Elja Daae's Blog, page 3

Grote schoonmaak

Ik was vandaag het huis van mijn moeder aan het schoonmaken. Raar hoor.

Er staan alleen nog grote meubels en een paar accessoires. Lastig voor te stellen hoeveel spullen we hebben weggedaan en opgeruimd.

Mijn broer heeft de afgelopen maanden dingen opgeknapt en opgeruimd. En nu is het klaar.

Ik weet niet hoe ik me er over voel. Je ziet het niet en op het eerste gezicht lijkt het alsof er niet zo veel verander is. Maar dat lijk maar zo, want alle kasten zijn leeg en alle spullen zijn naar de kringloop, de recycling en het grofvuil.

Misschien had het veel sneller gekund dan die 6 maanden, maar het gaf ons de tijd om er aan te wennen. Afscheid te nemen.

Rare dag.

193/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Autobiografisch

Op weg naar Domburg eergisteren luisterde ik naar een podcast over radio maken. Het was een gesprek met een Amerikaanse radiopresentatrice die ik niet kende. Ze heeft 50 jaar lang een radioprogramma gemaakt waarvoor ze 15.000 interviews afnam met schrijvers en acteurs en andere beroemde mensen.

De podcast staat hier. Of luister hem direct:

Aan het begin zegt de geinterviewde over haar interviews iets dat me direct raakte en aan het denken zette. Het is een antwoord op de vraag waarom ze ooit heeft gezegd dat autobiografische interviews om veel meer draaien dan roddel of voyeurisme. (Ik heb wat edits gedaan aan de hand van het YouTube transcript, interpunctie etc. komt van mij.) Ze zegt:

Because I really like when people share their lives. I think a lot of what art is about, is finding your life reflected back at you with words or stories that you wouldn’t have thought of yourself. And that there can be something very clarifying, very affirming about it.

And I also think with an autobiographical interview when somebody’s reasonably honest about their flaws and shortcomings as well as their, you know, their great triumphs, that you can find yourself in that or the opposite in art and in autobiographical interviews. You can learn about people who are totally unlike you and still see what you share. You know, the the shared humanity you know, so I still have a lot of faith in them.

De YouTube video staat hier.

Het raakte me. Ook al duurde dit stukje natuurlijk maar een paar seconden van de anderhalf uur podcast.

Blogs als culturele representatie

Ik luisterde vandaag ook naar een podcast. Dit was een interview waarin een ‘travel writer‘ uitlegt dat hij geen ‘travel blogger‘ meer wil worden genoemd. Het is niet cool en hip en het geeft onvoldoende weer wat hij is, omdat hij ook boeken heeft geschreven.

Nou, ik ook.

Maar ik blijf een blogger. Een oude blogger inmiddels en een beetje een eenzame blogger als je bedenkt met hoe weinig we nog zijn. Maar voor mij zijn jullie – mijn 100 abonnees – meer dan genoeg. Het voelt belangrijk en serieus genoeg om het te blijven doen.

Misschien komt het doordat dit blog tegenwoordig een keer per jaar wordt gearchiveerd door de KB voor hun webarchiveringsproject. Dat is een van de belangrijkste prestaties van mijn leven, vind ik (met dank aan Kitty). Het geeft aan dat dit blog staat voor een fenomeen in de tijd. Maar het heeft me er ook toe gebracht serieuzer te zijn over dit blog.

Hoe dan ook: beide podcasts zetten me aan het denken. Het kwam door die twee verhalen dat ik me realiseerde dat:

Mijn blog autobiografisch is; enDat mijn blog mijn poging is tot kunst. Het blog als autobiografisch medium

Ik had niet door dat ik iets autobiografisch aan het doen was, hoe gek dat ook klinkt. Ik zag alles rondom dat vraagstuk van wat je deelt en met wie en waarom tot nu toe eigenlijk alleen door de lens van blogger. Dit blog staat VOL met pagina’s over de vraag waar die behoefte om te bloggen nou vandaan komt.

Ik had er nog nooit op een andere manier over nagedacht: dat autobiografisch werk een fenomeen is. Iets dat mensen doen.

Natuurlijk is dit een autobiografisch medium.

En natuurlijk impliceert de term ‘autobiografisch’ altijd een vorm van kunst.

Ik weet niet waarom ik dat niet eerder zag. Misschien omdat bloggen een beetje een suffe hobby is in de ogen van veel mensen. Ik geloof niet dat veel van mijn collega’s weten dat ik blog (of dat ik boeken heb geschreven). Het ligt zo ver buiten hun belevingswereld dat ik het er niet echt met ze over heb. Vooral als ze onder de 40 zijn. En wie het weet, gaat het zeker niet lezen, enkele uitzonderingen daargelaten (*zwaait naar J, J en J*) (ja gaan jullie maar eens van elkaar bedenken wie jullie zijn! Hint: twee oud-collega’s).

Het gebrek aan interesse dat ik doorgaans ervaar heeft me het gevoel gegeven dat bloggen niets voorstelt.

Pas toen ik Terry Gross hoorde praten over kunst alsof zij er geen onderdeel van was, dacht ik: huh! Want natuurlijk is 50 jaar en 15.000 jaar aan audio-interviews een ‘body of work’ en daarmee een kunstvorm. Als iets wijst op kunst en kunstenaars, is het hun volhardendheid in het doorgronden van een medium en het (moeten) blijven creëren. Zoals zij heeft gedaan, op een meta-manier, door kunst te maken over kunstenaars.

Maar dat betekent dat dit blog dat ook is.

Terwijl ik al die bijzondere kunstenaars afliep deze week, de impressionisten en kubisten en luministen is, denk ik nu, een belangrijk onderdeel van hun verhaal me ontgaan: ze waren op zoek naar een verhaal over de wereld via een zoektocht naar zichzelf.

Maar diezelfde volhardendheid, die onverklaarbare drang om te blijven proberen om te begrijpen en weer te geven, om te blijven creëren: dat is ook wat ik heb met dit blog.

Het maakt eigenlijk ook niet uit wat je creëert: een boek, een blog, een beeld, een toneelstuk, een lied, muziek, een schilderij, een gedicht, een video, een film, een podcast of een radioshow. Iets maken en dat in het publieke domein brengen gaat over de wereld proberen te begrijpen via een medium en over een poging om verbinding te maken met anderen via dat medium.

