Yanis Varoufakis's Blog, page 59
June 29, 2020
Europe’s Recovery Fund: An instrument of class war against weaker Europeans everywhere
Europe never was the battlefield on which the frugal North clashed with the profligate South. Instead, every European country has been the battlefield where a vicious class war is fought by a transnational oligarchy-without-frontiers training its armour against the weaker residents of every country, every region, every community. Covid-19, and the European Union’s response to it, only magnifies the human costs of this unremitting class war. All talk of a North-South clash is founded on a gigantic lie, that is based on many small truths, conveniently hiding from Europeans’ gaze the class war that diminishes their life prospects.
The crisis of financialisation in 2008 intensified Europe’s class war massively, holding a majority of Northern and Southern Europeans behind and leaving Europe, including its capitalist class, much weakened in relation to the rest of the world – the United States and China in particular. Twelve years on, Covid-19 gives this crisis a new, violent spin. The weak are weakened much, much more while Europe as a whole falls further and further behind the United States and China.
While the EU’s leadership and bureaucracy have been quite active in the past three months, producing one impressive-sounding policy announcement after the next, the sum of their actions boost the class war that enfeebled Europe over the past decade and weakened a majority of Europeans everywhere.
The context: Europe’s place in the Global Class War
To understand the nature of Europe’s class war, we need first to re-assess the global class war underpinning Globalisation. In the era of global capital flows and financialisation, nation-state-based analyses of economics, finance and politics are bound to mislead. Indeed, if we have learned anything in recent decades, it is that it is pointless to focus on any single country’s economy.
Once upon a time, when money moved between countries mostly to finance trade, and much of domestic consumption was satiated by domestic producers, it was possible to assess the strengths and malignancies of a national economy. Not anymore. Today, the malignancies of China and Germany are viciously intertwined with the malignancies of countries like the United States and Greece.
The unshackling of finance in the early 1980s, following the end of the capital controls left over from the Bretton Woods system, enabled gargantuan trade imbalances to be funded by rivers of money created privately via financial engineering. American hegemony grew as the United States shifted from a trade surplus to a massive trade deficit because global demand is maintained by American imports which, in turn, are financed by a flood of foreigners’ profits into Wall Street – a strange recycling process that is managed by the world’s de facto central bank, the Federal Reserve. Maintenance of this majestic, albeit utterly imbalanced, system necessitates the constant intensification of class war both in the deficit and in the surplus countries.
Deficit countries are all the same, at least in one important sense: They are condemned to generate debt bubbles and for their working classes helplessly to watch as industrial areas morph into rustbelts, whether they are powerful countries like the United States or weaklings like Greece. Once the bubbles inevitably burst, workers from the Midwest to the Peloponnese are, thus, engulfed by debt bondage and free-falling living standards.
Surplus countries differ a great deal from one another, the commonality of the fierce class war against their working classes notwithstanding. Take, for example, China and Germany. Both feature large trade surpluses in relation to the United States and the rest of Europe. And both repress their working class’ income and wealth. The important difference, however, between China and Germany is that, while China maintains huge levels of investment through a domestic credit bubble, Germany’s corporations invest much less and rely on the credit bubbles building up in the rest of the eurozone – credit bubbles that benefit massively the local oligarchies in Greece etc.
The true nature of the euro crisis thus becomes obvious: It was never a clash between the Germans and the Greeks, whom I use here as shorthand for the fabled North-South clash. Instead, what we always had was an intensification of class war within Germany and within Greece at the hands of an oligarchy-without-frontiers living off financial flows disproportionate to actual production or trade. For example, when the Greek state went bankrupt in 2010, the austerity imposed on most of the Greek population did wonders to restrict investment not only in Greece but also in Germany, thus indirectly repressing German wages at a time when the central banks’ money-printing was pushing share prices and German directors’ bonuses through the roof.
Adding to this picture the fact that Deutsche Bank was made whole by the Greek ‘bailout’, that Fraport and other German companies were given for a pittance 14 lucrative Greek airports and other public assets, that the Greek oligarchs were also bailed out by the EU and were enlisted in the fight against the Greek Spring of 2015, it is clear how the EU’s institutions worked tirelessly so that the euro crisis is not wasted – that it ended up benefitting German and Greek oligarchs at the expense of Greek and German workers and smallholders.
Bungled Exploitation: A very European failure
Class war is, arguably, more brutal in China and in the United States than in Europe. However, the lack of a European political union ensures that Europe’s class war is verging on the pointless, even from the capitalist class’s perspective. Proof that German capitalists squandered the wealth extracted from the working classes of the European Union is not hard to find. The surpluses the German private sector amassed from 1999 onwards were devalued by a massive 7% (compared to a 50% gain of US assets) courtesy of having no alternative but to lend theses trillions of euros to assorted foreigners whose subsequent distress led to large losses.
This is not only a German problem. It is a condition afflicting the other surplus EU countries as well. Handelsblatt revealed last week a notable reversal. Whereas in 2007 EU corporations earned around €100 billion more than their US counterparts, in 2019 the situation was reversed. Moreover, this is an accelerating trend. Only in 2019, corporate earnings rose 50% in the US more than in Europe while, projections suggest, that in 2020 the US corporates will lose 20% of their earnings compared to 33% in Europe.
The gist of Europe’s conundrum is that, while it is a surplus economy, its fragmentation ensures that the incomes losses of German and Greek workers do not even become sustainable profits for Europe’s capitalists. In short, behind the narrative of Northern Frugality hides the spectre of Bungled Exploitation.
The European Union’s economic policy agenda in response to Covid-19
Rumours that Covid-19 caused the EU to lift its game are grossly exaggerated. Good people who took heart from the news that, however reluctantly, the EU has embraced common debt in a bid to further the cause of paneuropean solidarity, will soon be deeply disappointed. Behind the heroic pronouncements and the triumphant propaganda lurks a sordid truth: The class war against Europe’s weaker people is escalating. And so is Europe’s descent into global irrelevance.
It all began with the quiet death of the Eurobond. Eurobonds, as advocated by DiEM25, would perform a simple task: They would automatically convert any new Italian, Spanish or Greek public debt (due to the impact of the pandemic on public revenues and expenses) into European debt (in the same way that US Treasury Bills absorb the costs of a recession in Missouri and Wisconsin). But, once the Eurobond was killed off by the Eurogroup in early April, it is now a given that the gigantic increase in national budget deficits will be followed by equally sizeable austerity in every country – a euphemism for the intensification of the class war that depletes the already atrophied incomes of the majority in each of our countries.
What about the large Recovery Fund under deliberation currently? Can it absorb austerity’s impact and thus shield Europe’s working classes from a further loss of income and prospects? Is perhaps the agreement for the European Commission to issue common debt to fund this Recovery Fund Europe’s Hamiltonian moment and an opportunity to bring about solidarity with the weak across the Continent? I am afraid the answers to these questions is a large, unequivocal ‘No!’
Yes, common debt instruments are a necessary condition for ameliorating the intensified class war. However, they are not a sufficient condition. Two are the conditions for common debt to play a potentially progressive role; i.e. one that favours the weaker people across an economic block:
First, that the common debt is open-ended, rather than fixed term. If debt is issued for a specific period of time, and needs to be repaid by a certain deadline to the full, it constitutes a loan from the surplus to the deficit regions and from the rich to the poor citizens; i.e. it is the opposite of… solidarity. Lest we forget, the EU’s Recovery Fund is exactly this: a fund with an expiry date to be funded by common debt that must, however, be fully repaid by a certain deadline.
Secondly, to play a progressive role, common debt must fund the weaker citizens and firms across the common economic area: in Germany as well as in Greece. Automatically. Without reliance on the kindness of local oligarchs. It must operate like an automated recycling mechanism that shifts surpluses to those in deficit within every town, region, state. In the United States, for example, without any involvement of governors and local bureaucrats, food stamps and social security payments support the weak in California and in Missouri while, at once, shifting resources from California to Missouri. [Which is, of course, why American class warriors are hellbent on cutting social security and curtailing food stamps.]
In sad contrast, the so-called European Recover Fund was announced complete with a precise sum of euros to be dispensed to each nation-state via its government. This fixed allocation to different member-states will turn one nation against the other, as the fixed sum to be given to Greece will be portrayed in Germany as a tax on Germany’s working class. Moreover, one can only be appalled by the idea of transferring monies to the Greek government, effectively entrusting the local oligarchy behind it with the task of distributing the monies to the people of Greece!
Conclusion: Europe’s class war and fragmentation will intensify in the post-pandemic era
The media adore a boxing match allegory. While the Dutch, Finnish, German and Austrian representatives attempt to water down the EU’s Recovery Fund, commentators will be making the most of the opportunity to present Europe as a ring in which, in the blue corner, the Frugal Protestants prepare to take on the Profligate Greco-Romans in the red corner. However, in exactly the same way that the spectre of trade wars between China and the United States is employed to hide the intense class wars within the United States and within China, so too in Europe the real bout is between a North-South alliance of oligarchs against everyone else.
There is, however, a difference that distinguishes Europe’s class war as particularly inane: Unlike China and the United States, whose institutions are capable of managing the class war so as not to weaken their corporations, Europe’s institutions are incapable of doing this. Thus, European capitalism wanes even though the class war against the weaker Europeans intensifies. In short: European oligarchs are not even good at serving their interests! Europe’s class war is intensifying but European capitalism falls behind day in day out. Bungled exploitation seems an apt term here.
Where Europe’s establishment seems to have improved is in its capacity to convince even some progressive Europeans (desperate for some good news) that recent policy announcements, like the EU’s Recovery Fund, are broadly in the right direction. They are the opposite. A good look at the Recovery Fund’s makeup, seen against the backdrop of huge new austerity, dispels any hope that the unremitting class war against Europe’s many is about to subside. Instead, what becomes obvious is that the EU is, yet again, investing in solidarity among oligarchies – North and South, East and West.
Solidarity amongst Europe’s oligarchs will never empower Europe’s majority. It will only intensify the omnipresent class war that short-changes almost all Europeans and pushes a majority of them into despair. This is why DiEM25, our transnational Democracy in Europe Movement, is more relevant than ever: Because the only force that can oppose the oligarchy’s class war tactics is a transnational movement that knows no frontiers and transcends the borders of Europe’s member-states.
The crisis of financialisation in 2008 intensified Europe’s class war massively, holding a majority of Northern and Southern Europeans behind and leaving Europe, including its capitalist class, much weakened in relation to the rest of the world – the United States and China in particular. Twelve years on, Covid-19 gives this crisis a new, violent spin. The weak are weakened much, much more while Europe as a whole falls further and further behind the United States and China.
While the EU’s leadership and bureaucracy have been quite active in the past three months, producing one impressive-sounding policy announcement after the next, the sum of their actions boost the class war that enfeebled Europe over the past decade and weakened a majority of Europeans everywhere.
The context: Europe’s place in the Global Class War
To understand the nature of Europe’s class war, we need first to re-assess the global class war underpinning Globalisation. In the era of global capital flows and financialisation, nation-state-based analyses of economics, finance and politics are bound to mislead. Indeed, if we have learned anything in recent decades, it is that it is pointless to focus on any single country’s economy.
Once upon a time, when money moved between countries mostly to finance trade, and much of domestic consumption was satiated by domestic producers, it was possible to assess the strengths and malignancies of a national economy. Not anymore. Today, the malignancies of China and Germany are viciously intertwined with the malignancies of countries like the United States and Greece.
The unshackling of finance in the early 1980s, following the end of the capital controls left over from the Bretton Woods system, enabled gargantuan trade imbalances to be funded by rivers of money created privately via financial engineering. American hegemony grew as the United States shifted from a trade surplus to a massive trade deficit because global demand is maintained by American imports which, in turn, are financed by a flood of foreigners’ profits into Wall Street – a strange recycling process that is managed by the world’s de facto central bank, the Federal Reserve. Maintenance of this majestic, albeit utterly imbalanced, system necessitates the constant intensification of class war both in the deficit and in the surplus countries.
Deficit countries are all the same, at least in one important sense: They are condemned to generate debt bubbles and for their working classes helplessly to watch as industrial areas morph into rustbelts, whether they are powerful countries like the United States or weaklings like Greece. Once the bubbles inevitably burst, workers from the Midwest to the Peloponnese are, thus, engulfed by debt bondage and free-falling living standards.
Surplus countries differ a great deal from one another, the commonality of the fierce class war against their working classes notwithstanding. Take, for example, China and Germany. Both feature large trade surpluses in relation to the United States and the rest of Europe. And both repress their working class’ income and wealth. The important difference, however, between China and Germany is that, while China maintains huge levels of investment through a domestic credit bubble, Germany’s corporations invest much less and rely on the credit bubbles building up in the rest of the eurozone – credit bubbles that benefit massively the local oligarchies in Greece etc.
The true nature of the euro crisis thus becomes obvious: It was never a clash between the Germans and the Greeks, whom I use here as shorthand for the fabled North-South clash. Instead, what we always had was an intensification of class war within Germany and within Greece at the hands of an oligarchy-without-frontiers living off financial flows disproportionate to actual production or trade. For example, when the Greek state went bankrupt in 2010, the austerity imposed on most of the Greek population did wonders to restrict investment not only in Greece but also in Germany, thus indirectly repressing German wages at a time when the central banks’ money-printing was pushing share prices and German directors’ bonuses through the roof.
Adding to this picture the fact that Deutsche Bank was made whole by the Greek ‘bailout’, that Fraport and other German companies were given for a pittance 14 lucrative Greek airports and other public assets, that the Greek oligarchs were also bailed out by the EU and were enlisted in the fight against the Greek Spring of 2015, it is clear how the EU’s institutions worked tirelessly so that the euro crisis is not wasted – that it ended up benefitting German and Greek oligarchs at the expense of Greek and German workers and smallholders.
Bungled Exploitation: A very European failure
Class war is, arguably, more brutal in China and in the United States than in Europe. However, the lack of a European political union ensures that Europe’s class war is verging on the pointless, even from the capitalist class’s perspective. Proof that German capitalists squandered the wealth extracted from the working classes of the European Union is not hard to find. The surpluses the German private sector amassed from 1999 onwards were devalued by a massive 7% (compared to a 50% gain of US assets) courtesy of having no alternative but to lend theses trillions of euros to assorted foreigners whose subsequent distress led to large losses.
This is not only a German problem. It is a condition afflicting the other surplus EU countries as well. Handelsblatt revealed last week a notable reversal. Whereas in 2007 EU corporations earned around €100 billion more than their US counterparts, in 2019 the situation was reversed. Moreover, this is an accelerating trend. Only in 2019, corporate earnings rose 50% in the US more than in Europe while, projections suggest, that in 2020 the US corporates will lose 20% of their earnings compared to 33% in Europe.
The gist of Europe’s conundrum is that, while it is a surplus economy, its fragmentation ensures that the incomes losses of German and Greek workers do not even become sustainable profits for Europe’s capitalists. In short, behind the narrative of Northern Frugality hides the spectre of Bungled Exploitation.
The European Union’s economic policy agenda in response to Covid-19
Rumours that Covid-19 caused the EU to lift its game are grossly exaggerated. Good people who took heart from the news that, however reluctantly, the EU has embraced common debt in a bid to further the cause of paneuropean solidarity, will soon be deeply disappointed. Behind the heroic pronouncements and the triumphant propaganda lurks a sordid truth: The class war against Europe’s weaker people is escalating. And so is Europe’s descent into global irrelevance.
It all began with the quiet death of the Eurobond. Eurobonds, as advocated by DiEM25, would perform a simple task: They would automatically convert any new Italian, Spanish or Greek public debt (due to the impact of the pandemic on public revenues and expenses) into European debt (in the same way that US Treasury Bills absorb the costs of a recession in Missouri and Wisconsin). But, once the Eurobond was killed off by the Eurogroup in early April, it is now a given that the gigantic increase in national budget deficits will be followed by equally sizeable austerity in every country – a euphemism for the intensification of the class war that depletes the already atrophied incomes of the majority in each of our countries.
What about the large Recovery Fund under deliberation currently? Can it absorb austerity’s impact and thus shield Europe’s working classes from a further loss of income and prospects? Is perhaps the agreement for the European Commission to issue common debt to fund this Recovery Fund Europe’s Hamiltonian moment and an opportunity to bring about solidarity with the weak across the Continent? I am afraid the answers to these questions is a large, unequivocal ‘No!’
Yes, common debt instruments are a necessary condition for ameliorating the intensified class war. However, they are not a sufficient condition. Two are the conditions for common debt to play a potentially progressive role; i.e. one that favours the weaker people across an economic block:
First, that the common debt is open-ended, rather than fixed term. If debt is issued for a specific period of time, and needs to be repaid by a certain deadline to the full, it constitutes a loan from the surplus to the deficit regions and from the rich to the poor citizens; i.e. it is the opposite of… solidarity. Lest we forget, the EU’s Recovery Fund is exactly this: a fund with an expiry date to be funded by common debt that must, however, be fully repaid by a certain deadline.
Secondly, to play a progressive role, common debt must fund the weaker citizens and firms across the common economic area: in Germany as well as in Greece. Automatically. Without reliance on the kindness of local oligarchs. It must operate like an automated recycling mechanism that shifts surpluses to those in deficit within every town, region, state. In the United States, for example, without any involvement of governors and local bureaucrats, food stamps and social security payments support the weak in California and in Missouri while, at once, shifting resources from California to Missouri. [Which is, of course, why American class warriors are hellbent on cutting social security and curtailing food stamps.]
