Ton van 't Hof's Blog: Ton van ’t Hof, page 18

Rebelse literaire activiteiten

“Niets van wat er nu speelt, maken we voor het eerst mee” (Vallejo, 2021).

Mwah. Het hier en nu is telkens weer uniek, al zijn er altijd wel parallellen te trekken met werkelijkheden in het verleden. Wel zuiver blijven, graag.

Op zijn substack ziet Chrétien Breukers met een mengeling van woede en spijt de vercommercialisering en de verschraling van de literatuur aan:

De stroomlijning van auteur, uitgeverij en markt hebben tot gevolg dat de auteurs en hun uitgevers, de boekhandel en de literaire kritiek volledig inwisselbaar zijn. (…) In alle winkels ligt hetzelfde boek dat door dezelfde figuren geschreven is, en dat door een paar honkvaste, tot consumentenvoorlichters omgebouwde critici wordt besproken.

Zijn emoties laaien zo hoog op dat hij dit “systeem” zelfs wil attaqueren. De tactiek die hij voorstaat is echter niet nieuw en doet iedere Von Clausewitz nee schudden: met louter stoutmoedige uitgaves van “tegendraadse en verontrustende teksten” doorbreek je de vijandelijke linies niet. De kleinschalige rebelse operaties die nu al aan de literaire periferie plaatsvinden verontrusten het bewind geenszins, integendeel, ze worden zelfs omarmd als behorende tot het systeem.

De strategische sleutel hier is aandacht. Wie de inwisselbaarheid van literaire teksten wil terugdringen, dient de aandacht van het publiek te vestigen op weerspannige literatuur. Met veel tamtam. Propageer eigenheid, geef meer ruimte aan onafhankelijke kritiek. Ik ben overigens minder pessimistisch dan Breukers. Aan de literaire randen bruist het van opstandige activiteit. Wat ontbreekt is overzicht en bundeling van krachten. Begin met het verhelpen hiervan en breidt vervolgens activiteiten uit. Zonder enige vorm van georganiseerd verzet zullen markt en systeem zichzelf blijven ontwikkelen. Maar wie neemt de handschoen op, wie gaat de strijd financieren?

De Europese rijen

Opbeurend scenario van Rob de Wijk: de idiotie van Trump doet de Europese rijen sluiten en drijft Oekraïne en Europa verder in elkaars armen. Het machtsblok dat zo ontstaat, inclusief afspraken met Engeland en Frankrijk over nucleaire afschrikking, zal de Europese veiligheid kunnen garanderen en een bepalende factor in de nieuwe wereldorde zijn. Blij van zin werd ik ervan. (Onderschreef het zelfs, maar wat weet ik – amateure – er nou van?)

Nu nog – en ik heb er geen enkele invloed op – tot werkelijkheid laten worden. In afwachting waarvan ik rusteloos op en neer begon te lopen, minstens een kwartier lang.

Ben halverwege een nieuwe poëziebundel, numero veertien, en heb een begin gemaakt met een roman, de eerste.

Wandelde. Uiteraard wandelde ik. Wie wandelt die blijft. Zag dat er vier scholeksters waren neergestreken in het weidevogelgebied achter huis.

Scoorde opnieuw twee Krolletjes, voor een euro per stuk: De rokken van Joy Scheepmaker, zijn debuut, en Maurits en de feiten, uit 1986. Zijn roman Een Fries huilt niet, die ik nu lees, vind ik, jawel, magistraal.

Vaas / Een vaas

Zag dat de sprong reeën tussen Brantgum en Hantum zich heeft vermeerderd tot negen exemplaren!

Nam, goedgemutst, mede dankzij het voorjaarszonnetje, een bos tulpen mee naar huis, rode tulpen, zo rood als rode bordeauxwijn.

Tijdens het intikken van het vers “Vaas” van Peter Verhelst (zie vorig bericht) viel me in dat ook ik ooit een gedicht heb geschreven, waarin een vaas, een hand en rozen voorkomen. Na wat zoekwerk vond ik het gedicht terug in de bundel Aan een ster/ she argued, die in 2009 verscheen. Het heet “Een vaas” en vertoont onmiskenbaar overeenkomsten met de “Vaas” van Verhelst. Nu is mijn vaasgedicht een flarfgedicht, maar ik kan me niet herinneren dat Verhelsts vaasgedicht een rol bij de totstandkoming ervan heeft gespeeld. Het is best mogelijk. O geheugen!