Het verschil

Het verschil tussen die kunstenaars en de radiomaker en mij is dat bloggen mij minder kost dan hun kunst hen kost of kostte. Qua tijd en qua geld.

Het is me duidelijk geworden, de afgelopen week in 3 musea, dat schilders nooit tot kunst zouden zijn gekomen als er niet iemand was die zorgde voor inkomen. De hele dag schilderen kost geld en verf, doeken en lijsten kosten ook geld. Maar er waren altijd familiefortuinen, echtgenoten of echtgenotes, kunsthandelaren, opdrachtgevers, verzamelaars of patronen die er voor zorgden dat kunstenaars vrij waren om hun werk te doen. Waar moesten ze anders van leven? Zonder hen was er geen kunst geweest.

Dit blog kost mij minder. Het kan zelfs naast mijn werk.

Maar de drive is hetzelfde: creëren.

Ik zie wel een ander verschil, als het gaat om ambitie rondo de vorm. Ik heb geen ambitie rondom de vorm van deze website. Niet echt. Ik ben ook niet op zoek naar nieuwe vormen voor de tekst, nieuwe formats of nieuwe stijlvormen. Ik heb ook niet de ambitie om het allerbeste te kunnen schrijven van iedereen.

De enige ambitie die ik heb is de continuïteit.

Maar misschien is dat ambitie genoeg.

192/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Op avontuur in Domburg

Ik ben toch naar Domburg gegaan, gisteren. Ook al dacht ik niet dat ik het dat ging doen.

Het was ook echt een avontuur, want ik kende Domburg niet. Ik wist dus ook niet hoe toeristisch het er is. Of dat het gisteren heel toevallig de Dag van de Duitse Eenheid was, die gevierd wordt daar naar Zeeland af te reizen.

Of dat je buiten het dorp moet parkeren, bij de molen. Niet zo maar een molen … zie verderop.

Of dat niemand anders in Domburg gisteren voor Mondriaan en Toorop en zeker niet voor Van Heemskerck kwam.

Iemand moet de enige zijn, he.

Iedereen op naar Domburg

Maar, lieve kunstliefhebbers en ook alle niet-kunstliefhebbers die wel op zoek zijn naar creativiteit, inspiratie en verhalen, ik denk toch dat ik niet de enige blijf deze herfst.

Ten eerste vanwege de tentoontstelling van Jozef Posenaer, iemand die jaren lang in Domburg schilderde. Ten tweede omdat Posenaer lang niet de enige was die in Domburg verbleef en er schilderde. Want daar schilderden ook Toorop (vader/dochter), Mondriaan en Van Heemskerck en vele anderen. Er is een reden dat de vuurturen, de kerk, de molen en de ‘dansende bomen’ zo vaak terugkeren.

Als die kunstenaars allemaal jaren lang maandenlang in 1 dorp rondhangen, inspireert de omgeving hen en zij elkaar. Fascinerend.

Er is een rondleiding waarop je het werk van Posenaer terug kunt vinden, 2,50 bij het museum. De tentoonstelling is er tot 14 december.

Ik vond het mooi maar het grijpt me minder dan wat ik van de week in Laren zag. Het is me misschien net iets te romantisch. Ik weet het niet precies.

(ik zag overigens wel dat sommig werk nog te koop is! wie wist dat je beroemde kunst gewoon kon kopen en aan de muur hangen?!)

Ik heb hieronder wat info staan, maar nog even opsommend: als je naar Domburg gaat, voor 14 december en misschien als tip ook buiten de (Duitse) schoolvakanties, kun je dus

De Possenaerrondleiding doen (bij het museum te koop);De Mondriaan/Toorop rondleiding doen (boekje);De gratis online Mondriaanroute volgen.Kunstenaars bij elkaar

Dat idee van kunstenaars samen op 1 plek is zo fascinerend dat het Marie Tak van Poortvliet Museum Domburg (MTVP in de volksmond) misschien op een andere plek wordt gebouwd, las ik, en uitgebreid wordt naar een breder thema van ‘kunstenaarskolonies’. Hoewel het boekje waarin ik dat las vrij oud is dus het zou kunnen dat dit oude plannen zijn. Er is wel een website … dus wie weet. Het concept van kunstenaarskolonieen is een fascinerend thema, dat ook al in Singer aan de orde kwam.

Je kunt je goed voorstellen dat het zo werkt, kunstenaars op 1 plek met elkaar die elkaar inspireren. In alle verhalen over Van Gogh, Cezanne, Gauguin, Picasso speelt de manier waarop ze elkaar inspireerden en graag naar vaste plekken gingen (Arles, Parijs) ook een rol.

Was er maar iets van een bloggerskolonie. Of eigenlijk heeft dat wel bestaan, realiseer ik me nu, online. Ik heb het meegemaakt toen de kern van twitterchat #blogpraat zo veel blogde – dagelijks – dat we ons allemaal door elkaar lieten inspireren en naar elkaar verwezen. Ik zou even moeten gaan zoeken op dit blog om het te vinden. Maar het is toch anders dan al die kunstenaarskringen waar je wel eens over leest, zoals die van de Kröller-möllers of van Van Holst etc.

Hoe dan ook: er is een prachtig boekje te koop in het museum, en vast ook bij de VVV, met daarin een verhaal over Mondriaan en (Jan) Toorop en de andere kunstenaars die in Domburg verbleven en een route die je kunt volgen door het dorp. Je kunt het ook online bestellen, zag ik.

Niet alles is online te vinden

Wat in ieder geval antwoord geeft op de vraag waarom er toch weinig online te vinden is over – bijvoorbeeld – Jacoba van Heemskerck: het staat allemaal in boekjes. Niet-digitale boekjes. Inclusief foto’s van werken die je niet online kunt vinden. En foto’s van de kunstenaars zelf.

We zijn geneigd te denken (althans ik) dat alles online te vinden is. Een domme fout: niets is minder waar. De meest waardevolle informatie is nog steeds verborgen, in archieven en in niet-gedigitaliseerde boeken. Geen idee of dat goed of slecht is. Ik ben geneigd te denken dat het jammer is, maar aan de andere kant, als alles digitaal was geweest was het allemaal in de LLM’s van grote veel te rijke partijen terecht gekomen zonder vergoeding en excuses. Dus tsja. Misschien is het goed dat het nog niet digitaal is? Maar dat wel gaat worden?