In sad contrast, the so-called European Recover Fund was announced complete with a precise sum of euros to be dispensed to each nation-state via its government. This fixed allocation to different member-states will turn one nation against the other, as the fixed sum to be given to Greece will be portrayed in Germany as a tax on Germany’s working class. Moreover, one can only be appalled by the idea of transferring monies to the Greek government, effectively entrusting the local oligarchy behind it with the task of distributing the monies to the people of Greece!
Conclusion: Europe’s class war and fragmentation will intensify in the post-pandemic era
The media adore a boxing match allegory. While the Dutch, Finnish, German and Austrian representatives attempt to water down the EU’s Recovery Fund, commentators will be making the most of the opportunity to present Europe as a ring in which, in the blue corner, the Frugal Protestants prepare to take on the Profligate Greco-Romans in the red corner. However, in exactly the same way that the spectre of trade wars between China and the United States is employed to hide the intense class wars within the United States and within China, so too in Europe the real bout is between a North-South alliance of oligarchs against everyone else.
There is, however, a difference that distinguishes Europe’s class war as particularly inane: Unlike China and the United States, whose institutions are capable of managing the class war so as not to weaken their corporations, Europe’s institutions are incapable of doing this. Thus, European capitalism wanes even though the class war against the weaker Europeans intensifies. In short: European oligarchs are not even good at serving their interests! Europe’s class war is intensifying but European capitalism falls behind day in day out. Bungled exploitation seems an apt term here.
Where Europe’s establishment seems to have improved is in its capacity to convince even some progressive Europeans (desperate for some good news) that recent policy announcements, like the EU’s Recovery Fund, are broadly in the right direction. They are the opposite. A good look at the Recovery Fund’s makeup, seen against the backdrop of huge new austerity, dispels any hope that the unremitting class war against Europe’s many is about to subside. Instead, what becomes obvious is that the EU is, yet again, investing in solidarity among oligarchies – North and South, East and West.
Solidarity amongst Europe’s oligarchs will never empower Europe’s majority. It will only intensify the omnipresent class war that short-changes almost all Europeans and pushes a majority of them into despair. This is why DiEM25, our transnational Democracy in Europe Movement, is more relevant than ever: Because the only force that can oppose the oligarchy’s class war tactics is a transnational movement that knows no frontiers and transcends the borders of Europe’s member-states.
Η εβδομάδα που γέννησε το ΟΧΙ, Μέρος Α’: Παρασκευή 26η με Τρίτη 30η Ιουνίου 2015
Νωρίς το πρωί της Παρασκευή 26 Ιουνίου, ο Αλέξης μας μάζεψε όλους στον τελευταίο όροφο του ξενοδοχείου μας, με πανοραμική θέα στο κέντρο των Βρυξελλών. Παρόντες εκτός από τον Αλέξη κι εμένα ήταν οι Δραγασάκης, Σαγιάς, Ευκλείδης, Παππάς, Σταθάκης, Χουλιαράκης και ίσως ένας ή δύο βοηθοί. Ελήφθησαν μεγαλύτερες προφυλάξεις απ’ ό,τι συνήθως για να αποτραπούν υποκλοπές πριν μας εξηγήσει ο Αλέξης τι θα συνέβαινε στη συνέχεια.
Καθώς είχε αποκλειστεί κάθε περιθώριο για τη σύναψη συμφωνίας, μας είπε ο πρωθυπουργός, όλοι εκτός από εμένα και τον Ευκλείδη (που έπρεπε να παραστούμε στο Eurogroup της επομένης μέρας) και τον Χουλιαράκη (ο οποίος μπορεί να χρειαζόταν να μείνει για κάποιο έκτακτο Brussels Group ή Eurogroup Working Group), θα επέστρεφαν στην Αθήνα με το πρωθυπουργικό αεροπλάνο. Σκοπός του Αλέξη ήταν να συγκαλέσει το Υπουργικό Συμβούλιο το βράδυ της ίδιας μέρας, όπου θα πρότεινε να τεθεί το τελεσίγραφο των θεσμών σε δημοψήφισμα, το οποίο θα διεξαγόταν σε λίγο περισσότερο από μία εβδομάδα, την Κυριακή 5 Ιουλίου. Προφανώς, θα καλούσαμε τον ελληνικό λαό να ψηφίσει ΟΧΙ, μας διαβεβαίωσε, κλείνοντας τη σύντομη ανακοίνωσή του λέγοντας:
Θέλω να το κάνω σε όλους ξεκάθαρο πως απαιτώ να μη διαρρεύσει τίποτα από εδώ μέσα. Είναι κρίσιμο να μη μαθευτεί πριν ανακοινώ- σουμε επίσημα το δημοψήφισμα στην Αθήνα μετά το Υπουργικό Συμβούλιο απόψε το βράδυ. Μην πείτε τίποτα σε κανέναν, ούτε σε δημοσιογράφους, ούτε στις συζύγους σας στο τηλέφωνο και, κυρίως, όχι στους τροϊκανούς. Εντάξει;
Συζήτηση δεν έγινε. Όλοι αντιλαμβανόμασταν το μέγεθος αυτού που είχε αποφασιστεί. Έκανα μόνο μία ερώτηση: «Σύντροφοι, έτσι για να ξέρω, το δημοψήφισμα το κάνουμε για να το κερδίσουμε ή για να το χάσουμε;». Κανείς δε μου απάντησε, ούτε ο Αλέξης. Η μοναδική απάντηση που έλαβα, και πιστεύω πως ήταν ειλικρινής, ήταν του Δραγασάκη. «Είναι η έξοδος κινδύνου μας», μου είπε καθώς το δωμάτιο άδειαζε.
Όπως ο Δραγασάκης, ήμουν κι εγώ πεπεισμένος πως θα χάναμε το δημοψήφισμα. Τον Ιανουάριο το συνολικό ποσοστό ψήφων που έλαβε η κυβέρνησή μας (Σύριζα και ΑΝΕΛ μαζί) ήταν 41%, σε αντίθεση με το μνημονιακό μπλοκ (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-Ποτάμι), που έλαβε το 38,5%. Αν το δημοψήφισμα γινόταν την ίδια μέρα, ναι, πίστευα ότι θα το κερδίζαμε. Όμως είχαμε να διανύσουμε μια ολόκληρη εβδομάδα κλειστών τραπεζών και τοξικής προπαγάνδας από τα «μέσα» της τρόικας εσωτερικού. Η διαφορά μου με τον Δραγασάκη δεν ήταν εκεί. Εκτιμούσαμε κι οι δύο ότι το ΟΧΙ θα χάσει. Η διαφορά μας ήταν ότι, ενώ εγώ ήλπιζα διακαώς να θριαμβεύσει το ΟΧΙ, εκείνος έβλεπε το ΝΑΙ ως την έξοδο κινδύνου του, ως τη νομιμοποίηση της προσυπογραφής του τροϊκανικού τελεσι- γράφου – του 3ου μνημονίου.
Καθώς αποχωρούσαν όλοι, πλησίασα τον Χουλιαράκη για να προβώ σε μια σαφή προειδοποίηση: «Άκουσες τι είπε ο πρωθυπουργός. Ξέρω πως θα δυσκολευτείς να κρατηθείς μακριά από τους φίλους σου, τον Βίζερ και τους άλλους. Αν μάθω όμως πως μίλησες με τον Βίζερ ή τον Κοστέλλο, θα έχεις να κάνεις μαζί μου προσωπικά. Καταλαβαινόμαστε;» Ο Χουλιαράκης έδειξε απαθής εν τη συμφωνία του.
Επέστρεψα στο δωμάτιό μου, έβγαλα από την τσέπη μου την επιστολή παραίτησης που σκόπευα να υποβάλω στον Αλέξη εκείνη την ίδια μέρα, την έσκισα και πέταξα τα κομματάκια στον κάδο. Ήταν κάτι σαν τελετουργία πριν από τον πόλεμο. Μας περίμενε η μάχη του δημοψηφίσματος. Αν χρειαζόταν, σκέφτηκα, θα έγραφα άλλη, ακόμα πιο επικαιροποιημένη επιστολή παραίτησης σε μία εβδομάδα – σε περίπτωση που κέρδιζε το ΝΑΙ. Πού να ήξερα;
Αμέσως καταπιάστηκα με την ομιλία που θα εκφωνούσα στο Eurogroup της επομένης καθώς και με τη σύνταξη επίσημης επιστολής προς το Eurogroup με την οποία ζητούσαμε την παράταση κατά έναν μήνα της δανειακής μας συμφωνίας, παράταση η οποία θα επέτρεπε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος χωρίς κλυδωνισμούς – ένα αίτημα που δεν είχα καμία αυταπάτη ότι θα απορριφθεί.
Αρκετές ώρες αργότερα κοίταξα έξω το παράθυρο και συνειδητοποίησα πως είχε πέσει η νύχτα. Αποφάσισα να βγω για να πάρω λίγο αέρα και να φάω κάτι. Στο λόμπι του ξενοδοχείου πέτυχα τον Γκλεν Κιμ και εξεπλάγην που ήταν ακόμη στις Βρυξέλλες. Πάντα χαιρόμουν όταν τον έβλεπα, κι έτσι τον κάλεσα να έρθει μαζί μου σε κάποιο κοντινό εστιατόριο. Τον είδα μαγκωμένο.
«Πρέπει να πάω σε μια συνάντηση», μου είπε.
«Αλήθεια;» τον ρώτησα. «Με ποιους;»
«Τον Χουλιαράκη, τον Βίζερ και τον Κοστέλλο», ήταν η αποστομωτική απάντησή του.
«Τι θράσος!» σκέφτηκα. Δεδομένης της απειλής μου εκείνο το πρωί σε περίπτωση συνεύρεσής του με τους αρχιτροϊκανούς, η άνεση με την οποία ο Χουλιαράκης κανόνιζε κάτω από τη μύτη μου συνάντηση με τον Βίζερ και τον Κοστέλλο, προσκαλώντας μάλιστα και τον «δικό μου» Γκλεν, ήταν άνω ποταμών. Καθώς ο Αλέξης είχε δώσει, ενώπιον όλων μας, ρητή εντολή να μη βγάλουμε κιχ, να μη μιλήσουμε καν τηλεφωνικώς με τους εκπροσώπους των δανειστών, θεώρησα καθήκον μου να τον κρατήσω ενήμερο για την «ωραία ατμόσφαιρα» που ετοίμαζε στις Βρυξέλλες ο Έλλην εκλεκτός της τρόικας. Πριν το κάνω, πήρα τον ίδιο τον Χουλιαράκη ώστε να του έχω δώσει την ευκαιρία την οποία δικαιούνταν για να εξηγηθεί.
Τον ρώτησα ψύχραιμα με τι είχε να κάνει η συνάντηση για την οποία μου μίλησε ο Γκλεν και αν δεν είχα γίνει αρκετά σαφής το πρωί. Μου απάντησε ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό και ότι συναντιόντουσαν απλώς «για να ανταλλάξουν ιδέες». Χωρίς άλλη λέξη, έκλεισα το τηλέφωνο και τηλεφώνησα στον Αλέξη. Μου απάντησε η γραμματέας του, πληροφορώντας με ότι ετοιμαζόταν να μπει στο υπουργικό συμβούλιο. «Πρέπει οπωσδήποτε να του μιλήσω», επέμεινα. Όταν ήρθε ο Αλέξης στο ακουστικό, του είπα τι είχε συμβεί, ως όφειλα, δεδομένης της εντολής του για σιγή ασυρμάτου έως ότου ανακοινωθεί επισήμως το δημοψή- φισμα.
Για πρώτη φορά ο Αλέξης ύψωσε τον τόνο της φωνής του σε μένα, λέγοντάς μου ότι είχε βαρεθεί την εχθρότητά μου απέναντι στον Χουλιαράκη και καταλήγοντας με απειλή: «Αν συνεχίσεις, θα αναγκαστώ να σου κλείσω το τηλέφωνο». Εξοργισμένος του απάντησα: «Κάν’ το. Κλείσε μου το τηλέφωνο, Αλέξη!» Το έκλεισε. Δύο λεπτά αργότερα με κάλεσε πάλι για να ζητήσει συγγνώμη, αποδίδοντας το ξέσπασμά του στο στρες. «Όσο για τον Χουλιαράκη, δεν έχει σημασία πια», πρόσθεσε. «Σε λίγο ανακοινώνω το δημοψήφισμα».
Κατά τη διάρκεια του μοναχικού μου δείπνου τα ξανασκέφτηκα όλα. Δεν υπήρχε πιθανότητα ο Χουλιαράκης να συναντά την τρόικα στις Βρυξέλλες εκείνο το βράδυ χωρίς την έγκριση του Αλέξη. Όσο κι αν επιθυμούσα διακαώς να ξεφύγω από αυτό τoν βούρκο, είχα να εκπληρώσω ακόμη δύο καθήκοντα: πρώτον, να ολοκληρώσω το Eurogroup της επόμενης μέρας και, δεύτερον, να επιστρέψω στην Αθήνα για να συνεισφέρω όσο μπορούσα στην καμπάνια για το ΟΧΙ, ώστε να έχει την καλύτερη δυνατή κατάληξη το δημοψήφισμα. Όποιο κι αν ήταν το κίνητρο που έφερε το δημοψήφισμα, σκέφτηκα, δεν έπαυε να είναι μια κορυφαία στιγμή, μια ένδοξη κατάκτηση των Ελλήνων: Για πρώτη φορά ο ελληνικός λαός θα είχε την ευκαιρία να εκφράσει τη βούλησή του, αντιμέτωπος μ’ ένα τοξικό μνημόνιο. Δεν ήταν η ώρα για εσωστρέφεια ή τσακωμούς.
Το πρωί του Σαββάτου 27 Ιουνίου, λίγο πριν από το Eurogroup, ο Ευκλείδης κι εγώ συναντηθήκαμε με τους Ντάισελμπλουμ, Βίζερ και Σαπέν. Αναστατωμένοι από την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, με πίεζαν να το ανακαλέσουμε. Εξήγησα το σκεπτικό της απόφασής μας: Αισθανόμασταν πως δεν είχαμε λάβει εντολή από τον ελληνικό λαό ούτε για να συγκρουστούμε με τους Ευρωπαίους εταίρους μας ούτε για να υπογράψουμε συμφωνία που φαινόταν παράλογη όχι μόνο σε εμάς αλλά ακόμα και στον Γερμανό υπουργό Οικονομικών, σε άλλους πέντε υπουργούς Οικονομικών και σε όλο σχεδόν το προσωπικό του ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον. Ο Γερούν τότε τόλμησε να με επιπλήξει για την παρότρυνσή μας προς τους ψηφοφόρους:
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Θα τους παροτρύνετε να ψηφίσουν ΟΧΙ!
Γ.Β.: Κυρίαρχο είναι το εκλογικό σώμα. Δεν είναι ούτε η κυβέρνηση ούτε ο υπουργός. Οι εντολές μας προέρχονται από το εκλογικό σώμα.
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Τα πολιτικά κόμματα κάνουν προεκλογικές εκ- στρατείες…
Γ.Β.: Φυσικά. Και δεν είναι αυτό το θέμα της συζήτησης. Το τι εκστρατεία θα κάνουμε είναι δική μας δουλειά. Αυτό που χρειάζεται να ξέρεις…
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Δείχνει όμως τις προθέσεις σας!
Γ.Β.: Η άποψή σου για τις προθέσεις που έχουμε ως πολιτικοί, Γερούν, δεν έχει καμία σημασία. Όπως και οι απόψεις μου για τις δικές σου προθέσεις ως πολιτικού δεν έχουν καμία σημασία. Είναι κάτι που αφορά εσένα και το εκλογικό σου σώμα.
Σε εκείνο το σημείο παρενέβη ο Σαπέν για να προβάλει κι εκείνος τη δική του ένσταση. Καλούσαμε, είπε, τους Έλληνες να ψηφίσουν εναντίον των αρνητικών όψεων της προτεινόμενης συμφωνίας, όπως π.χ. της λιτότητας, χωρίς να αναγνωρίσουμε τα πλεονεκτήματά της. Τον ρώτησα σε ποια πλεονεκτήματα αναφερόταν. «Τα μέτρα για το χρέος, την επενδυτική βοήθεια κτλ.», απάντησε ο Σαπέν. Ο Ευκλείδης του επισήμανε πως αυτά δεν τέθηκαν ποτέ στο τραπέζι, καθώς οι δανειστές μας είχαν αρνηθεί πεισματικά να τα θέσουν εκεί. Ο Γερούν παρενέβη ξανά:
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Ας δούμε τι είναι πολιτικά εφικτό. Χτίστε την εμπιστοσύνη, και τότε ακόμη και οι πιο αδιάλλακτοι υπουργοί θα είναι διατεθειμένοι, μετά το καλοκαίρι, να τα συζητήσουν αυτά. Αν νιώθουν περισσότερη εμπιστοσύνη πως το πρόγραμμα θα επανέλθει στον σωστό δρόμο.
Γ.Β.: Το δέχομαι αυτό. Το κατανοώ. Κατανοείτε όμως πως η εμπιστοσύνη είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης; Πως ο ελληνικός λαός δεν πιστεύει ότι το Eurogroup θα φανεί αντάξιο της εμπιστοσύνης του; Το Eurogroup δεν εμπιστεύεται τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά η εμπιστοσύνη έχει καταρρεύσει και από τις δύο πλευρές, Γερούν. Χρειάζεστε από εμάς κάτι δεσμευτικό στο τραπέζι; Το ίδιο κι εμείς από εσάς!