EEN VAAS

The good wasn’t built into/ the house but earned
– Rod Smith, Deer, “The Good House”

Een vaas krijgt pas betekenis in relatie tot, zeg
de hand (evenals, onder andere
de rozen die, met wortel en al, steken
(warempel ook nog een golfbal) in de vaas)

Op gepaste afstand kijken
nonchalant de hand over haar mond
ze krijgt bijna geen adem, met een gezicht alsof
rood natuurlijk – dit huis maakt me gek!

Een emotionele gebeurtenis
(het liefste had de hand, nauwelijks te genezen
ook nog even met de vaas geramd)

Bedenk een motief voor de archeoloog, bijvoorbeeld
stilleven met hamer en vaas, bewoners verhuisd

Ze wilden vrijheid, zei het millennial-stel, en een plek creëren om te chillen, relaxen en connecten.

Verschrikkelijk slechte dichter

Mistig buiten. Dacht zwaar na over het schrijven van een roman, waarin de hoofdpersoon ongebreideld zijn gang mag gaan. Als grondidee. Vertrekpunt. Naar bestemming onbekend.

Regenachtig buiten. Dacht zwaar na over een blog waarin ik poëzie bespreek, waar nauwelijks aandacht voor is. Die vrijwel niemand leest. In de marge leeft.

Liep het lijstje genomineerde bundels voor de Herman de Coninckprijs 2025 langs: zes bundels, van vijf witte vrouwen en één witte man. De man is met zijn 44 jaar de benjamin van het stel. Ook bijzonder: dat de jury toch amper als ter zake kundig kan worden beschouwd. Poëzielezers op zijn best, niet of nauwelijks doorgewinterd.

Luisterde naar Breukers & Van Willigenburg en vond dat ze het oeuvre van dichter Peter Verhelst te gemakkelijk neersabelden. Van Willigenburg had zijn kritiek van horen zeggen – “dat is zo’n verschrikkelijk slechte dichter” – en Breukers huldigde de mening dat Verhelst aanvankelijk “nog wel aardig” was geweest om te lezen, maar tegenwoordig op “semi-experimentele toon” rubberachtige poëzie fabriekt. Ik ben het met Breukers eens dat Verhelst zichzelf vandaag de dag vaak lijkt te herhalen. Maar om hem, zoals Van Willigenburg doet, bedroevend slecht te noemen, nee. Daar doe je Verhelst toch te kort mee. Uit Nieuwe sterrenbeelden (2008):

VAAS

Kun je een vaas haar breekbaarheid verwijten
of een hand het breken van de vaas?
Misschien is het zo bedoeld
dat de vaas de hand op zich af zingt
zodat de hand niet kan weerstaan,
hoewel de hand weet dat hij slaat
en in de vaas al scherven zingen
voor ze zijn ontstaan.

Waarom zou de hand verlangen naar een vaas
die, als een hals, zich uitstrekt naar de hand
die haar wil slaan? En waarom wil de vaas
haar scherven naar de oppervlakte zingen
zodat de hand haar niet langer kan weerstaan?

Misschien droomt de vaas wel van de hand
een roos te maken, wil de hand op zoek gaan naar de vaas
om eindelijk de scherf te vinden
waarmee hij rozen uit zijn eigen pols kan slaan.

Cakewalk

De wereld een verwaarloosde kermisattractie, waar de ene na de andere bout van afbreekt, en jij zit er evenals alle anderen in. Wat doe je? Sla je je handen voor de ogen? Zoek je naar een punt waar je er met gevaar voor eigen leven vanaf kunt springen? Probeer je noodreparaties uit te voeren? Ben je op zoek naar de machinekamer? Of werk je in een rammelend hoekje een hele nieuwe attractie uit? Zeg het maar.

Politici tuigen elkaar af. Anarchisten knutselen op driehoog-achter aan houtje-touwtje bommen. Graaiers, machtswellustelingen en halfgaren trachten toe te slaan. Ongeduldige duiders staan links en rechts in de rij voor zeepkisten. En jij?

Zet je het op een zuipen? Bied je anderen vertroosting? Word je lid van een burgerwacht? Ga je in de wildernis off-grid? Leun je achterover en poog je helder te zien? Of raak je in paniek? Kies maar.