En wat kunstwerken betreft is het meeste gewoon ergens in een archief belandt. En dat kunnen we alleen zien als iemand bereid is er een video van te maken (dank, Kunstmuseum!) of een expositie te organiseren:

Parkeren bij Mondriaan’s molen

Ik heb het heerlijk gehad gisteren. Ik kwam er achter dat de molen waar ik zo achteloos naast geparkeerd had, dé molen is van Mondriaan. Dat weet je niet, want er staat geen mooi groot bord bij. Er staat uberhaupt geen bord bij. Het zal ongetwijfeld te veel geld kosten. En mogelijk sluit het niet echt aan bij de huidige groep toeristen die Domburg weet te vinden.

Dat is ook zo bij de kerk van Mondriaan: er staat nu een enorme boom voor de voorkant van de kerk die Mondriaan en anderen schilderden. Ik snap op zich wel dat de kerkgemeenschap en/of de gemeente het niet zo belangrijk vinden om dat beroemde aangezicht in stand te houden. Het gaat in Domburg vooral om het strand, geloof ik.

Niet om het een of ander, maar die kerk was enorm belangrijk in Mondriaans werk. Hier vind je er meer informatie over en zie je hoe hij van figuratief naar een abstracte versie ging. Ik weet niet of zoiets er toe moet leiden dat je een boom weghaalt of niet plant. Misschien?

Het Marie Tak museum is ook een beroemde plek, waar Toorop en Mondriaan en Van Heemskerck en anderen jaren lang exposities organiseerden. Maar het museum is alleen te bereiken via een gek steegje midden in de winkelstraat over een vaag paadje waarvan je je afvraagt of je goed zit. Het is helemaal ingesloten door huizen en is duidelijk niet zo belangrijk voor de gemeente. En dat terwijl het gebouw op precies dezelfde plek staat als toen al die beroemde schilders er exposeerden. Het ziet er ook nog steeds zo uit als toen (al is het geloof ik opnieuw opgebouwd ooit).

Ik heb niet zoveel tijd in Domburg rondgelopen als had gekund, ook omdat het regende en ik geen regenjas bij me had. Dus misschien moet ik nog eens terug.

Ik ben wel naar de ‘dansende bomen’ geweest. Op het landgoed Walcheren Manteling, waar ook het Terra Maris natuurmuseum ligt. Het landgoed ligt een stuk buiten het dorp (ik ging onsportief met de auto). Als je vanaf de parkeerplaats richting het strand loopt, komt je langs de 200 jaar oude eikebomen die ook die schilders meer dan 100 jaar geleden al bekeken. Ze zijn al mooi op zichzelf. Maar mooier is nog als je weet wat Jacoba van Heemskerck er van maakte. En Posenaer.

Ik weet het niet zeker, maar volgens mij heb ik een variant hiervan gezien in Singer van de week. Reden dat ik nog een keertje terug ga, binnenkort.

Er is ook nog een veel geschilderde vuurtoren in de buurt, maar die heb ik overgeslagen.

Je kunt alle plekken die met Mondriaan verbonden zijn ook online vinden, op de website van de Mondriaanroute, waaronder Domburg. Misschien moet ik dat maar als avontuur gaan oppakken de komende weken. Of misschien moet ik mijn eigen Van Heemskerckroute maken

Online informatie over fysieke plekken

Wat me bezig houdt is het gebrek aan informatie over de historie van al die plekken. Waarom er zo weinig mee gebeurt. Voor iemand als ik die ooit een boek schreef over de vraag hoe je online informatie over plekken verbindt met fysieke informatie over plekken, is het niet goed te begrijpen.

Het is een beetje een obsessie van me, realiseer ik me. Ik vind het altijd leuk om naar plekken te gaan en dat meer te weten over wat die plekken betekenen en wat er is gebeurd in het verleden.

Maar wat Domburg betreft: het lijkt me toch dat ook stranddagjesmensen die savonds of voor de lunch de winkelstraat induiken of parkeren naast die molen het leuk zouden vinden om dit allemaal te weten. Hoe moeten ze anders weten wat er bijzonder is aan die plekken? Je kunt niet gaan zoeken naar hetgeen je niet weet dat je niet weet.

Als er grote borden staan met informatie die is afgestemd op de doelgroep, kan ik me voorstellen dat het mensen iets extra’s geeft. Het zal niet iedereen interesseren, maar het zal ze in ieder geval het gevoel geven dat ze de goede keuze hebben gemaakt door naar Domburg te gaan. Ik denk ook dat het hun gevoel voor die Domburg verdiept en bestendigt. En dat het ze in het beste geval nieuwsgierig maakt, iets doet opzoeken online, het museum doet bezoeken of een route doet lopen. Allemaal goed voor Domburg.

(ik wist eigenlijk niet dat dit mijn persoonlijke obsessie is die al heel lang geleden is begonnen. Ik heb er ook over geblogd, toen ik dat boek schreef in 2014, vanuit Istanbul. Maar toen dacht ik er al jaren over na. Je zou denken dat ik gemaakt ben voor augmented reality en gekke brillen die online informatie tonen over de fysieke wereld om je heen Gek genoeg is dat niet zo.

Lessons learned

Tot zo ver dit avontuur. Rest de vraag wat we kunnen leren van Mondriaan en Van Heemskerck.

Dat is, denk ik, dat je de wereld niet hoeft te zien zoals anderen. Dat ‘hoe iets is’ allemaal afhangt van je perspectief. Dat een molen rood kan zijn ook al is hij in werkelijkheid groen en met meer raampjes. En een beetje somber. Maar dat hoef je niet zo te zien. Je kunt hem weergeven zoals je wilt.

Zo is het ook met ons, met ons leven. We kunnen het nemen zoals het komt. Of we kunnen proberen om er onze eigen draai aan te geven, voor zover het leven dat toelaat.

En zo is het met kunst een met dit blog: je kunt de wereld weergeven zoals je wilt. Om zo te verkennen hoe de wereld is. En hoe je jezelf daartoe verhoudt.