Η συζήτηση δεν έβγαζε πουθενά, έτσι πρότεινα να το αφήσουμε για την ώρα και να συνεχίσουμε τις συζητήσεις μας μέσα στο Eurogroup σε λίγα λεπτά, παρουσία όλων.
Το Eurogroup δεν υφίσταται!
Η σύνοδος του Eurogroup του Σαββάτου 27 Ιουνίου 2015 δε θα καταγραφεί ως μια λαμπρή στιγμή στην ιστορία της Ευρώπης. Το αίτημά μας να δοθεί ένα μικρό περιθώριο μερικών εβδομάδων στον ελληνικό λαό, ώστε να μπορέσει υπό συνθήκες ηρεμίας να αποφασίσει αν θα αποδεχόταν ή όχι το τελεσίγραφο των θεσμών, απορρίφθηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Καθώς η παράταση της δανειακής σύμβασης που είχε εξασφαλιστεί στις 20 Φεβρουαρίου έληγε την 30ή Ιουνίου, η απόρριψη του αιτήματός μας σήμαινε ότι η ΕΚΤ θα έκλεινε τη στρόφιγγα της έκτακτης ρευστότητας (ELA) προς τις ελληνικές τράπεζες. Με απλά λόγια, οι ελληνικές τράπεζες δε θα άνοιγαν τη Δευτέρα.
Το βασικό όμως, και πιο ενδιαφέρον, φαινόμενο σε εκείνη τη συνεδρίαση του Eurogroup ήταν η άνεση με την οποία όλοι τους συναίνεσαν στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία είναι μια πολύ κακή ιδέα. Η ιδέα και μόνον πως μια κυβέρνηση θα συμβουλευόταν τον λαό της, για μια προβληματική πρόταση-τελεσίγραφο που της ετίθετο από την τρόικα, αντιμετωπίστηκε με έλλειψη κατανόησης, περιφρόνηση, εν τέλει με προσβλητική έλλειψη σεβασμού απέναντι στην ίδια την έννοια της δημο- κρατίας.
«Πώς μπορούσαμε να περιμένουμε να καταλάβουν οι απλοί άνθρωποι τόσο πολύπλοκα θέματα;» ρωτήθηκα από πολλούς υπουργούς, συμπεριλαμβανομένου του Ιταλού Πιερ Κάρλο Παντοάν. Τους απάντησα με τρόπο που, αν ήμουν στη θέση τους, θα με είχε κάνει να ντραπώ:
«Πιστεύουμε ακράδαντα στην ικανότητα του λαού, των ψηφοφόρων, να είναι ενεργοί πολίτες. Να αναλύουν τις καταστάσεις και να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας τους. Ακούγεται περίεργο το να αφήνουμε το μέλλον στα χέρια των πολλών, στη βάση της αρχής ένα άτομο-μία ψήφος. Αυτή όμως είναι η ουσία της δημοκρατίας, την οποία δεν έχουμε, απ’ όσο γνωρίζω, ακόμα καταργήσει στην Ευρώπη».
Το γεγονός ότι έπρεπε να πω αυτά τα λόγια, πόσο μάλιστα το έτερον γεγονός ότι δεν πείστηκαν από αυτά, σηματοδοτούσε μια μαύρη μέρα για την ευρωπαϊκή δημοκρατία και τα θεσμικά της όργανα. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο πρόεδρος του Eurogroup αμέσως μετά έσπασε την κοινοτική παράδοση για να κάνει δύο απίστευτες ανακοινώσεις. Η πρώτη ήταν πως θα εξέδιδε «κοινό» ανακοινωθέν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής πλευράς, παραβιάζοντας την εθιμοτυπική αρχή του Eurogroup και της ΕΕ γενικότερα περί ομοφωνίας. Η δεύτερη ήταν η ανακοίνωση ότι το Eurogroup θα επανασυνεδρίαζε μερικές ώρες αρ- γότερα για να συζητηθούν «τα επόμενα βήματα» χωρίς την παρουσία της ελληνικής αντιπροσωπείας.
Σε εκείνο το σημείο ζήτησα τον λόγο για να θυμίσω στον Γερούν ότι δεν ήταν στη διακριτική του ευχέρεια ούτε το ένα ούτε το άλλο. Εκείνος μου απάντησε κοφτά ότι ήταν. Τότε, απευθυνόμενος στη γραμ- ματεία του Eurogroup, που ήταν βέβαια η γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζήτησα νομική γνωμοδότηση για το ποιο από τα δύο ίσχυε: Ήταν στη διακριτική ευχέρεια του Ντάισελμπλουμ να εκδώσει κοινό ανακοινωθέν το οποίο είχα καταψηφίσει ή όχι; Μπορούσε να αποκλείσει αντιπροσωπεία κράτους-μέλους της ευρωζώνης με το έτσι θέλω ή όχι; Η συγκεκριμένη φρασεολογία του ερωτήματός μου προς το νομικό τμήμα της γραμματείας είχε ως εξής: «Έχει τη δυνατότητα ο πρόεδρος του Eurogroup να εκδίδει κοινά ανακοινωθέντα όταν δεν υπάρχει ομο- φωνία και, επίσης, να αποκλείει κατά βούληση υπουργούς Οικονομικών από συνεδριάσεις του Eurogroup;»
Ακολούθησε μια μικρή διακοπή ενώ άνθρωποι της γραμματείας, κάθιδροι και αναστατωμένοι, ήταν στα τηλέφωνα και άλλοι συμβουλεύονταν πολυσέλιδους τόμους. Μετά από λίγο ο Γερούν μας ανακά- λεσε στην τάξη και εκπρόσωπος της γραμματείας μου απηύθυνε τον λόγο.
«Κύριε Υπουργέ, το Eurogroup δεν υφίσταται νομικά, καθώς δεν αποτελεί μέρος των Συνθηκών της ΕΕ. Είναι μια άτυπη ομάδα των υπουργών Οικονομικών των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Κα- θώς είναι άτυπο όργανο, εξ ορισμού, δεν υπάρχουν γραπτοί κανό- νες που να καθορίζουν τη λειτουργία του. Ως εκ τούτου, ο πρόεδρός του δε δεσμεύεται νομικά».
Φεύγοντας από την αίθουσα του Eurogroup, καθώς περίμενα το ασανσέρ, πέτυχα έναν ανήσυχο αλλά αναπάντεχα φιλικό Μάριο Ντράγκι. «Τι στο καλό κάνει ο Γερούν;» με ρώτησε. «Καταστρέφει την Ευρώ-πη, Μάριο. Καταστρέφει την Ευρώπη», του απάντησα. Έγνεψε καταφατικά, φανερά προβληματισμένος. Κατεβήκαμε με το ασανσέρ και χωρίσαμε χωρίς να πούμε τίποτα άλλο.
Το ίδιο βράδυ, Σάββατο 27 Ιουνίου, μετά την άρον άρον επιστροφή από τις Βρυξέλλες, συγκλήθηκε το πολεμικό συμβούλιο στο Μαξίμου. Τη Δευτέρα το πρωί οι τράπεζες θα ξέμεναν από ρευστό και θα ξεκινούσε η βασανιστική προδημοψηφισματική εβδομάδα. Τα κανάλια της τρόικας εσωτερικού θα έδιναν ρεσιτάλ μαύρης προπαγάνδας δαιμονοποιώντας την αντίσταση στην τρόικα εξωτερικού και παρουσιάζοντας το ΝΑΙ στο πιο αντιευρωπαϊκό τελεσίγραφο ως την επιλογή «μένουμε Ευρώπη». Όμως το μέγα ερώτημα της στιγμής ήταν αν εμείς, το πολεμικό συμβούλιο, θα χρησιμοποιούσαμε το δημοψήφισμα για να επανενεργοποιήσουμε το σχέδιο απόδρασης από τη χρεοδουλοπαροικία ή το νεότερο σχέδιο του «στρίβειν διά του δημοψηφίσματος».
Σε όλα τα προηγούμενα πολεμικά συμβούλια, ακόμα και σε εκείνα όπου μειοψηφούσα οικτρά, το αρχικό σχέδιο μάχης που είχα καταθέσει στον Αλέξη πριν από τις εκλογές, σε περίπτωση που μας έκλειναν τις τράπεζες, δεν είχε αμφισβητηθεί από κανέναν. Μόνο ο Σταθάκης το απέρριπτε λέγοντας από την πρώτη μέρα, και προς τιμήν του, ότι εκείνος θα αποδεχόταν ό,τι μας έδινε η τρόικα την ύστατη στιγμή. Ακόμα και ο Δραγασάκης, όταν τους ρώταγα αν σε αντίποινα του κλεισίματος των τραπεζών από την τρόικα θα κουρεύαμε τα ομόλογα SMP της ΕΚΤ, αν θα ενεργοποιούσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών, αν θα προχωρούσαμε σε ρήξη όπως λέγαμε εξαρχής, απαντούσε επαναλαμβάνο- ντας το γνωστό πλέον: «Ναι, θα το κάνουμε αλλά έως τότε βαδίζουμε με το καλό σενάριο». Για να σας δούμε τώρα, σύντροφοι, σκεφτόμουν εκείνο το βράδυ της 27ης Ιουνίου, τώρα που το «καλό σενάριο» τετέλεσται.
Με την έναρξη της συνεδρίασης, λίγα λεπτά αφότου μπήκαμε στην αίθουσα με τον Ευκλείδη, τους υπενθύμισα τη συμφωνία που είχαν «ορκιστεί» επανειλημμένα να τηρήσουν: αν η τρόικα και η ΕΚΤ έκλειναν τη στρόφιγγα του ELA, ώστε να κλείσουν τις τράπεζες για να μας σύρουν σε ένα τετράμηνο, χρηματοοικονομικά ανυπόστατο μνημόνιο, με καταστροφικά επίπεδα νέας λιτότητας, αντικοινωνικά μέτρα που επιδίωκαν την περαιτέρω εξαθλίωση των φτωχότερων και την εξασφαλισμένη επιδείνωση της χρεοκοπίας του κράτους, των τραπεζών, των οικογενειών και των επιχειρήσεων, θα αντιδρούσαμε με τα προσυμφωνημένα μεταξύ μας τριπλά αντίποινα: θα κουρεύαμε τα ομόλογα SMP που βρίσκονταν στην κατοχή της ΕΚΤ, θα ενεργοποιούσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών σε ευρώ και θα ανακοινώναμε την πρόθεσή μας να νομοθετήσουμε [σημ.: που δεν είναι το ίδιο πράγμα με την άμεση νομοθέτηση] την επιστροφή του ελέγχου της Τράπεζας της Ελλάδος στη Βουλή των Ελλήνων.
Στο κλείσιμο της τοποθέτησής μου είπα ότι η στιγμή της αλήθειας είχε φτάσει. Ότι η τρόικα, εξαρχής, σκόπευε να μας οδηγήσει σε εκείνο το σημείο ώστε να διαπιστώσει η κ. Μέρκελ πόσα απίδια πιάνει ο σάκος μας.
«Από τον Μάρτιο, δυστυχώς, στέλνονται σήματα στη Μέρκελ και στον Ντράγκι από μέλη της ηγετικής μας ομάδας ότι, κόντρα στα λεγόμενα του Βαρουφάκη, δε θα προβαίναμε σε αντίποινα αν μας έκλειναν τις τράπεζες. Γι’ αυτό μας τις κλείνουν τώρα. Για τον Σόιμπλε είναι το πρώτο στάδιο προς το Grexit. Όμως για τη Μέρκελ και τον Ντράγκι είναι ένα τεστ για εμάς και, συγκεκριμένα, για τον πρωθυπουργό: Θα καταρρεύσουμε, παραδίδοντας τα όπλα; Ή θα προχωρήσουμε για όσο χρειάζεται και όσο πάει, με τη δική μας ρευστότητα και τα δικά μας αντίποινα; Μόνο στη δεύτερη περίπτωση η Μέρκελ και ο Ντράγκι θα σε πάρουν τηλέφωνο, Αλέξη, προτείνοντάς σου κάτι βατό, μια βάση βιώσιμης συμφωνίας. Οπότε θεωρώ ότι έχουμε ιερή υποχρέωση, τώρα, πριν από το δημοψήφισμα, να δείξουμε επί του πρακτέου τόσο στην τρόικα όσο και στον κόσμο μας ότι αντιδρούμε σύμφωνα με το σχέδιο και τις εξαγγελίες μας: Δε θέλαμε ρήξη, δεν την επιδιώκαμε τη ρήξη, αλλά δε φοβόμαστε τη ρήξη που η τρόικα τόσο ξεδιάντροπα δρομολόγησε. Προτείνω λοιπόν να αποφασίσουμε αυτήν ταύτην τη στιγμή την ενεργοποίηση των τριών αντιποίνων μας. Όχι αναγκαστικά όλων μαζί. Μπορούμε να ξεκινήσουμε με την ανακοίνωση ότι, αν έως τις 6 Ιουλίου [σημ.: τη Δευτέρα μετά το δημοψήφισμα] δεν έχει επανέλθει από την ΕΚΤ ο ELA, ώστε να ανοίξουν οι τράπεζες, η αποπληρωμή των ομολόγων SMP της ΕΚΤ θα αναβληθεί για το… 2048. Κατόπιν, την Τετάρτη, ανακοινώνουμε την ενεργοποίηση του παράλληλου συστήματος πληρωμών. Και ούτω καθεξής. Έτσι θα περάσουμε το μήνυμα πως δεν κάνουμε πίσω, αλλά παράλληλα πως θέλουμε να τους δώσουμε μια ευκαιρία να επιστρέψουν σύντομα με μια αξιοπρεπή πρόταση».
Ο Δραγασάκης παρενέβη με ασυνήθιστη γι’ αυτόν ταχύτητα και δυναμισμό, καταδεικνύοντας ότι προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή –όπως κι εγώ άλλωστε– από καιρό. Απέρριψε την τοποθέτησή μου ως «επι- κίνδυνο λεονταρισμό». «Θέτω βέτο, Πρόεδρε», είπε κοιτάζοντας τον Αλέξη. «Πρέπει να πάμε συναινετικά με τον Ντράγκι, να μην τον προ- καλούμε». Κανείς άλλος δε μίλησε. Όλοι κοίταζαν τον Αλέξη.
Ο Αλέξης πλησίασε το παράθυρο καπνίζοντας πούρο – μια σχετικά πρόσφατη συνήθεια. Μετά από μερικά λεπτά συλλογισμού, γύρισε προς το μέρος μου, έκανε μια παύση και μου είπε: «Θα πάμε με τον Δραγασάκη, Γιάνη». Οι υπόλοιποι, πλην του Ευκλείδη, ο οποίος ήταν πολύ καταβεβλημένος για να μιλήσει εμπεριστατωμένα, ένευσαν ότι συμφωνούσαν με τον πρωθυπουργό. Ένας αγώνας που ξεκίνησε με τέτοιον ενθουσιασμό, που πυροδότησε όνειρα απελευθέρωσης από την εγχώρια ολιγαρχία και το βαθύ κατεστημένο που καταρρακώνει την Ευρώπη, κατέληξε εκείνη τη μαύρη ώρα στο πρωθυπουργικό γραφείο μια ισχνή μειοψηφία δύο ατόμων. Την ίδια όμως ώρα, έξω από το Μαξίμου, η κοινωνία εγκυμονούσε την ακριβώς αντίθετη στάση. Είχα υποχρέωση, άλλη μία φορά, να περιμένω, να μην παραιτηθώ, ώστε να γεννηθεί εκείνο το μεγαλειώδες ΟΧΙ στις κάλπες της επόμενης Κυριακής χωρίς η κοινή γνώμη να αποπροσανατολιστεί με την παραίτηση του υπουργού Οικονομικών.
Έτσι, η συζήτηση προχώρησε στη διαχείριση του μεγαλύτερου εφιάλτη, εν καιρώ ειρήνης, για έναν υπουργό Οικονομικών: του επ’ αόριστον κλεισίματος των τραπεζών της χώρας. Ήταν επιτακτικό, υποστήριξα, να καταστήσουμε σαφές ποιος ήταν υπεύθυνος γι’ αυτή την καταστροφή. Από τη στιγμή της εκλογής μας η κυβέρνησή μας κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια, έφτασε στο σημείο να αποδεχτεί παραχωρήσεις που ήξερε πως ήταν αδύνατον να εφαρμοστούν, για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές. Αντιθέτως, οι Στουρνάρας και Ντράγκι είχαν κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να πυροδοτήσουν και να τροφοδοτήσουν ένα bank run, ως πρελούδιο του κλεισίματος των τραπεζών που έπαιζε το 2015 τον ρόλο των τανκς του 1967.
Δεν έπρεπε να τους κάνουμε τη χάρη, υποστήριξα, να τους αφήσου- με να μας παρουσιάσουν σαν την κυβέρνηση που επέλεξε να αρνηθεί στους πολίτες της την πρόσβαση στις καταθέσεις τους. Όπως τους είχα προϊδεάσει μήνες νωρίτερα, πρότεινα το εξής: Το πρωί της Δευτέρας να αφήσουμε τις τράπεζες να ανοίξουν κανονικά. Σε μία ή δύο ώρες τα ταμεία θα ξέμεναν από ρευστό, με αποτέλεσμα οι διευθυντές των τραπεζικών καταστημάτων να αναγκαστούν να κλείσουν μόνοι τους τα γκισέ και τις πόρτες. Εκείνη την ώρα εμείς, σύσσωμη η κυβέρνηση και ο κόσμος μας, θα έπρεπε να βγούμε στους δρόμους, έξω από τα κεντρικά των τραπεζών, για να διαμαρτυρηθούμε μαζί με τον λαό ενάντια στην τρόικα που πραξικοπηματικά στέρησε στους Έλληνες την πρόσβαση στα χρήματά τους.