Ben je introvert of extravert? Een pessimist of een optimist? Een warm of een koud mens? Op dit vlak heb je het niet voor het uitkiezen, niet echt. Ondanks al die zelfhulpboeken.

Ik zocht op “verwaarloosde kermisattractie” en “zelfhulpboek” maar kreeg geen resultaten.

En geen rijm a.u.b.

Dichters: je houdt maar van een paar echt. Van de anderen niet, of van een enkel gedicht uit hun oeuvre. Staring, Komrij, Wigman, ik vind er niets aan. Het lezen van hun verzamelde werk zou een straf voor me zijn. Oosterhoff daarentegen, of Benders of K. Schippers, een waar feest! En waar hem dat nou in zit? Het moet iets met toon en nonchalance te maken hebben, en exploratie, geloof ik. Daarom past Ashbery ook in het tweede rijtje. De poëzie waar ik naar taal, moet op een serieuze wijze niet al te serieus zijn, losjes horizonten verkennend, maar immer met een scherp oog. George Oppen had een scherpziend oog, en was om die reden belangrijk voor me in een bepaalde periode. Aan gedichten waar lang aan geslepen is, heb ik een hekel. Ze zijn kunstig misschien, maar vaak ook bloedeloos, doods. Geef mij maar poëzie met een rafelrandje. Net niet perfect ís perfect. En geen rijm a.u.b. Laat uw gedichten niet sturen door rijm!

Het was warm in de natuur. Ik had een dunnere jas overwogen, maar toch een dikkere aangetrokken. Het is per slot van rekening pas derde week februari. Maar waar bij ons op de kale vlakte nog een windje waaide, schitterde datzelfde windje in het zuidelijker gelegen wandelgebied door afwezigheid. Ik had het kunnen weten, moeten weten als ervaren wandelaar.

Nu ik het zo overlees: spreken we op plekken die pak hem beet dertig kilometer uit elkaar liggen nog over dezelfde of over een andere wind?

Enfin, de zon scheen fel en ik kreeg het na een eindje wandelen nogal warm, smoorheet eerlijk gezegd, maar weigerde domweg om mijn met bont gevoerde jas uit te trekken, tot vrolijkheid van mijn echtgenote. Typisch iets voor mij. In zulke situaties ben ik meestal tegendraads. Uit pure stijfkoppigheid, denk ik, want met ratio heeft het beslist niets te maken.

Snorde tweedehands nog twee Krolletjes op: Over het huiselijk geluk en andere gedachten (1978) en Een Fries huilt niet (1980).

19.02.2025

Gemotiveerde zon, wind als een vuistslag, nog altijd overal sneeuw. Harkte me op de fiets, kop er bijna af gevroren, naar super en bibliotheek. Rekende eerst uien en currypasta af en ruilde vervolgens de detectives om voor het derde deel van Voskuils dagboeken.

Kwam bij het ruimen van FB-berichten een experimenteel gedicht tegen, dat ik in 2016 schreef en straal vergeten was:

ALLE WERKWOORDEN
UIT EEN VERS VAN LUCEBERT

Zullen, zijn
Loven, laken

Eten
Oordelen, mededelen
Zijn

Zijn, vormen

Zijn
Zijn
Geven
Zijn
Zijn
Rubriceren

Knoop met dit gedicht maar eens een gesprek aan, criticasters, een zakelijk gesprek a.u.b.

De mogelijkheden / die er tussen twee of meer mensen / bestaan!

Kom, geef mij een hand

Wat staat er op het spel bij poëziekritiek?

Wat is de inzet van de bespreking van een gedicht?

Soms word ik diep getroffen door een vers, onlangs nog, bij het lezen van de nieuwe bundel van Frans Budé, Te midden van alles, mijn gemoed schoot vol. Een titelloos gedicht over liefde en vergankelijkheid, twee oerthema’s van de poëzie:

Waaiend haar, geen schip op zee. We zijn alleen
met de wind, schuimbekkende golven om ons heen,
een meeuw heel dichtbij. Het stappen door het zand

valt tegen – we weten hoe straf de tijd onze lijven
binnensloop. Kom, geef mij een hand, voordat we
voorgoed opgaan in vergetelheid, voel hoe deze dag

nagloeit. Pas aan de einder van een andere kust
zullen wij ooit afslaan naar een ondergaande zon,
wanneer het uitzicht voor en na voorgoed verzinkt.