191/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Op avontuur

Uitzicht op de hofvijver vanuit het mauritshuis

Ik was vandaag weer in een museum. Dat komt omdat ik de tijd heb. Waarover een andere keer meer.

Vandaag was het het Mauritshuis, met H. Prachtig natuurlijk, Rembrandt, echte Jan Steens, het meisje met de parel (totaal anders, wat vooral opvalt als je al die andere schilderijen hebt bekeken).

Ook bijzonder zijn de vele verhalen bij bepaalde schilderijen, ingesproken door bekende Nederlanders. Het is vrij surrealistisch als je op de luisterknop klikt bij de uitleg van een schilderij van een 17e eeuwse markt en je hoort caberatier Glodi Lugumgu uitleggen dat het natuurlijk belachelijk was dat rijke mensen elkaar schilderijen cadeau gaven waarin het leven van arme mensen verheerlijkt wordt. Alsof je wakker schrikt uit een stoffige droom.

En ik was helemaal stil van het lied van Harrie Jekker over het schilderij ‘Gezicht op Delft’ van Vermeer. Zo mooi! Je kunt het op YouTube luisteren. En het schilderij kun je uit laten printen, voor aan je eigen muur.

Speurtocht

Terwijl ik net zat na te denken over de tentoonstelling het het Singer Laren, moest ik weer denken aan een schilderij dat ik zo mooi vond daar. Van een vrouwelijke schilder. Maar wie?? Ik heb vanavond een flinke tijd doorgebracht met een online speurtocht.

Op de website van het Singer Laren vond ik geen lijst met werken die in de tentoontstelling te zien zijn (waarom eigenlijk niet?). Alleen de beroemdste schilderijen – van mannen – werden genoemd.

Maar de app bood uitkomst – als het goed is kun je de link naar de informatie hier openen, ook zonder de app. Ik vond in ieder geval haar naam. Jacoba van Heemskerck. Geen plaatje van het schilderij dat ik zo mooi vond (daarvoor moet ik denk ik toch terug), maar het is een start.

Een beetje googlen – interessant verhaal – en ik kwam er achter dat de beschermvrouwe en metgezel van Jacoba een collectie heeft achtergelaten in een museum in Domburg.

Hmmm … Domburg.

Op avontuur

Het is niet dat ik er niet heen wil rijden (graag zelfs), maar ik kan nergens een lijst van werken in de collectie vinden. En of die tentoongesteld worden.

Sowieso vind ik geen lijst van werken op Wikipedia of ergens anders. Ook niet de schilderijen die ik in Laren heb gezien.

Die museumwereld is me nog een beetje een raadsel, hoor.

Met een boel zoeken kwam ik er achter dat het Rijksmuseum in Twente in ieder geval 1 schilderij van haar tentoonstelt momenteel. Maar goed, twee uur rijden en dan ook weer twee uur terug is niet niets voor 1 schilderij.

De website van het Rijksmuseum, dat ook werk van haar in de collectie heeft, wil niets laten zien.

Boymans van Beuningen wel! Daar staan de werken op de site. Deze heb ik volgens mij net in Laren gezien.

Ha, en kijk: het gemeentemuseum Den Haag (nu: Kunstmuseum) (blijf het een rare naam vinden) heeft zelfs een lezing met rondleiding over Jacoba! En een enorm aantal werken in de collectie.

Morgen maar eens op avontuur.

Je kunt je tijd slechter besteden.

190/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Museumleeftijd

Ik was vandaag naar de tentoonstelling ‘1913: de grote kunstexplosie‘ in het Singer Laren. Het was werkelijk prachtig en ik kan het je van harte aanbevelen. De tentoonstelling loopt tot en met 11 januari volgend jaar.

Het is wel druk: je moet echt een tijdstlot resserveren, ook als je een museumjaarkaart hebt. Maar er is een grote parkeerplaats waar je 4 uur mag staan dus helemaal super.

Ik moest wel lachen om mezelf en mijn vriendin W: op een dinsdag overdag naar een museum! De andere bezoekers waren vrijwel zonder uitzondering een stuk ouder dan wij. Maar ik heb momenteel alle tijd. (…) En W. had wel iets te doen alleen zat ze te wachten op antwoord van een cliënt. Dat kwam mooi uit

De context van kunst

Omdat ik dat boek ‘Dat kan mijn kleine zusje ook’ ben gaan lezen, begrijp ik opeens beter wat de kunst uit de periode 1850-1940 zo bijzonder maakt. Ik ben nog niet aangeland bij de tweede wereldoorlog in het boek. Maar de tentoonstelling gaat over de explosie aan kunst in 1912-1913. En die heeft een hele duidelijk relatie met de 40 jaar daarvoor. Dat kon ik zelfs zien.

Ik geloof dat ik de uitleg met de reden van de explosie van kunst gemist heb. Maar de tentoonstelling was prachtig. Heel veel Nederlandse kunstenaars en buitenlandse kunstenaars die schilderden in Bergen en Laren of elders in Nederland. Veel stukken uit andere collecties ook.

Het is ongelofelijk hoe veel leuker kunst wordt als je dat boek hebt gelezen. Ik kon bij zoveel schilderijen uitleggen aan W. (die zo aardig was om te luisteren naar mijn enthousiaste geklets) waarom het bijzonder was. Of waar iets vandaan kwam. Ik was supertrots dat ik iets kon zeggen over de Mondriaans (maar dat heb ik niet uit het boek, dat heb ik van Cor en uit het Kunstmuseum, waar Cor hier over vertelt).

Wat opvalt

Maar wat niet zo prachtig is, of misschien wel confronterend, of misschien stemt het gewoon tot nadenken, waren twee dingen:

1. Er zijn nauwerlijks vrouwelijke kunstenaars uit die tijd

Heel begrijpelijk: ze waren er domweg niet. Wie het boek ‘A room of one’s own‘ van Virginia Woolf heeft gelezen, dat ze in 19129 schreef, begrijpt hoe dat komt. Vrouwen waren bezig met het huishouden en de kinderen en die hadden geen tijd om te schilderen of te schrijven.

De enige vrouwen die zich konden permitteren om te schilderen waren vrouwen die uit rijke families kwamen of om een andere reden geld en vrijheid hadden gekregen.