Αυτήν τη φορά ούτε ο Ευκλείδης δεν ήταν με το μέρος μου. Αν οι τράπεζες άνοιγαν μόνο για να ξεμείνουν από ρευστό λίγο αργότερα, υποστήριξαν, διατρέχαμε τον κίνδυνο επεισοδίων μέσα και έξω από τα τραπεζικά καταστήματα. Δε θεωρούσα το επιχείρημα αβάσιμο, πίστευα όμως πως υπερτιμούσαν τον κίνδυνο και πως θα μπορούσαν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλιστεί η ηρεμία. Βασιζόμουν στην ωριμότητα του κόσμου, η οποία, σε συνδυασμό με την παρουσία των υπουργών στις διαδηλώσεις, θα λειτουργούσε κατευναστικά, ώστε ο εύλογος θυμός των πολιτών να διοχετευτεί σε πολιτική, ενοποιητική δράση και όχι σε βία.
Επέμεινα, παρά το γεγονός ότι ήμουν πλέον μειοψηφία του ενός:
«Αν εμείς υπογράψουμε αύριο το βράδυ [σημ.: Κυριακή] την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) με την οποία θα διαταχθεί το κλείσιμο των τραπεζών τη Δευτέρα το πρωί», τους προειδοποίησα, «να ξέρετε ότι οι πολίτες θα μας χρεώσουν τα capital controls, τη στέρηση της πρόσβασής τους στις καταθέσεις τους. Η τρόικα θα παρουσιάσει αυτό το όνειδος, το κλείσιμο των τραπεζών της χώρας, ως δική μας ιδέα, ως δική μας στρατηγική επιλογή. Όχι μόνο θα χάσουμε το παιχνίδι της επίρριψης ευθυνών αλλά και το δημοψήφισμα».
Καθώς έκλεινε η συνεδρίασή μας, ξαφνικά θυμήθηκα ότι αυτή ακριβώς ήταν η πρόθεσή τους! Είχα, βλέπεις αναγνώστη, τέτοια ανάγκη να πείθω τον εαυτό μου ότι δίναμε κοινό αγώνα, που ξεχνούσα επιλεκτικά αυτά που μου έλεγαν οι ίδιοι, π.χ. τον χαρακτηρισμό από τον ίδιο τον Δραγασάκη του δημοψηφίσματος ως «εξόδου κινδύνου». Βέβαια, όχι για πολύ. Η επίμονη έκκλησή μου να μην υπογράψουμε την ΠΝΠ κλείνοντας εμείς τις τράπεζες, αλλά απλώς να τις αφήσουμε να κλείσουν από μόνες τους ενώ εμείς προετοιμαζόμαστε για το κλείσιμό τους, είχε στόχο να μη δώσουμε την ευκαιρία στην τρόικα να αποποιηθεί, και να φορτώσει σ’ εμάς, την ευθύνη για το κλείσιμο των τραπεζών. Δεν ήταν όμως ότι η πλειοψηφία του πολεμικού συμβουλίου δεν το καταλάβαινε αυτό. Το καταλάβαινε πολύ καλά ότι η υπογραφή της ΠΝΠ θα έθετε την τρόικα στο απυρόβλητο και θα έριχνε το φταίξιμο στην Αθήνα. Μόνο που το φταίξιμο δε θα έπεφτε πάνω τους. Θα το έριχναν σε μένα. Προσωπικά!
Δεν πέρασαν παρά δευτερόλεπτα πριν έρθει η απόδειξη. Καθώς βγαίναμε από το πρωθυπουργικό γραφείο, με πλησίασε ο Δραγασάκης με ύποπτα φιλική διάθεση. «Αύριο πρέπει να συγκαλέσεις το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας», είπε. «Δε θα μπορέσω να παραστώ αλλά είμαι σίγουρος πως θα το χειριστείς καλά». Το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας είναι το όργανο που δεν επιθυμεί ποτέ να καλέσει ένας υπουργός Οικονομικών. Συνεδριάζει μόνο όταν πρέπει να κλείσουν οι τράπεζες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ώστε να συνταχθεί, με τη συνεισφορά της κεντρικής τράπεζας και των τραπεζών, η ΠΝΠ – η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου με την οποία οι τράπεζες λαμβάνουν εντολή να μην ανοίξουν τις πόρτες τους.
Ο κύβος είχε ριφθεί: Οι τράπεζες θα έκλειναν, ενώ η τρόικα εσωτερικού και εξωτερικού μαζί με μερίδα του Σύριζα η οποία σύντομα θα διασπούσε το κόμμα ώστε να προωθήσει τη συνθηκολόγηση θα ξανάγραφαν την ιστορία του κλεισίματος των τραπεζών, με τον υπογράφοντα στον ρόλο του… εμπνευστή του.
Επιχείρηση «ο Βαρουφάκης έκλεισε τις τράπεζες»
Από την πρώτη μέρα της διακυβέρνησής μας, η αντιπροεδρία επιδόθηκε στην έκδοση σειράς αποφάσεων με τις οποίες όλες οι εξουσίες ρύθμισης και ελέγχου των τραπεζών περνούσαν από τον υπουργό Οικονομικών στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης. Ενώ στην αρχή αυτή η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων ενέπιπτε στη συμφωνία μας ότι ο Δραγασάκης αναλάμβανε τον ρόλο του πορθητή της ελληνικής Πτωχοτραπεζοκρατίας, πολύ γρήγορα διεφάνη ότι μάλλον άλλος ήταν ο ρόλος του – ένας ρόλος πολύ πιο κοντά σε εκείνον του προστάτη της. Ανεξάρτητα πάντως από τα κίνητρα και τις ερμηνείες, το αδιαμφισβήτητο είναι ότι όταν ετίθετο θέμα διαχείρισης για οτιδήποτε είχε να κάνει με τις τράπεζες, ο αντιπρόεδρος αναλάμβανε τον χειρισμό του μηνύοντας στο υπουργείο μου να μην ανακατεύομαι.
Υπό αυτό το πρίσμα, η εντολή του να συγκαλέσω εγώ το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας για να κλείσει τις τράπεζες, και η ανακοίνωση του αντιπροέδρου ότι λόγω άλλων ασχολιών ο ίδιος δε θα μπορούσε να παραστεί, κέρδιζε Όσκαρ Κυνισμού. Το ένα μέλος του πολεμικού συμβουλίου που επέμενε να μη συγκληθεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας, και να μην υπογράψουμε ΠΝΠ με την οποία θα δίναμε εντολή να κλείσουν οι τράπεζες, εξαναγκαζόταν να είναι εκείνος που συγκαλεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας και συντάσσει την ΠΝΠ με την οποία θα έκλειναν οι τράπεζες! Όσο για τον εμπνευστή των κινήσεων εκείνων, στις οποίες εναντιώθηκα με όλο μου το είναι, δε θα παρίστατο καν!
Μολονότι απερίγραπτα δειλή, η στρατηγική λειτούργησε. Ακόμη και σήμερα τα μέσα μαζικής αποβλάκωσης αναφέρονται στο πρόσωπό μου ως τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες. Άλλη μία φορά βρέθηκα αντιμέτωπος με το ίδιο δίλημμα της παραίτησης. Όχι, δε θα παραιτούμουν, όσο το δημοψήφισμα πρόβαλλε στον ορίζοντα της επόμενης εβδομάδας κι ο κόσμος μας απαιτούσε εμφατικά να το κερδίσουμε. Αν παραιτούμουν, οι δικοί μου άνθρωποι, εκείνοι που στον δρόμο έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να μας εμψυχώσουν, θα ένιωθαν προδομένοι από μια τέτοια κίνηση. Το αντίτιμο του να μείνω δίπλα τους έως την Κυριακή του δημοψηφίσματος ήταν, βέβαια, ότι έπρεπε να προεδρεύσω του Συμβουλίου Συστημικής Σταθερότητας.
Σύμφωνα με τον σχετικό νόμο, στο Συμβούλιο συμμετέχουν, πέραν του υπουργού Οικονομικών, των αναπληρωτών του και του γενικού γραμματέα Οικονομικής Πολιτικής, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και οι διευθύνοντες σύμβουλοι των τραπεζών. Καθώς μαζευόμασταν για να εκκινήσει η συνεδρίαση, κατέφθασε ο Στουρνάρας σε με- γάλα κέφια. Με αγκάλιασε, με φίλησε σταυρωτά και δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του που επέστρεφε στο υπουργείο, όπως δήλωσε. Βέβαια, η χαρά του οφειλόταν σε κάτι που δεν αναφέρθηκε εκείνη τη μέρα: στο γεγονός ότι το πολεμικό μας συμβούλιο είχε καταπνίξει το σχέδιό μας για αντίποινα στην τρόικα, που συμπεριελάμβαναν την επανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας επί της Τράπεζας της Ελλάδος.
Ξεκίνησα τη συνεδρίαση με σύντομη ανασκόπηση του πώς φτάσαμε στην ανάγκη σύγκλησης του Συμβουλίου. Δε δίστασα να καταστήσω σαφές ότι ο Στουρνάρας ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που προκάλεσαν την εκροή καταθέσεων, που είχε αποτέλεσμα την πρώτη φάση του σχεδίου της τρόικας, καλλιεργώντας το έδαφος για μια πεντάμηνη ασφυξία, η οποία οδήγησε, τελικά, στην «τραπεζική αργία». Ο Στουρνάρας δε φάνηκε να ενοχλείται καθόλου! Για την ακρίβεια, έμοιαζε πανευτυχής, σαν παιδί που δεν μπορεί να συγκρατήσει τη χαρά του, και ήταν εξαιρετικά φιλικός απέναντί μου – σαν να μην είχε περάσει μέρα από τα χρόνια τα παλιά, τότε που ήμασταν φίλοι. Κατόπιν άρχισε η τεχνική συζήτηση η οποία έθεσε τις βασικές παραμέτρους για το τι σήμαινε «τραπεζική αργία» στην πράξη, πώς θα εξοικονομούσαμε την ελάχιστη ρευστότητα που απέμενε, πώς θα δινόταν η δυνατότητα στους επιχειρηματίες να προβαίνουν σε καταθέσεις κτλ. [σημ.: Το πρόβλημα ήταν πώς θα βοηθούνταν επιχειρηματίες που στο τέλος της ημέρας έχουν πολλά χαρτονομίσματα στα χέρια τους –π.χ. ιδιοκτήτες βενζινάδικων– να τα καταθέσουν στις τράπεζες όταν αυτές ήταν κλειστές]. Πριν λυθεί η συνεδρίαση, ορίστηκαν ομάδες εργασίας που όλο το βράδυ θα επεξεργάζονταν αυτά τα ζητήματα στον έκτο όροφο του υπουργείου μου.
Πράγματι, με την ομάδα μου καταπιαστήκαμε με τον άθλο που ήμασταν υποχρεωμένοι να φέρουμε εις πέρας. Δουλέψαμε ολονυχτίς για τη δημιουργία του μαθηματικού τύπου ο οποίος θα υπολόγιζε τις αναλήψεις από τα ΑΤΜ που θα άφηναν ικανή ρευστότητα για τη συνέχιση των βασικών εισαγωγών που είχε ανάγκη η χώρα, δεδομένης της ελάχιστης ρευστότητας που είχε απομείνει συνολικά, δίνοντας έμφαση στην επιλογή αυτών των εισαγωγών με παράλληλη αναβολή άλλων, στην εξεύρεση λύσης για το 85% των συνταξιούχων που δεν είχαν κάρτες ανάληψης κτλ. Σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, πολλά νέα προβλήματα ξεπηδούσαν με το που λύναμε ένα από αυτά.
Στις 1.40 το πρωί της Δευτέρας, έχοντας ολοκληρώσει την ΠΝΠ, παρά τις έντονες αντιρρήσεις μου με την απόφαση να προβούμε στην υπογραφή μιας ΠΝΠ, έλαβα γραπτό μήνυμα από τον Στουρνάρα: «Ευχαριστώ για την εξαιρετική συνεργασία, Γιάνη μου». Όλα πήγαιναν καλά για τον ίδιο και την τρόικα, και μάλιστα με του λόγου μου να ξεροσταλιάζω στο υπουργείο ώστε να κάνω όλη τη δουλειά εκ μέρους τους. Εκεί μας είχε φέρει η απόφαση του πολεμικού συμβουλίου να παραδώσει τα όπλα, την ώρα που καλούσε τον λαό μας στα… όπλα: να δουλεύουμε για τον Στουρνάρα και όλους όσοι πυροδότησαν το bank run, που στόχο είχε να μας οδηγήσει πισθάγκωνα στη συγκεκριμένη ΠΝΠ. Δώδεκα μήνες πλάνο ήταν αυτό, από τη στιγμή του διορισμού του Στουρνάρα από τον Σαμαρά στη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, ώστε να υπονομευτεί η κυβέρνησή μας. Πώς να μην είναι ενθουσιασμένος με το αποτέλεσμα; Μόνο ένα εντυπωσιακό ΟΧΙ στο δημοψήφισμα μπορούσε να ανατρέψει το σχεδιαζόμενο από καιρό πρα- ξικόπημα. Ήταν η ελπίδα, η προοπτική που με κράτησε όρθιο εκείνο το μαρτυρικό βράδυ.
Η αδρεναλίνη που κυλούσε στις φλέβες μας όλη τη νύχτα, η αγωνία για το πώς θα αντιδρούσε η κοινωνία στις κλειστές τράπεζες την άλλη μέρα το πρωί και η ελπίδα ενός βροντερού ΟΧΙ την επόμενη Κυριακή με βοήθησαν να μην υποκύψω στην απελπισία και να εργαστώ αστα- μάτητα με την ομάδα μου μέχρι τις εννέα το πρωί. Ήταν η ώρα που υπό κανονικές συνθήκες θα άνοιγαν οι τράπεζες. Αντ’ αυτού, οι οθόνες της τηλεόρασης κατέγραφαν ατελείωτες ουρές στα ΑΤΜ, καθώς οι καταθέτες προσπαθούσαν να αποσύρουν τα 60 ευρώ που είχαμε καθορίσει ως το ανώτατο όριο ανάληψης που επέτρεπε να επιβιώσουμε μέχρι το πρωί της επομένης του δημοψηφίσματος.
Τότε ήταν που πληροφορήθηκα πως, κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, προτού ακόμη ανακοινωθεί ότι θα ετίθεντο δραστικοί περιορισμοί στην ανάληψη μετρητών από τα ΑΤΜ, οι βουλευτές είχαν αδειάσει πέντε φορές το ΑΤΜ της Βουλής! Το θεώρησα σκάνδαλο οι εκπρόσωποι του λαού να κάνουν κατάχρηση της πρότερης γνώσης τους και της πρόσβασης που είχαν στο ΑΤΜ της Βουλής για να αποφύγουν τις ουρές. Όπως ήταν και σκάνδαλο το γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλα ΑΤΜ που στέρεψαν από ρευστό γρήγορα, σε εκείνα που οι «κοινοί θνητοί» καταφεύγουν για τις αναλήψεις τους, το ΑΤΜ της Βουλής ξαναγεμίστηκε πέντε φορές σε μία μέρα! Έτσι, όταν ανταποκριτής του Bloomberg με ρώτησε αν είχα σταθεί με τον κόσμο στην ουρά για να τραβήξω λεφτά, απάντησα πως, πρώτον, δεν είχα τον χρόνο να το κάνω και, δεύτερον, πως ούτως ή άλλως δεν το θεωρούσα πρέπον ο υπουργός που εποπτεύει, για οποιονδήποτε λόγο, την αποξήρανση των ΑΤΜ να κάθεται στην ουρά να αδειάζει τα ΑΤΜ. Κατόπιν περιέγραψα την απαράδεκτη συμπεριφορά των βουλευτών μία μέρα νωρίτερα, εξηγώντας γιατί με ξένιζε η ιδέα και μόνο να πάω σε ΑΤΜ. Βέβαια, το Bloomberg έπαιξε μόνο το πρώτο μέρος της συνέντευξης. Για μέρες, μήνες, σήμερα ακόμα, τα «μέσα» με παρουσίαζαν όχι μόνο ως τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες, αλλά και ως τον αλαζόνα που «θεωρεί τον εαυτό του πολύ σπουδαίο για να σταθεί στην ουρά με τον λαουτζίκο».
Αργότερα μέσα στην εβδομάδα που ξεκινούσε, με το δημοψήφισμα να καραδοκεί την επόμενη Κυριακή, έδωσα συνέντευξη στο έγκυρο περιοδικό New Yorker, σε συμπαθή δημοσιογράφο στον οποίο επέτρεψα σπάνια πρόσβαση, που συμπεριελάμβανε πρόσβαση στο σπίτι μου και στην οικογένειά μου. Στόχος, αντίθετα με την προπαγάνδα των «μέσων» που με παρουσιάζουν ως νάρκισσο που πασχίζει για την αυτο-προβολή του, ήταν η διεθνοποίηση του πραξικοπήματος που ετοιμαζόταν εναντίον της δημοκρατίας μας.