Prachtig, zal de één zeggen, sentimentele shit, de ander. Misschien moet je wel, net als ik, ouder zijn en een standvastige relatie hebben om geraakt te kunnen worden door dit gedicht. Budé’s woorden laten me voelen hoe belangrijk mijn levenspartner voor me is, hoezeer we op elkaar aangewezen zijn nu de jaren gaan tellen. Treffend vind ik het hand in hand, in het hart van het gedicht, als schakel van het verbond tussen twee mensen. Als de beeldspraak in de slotstrofe nog ietsje verrassender zou zijn geweest, dan had ik dit vers voorzien van het etiket ‘meesterlijk’. Maar eigenlijk doet het er niet toe. De mens in me werd zo ook al naar boven gehaald, en wat zou je je nog meer willen toewensen?

Met meer fantasie voelen

In De mandril op de slagboom kom je één gedicht uit Rivers and Mountains tegen, “The Recent Past”, door Peter Nijmeijer vertaald onder de titel “Het recente verleden”. Een cryptisch gedicht dat uit twee strofes bestaat. Onder critici lijkt er consensus over onderwerp en thema te zijn: doorgaans wordt de receptie van Ashbery’s vorige bundel The Tennis Court Oath als het onderwerp gezien en de relatie tussen lezer en tekst als het thema. Hieronder volgt eerst het origineel en daarna Nijmeijers vertaling.

THE RECENT PAST

Perhaps we ought to feel with more imagination.
As today the sky 70 degrees above zero with lines falling
The way September moves a lace curtain to be near a pear,
The oddest device can’t be usual. And that is where
The pejorative sense of fear moves axles. In the stars
There is no longer peace, emptied like a cup of coffee
Between the blinding rain that interviews.

You were my quintuplets when I decided to leave you
Opening a picture book the pictures were all of grass
Slowly the book was on fire, you the reader
Sitting with specs full of smoke exclaimed
How it was a rhyme for “brick” or “redder.”
The next chapter told all about a brook.
You were beginning to see the relation when a tidal wave
Arrived with sinking ships that spelled out “Aladdin.”
I thought about the Arab boy in his cave
But the thoughts came faster than advice.
If you knew that snow was a still toboggan in space
The print could rhyme with “fallen star.”HET RECENTE VERLEDEN

Misschien zouden we met meer fantasie moeten voelen.
Zoals de lucht vandaag bij 21 graden met vallende lijnen
Als september een vitrage beweegt om dicht bij een peer
Te komen. De vreemdste truc kan niet gewoon zijn. Dus weer
Zet de ongunstige klank van angst assen in beweging. Er heerst
Geen vrede meer in de sterren, als een kop koffie geleegd
Tussen de verblindende regen, die alles ondervraagt.

Jullie waren mijn vijfling toen ik besloot jullie te verlaten
Een plaatjesboek openslaand bleken de platen allemaal van gras
Langzaam begon het boek te branden, jij de lezer
Met brillenglazen vol rook riep gelaten
Dat het een rijm was op ‘baksteen’ of ‘racer’.
Het volgende hoofdstuk beschreef uitvoerig een beek.
Je begon het verband te doorzien toen een vloedgolf
Arriveerde met zinkende schepen die ‘Aladdin’ spelden.
Ik dacht aan de Arabische jongen in zijn grot
Maar de gedachten kwamen sneller dan berichten.
Als je wist dat sneeuw een stilstaande tobogan was
In de ruimte, dan rijmde prent op ‘vallende ster’.

Een vraag die dit enigmatische gedicht bij veel lezers zal oproepen is: Wat wil Ashbery nu van me? Deze receptie viel ook het voor velen raadselachtige The Tennis Court Oath in de jaren zestig ten deel. En met een beetje goede wil kun je die ontvangst inderdaad in de tweede strofe van “The Recent Past” verbeeld zien. De “vijfling” verwijst dan naar de kleine schare lezers die Ashbery aan zijn eerste bundel had overgehouden, en die hij vervolgens weer verliet door met The Tennis Court Oath een nieuwe, experimentele weg in te slaan. Een weg die zich onder andere kenmerkt door een associatieve opeenstapeling van beelden, waartussen de lezer meesttijds zelf wordt geacht verbanden te leggen. Het middendeel van de tweede strofe van “The Recent Past” beschrijft de moeite die lezers daarmee hadden en nog hebben. In de mystieke slotzin – een “tobogan” is een soort slee – heeft het er wel alle schijn van dat de “vallende ster” Ashbery zelf is.