Er zijn gelukkig een paar prachtige uitzonderingen te zien in het museum. En er is een mooie tentoonstelling met werk van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars, uit de kunstcollectie van de ABN AMRO. Aan het museum ligt het niet!

2. Vrouwen waren wel populaire objecten

Wat ook opviel: heel veel schilderijen gaan over vrouwen waarover niets te lezen valt. Je weet niet hoe ze heetten en wie het waren. In de verhalen over de schilderijen staat altijd de (mannelijke) kunstenaar voorop. Dat vinden we heel normaal: dat is altijd zo geweest. De kunstenaar staat centraal. Toch voelt het een beetje ouderwets.

Het is logisch dat er op zo’n klein kaartje bij een schilderij weinig ruimte is om iets te zeggen over wie de mensen op het schilderij zijn. Maar als je er op gaat letten, is het een rare gewaardwording. Mannen schilderden nu eenmaal graag (naakte) vrouwen. Maar wie het waren weten we niet., tenzij het hun echtgenotes of bekende minnaressen waren Ze waren niets meer dan een object, kennelijk. Niet het benoemen waard.

Een opvallende uitzondering waren twee vrouwelijke kunstenaars die samen een atelier en al hun modellen deelden. Bij hun schilderijen stond dan juist weer uitgebreid beschreven wat hun relatie met het model was – en het schilderij was door hen ook vernoemd naar hun model. Toeval? Of komt het omdat de kunstenaars in kwestie dit narratief zelf kozen, waar hun mannelijke collega’s hun modellen als onbelangrijk zagen?

Oude patronen en nieuw onderzoek

Als je denkt: daar kan het museum niets aan doen, hoe moeten zij dat nou weten? Dan heb je misschien gelijk. Maar ik denk ook dat handelaars, musea en de kunsthistorici die in de kunst werkten heel goed in staat waren geweest om details op te sporen over de kunstwerken in hun collectie. Er zijn notitieboekjes van verzamelaars, dagboeken en brieven … zo lang geleden is het niet. Er is een reden dat we zoveel weten over de gedachten en gevoelens van Van Gogh en Mondriaan.

In de podcast ‘Wie wat bewaart’, van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, zit een aflevering over het jachthuis St Hubertuus. Door onderzoek van de kleindochter van een dame die betrokken was bij de bouw, kwam naar voren dat het niet de beroemde architect maar haar oma was die bepaalde meubels heeft gemaakt. Terwijl alles altijd aan de architect was toegeschreven. Kennelijk had niemand reden om onderzoek te doen. Of om vast te leggen wie wat deed.

Ik vraag het me af. is er in het verleden onderzoek gedaan vanuit het perspectief van vrouwen? Werd het belangrijk gevonden om informatie over al die vrouwen op al die schilderijen vast te leggen? Of was het gewoon geen overweging en was de kunstenaar altijd het belangrijkste? Waren de vrouwen gewoon objecten? Ook al waren ze een belangrijk onderwerp van schilderijen, eeuwen lang? En als dat zo was, was het anders geweest als er meer vrouwelijke kunsthistorici en kunsthandelaars en verzamelaars waren geweest? Of is er misschien een inhaalslag gaande waar we niets vanaf weten, nu vrouwen ook (kunsthistorie) studeren?

Geen idee.

Je weet niet wat je niet weet

Sowieso realiseerde ik me vandaag pas hoeveel informatie je mist, als je naar het museum gaat. Musea proberen je mee te nemen met zo’n lange grote tekst op de muur bij de ingang van de zaal en met QR-codes en audiotours. Ze doen hun beset om het je makkelijk te maken. Maar tot je je er zelf een beetje in verdiept, weet je niet wat je niet weet.

Ik vond altijd dat je het gewoon mooi moest vinden, punt. Maar ik begin te denken dat een beetje context het allemaal nog veel interessanter maakt.

Het zal de leeftijd wel zijn.

De museumleeftijd.

PS Er zijn speciale openingstijden in de avond, prikkelarm, voor mensen die niet goed met prikkels kunnen omgaan. Hoe gaaf is dat!! En hoe nodig ook.

189/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Oplossing zoekt probleem

Ik was vandaag de hele dag bij een bijeenkomst over generatieve AI en werk. Vol enthousiaste gebruikers.

Een van de partijen die haar diensten pitchte vertelde dat ze een slimme aanpak hadden: ze richten bij klanten een AI-raad op die op zoek gaat naar use cases. En iedere case wordt een werkgroep.

Niemand leek dit raar te vinden: eerst besluiten dat je een technologie gaat gebruiken, een dure partij in te huren om je te adviseren, om vervolgens op zoek te gaan naar een probleem om op te lossen. Met AI.

Het doet denken aan deze meme.

Ik snap het wel. Al je collega’s en je management hebben het er over. Dát jullie AI moeten gebruiken lijkt een uitgemaakte zaak.

En toch.

Toch is het een beetje de omgekeerde wereld.

Toch?

PS Dit is de laatste keer dat ik bij een presentatie over AI een plaatje wil zien van een robot met borsten. OMG! Zodra AI hulpvaardig is, is het een vrouw?? Waarom zou een robot überhaupt borsten nodig hebben? Of de populaire zin ‘AI is als een slimme stagiaire’. Kunnen beiden verboden worden? Of is dat ook iets waar alleen ik me druk over maak?

188/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Motto, versie 2.0

‘Je bent wel heel ad rem‘, zei iemand tegen mij. ‘Misschien kun je af en toe een beetje terugschakelen.‘ Ze had gelijk. En bovendien betaalde ik haar om eerlijk tegen me te zijn, dus ik had ook alle reden om haar gelijk te geven.

Het gesprek was onderdeel van mijn huidige ‘journey of self discovery‘. Die begon met een leiderschapscursus en werd begeleid door een terugkerende refrein van ‘onvoldoende reflecteren’ en ‘gebrek aan leiderschap’.