Ένα βράδυ, εξουθενωμένος, συνάντησα τη Δανάη, τον Τζέιμι, έναν- δυο συνεργάτες και τον εν λόγω δημοσιογράφο για δείπνο σε ταβέρνα επί του πεζοδρόμου της Κυδαθηναίων. Στην κουβέντα πάνω, ο δημοσιογράφος με ρώτησε ποια ήταν η χειρότερη στιγμή εκείνων των ημερών. Περιέγραψα την ωμή ειρωνεία και τον πόνο του να είσαι εσύ αυτός που το πολεμικό συμβούλιο πρώτα απορρίπτει τη στρατηγική σου για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές, μετά απορρίπτει τις επίμονες συμβουλές σου να μην τις κλείσουμε εμείς και, το κερασάκι στη δηλητηριώδη τούρτα, σε εξαναγκάζει να είσαι εσύ που θα κλείσεις, επισήμως, τις τράπεζες. «Δε θα το ευχόμουν ούτε στον χειρότερο εχθρό μου», κατέληξα.
Συνειδητοποιώντας πως είχα καταφέρει να εξαφανίσω κάθε ίχνος καλής διάθεσης στο τραπέζι, με τη μάχη του δημοψηφίσματος να απαιτεί αναπτερωμένο ηθικό από όλους μας, προσπάθησα να ελαφρύνω κάπως την ατμόσφαιρα αστειευόμενος, με έντονη πικρία, πως ένας άσπλαχνος σεναριογράφος θα με παρουσίαζε να επιστρέφω σπίτι τη Δευτέρα το απόγευμα και να λέω στη Δανάη «αγάπη μου, έκλεισα τις τράπεζες», μια αναφορά στην κάκιστη χολιγουντιανή ταινία «Αγάπη μου, συρρίκνωσα τα παιδιά». Το New Yorker συμπεριέλαβε αυτή τη φράση, και τα μέσα προπαγάνδας στην Ελλάδα την παρουσίασαν με τον δικό τους εκλεκτό τρόπο: «Ο Βαρουφάκης γλεντούσε ενώ έκλεινε τις τράπεζες, λέγοντας στη Δανάη “αγάπη μου, έκλεισα τις τράπεζες!”».
Η εικόνα μου και οι διαστρεβλώσεις που προσπαθούσαν να την καταστρέψουν δε θα είχαν καμία σημασία αν δεν αποτελούσαν τον δίαυλο της συντονισμένης προσπάθειας αμαύρωσης της καμπάνιας του ΟΧΙ και των γενναίων πολιτών που ανέλαβαν την ευθύνη να διασώσουν τη συλλογική μας αξιοπρέπεια στηρίζοντάς το. Η τρόικα και τα μέσα της έκαναν καλά το έργο του Μεφιστοφελούς τον οποίο υπηρετούν. Όμως η δική μας πλευρά; Η δική μας κυβέρνηση; Ήταν, όπως έγραψε ο ιστορικός και πολιτικός Άλαν Κλαρκ περιγράφοντας τους γενναίους στρατιώτες τους οποίους έστελναν ανίκανοι στρατηγοί σε βέβαιο θάνατο κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, «λιοντάρια που τα καθοδηγούσαν γάιδαροι». Και οι γάιδαροι δεν ανήκαν όλοι στον ίδιο στάβλο. Δε θα ξεχάσω βουλευτή του Σύριζα, υπέρμαχο του Grexit, να με προσεγγίζει έντονα δυσαρεστημένος μαζί μου. Η δυσαρέσκειά του δε με εξέπληξε, δεδομένου ότι είχε περάσει μήνες ασκώντας μου κριτική που δεν εισήγαγα capital controls από τον Φλεβάρη και δε μας έβγαζα από την ευρωζώνη. Αυτό που με εξέπληξε πραγματικά ήταν ο λόγος για τον οποίο ήταν έξαλλος μαζί μου εκείνο το πρωί: εξαιτίας των capital controls δεν μπορούσε, μου παραπονέθηκε, να καταβάλει τη δόση του στεγαστικού δανείου του σπιτιού του στο Λονδίνο. «Μα ήσουν υπέρ της δραχμής και των capital controls», αναφώνησα. «Αν είχα κάνει αυτό που με καλούσες να κάνω πριν από καιρό, πώς θα πλήρωνες το στεγαστικό σου δάνειο στο Λονδίνο; Με δραχμές;» Δεν ήταν αυτή η ηγεσία που άξιζε ο λαός μας. Ούτε των νεομνημονιακών του υπό διάσπαση Σύριζα ούτε και των δραχμιστών.
Παράλυση και ελπίδες
Πίσω στο Μαξίμου, όπου συνεχίζονταν καθημερινά οι συσκέψεις μας, πρότεινα όλοι οι υπουργοί να επισκεφτούν τις μεγάλες πόλεις και τα νησιά για να στηρίξουν την καμπάνια υπέρ του ΟΧΙ σε ανοικτές συγκεντρώσεις. Παρά τις διαβεβαιώσεις πως αυτό θα γινόταν, δεν έγινε ποτέ. Αντ’ αυτού, από τα γραφεία του Δραγασάκη και του Παππά διέρρεαν ψευδείς ιστορίες για μένα, ενώ ο Βασίλης Καφούρος μου παρουσίασε στοιχεία που έδειχναν ότι, μέσα από το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου μου, που εξακολουθούσε να τελεί υπό την προεδρία του Χουλιαράκη, εκπορεύονταν καμπάνιες που στή- ριζαν ανοιχτά το ΝΑΙ.
Η μεγάλη μου ανησυχία, όμως, ήταν άλλη: η απόφαση του Αλέξη, και του πολεμικού συμβουλίου, να ενστερνιστεί τη γραμμή Δραγασάκη «πάμε συναινετικά με Ντράγκι» δε μου επέτρεπε να απαντήσω στο ερώτημα, και να εξηγήσω στο εκλογικό σώμα, τι σήμαινε ακριβώς μια ψήφος υπέρ του ΟΧΙ. Το ότι δεν ήταν ΟΧΙ στο ευρώ και ΝΑΙ στο Grexit ήταν δεδομένο, και το επαναλαμβάναμε σε όλους τους τόνους, τόσο ο Αλέξης όσο κι εγώ. Ήταν, ουσιαστικά, ένα ΝΑΙ σε μια βιώσιμη Ελλάδα εντός μιας λογικής ευρωζώνη
Καθώς είχε αποκλειστεί κάθε περιθώριο για τη σύναψη συμφωνίας, μας είπε ο πρωθυπουργός, όλοι εκτός από εμένα και τον Ευκλείδη (που έπρεπε να παραστούμε στο Eurogroup της επομένης μέρας) και τον Χουλιαράκη (ο οποίος μπορεί να χρειαζόταν να μείνει για κάποιο έκτακτο Brussels Group ή Eurogroup Working Group), θα επέστρεφαν στην Αθήνα με το πρωθυπουργικό αεροπλάνο. Σκοπός του Αλέξη ήταν να συγκαλέσει το Υπουργικό Συμβούλιο το βράδυ της ίδιας μέρας, όπου θα πρότεινε να τεθεί το τελεσίγραφο των θεσμών σε δημοψήφισμα, το οποίο θα διεξαγόταν σε λίγο περισσότερο από μία εβδομάδα, την Κυριακή 5 Ιουλίου. Προφανώς, θα καλούσαμε τον ελληνικό λαό να ψηφίσει ΟΧΙ, μας διαβεβαίωσε, κλείνοντας τη σύντομη ανακοίνωσή του λέγοντας:
Θέλω να το κάνω σε όλους ξεκάθαρο πως απαιτώ να μη διαρρεύσει τίποτα από εδώ μέσα. Είναι κρίσιμο να μη μαθευτεί πριν ανακοινώ- σουμε επίσημα το δημοψήφισμα στην Αθήνα μετά το Υπουργικό Συμβούλιο απόψε το βράδυ. Μην πείτε τίποτα σε κανέναν, ούτε σε δημοσιογράφους, ούτε στις συζύγους σας στο τηλέφωνο και, κυρίως, όχι στους τροϊκανούς. Εντάξει;
Συζήτηση δεν έγινε. Όλοι αντιλαμβανόμασταν το μέγεθος αυτού που είχε αποφασιστεί. Έκανα μόνο μία ερώτηση: «Σύντροφοι, έτσι για να ξέρω, το δημοψήφισμα το κάνουμε για να το κερδίσουμε ή για να το χάσουμε;». Κανείς δε μου απάντησε, ούτε ο Αλέξης. Η μοναδική απάντηση που έλαβα, και πιστεύω πως ήταν ειλικρινής, ήταν του Δραγασάκη. «Είναι η έξοδος κινδύνου μας», μου είπε καθώς το δωμάτιο άδειαζε.
Όπως ο Δραγασάκης, ήμουν κι εγώ πεπεισμένος πως θα χάναμε το δημοψήφισμα. Τον Ιανουάριο το συνολικό ποσοστό ψήφων που έλαβε η κυβέρνησή μας (Σύριζα και ΑΝΕΛ μαζί) ήταν 41%, σε αντίθεση με το μνημονιακό μπλοκ (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-Ποτάμι), που έλαβε το 38,5%. Αν το δημοψήφισμα γινόταν την ίδια μέρα, ναι, πίστευα ότι θα το κερδίζαμε. Όμως είχαμε να διανύσουμε μια ολόκληρη εβδομάδα κλειστών τραπεζών και τοξικής προπαγάνδας από τα «μέσα» της τρόικας εσωτερικού. Η διαφορά μου με τον Δραγασάκη δεν ήταν εκεί. Εκτιμούσαμε κι οι δύο ότι το ΟΧΙ θα χάσει. Η διαφορά μας ήταν ότι, ενώ εγώ ήλπιζα διακαώς να θριαμβεύσει το ΟΧΙ, εκείνος έβλεπε το ΝΑΙ ως την έξοδο κινδύνου του, ως τη νομιμοποίηση της προσυπογραφής του τροϊκανικού τελεσι- γράφου – του 3ου μνημονίου.
Καθώς αποχωρούσαν όλοι, πλησίασα τον Χουλιαράκη για να προβώ σε μια σαφή προειδοποίηση: «Άκουσες τι είπε ο πρωθυπουργός. Ξέρω πως θα δυσκολευτείς να κρατηθείς μακριά από τους φίλους σου, τον Βίζερ και τους άλλους. Αν μάθω όμως πως μίλησες με τον Βίζερ ή τον Κοστέλλο, θα έχεις να κάνεις μαζί μου προσωπικά. Καταλαβαινόμαστε;» Ο Χουλιαράκης έδειξε απαθής εν τη συμφωνία του.
Επέστρεψα στο δωμάτιό μου, έβγαλα από την τσέπη μου την επιστολή παραίτησης που σκόπευα να υποβάλω στον Αλέξη εκείνη την ίδια μέρα, την έσκισα και πέταξα τα κομματάκια στον κάδο. Ήταν κάτι σαν τελετουργία πριν από τον πόλεμο. Μας περίμενε η μάχη του δημοψηφίσματος. Αν χρειαζόταν, σκέφτηκα, θα έγραφα άλλη, ακόμα πιο επικαιροποιημένη επιστολή παραίτησης σε μία εβδομάδα – σε περίπτωση που κέρδιζε το ΝΑΙ. Πού να ήξερα;
Αμέσως καταπιάστηκα με την ομιλία που θα εκφωνούσα στο Eurogroup της επομένης καθώς και με τη σύνταξη επίσημης επιστολής προς το Eurogroup με την οποία ζητούσαμε την παράταση κατά έναν μήνα της δανειακής μας συμφωνίας, παράταση η οποία θα επέτρεπε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος χωρίς κλυδωνισμούς – ένα αίτημα που δεν είχα καμία αυταπάτη ότι θα απορριφθεί.
Αρκετές ώρες αργότερα κοίταξα έξω το παράθυρο και συνειδητοποίησα πως είχε πέσει η νύχτα. Αποφάσισα να βγω για να πάρω λίγο αέρα και να φάω κάτι. Στο λόμπι του ξενοδοχείου πέτυχα τον Γκλεν Κιμ και εξεπλάγην που ήταν ακόμη στις Βρυξέλλες. Πάντα χαιρόμουν όταν τον έβλεπα, κι έτσι τον κάλεσα να έρθει μαζί μου σε κάποιο κοντινό εστιατόριο. Τον είδα μαγκωμένο.
«Πρέπει να πάω σε μια συνάντηση», μου είπε.
«Αλήθεια;» τον ρώτησα. «Με ποιους;»
«Τον Χουλιαράκη, τον Βίζερ και τον Κοστέλλο», ήταν η αποστομωτική απάντησή του.
«Τι θράσος!» σκέφτηκα. Δεδομένης της απειλής μου εκείνο το πρωί σε περίπτωση συνεύρεσής του με τους αρχιτροϊκανούς, η άνεση με την οποία ο Χουλιαράκης κανόνιζε κάτω από τη μύτη μου συνάντηση με τον Βίζερ και τον Κοστέλλο, προσκαλώντας μάλιστα και τον «δικό μου» Γκλεν, ήταν άνω ποταμών. Καθώς ο Αλέξης είχε δώσει, ενώπιον όλων μας, ρητή εντολή να μη βγάλουμε κιχ, να μη μιλήσουμε καν τηλεφωνικώς με τους εκπροσώπους των δανειστών, θεώρησα καθήκον μου να τον κρατήσω ενήμερο για την «ωραία ατμόσφαιρα» που ετοίμαζε στις Βρυξέλλες ο Έλλην εκλεκτός της τρόικας. Πριν το κάνω, πήρα τον ίδιο τον Χουλιαράκη ώστε να του έχω δώσει την ευκαιρία την οποία δικαιούνταν για να εξηγηθεί.
Τον ρώτησα ψύχραιμα με τι είχε να κάνει η συνάντηση για την οποία μου μίλησε ο Γκλεν και αν δεν είχα γίνει αρκετά σαφής το πρωί. Μου απάντησε ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό και ότι συναντιόντουσαν απλώς «για να ανταλλάξουν ιδέες». Χωρίς άλλη λέξη, έκλεισα το τηλέφωνο και τηλεφώνησα στον Αλέξη. Μου απάντησε η γραμματέας του, πληροφορώντας με ότι ετοιμαζόταν να μπει στο υπουργικό συμβούλιο. «Πρέπει οπωσδήποτε να του μιλήσω», επέμεινα. Όταν ήρθε ο Αλέξης στο ακουστικό, του είπα τι είχε συμβεί, ως όφειλα, δεδομένης της εντολής του για σιγή ασυρμάτου έως ότου ανακοινωθεί επισήμως το δημοψή- φισμα.
Για πρώτη φορά ο Αλέξης ύψωσε τον τόνο της φωνής του σε μένα, λέγοντάς μου ότι είχε βαρεθεί την εχθρότητά μου απέναντι στον Χουλιαράκη και καταλήγοντας με απειλή: «Αν συνεχίσεις, θα αναγκαστώ να σου κλείσω το τηλέφωνο». Εξοργισμένος του απάντησα: «Κάν’ το. Κλείσε μου το τηλέφωνο, Αλέξη!» Το έκλεισε. Δύο λεπτά αργότερα με κάλεσε πάλι για να ζητήσει συγγνώμη, αποδίδοντας το ξέσπασμά του στο στρες. «Όσο για τον Χουλιαράκη, δεν έχει σημασία πια», πρόσθεσε. «Σε λίγο ανακοινώνω το δημοψήφισμα».
Κατά τη διάρκεια του μοναχικού μου δείπνου τα ξανασκέφτηκα όλα. Δεν υπήρχε πιθανότητα ο Χουλιαράκης να συναντά την τρόικα στις Βρυξέλλες εκείνο το βράδυ χωρίς την έγκριση του Αλέξη. Όσο κι αν επιθυμούσα διακαώς να ξεφύγω από αυτό τoν βούρκο, είχα να εκπληρώσω ακόμη δύο καθήκοντα: πρώτον, να ολοκληρώσω το Eurogroup της επόμενης μέρας και, δεύτερον, να επιστρέψω στην Αθήνα για να συνεισφέρω όσο μπορούσα στην καμπάνια για το ΟΧΙ, ώστε να έχει την καλύτερη δυνατή κατάληξη το δημοψήφισμα. Όποιο κι αν ήταν το κίνητρο που έφερε το δημοψήφισμα, σκέφτηκα, δεν έπαυε να είναι μια κορυφαία στιγμή, μια ένδοξη κατάκτηση των Ελλήνων: Για πρώτη φορά ο ελληνικός λαός θα είχε την ευκαιρία να εκφράσει τη βούλησή του, αντιμέτωπος μ’ ένα τοξικό μνημόνιο. Δεν ήταν η ώρα για εσωστρέφεια ή τσακωμούς.
Το πρωί του Σαββάτου 27 Ιουνίου, λίγο πριν από το Eurogroup, ο Ευκλείδης κι εγώ συναντηθήκαμε με τους Ντάισελμπλουμ, Βίζερ και Σαπέν. Αναστατωμένοι από την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, με πίεζαν να το ανακαλέσουμε. Εξήγησα το σκεπτικό της απόφασής μας: Αισθανόμασταν πως δεν είχαμε λάβει εντολή από τον ελληνικό λαό ούτε για να συγκρουστούμε με τους Ευρωπαίους εταίρους μας ούτε για να υπογράψουμε συμφωνία που φαινόταν παράλογη όχι μόνο σε εμάς αλλά ακόμα και στον Γερμανό υπουργό Οικονομικών, σε άλλους πέντε υπουργούς Οικονομικών και σε όλο σχεδόν το προσωπικό του ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον. Ο Γερούν τότε τόλμησε να με επιπλήξει για την παρότρυνσή μας προς τους ψηφοφόρους:
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Θα τους παροτρύνετε να ψηφίσουν ΟΧΙ!
