ¬ nhiá»u ÄÃ¢u. HÆ¡n ná»¯a, tÃ´i hi vá»ng tháº¿, xÃ£ há»i Má»¹ sáº½ biáº¿t cÃ¡ch tá»± vá».

Nguá»n: Pháº§n chÃnh cá»§a bÃ i phá»ng váº¥n ÄÄng trÃªn tuáº§n bÃ¡o Zeit, 21-6-2013. NgÆ°á»i thá»±c hiá»n: Thomas Assheuer. Nhan Äá» cá»§a báº£n tiáº¿ng Viá»t do ngÆ°á»i dá»ch Äáº·t. CÃ¡c chÃº thÃch Äá»u cá»§a ngÆ°á»i dá»ch.

[i] Há»c viá»n CÃ´ng nghá» Massachusetts (MIT)

[ii] Eric Schmidt tráº£ lá»i phá»ng váº¥n cá»§a Maria Bartiromo trÃªn CNBC ngÃ y 3-12-2009. NguyÃªn vÄn tiáº¿ng Anh: “If you have something that you don’t want anyone to know, maybe you shouldn’t be doing it in the first place.”

[iii] KhÃ¡i niá»m “microphysique du pouvoir” cá»§a Michel Foucault

[iv] Xem: http://www.enemieslist.info/

View more on Phạm Thị Hoài's website »

Like • 0 comments • flag

Published on July 01, 2013 13:28

← Previous 1 2 … 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Next →

Phạm Thị Hoài's Blog

Phạm Thị Hoài's profile
31 followers

Phạm Thị Hoài isn't a Goodreads Author (yet), but they do have a blog, so here are some recent posts imported from their feed.