(een van de vele goede dingen van die cursus is dat ik leerde dat leiderschap en leiderschap multi-interpretabel zijn en in dit geval helaas twee verschillende dingen)

Ik dacht dat ik best goed was in reflecteren, maar nu ik aan de journey begonnen ben moet ik toegeven dat dat niet zo is. Hoewel ook ‘reflectie’, of je vindt dat je er wel of niet voldoende aan doet, of en waarom het een vereiste is en met wie en waarop je zou moeten reflecteren, nogal multi-interpretabel blijken te zijn.

In mijn geval bleek niet zo zeer dat ik niet nadacht over hoe anderen zich voelden maar dat ik meer moest reflecteren op hoe ik me voelde.

Hoe dan ook: ik ging dus inderdaad nadenken en reflecteren. Lang en breed, veel en vaak.

Een mens kan ook te veel reflecteren. Het schijnt dat Plato daar al grappen over maakte, mensen die te veel nadenken. Of was het Socrates? * (In beide gevallen wel ironisch, ja.)

Anyway: zo langzamerhand ben ik uitgereflecteerd.

Al reflecterende heb ik geconcludeerd dat mijn oude motto (‘vertragen en verdragen’):

Niet echt lukte in de praktijk**;Beter het probleem weergeeft dan ik besefte toen ik 8 maanden geleden dit lachend en nietsvermoedend opschreef; enAangevuld moet worden.Motto 2.0

Ik overweeg nu om mijn motto als volgt uit te breiden ***:

Vertragen. Als je iets voelt, merk het op, en sta er bij stil. Verdragen. Blijf er vervolgens lekker mee zitten. Ongemak en frictie zijn een teken. Misschien speelt er iets bij je zelf, misschien iets bij de ander. Tot je er bij stil staat, verandert er niets.Vragen. Er is 1 ding dat je altijd kunt doen als iets niet goed voelt: een vraag stellen.Niet klagen. Ik weet inmiddels helaas wat er gebeurt als we als mensen over elkaar, tegen elkaar en tegen anderen over elkaar gaan klagen****. Iets waar je als zzp’er weinig last van hebt blijkt in loondienst een giftige heidebrand. Of je hem nou zelf start of dat je het onderwerp wordt van die heidebrand, het leidt nooit tot iets positiefs. De oplossing is gelukkig simpel: doe het niet. Baal je ergens van? Ga terug naar 1.

We zullen zien hoe het uitpakt, in de praktijk.

Op dit moment kan ik alleen maar zeggen: pfff.

Hard werk, bezig zijn met jezelf.

Is het al weekend?

187/1000

* ‘The ego is the enemy’. Ik lees het nog steeds. Ik ben nog steeds van plan er over te bloggen. Ondanks mijn cynisme blijven er toch veel dingen hangen.

** Tip voor mezelf en voor jou: om je eigen gedrag te veranderen kun je je motto ook op je binnenarm laten tatoeren. Waarom niet? Er zijn mensen die het doen, zoals de auteur van dat boek onder *.

*** Vertragen verdragen vragen en niet klagen. Het bekt nog niet zo lekker. Suggesties welkom.

**** In het seizoen dat ik momenteel kijk van de soapserie die mij het afgelopen half jaar zoveel afleiding bezorgde, Below Deck, grijpt de kapitein van het luxe yacht hard in als hij merkt dat er door mensen over elkaar geklaagd wordt. Zijn argument: zodra dit gebeurt, wordt de sfeer giftig en is het hek van de dam en de boot aan het zinken. Wijze man, die kapitein. Echt, die superdeluxe yachten zijn gewoon de wereld in het klein! Zo leerzaam!

Elja Daae - Over Elja & meer

Bekentenis

Ik moet iets opbiechten. Ik schaam me er een beetje voor. Ik weet ook dat sommige mensen hier boos om zullen worden. Sorry, alvast.

Hier komt het: ik verwijder regelmatig connecties van LinkedIn vanwege de reacties die ze nalaten op andermans berichten. Zo. Dat is er uit!

Dat komt omdat ik gek word van die berichten in mijn feed in de trant van ‘reageer met X om Y te krijgen’ in mijn LinkedInfeed. Comment bait of engagement bait. Ik heb er geen zin in en ik blokkeer en verwijder waar nodig om erger te voorkomen.

De beste manier om reactie te krijgen op LinkedIn

Ik begrijp dat het een goede marketingstunt is, om mensen iets waardevols te beloven en het alleen aan ze te sturen als ze een of ander stom woord onder je bericht zetten. Vandaag was het gouden woord ‘SYSTEEM’ (“Ik geef je gratis mijn systeem waarmee ik in 4 uur tijd content voor 2 maanden maak. Vorig jaar leverde dit me +9 miljoen impressies op”.)

Mensen uit mijn directe netwerk plaatsen zelden zelf dit soort berichten, dus ze komen mijn LinkedInfeed in via andere eerstegraadsconnecties. Daarom kijk ik altijd even wie degene was die dat woord invulde en dat hele bericht mijn feed in stuurde.

Vaak zijn het mensen die ik niet goed ken. Vandaag was het iemand met wie ik kennelijk in 2019 geconnect was en die ik verder niet kende. Dat was makkelijk.

En soms vind ik mensen gewoon leuk, dus dan wordt het ‘ontvolgen’. Iets minder radicaal.

Overigens zijn het altijd ondernemers/zzp’ers en vrijwel nooit overheidscollega’s, die ik deze reacties zie achterlaten. Kennelijk wordt deze tactiek vooral gebruikt door mensen die zzp’ers als doelgroep hebben.

Als het je echt om de ander ging

Is het hard van me? Jazeker. Ik begrijp het meestal heel goed, want de beloftes zijn groots. Lastig om te weerstaan.

En het lijkt niet zo kwalijk. Het heeft bijna iets nobels om je kennis zo gratis ter beschikking te stellen.

Maar het heet niet voor niets ‘conentmarketing’.

Als he ter echt om te doen was om mensen te helpen met je kennis, zou je het niet zo doen. Dan zou je die waardevolle kennis op een hele andere manier aanbieden op LinkedIn. Bijvoorbeeld zo:

Zet je download in een LinkedInbericht
Je zou je hele waardevolle contentkalender, automatiseringssysteem of werkplan gewoon als PDF op LinkedIn kunnen zetten. Dan kan iedereen het direct downloaden. Dat doet sollicitatie- en arbeidsmarktexpert Aaltje Vincent vaak. Kijk maar hier.Vraag mensen om met je te connecten
Als je echt graag meer connecties en potentiële klanten wil hebben, zou je mensen in je bericht ook gewoon kunnen vragen om even een connectieverzoekje te sturen en eventueel in een berichtje aan te geven wat je voor ze kunt doen. Dat moet je uiteindelijk toch doen, als je ze iets wilt sturen.