Γ.Β.: Κυρίαρχο είναι το εκλογικό σώμα. Δεν είναι ούτε η κυβέρνηση ούτε ο υπουργός. Οι εντολές μας προέρχονται από το εκλογικό σώμα.
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Τα πολιτικά κόμματα κάνουν προεκλογικές εκ- στρατείες…
Γ.Β.: Φυσικά. Και δεν είναι αυτό το θέμα της συζήτησης. Το τι εκστρατεία θα κάνουμε είναι δική μας δουλειά. Αυτό που χρειάζεται να ξέρεις…
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Δείχνει όμως τις προθέσεις σας!
Γ.Β.: Η άποψή σου για τις προθέσεις που έχουμε ως πολιτικοί, Γερούν, δεν έχει καμία σημασία. Όπως και οι απόψεις μου για τις δικές σου προθέσεις ως πολιτικού δεν έχουν καμία σημασία. Είναι κάτι που αφορά εσένα και το εκλογικό σου σώμα.
Σε εκείνο το σημείο παρενέβη ο Σαπέν για να προβάλει κι εκείνος τη δική του ένσταση. Καλούσαμε, είπε, τους Έλληνες να ψηφίσουν εναντίον των αρνητικών όψεων της προτεινόμενης συμφωνίας, όπως π.χ. της λιτότητας, χωρίς να αναγνωρίσουμε τα πλεονεκτήματά της. Τον ρώτησα σε ποια πλεονεκτήματα αναφερόταν. «Τα μέτρα για το χρέος, την επενδυτική βοήθεια κτλ.», απάντησε ο Σαπέν. Ο Ευκλείδης του επισήμανε πως αυτά δεν τέθηκαν ποτέ στο τραπέζι, καθώς οι δανειστές μας είχαν αρνηθεί πεισματικά να τα θέσουν εκεί. Ο Γερούν παρενέβη ξανά:
ΝΤΑΪΣΕΛΜΠΛΟΥΜ: Ας δούμε τι είναι πολιτικά εφικτό. Χτίστε την εμπιστοσύνη, και τότε ακόμη και οι πιο αδιάλλακτοι υπουργοί θα είναι διατεθειμένοι, μετά το καλοκαίρι, να τα συζητήσουν αυτά. Αν νιώθουν περισσότερη εμπιστοσύνη πως το πρόγραμμα θα επανέλθει στον σωστό δρόμο.
Γ.Β.: Το δέχομαι αυτό. Το κατανοώ. Κατανοείτε όμως πως η εμπιστοσύνη είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης; Πως ο ελληνικός λαός δεν πιστεύει ότι το Eurogroup θα φανεί αντάξιο της εμπιστοσύνης του; Το Eurogroup δεν εμπιστεύεται τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά η εμπιστοσύνη έχει καταρρεύσει και από τις δύο πλευρές, Γερούν. Χρειάζεστε από εμάς κάτι δεσμευτικό στο τραπέζι; Το ίδιο κι εμείς από εσάς!
Η συζήτηση δεν έβγαζε πουθενά, έτσι πρότεινα να το αφήσουμε για την ώρα και να συνεχίσουμε τις συζητήσεις μας μέσα στο Eurogroup σε λίγα λεπτά, παρουσία όλων.
Το Eurogroup δεν υφίσταται!
Η σύνοδος του Eurogroup του Σαββάτου 27 Ιουνίου 2015 δε θα καταγραφεί ως μια λαμπρή στιγμή στην ιστορία της Ευρώπης. Το αίτημά μας να δοθεί ένα μικρό περιθώριο μερικών εβδομάδων στον ελληνικό λαό, ώστε να μπορέσει υπό συνθήκες ηρεμίας να αποφασίσει αν θα αποδεχόταν ή όχι το τελεσίγραφο των θεσμών, απορρίφθηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Καθώς η παράταση της δανειακής σύμβασης που είχε εξασφαλιστεί στις 20 Φεβρουαρίου έληγε την 30ή Ιουνίου, η απόρριψη του αιτήματός μας σήμαινε ότι η ΕΚΤ θα έκλεινε τη στρόφιγγα της έκτακτης ρευστότητας (ELA) προς τις ελληνικές τράπεζες. Με απλά λόγια, οι ελληνικές τράπεζες δε θα άνοιγαν τη Δευτέρα.
Το βασικό όμως, και πιο ενδιαφέρον, φαινόμενο σε εκείνη τη συνεδρίαση του Eurogroup ήταν η άνεση με την οποία όλοι τους συναίνεσαν στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία είναι μια πολύ κακή ιδέα. Η ιδέα και μόνον πως μια κυβέρνηση θα συμβουλευόταν τον λαό της, για μια προβληματική πρόταση-τελεσίγραφο που της ετίθετο από την τρόικα, αντιμετωπίστηκε με έλλειψη κατανόησης, περιφρόνηση, εν τέλει με προσβλητική έλλειψη σεβασμού απέναντι στην ίδια την έννοια της δημο- κρατίας.
«Πώς μπορούσαμε να περιμένουμε να καταλάβουν οι απλοί άνθρωποι τόσο πολύπλοκα θέματα;» ρωτήθηκα από πολλούς υπουργούς, συμπεριλαμβανομένου του Ιταλού Πιερ Κάρλο Παντοάν. Τους απάντησα με τρόπο που, αν ήμουν στη θέση τους, θα με είχε κάνει να ντραπώ:
«Πιστεύουμε ακράδαντα στην ικανότητα του λαού, των ψηφοφόρων, να είναι ενεργοί πολίτες. Να αναλύουν τις καταστάσεις και να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας τους. Ακούγεται περίεργο το να αφήνουμε το μέλλον στα χέρια των πολλών, στη βάση της αρχής ένα άτομο-μία ψήφος. Αυτή όμως είναι η ουσία της δημοκρατίας, την οποία δεν έχουμε, απ’ όσο γνωρίζω, ακόμα καταργήσει στην Ευρώπη».
Το γεγονός ότι έπρεπε να πω αυτά τα λόγια, πόσο μάλιστα το έτερον γεγονός ότι δεν πείστηκαν από αυτά, σηματοδοτούσε μια μαύρη μέρα για την ευρωπαϊκή δημοκρατία και τα θεσμικά της όργανα. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο πρόεδρος του Eurogroup αμέσως μετά έσπασε την κοινοτική παράδοση για να κάνει δύο απίστευτες ανακοινώσεις. Η πρώτη ήταν πως θα εξέδιδε «κοινό» ανακοινωθέν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής πλευράς, παραβιάζοντας την εθιμοτυπική αρχή του Eurogroup και της ΕΕ γενικότερα περί ομοφωνίας. Η δεύτερη ήταν η ανακοίνωση ότι το Eurogroup θα επανασυνεδρίαζε μερικές ώρες αρ- γότερα για να συζητηθούν «τα επόμενα βήματα» χωρίς την παρουσία της ελληνικής αντιπροσωπείας.
Σε εκείνο το σημείο ζήτησα τον λόγο για να θυμίσω στον Γερούν ότι δεν ήταν στη διακριτική του ευχέρεια ούτε το ένα ούτε το άλλο. Εκείνος μου απάντησε κοφτά ότι ήταν. Τότε, απευθυνόμενος στη γραμ- ματεία του Eurogroup, που ήταν βέβαια η γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζήτησα νομική γνωμοδότηση για το ποιο από τα δύο ίσχυε: Ήταν στη διακριτική ευχέρεια του Ντάισελμπλουμ να εκδώσει κοινό ανακοινωθέν το οποίο είχα καταψηφίσει ή όχι; Μπορούσε να αποκλείσει αντιπροσωπεία κράτους-μέλους της ευρωζώνης με το έτσι θέλω ή όχι; Η συγκεκριμένη φρασεολογία του ερωτήματός μου προς το νομικό τμήμα της γραμματείας είχε ως εξής: «Έχει τη δυνατότητα ο πρόεδρος του Eurogroup να εκδίδει κοινά ανακοινωθέντα όταν δεν υπάρχει ομο- φωνία και, επίσης, να αποκλείει κατά βούληση υπουργούς Οικονομικών από συνεδριάσεις του Eurogroup;»
Ακολούθησε μια μικρή διακοπή ενώ άνθρωποι της γραμματείας, κάθιδροι και αναστατωμένοι, ήταν στα τηλέφωνα και άλλοι συμβουλεύονταν πολυσέλιδους τόμους. Μετά από λίγο ο Γερούν μας ανακά- λεσε στην τάξη και εκπρόσωπος της γραμματείας μου απηύθυνε τον λόγο.
«Κύριε Υπουργέ, το Eurogroup δεν υφίσταται νομικά, καθώς δεν αποτελεί μέρος των Συνθηκών της ΕΕ. Είναι μια άτυπη ομάδα των υπουργών Οικονομικών των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Κα- θώς είναι άτυπο όργανο, εξ ορισμού, δεν υπάρχουν γραπτοί κανό- νες που να καθορίζουν τη λειτουργία του. Ως εκ τούτου, ο πρόεδρός του δε δεσμεύεται νομικά».
Φεύγοντας από την αίθουσα του Eurogroup, καθώς περίμενα το ασανσέρ, πέτυχα έναν ανήσυχο αλλά αναπάντεχα φιλικό Μάριο Ντράγκι. «Τι στο καλό κάνει ο Γερούν;» με ρώτησε. «Καταστρέφει την Ευρώ-πη, Μάριο. Καταστρέφει την Ευρώπη», του απάντησα. Έγνεψε καταφατικά, φανερά προβληματισμένος. Κατεβήκαμε με το ασανσέρ και χωρίσαμε χωρίς να πούμε τίποτα άλλο.
Το ίδιο βράδυ, Σάββατο 27 Ιουνίου, μετά την άρον άρον επιστροφή από τις Βρυξέλλες, συγκλήθηκε το πολεμικό συμβούλιο στο Μαξίμου. Τη Δευτέρα το πρωί οι τράπεζες θα ξέμεναν από ρευστό και θα ξεκινούσε η βασανιστική προδημοψηφισματική εβδομάδα. Τα κανάλια της τρόικας εσωτερικού θα έδιναν ρεσιτάλ μαύρης προπαγάνδας δαιμονοποιώντας την αντίσταση στην τρόικα εξωτερικού και παρουσιάζοντας το ΝΑΙ στο πιο αντιευρωπαϊκό τελεσίγραφο ως την επιλογή «μένουμε Ευρώπη». Όμως το μέγα ερώτημα της στιγμής ήταν αν εμείς, το πολεμικό συμβούλιο, θα χρησιμοποιούσαμε το δημοψήφισμα για να επανενεργοποιήσουμε το σχέδιο απόδρασης από τη χρεοδουλοπαροικία ή το νεότερο σχέδιο του «στρίβειν διά του δημοψηφίσματος».
Σε όλα τα προηγούμενα πολεμικά συμβούλια, ακόμα και σε εκείνα όπου μειοψηφούσα οικτρά, το αρχικό σχέδιο μάχης που είχα καταθέσει στον Αλέξη πριν από τις εκλογές, σε περίπτωση που μας έκλειναν τις τράπεζες, δεν είχε αμφισβητηθεί από κανέναν. Μόνο ο Σταθάκης το απέρριπτε λέγοντας από την πρώτη μέρα, και προς τιμήν του, ότι εκείνος θα αποδεχόταν ό,τι μας έδινε η τρόικα την ύστατη στιγμή. Ακόμα και ο Δραγασάκης, όταν τους ρώταγα αν σε αντίποινα του κλεισίματος των τραπεζών από την τρόικα θα κουρεύαμε τα ομόλογα SMP της ΕΚΤ, αν θα ενεργοποιούσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών, αν θα προχωρούσαμε σε ρήξη όπως λέγαμε εξαρχής, απαντούσε επαναλαμβάνο- ντας το γνωστό πλέον: «Ναι, θα το κάνουμε αλλά έως τότε βαδίζουμε με το καλό σενάριο». Για να σας δούμε τώρα, σύντροφοι, σκεφτόμουν εκείνο το βράδυ της 27ης Ιουνίου, τώρα που το «καλό σενάριο» τετέλεσται.
Με την έναρξη της συνεδρίασης, λίγα λεπτά αφότου μπήκαμε στην αίθουσα με τον Ευκλείδη, τους υπενθύμισα τη συμφωνία που είχαν «ορκιστεί» επανειλημμένα να τηρήσουν: αν η τρόικα και η ΕΚΤ έκλειναν τη στρόφιγγα του ELA, ώστε να κλείσουν τις τράπεζες για να μας σύρουν σε ένα τετράμηνο, χρηματοοικονομικά ανυπόστατο μνημόνιο, με καταστροφικά επίπεδα νέας λιτότητας, αντικοινωνικά μέτρα που επιδίωκαν την περαιτέρω εξαθλίωση των φτωχότερων και την εξασφαλισμένη επιδείνωση της χρεοκοπίας του κράτους, των τραπεζών, των οικογενειών και των επιχειρήσεων, θα αντιδρούσαμε με τα προσυμφωνημένα μεταξύ μας τριπλά αντίποινα: θα κουρεύαμε τα ομόλογα SMP που βρίσκονταν στην κατοχή της ΕΚΤ, θα ενεργοποιούσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών σε ευρώ και θα ανακοινώναμε την πρόθεσή μας να νομοθετήσουμε [σημ.: που δεν είναι το ίδιο πράγμα με την άμεση νομοθέτηση] την επιστροφή του ελέγχου της Τράπεζας της Ελλάδος στη Βουλή των Ελλήνων.
Στο κλείσιμο της τοποθέτησής μου είπα ότι η στιγμή της αλήθειας είχε φτάσει. Ότι η τρόικα, εξαρχής, σκόπευε να μας οδηγήσει σε εκείνο το σημείο ώστε να διαπιστώσει η κ. Μέρκελ πόσα απίδια πιάνει ο σάκος μας.
«Από τον Μάρτιο, δυστυχώς, στέλνονται σήματα στη Μέρκελ και στον Ντράγκι από μέλη της ηγετικής μας ομάδας ότι, κόντρα στα λεγόμενα του Βαρουφάκη, δε θα προβαίναμε σε αντίποινα αν μας έκλειναν τις τράπεζες. Γι’ αυτό μας τις κλείνουν τώρα. Για τον Σόιμπλε είναι το πρώτο στάδιο προς το Grexit. Όμως για τη Μέρκελ και τον Ντράγκι είναι ένα τεστ για εμάς και, συγκεκριμένα, για τον πρωθυπουργό: Θα καταρρεύσουμε, παραδίδοντας τα όπλα; Ή θα προχωρήσουμε για όσο χρειάζεται και όσο πάει, με τη δική μας ρευστότητα και τα δικά μας αντίποινα; Μόνο στη δεύτερη περίπτωση η Μέρκελ και ο Ντράγκι θα σε πάρουν τηλέφωνο, Αλέξη, προτείνοντάς σου κάτι βατό, μια βάση βιώσιμης συμφωνίας. Οπότε θεωρώ ότι έχουμε ιερή υποχρέωση, τώρα, πριν από το δημοψήφισμα, να δείξουμε επί του πρακτέου τόσο στην τρόικα όσο και στον κόσμο μας ότι αντιδρούμε σύμφωνα με το σχέδιο και τις εξαγγελίες μας: Δε θέλαμε ρήξη, δεν την επιδιώκαμε τη ρήξη, αλλά δε φοβόμαστε τη ρήξη που η τρόικα τόσο ξεδιάντροπα δρομολόγησε. Προτείνω λοιπόν να αποφασίσουμε αυτήν ταύτην τη στιγμή την ενεργοποίηση των τριών αντιποίνων μας. Όχι αναγκαστικά όλων μαζί. Μπορούμε να ξεκινήσουμε με την ανακοίνωση ότι, αν έως τις 6 Ιουλίου [σημ.: τη Δευτέρα μετά το δημοψήφισμα] δεν έχει επανέλθει από την ΕΚΤ ο ELA, ώστε να ανοίξουν οι τράπεζες, η αποπληρωμή των ομολόγων SMP της ΕΚΤ θα αναβληθεί για το… 2048. Κατόπιν, την Τετάρτη, ανακοινώνουμε την ενεργοποίηση του παράλληλου συστήματος πληρωμών. Και ούτω καθεξής. Έτσι θα περάσουμε το μήνυμα πως δεν κάνουμε πίσω, αλλά παράλληλα πως θέλουμε να τους δώσουμε μια ευκαιρία να επιστρέψουν σύντομα με μια αξιοπρεπή πρόταση».
Ο Δραγασάκης παρενέβη με ασυνήθιστη γι’ αυτόν ταχύτητα και δυναμισμό, καταδεικνύοντας ότι προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή –όπως κι εγώ άλλωστε– από καιρό. Απέρριψε την τοποθέτησή μου ως «επι- κίνδυνο λεονταρισμό». «Θέτω βέτο, Πρόεδρε», είπε κοιτάζοντας τον Αλέξη. «Πρέπει να πάμε συναινετικά με τον Ντράγκι, να μην τον προ- καλούμε». Κανείς άλλος δε μίλησε. Όλοι κοίταζαν τον Αλέξη.