Wat ik me nog altijd afvraag is hoe Ashbery tot dit gedicht gekomen is. “The Recent Past” lijkt geenszins te zijn opgebouwd vanuit het idee om de receptie van The Tennis Court Oath eens te verwoorden, of vanuit een gevoel onbegrepen te zijn. Integendeel, ik zie eerder een associatief begin van waaruit Ashbery op iets stootte, dat hem aan de ontvangst van zijn tweede bundel deed denken, en waarop hij vervolgens voortborduurde. Wellicht kan een nadere beschouwing van dat associatieve begin, de eerste strofe, verhelderend werken. Ik herhaal die strofe nog eens.

Misschien zouden we met meer fantasie moeten voelen.
Zoals de lucht vandaag bij 21 graden met vallende lijnen
Als september een vitrage beweegt om dicht bij een peer
Te komen. De vreemdste truc kan niet gewoon zijn. Dus weer
Zet de ongunstige klank van angst assen in beweging. Er heerst
Geen vrede meer in de sterren, als een kop koffie geleegd
Tussen de verblindende regen, die alles ondervraagt.

In Nijmeijers vertaling lezen we de gangbare interpretatie van de tweede zin terug, namelijk dat daarin een voorbeeld wordt gegeven van wat met fantasie zou kunnen worden gevoeld. Ik heb daar een ongemakkelijk gevoel bij. Elke strekking van de eerste strofe lijkt met deze interpretatie vergezocht.

Wie echter na het woord “today” in de originele tweede zin pauzeert, alsof er een komma staat, duikelt een andere mogelijkheid op: “As today, the sky 70 degrees above zero with lines falling / The way September moves a lace curtain to be near a pear, / The oddest device can’t be usual.” Zo gelezen omvat deze zin de reden waarom we met meer fantasie zouden moeten voelen: “As today (…) The oddest device can’t be usual.” In mijn vertaling: “Omdat vandaag (…) het gekste ontwerp niet gebruikelijk mag zijn.” Het “ontwerp” als product van de verbeelding. Vandaag dienen we onze fantasie als het ware te overstijgen. Ook om (iets van) dit gedicht te kunnen begrijpen. Vanuit deze gedachte zou de eerste strofe als volgt naar het Nederlands kunnen worden omgezet:

Misschien zouden we met meer fantasie moeten voelen.
Omdat vandaag, de lucht 21 graden boven nul met lijnen die vallen
Zoals september een vitrage naar een peer toe beweegt,
Het gekste ontwerp niet gebruikelijk mag zijn. En dat is waar
De kleinerende klank van angst assen beweegt. Er heerst
Geen vrede meer in de sterren, als een kop koffie geleegd
Tussen de verblindende regen die ondervraagt.

Waar zijn we nu precies getuige van? Vallende lijnen in de lucht doen denken aan vallende sterren. Zou het buiten donker zijn? Een zwoele septemberavond? Met een windje dat vitrage voor een open raam doet opbollen? Het donker, waarin ons zicht beperkt is en we meer op andere zintuigen – gehoor, gevoel, reuk, smaak – moeten vertrouwen. Aanschouwen we hier iemand, de auteur bijvoorbeeld, die op een septemberavond, kopje koffie in de hand, vanachter een half open raam naar een spectaculaire sterrenregen (in het Engels “meteor shower”) staat te kijken, en zich ten opzichte van de oneindige ruimte nietig voelt, beseft dat de wereld niet om hem draait. En zou hij dit natuurverschijnsel mogelijkerwijs hebben geassocieerd met zijn eigen (vermeende) val als auteur van The Tennis Court Oath? Ik kan het vooralsnog niet uitsluiten.

16.02.2025

“He who saves his Country does not violate any Law” (Trump, 2025).

Hoe word ik een optimist?

De zon scheen, op tv werd Wie van de drie herhaald en ik luisterde, gezeten op de bank, naar podcast De Contrabas, over een boek van Édouard Louis, dat werd bewierookt: “[Zo schrijven] kun je iemand niet aanleren, dat gaat gewoon niet, dat heb je of heb je niet.”

Ik glimlachte.

Nam een glas wijn, een imposant glas, als een kathedraal.