Ik snap dat mensen dat niet willen, want ze willen het bereik dat het gevolg is van al die comments op je bericht.

En waarom werkt het zo goed?

Omdat LinkedIn het prima vindt.

LinkedIn heeft belang bij dit soort berichten

Ik had begrepen dat LinkedIn een einde zou maken aan het belonen van berichten met veel reacties van 1 woord. Er wordt in ieder geval al heel lang over geklaagd door gebruikers die er niets van moeten hebben. Maar het werkt nog steeds heel goed, getuige mijn LinkedInfeed.

En dat is eigenlijk ook wel logisch. De irritatie van gebruikers die geen zin hebben in dat soort berichten, valt in het niet bij wat dit soort spam LinkedIn oplevert.

Want laten we eerlijk zijn; hoe meer bereik, hoe meer interactie; hoe meer interactie, hoe meer engagement; hoe meer engagement hoe hoe beter voor LinkedIn. Vanuit het perspectief van LinkedIn is zo’n reactie van 1 woord en het connectieverzoekje dat er op volgt een signaal dat mensen iets hebben gezien dat ze interessant vinden, dat ze bereid zijn te reageren (zo snel doen mensen dat niet) en dat er steeds meer connecties ontstaan. Goed voor de betrokkenheid van mensen bij LinkedIn.

De andere reden om dit niet te doen

Ik gun ondernemers hun bereik en hun succes. Natuurlijk! Ik was er lang zelf een. Alleen hoop ik dat die zelfde ondernemers goed blijven letten op de ethische grenzen.

Want ik weet niet of jullie het herkennen, maar vaak hebben deze bait-berichten ook een sterke angstmarketingcomponent. Ik heb vaker over ‘angstmarketing’ geschreven op dit blog, een term die ik zelf heb verzonnen om aan te geven wat de hook is waar al deze marketing om draait: angst.

Angst dat je niet mee kunt komen, angst dat je niet genoeg verdient, angst dat anderen het beter doen, angst dat je het niet goed genoeg doet, en angst om iets te missen. Angst dat je niet goed genoeg bent, niet slim genoeg, niet succesvol genoeg.

Angst is het allerbeste, allersuccesvolste haakje dat een marketeer kan gebruiken om mensen binnen te hengelen. Het lijkt onschuldig om mensen te beloven dat je ze succesvoller kunt laten zijn. Maar door dat te doen, spreek je mensen tegelijkertijd aan op de andere kant van de medialle: de angst dat ze niet succesvol genoeg zijn.

Verwijderen lucht op

Mensen realiseren zich niet dat hun reactie zichtbaar is voor een gedeelte van hun netwerk, denk ik. Het is net als met mensen die reageren onder politiek-georienteerde berichten: het geeft je zakelijke netwerk een beeld van je.

Het is ook lastig om al die leuke gratis dingen te weerstaan. De belofte is verleidelijk. En ze zijn vast heel waardevol. Althans, dat hoop ik.

Tenslotte geef je er mogelijk waardevolle contacten voor op.

186/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Blog over wat je meemaakt – ook als je het nog niet publiceert

Ik blog meer dan jullie weten. Veel meer. Soms schrijf ik wel 3 blogs op een dag. Vooral als er veel speelt in mijn leven of ik ergens door geïnspireerd raak. Maar ik publiceer er altijd maar 1. De rest staat in concept te wachten.

Blog het of raak het kwijt

Dat komt omdat ik inmiddels weet dat het zonde is om wat je meemaakt niet te bloggen, ook als je het nog niet met de wereld wilt delen. Schrijven is denken, schrijven is verwerken, en ik schrijf het makkelijkst met een keyboard.

Als je zo lang blogt als ik, heb je ervaren dat het fijn is om te bloggen over wat je hebt meegemaakt en wat je er van hebt geleerd of hoe je er over bent gaan denken. Als je blogt zonder zakelijk doel, wil je tenslotte iets met de wereld delen. Je wilt iets toevoegen. En ervaringen zijn een fijne manier om iets toe te voegen aan de wereld.

Maar vaak zijn ervaringen en processen van verandering of dingen die je meemaakt niet waar je direct over wilt praten. Soms heb je het er nog niet eens met je partner over gehad. Soms betreft het anderen. Soms worstel je gewoon met dingen die nog niet klaar zijn om met de wereld te delen. Of dat misschien nooit worden.

Bloggen = verwoorden

Juist dan is het goed om te schrijven. En bloggen-zonder-publiceren heeft een groot voordeel: het dwingt je om te verwoorden wat je overkomt, wat je denkt en wat je voelt.

Omdat je als het ware tegen de ander praat, moet je jezelf uitleggen en verklaren op een manier die niet nodig is als je alleen tegen jezelf praat en voor jezelf schrijft. Dat is denk ik het bijzondere van bloggen.

Je doet het waarschijnlijk voor je zelf, maar je praat tegen de ander.

Soms schrijf ik niet in WordPress, maar in andere programma’s op mijn computer. Evernote, Notepad, Word. Maar WordPress is voor mij het vertrouwdst. Dus meestal kies ik toch wordpress.

Ergens weet ik wel dat het onzin is om 20 concepten te hebben staan. Uiteindelijk gooi ik ze vaak weg. Maar niet alles. Want ik weet: dat ik nu vastleg wat ik voel en doormaak, krijgt later waarde. Voor anderen en voor mezelf.

Ga ook conceptbloggen

Ik kan het je van harte aanraden, als je iets doormaakt of iets meemaakt of al langer rondloopt met een onderwerp waar je over nadenkt: ga conceptbloggen. Doe alsof je schrijft voor lezers, maar publiceer het nog niet.

Het gaat je helpen om je gedachten op een rij te zetten. En wie weet, kun je er anderen ooit ook nog mee helpen.