Ο Αλέξης πλησίασε το παράθυρο καπνίζοντας πούρο – μια σχετικά πρόσφατη συνήθεια. Μετά από μερικά λεπτά συλλογισμού, γύρισε προς το μέρος μου, έκανε μια παύση και μου είπε: «Θα πάμε με τον Δραγασάκη, Γιάνη». Οι υπόλοιποι, πλην του Ευκλείδη, ο οποίος ήταν πολύ καταβεβλημένος για να μιλήσει εμπεριστατωμένα, ένευσαν ότι συμφωνούσαν με τον πρωθυπουργό. Ένας αγώνας που ξεκίνησε με τέτοιον ενθουσιασμό, που πυροδότησε όνειρα απελευθέρωσης από την εγχώρια ολιγαρχία και το βαθύ κατεστημένο που καταρρακώνει την Ευρώπη, κατέληξε εκείνη τη μαύρη ώρα στο πρωθυπουργικό γραφείο μια ισχνή μειοψηφία δύο ατόμων. Την ίδια όμως ώρα, έξω από το Μαξίμου, η κοινωνία εγκυμονούσε την ακριβώς αντίθετη στάση. Είχα υποχρέωση, άλλη μία φορά, να περιμένω, να μην παραιτηθώ, ώστε να γεννηθεί εκείνο το μεγαλειώδες ΟΧΙ στις κάλπες της επόμενης Κυριακής χωρίς η κοινή γνώμη να αποπροσανατολιστεί με την παραίτηση του υπουργού Οικονομικών.
Έτσι, η συζήτηση προχώρησε στη διαχείριση του μεγαλύτερου εφιάλτη, εν καιρώ ειρήνης, για έναν υπουργό Οικονομικών: του επ’ αόριστον κλεισίματος των τραπεζών της χώρας. Ήταν επιτακτικό, υποστήριξα, να καταστήσουμε σαφές ποιος ήταν υπεύθυνος γι’ αυτή την καταστροφή. Από τη στιγμή της εκλογής μας η κυβέρνησή μας κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια, έφτασε στο σημείο να αποδεχτεί παραχωρήσεις που ήξερε πως ήταν αδύνατον να εφαρμοστούν, για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές. Αντιθέτως, οι Στουρνάρας και Ντράγκι είχαν κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να πυροδοτήσουν και να τροφοδοτήσουν ένα bank run, ως πρελούδιο του κλεισίματος των τραπεζών που έπαιζε το 2015 τον ρόλο των τανκς του 1967.
Δεν έπρεπε να τους κάνουμε τη χάρη, υποστήριξα, να τους αφήσου- με να μας παρουσιάσουν σαν την κυβέρνηση που επέλεξε να αρνηθεί στους πολίτες της την πρόσβαση στις καταθέσεις τους. Όπως τους είχα προϊδεάσει μήνες νωρίτερα, πρότεινα το εξής: Το πρωί της Δευτέρας να αφήσουμε τις τράπεζες να ανοίξουν κανονικά. Σε μία ή δύο ώρες τα ταμεία θα ξέμεναν από ρευστό, με αποτέλεσμα οι διευθυντές των τραπεζικών καταστημάτων να αναγκαστούν να κλείσουν μόνοι τους τα γκισέ και τις πόρτες. Εκείνη την ώρα εμείς, σύσσωμη η κυβέρνηση και ο κόσμος μας, θα έπρεπε να βγούμε στους δρόμους, έξω από τα κεντρικά των τραπεζών, για να διαμαρτυρηθούμε μαζί με τον λαό ενάντια στην τρόικα που πραξικοπηματικά στέρησε στους Έλληνες την πρόσβαση στα χρήματά τους.
Αυτήν τη φορά ούτε ο Ευκλείδης δεν ήταν με το μέρος μου. Αν οι τράπεζες άνοιγαν μόνο για να ξεμείνουν από ρευστό λίγο αργότερα, υποστήριξαν, διατρέχαμε τον κίνδυνο επεισοδίων μέσα και έξω από τα τραπεζικά καταστήματα. Δε θεωρούσα το επιχείρημα αβάσιμο, πίστευα όμως πως υπερτιμούσαν τον κίνδυνο και πως θα μπορούσαν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλιστεί η ηρεμία. Βασιζόμουν στην ωριμότητα του κόσμου, η οποία, σε συνδυασμό με την παρουσία των υπουργών στις διαδηλώσεις, θα λειτουργούσε κατευναστικά, ώστε ο εύλογος θυμός των πολιτών να διοχετευτεί σε πολιτική, ενοποιητική δράση και όχι σε βία.
Επέμεινα, παρά το γεγονός ότι ήμουν πλέον μειοψηφία του ενός:
«Αν εμείς υπογράψουμε αύριο το βράδυ [σημ.: Κυριακή] την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) με την οποία θα διαταχθεί το κλείσιμο των τραπεζών τη Δευτέρα το πρωί», τους προειδοποίησα, «να ξέρετε ότι οι πολίτες θα μας χρεώσουν τα capital controls, τη στέρηση της πρόσβασής τους στις καταθέσεις τους. Η τρόικα θα παρουσιάσει αυτό το όνειδος, το κλείσιμο των τραπεζών της χώρας, ως δική μας ιδέα, ως δική μας στρατηγική επιλογή. Όχι μόνο θα χάσουμε το παιχνίδι της επίρριψης ευθυνών αλλά και το δημοψήφισμα».
Καθώς έκλεινε η συνεδρίασή μας, ξαφνικά θυμήθηκα ότι αυτή ακριβώς ήταν η πρόθεσή τους! Είχα, βλέπεις αναγνώστη, τέτοια ανάγκη να πείθω τον εαυτό μου ότι δίναμε κοινό αγώνα, που ξεχνούσα επιλεκτικά αυτά που μου έλεγαν οι ίδιοι, π.χ. τον χαρακτηρισμό από τον ίδιο τον Δραγασάκη του δημοψηφίσματος ως «εξόδου κινδύνου». Βέβαια, όχι για πολύ. Η επίμονη έκκλησή μου να μην υπογράψουμε την ΠΝΠ κλείνοντας εμείς τις τράπεζες, αλλά απλώς να τις αφήσουμε να κλείσουν από μόνες τους ενώ εμείς προετοιμαζόμαστε για το κλείσιμό τους, είχε στόχο να μη δώσουμε την ευκαιρία στην τρόικα να αποποιηθεί, και να φορτώσει σ’ εμάς, την ευθύνη για το κλείσιμο των τραπεζών. Δεν ήταν όμως ότι η πλειοψηφία του πολεμικού συμβουλίου δεν το καταλάβαινε αυτό. Το καταλάβαινε πολύ καλά ότι η υπογραφή της ΠΝΠ θα έθετε την τρόικα στο απυρόβλητο και θα έριχνε το φταίξιμο στην Αθήνα. Μόνο που το φταίξιμο δε θα έπεφτε πάνω τους. Θα το έριχναν σε μένα. Προσωπικά!
Δεν πέρασαν παρά δευτερόλεπτα πριν έρθει η απόδειξη. Καθώς βγαίναμε από το πρωθυπουργικό γραφείο, με πλησίασε ο Δραγασάκης με ύποπτα φιλική διάθεση. «Αύριο πρέπει να συγκαλέσεις το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας», είπε. «Δε θα μπορέσω να παραστώ αλλά είμαι σίγουρος πως θα το χειριστείς καλά». Το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας είναι το όργανο που δεν επιθυμεί ποτέ να καλέσει ένας υπουργός Οικονομικών. Συνεδριάζει μόνο όταν πρέπει να κλείσουν οι τράπεζες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ώστε να συνταχθεί, με τη συνεισφορά της κεντρικής τράπεζας και των τραπεζών, η ΠΝΠ – η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου με την οποία οι τράπεζες λαμβάνουν εντολή να μην ανοίξουν τις πόρτες τους.
Ο κύβος είχε ριφθεί: Οι τράπεζες θα έκλειναν, ενώ η τρόικα εσωτερικού και εξωτερικού μαζί με μερίδα του Σύριζα η οποία σύντομα θα διασπούσε το κόμμα ώστε να προωθήσει τη συνθηκολόγηση θα ξανάγραφαν την ιστορία του κλεισίματος των τραπεζών, με τον υπογράφοντα στον ρόλο του… εμπνευστή του.
Επιχείρηση «ο Βαρουφάκης έκλεισε τις τράπεζες»
Από την πρώτη μέρα της διακυβέρνησής μας, η αντιπροεδρία επιδόθηκε στην έκδοση σειράς αποφάσεων με τις οποίες όλες οι εξουσίες ρύθμισης και ελέγχου των τραπεζών περνούσαν από τον υπουργό Οικονομικών στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης. Ενώ στην αρχή αυτή η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων ενέπιπτε στη συμφωνία μας ότι ο Δραγασάκης αναλάμβανε τον ρόλο του πορθητή της ελληνικής Πτωχοτραπεζοκρατίας, πολύ γρήγορα διεφάνη ότι μάλλον άλλος ήταν ο ρόλος του – ένας ρόλος πολύ πιο κοντά σε εκείνον του προστάτη της. Ανεξάρτητα πάντως από τα κίνητρα και τις ερμηνείες, το αδιαμφισβήτητο είναι ότι όταν ετίθετο θέμα διαχείρισης για οτιδήποτε είχε να κάνει με τις τράπεζες, ο αντιπρόεδρος αναλάμβανε τον χειρισμό του μηνύοντας στο υπουργείο μου να μην ανακατεύομαι.
Υπό αυτό το πρίσμα, η εντολή του να συγκαλέσω εγώ το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας για να κλείσει τις τράπεζες, και η ανακοίνωση του αντιπροέδρου ότι λόγω άλλων ασχολιών ο ίδιος δε θα μπορούσε να παραστεί, κέρδιζε Όσκαρ Κυνισμού. Το ένα μέλος του πολεμικού συμβουλίου που επέμενε να μη συγκληθεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας, και να μην υπογράψουμε ΠΝΠ με την οποία θα δίναμε εντολή να κλείσουν οι τράπεζες, εξαναγκαζόταν να είναι εκείνος που συγκαλεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας και συντάσσει την ΠΝΠ με την οποία θα έκλειναν οι τράπεζες! Όσο για τον εμπνευστή των κινήσεων εκείνων, στις οποίες εναντιώθηκα με όλο μου το είναι, δε θα παρίστατο καν!
Μολονότι απερίγραπτα δειλή, η στρατηγική λειτούργησε. Ακόμη και σήμερα τα μέσα μαζικής αποβλάκωσης αναφέρονται στο πρόσωπό μου ως τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες. Άλλη μία φορά βρέθηκα αντιμέτωπος με το ίδιο δίλημμα της παραίτησης. Όχι, δε θα παραιτούμουν, όσο το δημοψήφισμα πρόβαλλε στον ορίζοντα της επόμενης εβδομάδας κι ο κόσμος μας απαιτούσε εμφατικά να το κερδίσουμε. Αν παραιτούμουν, οι δικοί μου άνθρωποι, εκείνοι που στον δρόμο έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να μας εμψυχώσουν, θα ένιωθαν προδομένοι από μια τέτοια κίνηση. Το αντίτιμο του να μείνω δίπλα τους έως την Κυριακή του δημοψηφίσματος ήταν, βέβαια, ότι έπρεπε να προεδρεύσω του Συμβουλίου Συστημικής Σταθερότητας.
Σύμφωνα με τον σχετικό νόμο, στο Συμβούλιο συμμετέχουν, πέραν του υπουργού Οικονομικών, των αναπληρωτών του και του γενικού γραμματέα Οικονομικής Πολιτικής, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και οι διευθύνοντες σύμβουλοι των τραπεζών. Καθώς μαζευόμασταν για να εκκινήσει η συνεδρίαση, κατέφθασε ο Στουρνάρας σε με- γάλα κέφια. Με αγκάλιασε, με φίλησε σταυρωτά και δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του που επέστρεφε στο υπουργείο, όπως δήλωσε. Βέβαια, η χαρά του οφειλόταν σε κάτι που δεν αναφέρθηκε εκείνη τη μέρα: στο γεγονός ότι το πολεμικό μας συμβούλιο είχε καταπνίξει το σχέδιό μας για αντίποινα στην τρόικα, που συμπεριελάμβαναν την επανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας επί της Τράπεζας της Ελλάδος.
Ξεκίνησα τη συνεδρίαση με σύντομη ανασκόπηση του πώς φτάσαμε στην ανάγκη σύγκλησης του Συμβουλίου. Δε δίστασα να καταστήσω σαφές ότι ο Στουρνάρας ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που προκάλεσαν την εκροή καταθέσεων, που είχε αποτέλεσμα την πρώτη φάση του σχεδίου της τρόικας, καλλιεργώντας το έδαφος για μια πεντάμηνη ασφυξία, η οποία οδήγησε, τελικά, στην «τραπεζική αργία». Ο Στουρνάρας δε φάνηκε να ενοχλείται καθόλου! Για την ακρίβεια, έμοιαζε πανευτυχής, σαν παιδί που δεν μπορεί να συγκρατήσει τη χαρά του, και ήταν εξαιρετικά φιλικός απέναντί μου – σαν να μην είχε περάσει μέρα από τα χρόνια τα παλιά, τότε που ήμασταν φίλοι. Κατόπιν άρχισε η τεχνική συζήτηση η οποία έθεσε τις βασικές παραμέτρους για το τι σήμαινε «τραπεζική αργία» στην πράξη, πώς θα εξοικονομούσαμε την ελάχιστη ρευστότητα που απέμενε, πώς θα δινόταν η δυνατότητα στους επιχειρηματίες να προβαίνουν σε καταθέσεις κτλ. [σημ.: Το πρόβλημα ήταν πώς θα βοηθούνταν επιχειρηματίες που στο τέλος της ημέρας έχουν πολλά χαρτονομίσματα στα χέρια τους –π.χ. ιδιοκτήτες βενζινάδικων– να τα καταθέσουν στις τράπεζες όταν αυτές ήταν κλειστές]. Πριν λυθεί η συνεδρίαση, ορίστηκαν ομάδες εργασίας που όλο το βράδυ θα επεξεργάζονταν αυτά τα ζητήματα στον έκτο όροφο του υπουργείου μου.
Πράγματι, με την ομάδα μου καταπιαστήκαμε με τον άθλο που ήμασταν υποχρεωμένοι να φέρουμε εις πέρας. Δουλέψαμε ολονυχτίς για τη δημιουργία του μαθηματικού τύπου ο οποίος θα υπολόγιζε τις αναλήψεις από τα ΑΤΜ που θα άφηναν ικανή ρευστότητα για τη συνέχιση των βασικών εισαγωγών που είχε ανάγκη η χώρα, δεδομένης της ελάχιστης ρευστότητας που είχε απομείνει συνολικά, δίνοντας έμφαση στην επιλογή αυτών των εισαγωγών με παράλληλη αναβολή άλλων, στην εξεύρεση λύσης για το 85% των συνταξιούχων που δεν είχαν κάρτες ανάληψης κτλ. Σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, πολλά νέα προβλήματα ξεπηδούσαν με το που λύναμε ένα από αυτά.
Στις 1.40 το πρωί της Δευτέρας, έχοντας ολοκληρώσει την ΠΝΠ, παρά τις έντονες αντιρρήσεις μου με την απόφαση να προβούμε στην υπογραφή μιας ΠΝΠ, έλαβα γραπτό μήνυμα από τον Στουρνάρα: «Ευχαριστώ για την εξαιρετική συνεργασία, Γιάνη μου». Όλα πήγαιναν καλά για τον ίδιο και την τρόικα, και μάλιστα με του λόγου μου να ξεροσταλιάζω στο υπουργείο ώστε να κάνω όλη τη δουλειά εκ μέρους τους. Εκεί μας είχε φέρει η απόφαση του πολεμικού συμβουλίου να παραδώσει τα όπλα, την ώρα που καλούσε τον λαό μας στα… όπλα: να δουλεύουμε για τον Στουρνάρα και όλους όσοι πυροδότησαν το bank run, που στόχο είχε να μας οδηγήσει πισθάγκωνα στη συγκεκριμένη ΠΝΠ. Δώδεκα μήνες πλάνο ήταν αυτό, από τη στιγμή του διορισμού του Στουρνάρα από τον Σαμαρά στη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, ώστε να υπονομευτεί η κυβέρνησή μας. Πώς να μην είναι ενθουσιασμένος με το αποτέλεσμα; Μόνο ένα εντυπωσιακό ΟΧΙ στο δημοψήφισμα μπορούσε να ανατρέψει το σχεδιαζόμενο από καιρό πρα- ξικόπημα. Ήταν η ελπίδα, η προοπτική που με κράτησε όρθιο εκείνο το μαρτυρικό βράδυ.
Η αδρεναλίνη που κυλούσε στις φλέβες μας όλη τη νύχτα, η αγωνία για το πώς θα αντιδρούσε η κοινωνία στις κλειστές τράπεζες την άλλη μέρα το πρωί και η ελπίδα ενός βροντερού ΟΧΙ την επόμενη Κυριακή με βοήθησαν να μην υποκύψω στην απελπισία και να εργαστώ αστα- μάτητα με την ομάδα μου μέχρι τις εννέα το πρωί. Ήταν η ώρα που υπό κανονικές συνθήκες θα άνοιγαν οι τράπεζες. Αντ’ αυτού, οι οθόνες της τηλεόρασης κατέγραφαν ατελείωτες ουρές στα ΑΤΜ, καθώς οι καταθέτες προσπαθούσαν να αποσύρουν τα 60 ευρώ που είχαμε καθορίσει ως το ανώτατο όριο ανάληψης που επέτρεπε να επιβιώσουμε μέχρι το πρωί της επομένης του δημοψηφίσματος.