185/1000

Elja Daae - Over Elja & meer

Alleen jij kunt bepalen wat wat dit blog je waard is

Sinds een paar jaar betaal ik voor nieuwsbrieven. En soms pakt dat anders uit dan ik denk.

Mijn favoriete betaalde nieuwsbrief en mogelijk de eerste waar ik ooit voor betaalde, was van mijn favoriete foodblogger. Ik volgde zijn blog al zo lang, dat een betaalde nieuwsbrief een logische stap voor mij was (zijn boeken zijn moeilijk te krijgen in Nederland). Hij schrijft zo lekker dat ik er graag voor betaal. En ik gunde hem de business. Toen ik financieel wat minder zat, ben ik gestopt en ik ben niet meer opnieuw gestart. Ik weet niet waarom. Ik krijg nog wel zijn maandelijkse gratis nieuwsbrief.

Maar de eerste meer professionele nieuwsbrief waar ik voor ben gaan betalen is Stratechery. Die is van een techanalist en gaat de laatste jaren voor een heel groot deel over AI. Toen ik mijn huidige baan kreeg, kwam dat extra goed uit. Het is al jaren een van mijn geheime wapens dat er voor zorgt dat ik altijd mee kan praten als het gaat over grote, wereldwijde AI-ontwikkelingen.

Overigens ben ik het, vooral het laatste jaar, niet meer helemaal eens met zijn standpunt. We hebben een fundamenteel verschil van mening over de rol van AI en (vrees ik) kapitalisme en de aandelenbeurs. Maar inhoudelijk vind ik het interessant. Het is goed om het grote, invloedrijke perspectief te horen dat hij vertegenwoordigt.

Waarom betalen als het ook gratis te krijgen is?

Een tijdje geleden besloot ik om me in het kader van nog meer geheime wapens op de betaalde nieuwsbrief van een AI governance-expert te abonneren Ik vond haar op LinkedIn geweldig. Daar had ik haar ook ontdekt. Ik ging er van uit dat haar betaalde nieuwsbrief – waar ze vaak naar verwees – een uitbreiding was van haar LinkedInberichten. Maar dat beleek niet zo te zijn.

HUH???

Ik had meteen spijt van mijn jaarabonnement. Want waarom moet ik betalen voor wat anderen gratis krijgen?

Bovendien staat er bovenaan iedere nieuwsbrief eerst een grote alinea – op de mobiele telefoon een vol scherm – over haar andere betaalde aanbod aan cursussen. Als je al betaalt voor die nieuwsbrief, is dat behoorlijk irritant, vind ik. Grappig hoe die relatief kleine dingen zoveel impact kunnen hebben.

Ik heb meteen het jaarabonnement weer opgezegd, inclusief de reden. Ik kreeg een vriendelijk mailtje terug dat ze het heel jammer vond.

7 Dollar per maand

Ondanks die ervaring heb ik me net weer aangemeld voor de betaalde nieuwsbrief van een andere AI-expert, waarvan ik al vrij lang de niet-betaalde nieuwsbrief volg. Maar dit keer ben ik wijzer geworden en heb ik een maandabonnement (7 dollar per maand) afgesloten.

Ik heb geen idee of deze man ook nog echt nieuwe content aanbiedt voor betalende abonnees. Ik denk het niet. HIj heeft er, net als de dame waar ik het over had, geen enkel belang bij om zijn kennis achter een betaalmuur te zetten. Maar voor 7 dollar per maand kan ik me geen buil vallen.

(trouwens, met AI-expert bedoel ik geen ‘prompt engineer’ of ChatGPT-koning(in). Ik bedoel meer AI-beleid-experts)

Tijdloze business modellen

Het is grappig om terug te kijken op de afgelopen – pak hem beet – 20 jaar en hoe er niets verandert. Alleen de vorm.

Ik was ooit lid van een betaalde community van mensen zoals ik die geld probeerden te verdienen met hun kennis. Het was in de tijd dat ik naar SobCon ging – de Amerikaanse bloggerscommunity van zzp’ers die een business probeerden te maken van content en kennis.

Ik heb er destijds (uiteraard) over geblogd, volgens mij staan die artikelen hier

(ik moest 10 minuten zoeken om alles terug te vinden. Hoezo, memory lane? Ik zie ook dat ik eens een nieuwe tag moet gaan maken. Iets van ‘persoonlijke ontwikkeling’, of ‘purpose’, of ‘carrière).

De mensen die destijds die betaalde community runden, zijn niet meer in beeld. Niet bij mij, en zo te zien ook niet bij anderen. En de community is nu onvindbaar.

Het was eigenlijk gewoon een paywall met daarachter inspirerende content, waaronder webinars, video’s, checklists, werkbladen en een wekelijkse call waar iedereen bij kon aansluiten. Ik weet niet meer wat het kostte, maar het was prima te doen.

Tijden veranderen, maar het verdienmodel is nog hetzelfde. Wie probeert er eigenlijk niet geld te verdienen met content? Influcers doen niet anders.

Hetzelfde geldt voor het vraagstuk: hoe verdien je geld met je kennis? Hoe bouw je een community die bereid is te betalen voor wat jij weet? Ook geen nieuw vraagstuk.

Ik volg al jaren een podcast die eigenlijk over dit fenomeen gaat. Misschien ken je hem. Er zitten af en toe pareltjes tussen, vooral als je geld wilt verdienen met een nieuwsbrief (of een Instagramaccount).

Jij en ik bepalen de waarde

De oplossing van het vraagstuk blijft eigenlijk onveranderd, ook al verandert het medium en de technische mogelijkheden. Namelijk: wie is er bereid om te betalen voor jouw kennis en waar vind je die mensen? Hoe bereik je ze en wat kun je bieden?

Er is een handjevol mensen dat iedere dag mijn blogartikelen leest. Hun tijd is het duurste dat ze te geven hebben en dat is mij meer waard dan geld. Laat staan dat ze me ook nog reacties sturen, hieronder of via de app of de mail. Wat is er kostbaarder?

Jij en ik bepalen wat iets ons waard is en of we onze tijd of onze euro’s er aan willen besteden. En daarmee sturen we de wereld een klein beetje.

Mooi idee.

En: dank voor het lezen. Jouw tijd is het kostbaarste dat je hebt.

Elja Daae - Over Elja & meer