Τότε ήταν που πληροφορήθηκα πως, κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, προτού ακόμη ανακοινωθεί ότι θα ετίθεντο δραστικοί περιορισμοί στην ανάληψη μετρητών από τα ΑΤΜ, οι βουλευτές είχαν αδειάσει πέντε φορές το ΑΤΜ της Βουλής! Το θεώρησα σκάνδαλο οι εκπρόσωποι του λαού να κάνουν κατάχρηση της πρότερης γνώσης τους και της πρόσβασης που είχαν στο ΑΤΜ της Βουλής για να αποφύγουν τις ουρές. Όπως ήταν και σκάνδαλο το γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλα ΑΤΜ που στέρεψαν από ρευστό γρήγορα, σε εκείνα που οι «κοινοί θνητοί» καταφεύγουν για τις αναλήψεις τους, το ΑΤΜ της Βουλής ξαναγεμίστηκε πέντε φορές σε μία μέρα! Έτσι, όταν ανταποκριτής του Bloomberg με ρώτησε αν είχα σταθεί με τον κόσμο στην ουρά για να τραβήξω λεφτά, απάντησα πως, πρώτον, δεν είχα τον χρόνο να το κάνω και, δεύτερον, πως ούτως ή άλλως δεν το θεωρούσα πρέπον ο υπουργός που εποπτεύει, για οποιονδήποτε λόγο, την αποξήρανση των ΑΤΜ να κάθεται στην ουρά να αδειάζει τα ΑΤΜ. Κατόπιν περιέγραψα την απαράδεκτη συμπεριφορά των βουλευτών μία μέρα νωρίτερα, εξηγώντας γιατί με ξένιζε η ιδέα και μόνο να πάω σε ΑΤΜ. Βέβαια, το Bloomberg έπαιξε μόνο το πρώτο μέρος της συνέντευξης. Για μέρες, μήνες, σήμερα ακόμα, τα «μέσα» με παρουσίαζαν όχι μόνο ως τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες, αλλά και ως τον αλαζόνα που «θεωρεί τον εαυτό του πολύ σπουδαίο για να σταθεί στην ουρά με τον λαουτζίκο».
Αργότερα μέσα στην εβδομάδα που ξεκινούσε, με το δημοψήφισμα να καραδοκεί την επόμενη Κυριακή, έδωσα συνέντευξη στο έγκυρο περιοδικό New Yorker, σε συμπαθή δημοσιογράφο στον οποίο επέτρεψα σπάνια πρόσβαση, που συμπεριελάμβανε πρόσβαση στο σπίτι μου και στην οικογένειά μου. Στόχος, αντίθετα με την προπαγάνδα των «μέσων» που με παρουσιάζουν ως νάρκισσο που πασχίζει για την αυτο-προβολή του, ήταν η διεθνοποίηση του πραξικοπήματος που ετοιμαζόταν εναντίον της δημοκρατίας μας.
Ένα βράδυ, εξουθενωμένος, συνάντησα τη Δανάη, τον Τζέιμι, έναν- δυο συνεργάτες και τον εν λόγω δημοσιογράφο για δείπνο σε ταβέρνα επί του πεζοδρόμου της Κυδαθηναίων. Στην κουβέντα πάνω, ο δημοσιογράφος με ρώτησε ποια ήταν η χειρότερη στιγμή εκείνων των ημερών. Περιέγραψα την ωμή ειρωνεία και τον πόνο του να είσαι εσύ αυτός που το πολεμικό συμβούλιο πρώτα απορρίπτει τη στρατηγική σου για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές, μετά απορρίπτει τις επίμονες συμβουλές σου να μην τις κλείσουμε εμείς και, το κερασάκι στη δηλητηριώδη τούρτα, σε εξαναγκάζει να είσαι εσύ που θα κλείσεις, επισήμως, τις τράπεζες. «Δε θα το ευχόμουν ούτε στον χειρότερο εχθρό μου», κατέληξα.
Συνειδητοποιώντας πως είχα καταφέρει να εξαφανίσω κάθε ίχνος καλής διάθεσης στο τραπέζι, με τη μάχη του δημοψηφίσματος να απαιτεί αναπτερωμένο ηθικό από όλους μας, προσπάθησα να ελαφρύνω κάπως την ατμόσφαιρα αστειευόμενος, με έντονη πικρία, πως ένας άσπλαχνος σεναριογράφος θα με παρουσίαζε να επιστρέφω σπίτι τη Δευτέρα το απόγευμα και να λέω στη Δανάη «αγάπη μου, έκλεισα τις τράπεζες», μια αναφορά στην κάκιστη χολιγουντιανή ταινία «Αγάπη μου, συρρίκνωσα τα παιδιά». Το New Yorker συμπεριέλαβε αυτή τη φράση, και τα μέσα προπαγάνδας στην Ελλάδα την παρουσίασαν με τον δικό τους εκλεκτό τρόπο: «Ο Βαρουφάκης γλεντούσε ενώ έκλεινε τις τράπεζες, λέγοντας στη Δανάη “αγάπη μου, έκλεισα τις τράπεζες!”».
Η εικόνα μου και οι διαστρεβλώσεις που προσπαθούσαν να την καταστρέψουν δε θα είχαν καμία σημασία αν δεν αποτελούσαν τον δίαυλο της συντονισμένης προσπάθειας αμαύρωσης της καμπάνιας του ΟΧΙ και των γενναίων πολιτών που ανέλαβαν την ευθύνη να διασώσουν τη συλλογική μας αξιοπρέπεια στηρίζοντάς το. Η τρόικα και τα μέσα της έκαναν καλά το έργο του Μεφιστοφελούς τον οποίο υπηρετούν. Όμως η δική μας πλευρά; Η δική μας κυβέρνηση; Ήταν, όπως έγραψε ο ιστορικός και πολιτικός Άλαν Κλαρκ περιγράφοντας τους γενναίους στρατιώτες τους οποίους έστελναν ανίκανοι στρατηγοί σε βέβαιο θάνατο κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, «λιοντάρια που τα καθοδηγούσαν γάιδαροι». Και οι γάιδαροι δεν ανήκαν όλοι στον ίδιο στάβλο. Δε θα ξεχάσω βουλευτή του Σύριζα, υπέρμαχο του Grexit, να με προσεγγίζει έντονα δυσαρεστημένος μαζί μου. Η δυσαρέσκειά του δε με εξέπληξε, δεδομένου ότι είχε περάσει μήνες ασκώντας μου κριτική που δεν εισήγαγα capital controls από τον Φλεβάρη και δε μας έβγαζα από την ευρωζώνη. Αυτό που με εξέπληξε πραγματικά ήταν ο λόγος για τον οποίο ήταν έξαλλος μαζί μου εκείνο το πρωί: εξαιτίας των capital controls δεν μπορούσε, μου παραπονέθηκε, να καταβάλει τη δόση του στεγαστικού δανείου του σπιτιού του στο Λονδίνο. «Μα ήσουν υπέρ της δραχμής και των capital controls», αναφώνησα. «Αν είχα κάνει αυτό που με καλούσες να κάνω πριν από καιρό, πώς θα πλήρωνες το στεγαστικό σου δάνειο στο Λονδίνο; Με δραχμές;» Δεν ήταν αυτή η ηγεσία που άξιζε ο λαός μας. Ούτε των νεομνημονιακών του υπό διάσπαση Σύριζα ούτε και των δραχμιστών.
Παράλυση και ελπίδες
Πίσω στο Μαξίμου, όπου συνεχίζονταν καθημερινά οι συσκέψεις μας, πρότεινα όλοι οι υπουργοί να επισκεφτούν τις μεγάλες πόλεις και τα νησιά για να στηρίξουν την καμπάνια υπέρ του ΟΧΙ σε ανοικτές συγκεντρώσεις. Παρά τις διαβεβαιώσεις πως αυτό θα γινόταν, δεν έγινε ποτέ. Αντ’ αυτού, από τα γραφεία του Δραγασάκη και του Παππά διέρρεαν ψευδείς ιστορίες για μένα, ενώ ο Βασίλης Καφούρος μου παρουσίασε στοιχεία που έδειχναν ότι, μέσα από το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου μου, που εξακολουθούσε να τελεί υπό την προεδρία του Χουλιαράκη, εκπορεύονταν καμπάνιες που στή- ριζαν ανοιχτά το ΝΑΙ.
Η μεγάλη μου ανησυχία, όμως, ήταν άλλη: η απόφαση του Αλέξη, και του πολεμικού συμβουλίου, να ενστερνιστεί τη γραμμή Δραγασάκη «πάμε συναινετικά με Ντράγκι» δε μου επέτρεπε να απαντήσω στο ερώτημα, και να εξηγήσω στο εκλογικό σώμα, τι σήμαινε ακριβώς μια ψήφος υπέρ του ΟΧΙ. Το ότι δεν ήταν ΟΧΙ στο ευρώ και ΝΑΙ στο Grexit ήταν δεδομένο, και το επαναλαμβάναμε σε όλους τους τόνους, τόσο ο Αλέξης όσο κι εγώ. Ήταν, ουσιαστικά, ένα ΝΑΙ σε μια βιώσιμη Ελλάδα εντός μιας λογικής ευρωζώνη
June 22, 2020
June 20, 2020
June 16, 2020
Συζητώντας για θέατρο, δημοσιογραφία και λοιπές διαστροφές με τον Κωνσταντίνο Πουλή. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ 13/6, ΜέΡΑ-TV
Σε μια συζήτηση που ξεκίνησε με τα παιδικά του χρόνια, πέρασε στο θέατρο και κατέληξε στον αγαπημένο φίλο Κώστα Εφήμερο και το ThePressProject, ο Κωνσταντίνος Πουλής με τίμησε με μια ανοικτή, από ψυχής, συνέντευξη.
Anish Kapoor on India, Israel, life in the UK and, of course, art, art and art. On DiEM-TV’s ANOTHER NOW, 15th June 2020
I spent Monday night, 15th of June, chatting with Anish Kapoor for an hour. I began by asking him about life in 1950s India as the child of a Punjabi Hindu Admiral and a Bagdadi Jewish mother. Our conversation moved on to a Kibbutz in Israel before landing in Blighty and in particular Hornsby Art School, where he encountered a kind of freedom that art schools lack today. It shifted to form and poetry, to his various phases as a sculptor and multi-faceted artist. Thatcherism, commodification, the joys of solidarity and the need for progressive internationalism entered our conversation almost uninvited. It was a joy and an honour to spend those sixty minutes with him. Highly recommended viewing, even if I am saying so myself!
June 13, 2020
Julian Assange just called. To talk about the pandemic’s effect on capitalism & politics!
Julian called me a little earlier on, at 14.22 London time to be precise. From Belmarsh High Security Prison of course. This is not the first time but, as you can imagine, every time I hear his voice I feel honoured and moved that he should dial my number when he has such few and far between opportunities to place calls.
“I want a perspective on world developments out there – I have none in here”, he said. Which, of course, placed a considerable burden on me to articulate thoughts on capitalism’s fate during this pandemic and the repercussions of it all on politics, geopolitics etc. The knowledge that Her Majesty’s Prison authorities would discontinue our discussion at any moment made the task harder.
In a feeble attempt to paint a picture for him on as broad a canvass as possible, I shared with Julian my main thought of the last weeks:
Never before has the world of money (i.e. the money markets, that include the share markets) been so decoupled from the world of real people, real stuff – from the real economy.
We watch in awe as GDP, personal incomes, wages, company revenues, businesses small and large, collapse while the stock market is staying relatively unscathed. The other day, Hertz declared bankruptcy. When a company does this, its share price goes to zero. Not now. In fact, Hertz is about to issue $1 billion worth of new shares. Why would anyone buy shares of an officially bankrupt company? The answer is: Because central banks print mountain ranges of money and give it for almost free to financiers to buy any piece of junk floating around the stock exchange.
“Complete zombification of the corporations”, is how I put it to Julian. Julian commented that this proves that governments and central banks can keep corporations afloat even when they sell next to nothing at the marketplace. I agreed. But, I also pointed out a major conundrum that capitalism faces for the first time. It is this:
Central bank money printing keeps asset prices very high while the price of ‘stuff’ and wages fall. This disconnect can go on growing. But, when Hertz, British Airways etc. can survive in this manner, they have no reason not to fire half the workforce and to cut the wages of the other half. This creates more deflation/depression in the real economy. Which means that the Central Banks must print more and more to keep asset and share prices high. At some point, the masses out there will rebel and governments will be under pressure to divert some income to them. But this will deflate asset prices. At that point, because these assets are used by corporations as collateral for all the loans they take out to stay afloat, they will lose access to liquidity. A sequence of corporate failures will commence under circumstances of stagnation. “I don’t think capitalism can easily survive, at least not without huge social and geopolitical conflicts, this conundrum”, was my conclusion.
Julian thought about this for a moment and asked me: “How important is consumption to capitalism? What percentage of GDP is at stake if consumption does not recover? Do the corporations need workers or customers?” I answered that it was high enough to make this conundrum real. Yes, Central Banks and robots can keep the corporations going without customers or workers. But, robots cannot buy the stuff they produce. So, this is not a stable equilibrium. The losses in people’s incomes will accelerate, thus generating pivotal discontent.
Julian then said something along the lines of: That will benefit Trump who knows how to feed off the anger of the multitudes toward the educated, upper middle-class elites. I agreed, saying that DiEM25 has been warning since 2016 that socialism for the oligarchy and austerity for the many, in the end, feeds the racist ultra-right. That we are experiencing again what happened in the 1920s in Italy with the rise of Mussolini.
Julian agreed entirely and said: Yes, like then, there is an alliance forming between rich people and the discontented working class. He then added that most of the prisoners and the prison officers in Belmarsh support… Trump. At that point the connection was cut off.
Our conversation lasted 9’47’’. It was more substantive, and of course moving, than any conversation I have had in a while.
“I want a perspective on world developments out there – I have none in here”, he said. Which, of course, placed a considerable burden on me to articulate thoughts on capitalism’s fate during this pandemic and the repercussions of it all on politics, geopolitics etc. The knowledge that Her Majesty’s Prison authorities would discontinue our discussion at any moment made the task harder.
In a feeble attempt to paint a picture for him on as broad a canvass as possible, I shared with Julian my main thought of the last weeks:
Never before has the world of money (i.e. the money markets, that include the share markets) been so decoupled from the world of real people, real stuff – from the real economy.
We watch in awe as GDP, personal incomes, wages, company revenues, businesses small and large, collapse while the stock market is staying relatively unscathed. The other day, Hertz declared bankruptcy. When a company does this, its share price goes to zero. Not now. In fact, Hertz is about to issue $1 billion worth of new shares. Why would anyone buy shares of an officially bankrupt company? The answer is: Because central banks print mountain ranges of money and give it for almost free to financiers to buy any piece of junk floating around the stock exchange.
“Complete zombification of the corporations”, is how I put it to Julian. Julian commented that this proves that governments and central banks can keep corporations afloat even when they sell next to nothing at the marketplace. I agreed. But, I also pointed out a major conundrum that capitalism faces for the first time. It is this:
Central bank money printing keeps asset prices very high while the price of ‘stuff’ and wages fall. This disconnect can go on growing. But, when Hertz, British Airways etc. can survive in this manner, they have no reason not to fire half the workforce and to cut the wages of the other half. This creates more deflation/depression in the real economy. Which means that the Central Banks must print more and more to keep asset and share prices high. At some point, the masses out there will rebel and governments will be under pressure to divert some income to them. But this will deflate asset prices. At that point, because these assets are used by corporations as collateral for all the loans they take out to stay afloat, they will lose access to liquidity. A sequence of corporate failures will commence under circumstances of stagnation. “I don’t think capitalism can easily survive, at least not without huge social and geopolitical conflicts, this conundrum”, was my conclusion.
Julian thought about this for a moment and asked me: “How important is consumption to capitalism? What percentage of GDP is at stake if consumption does not recover? Do the corporations need workers or customers?” I answered that it was high enough to make this conundrum real. Yes, Central Banks and robots can keep the corporations going without customers or workers. But, robots cannot buy the stuff they produce. So, this is not a stable equilibrium. The losses in people’s incomes will accelerate, thus generating pivotal discontent.
Julian then said something along the lines of: That will benefit Trump who knows how to feed off the anger of the multitudes toward the educated, upper middle-class elites. I agreed, saying that DiEM25 has been warning since 2016 that socialism for the oligarchy and austerity for the many, in the end, feeds the racist ultra-right. That we are experiencing again what happened in the 1920s in Italy with the rise of Mussolini.
Julian agreed entirely and said: Yes, like then, there is an alliance forming between rich people and the discontented working class. He then added that most of the prisoners and the prison officers in Belmarsh support… Trump. At that point the connection was cut off.
Our conversation lasted 9’47’’. It was more substantive, and of course moving, than any conversation I have had in a while.
The Extradition of Julian Assange – Video by Novara Media
Subscribe to Novara Media ⇛ https://novara.media/youtube
June 11, 2020
Πότε θα παραδεχθεί το Μνημονιακό Τόξο ότι το φιάσκο με Νετανιάχου, Χαφτάρ, και Σια ενισχύει τον Ερντογάν και υπονομεύει τα συμφέροντα της χώρας;
Μας έλεγε ο κ. Τσίπρας, τότε που άρχισε τα χαριεντίσματα με τον στυγνό κ. Νετανιάχου, την Exxon, τον Τραμπ, και την Total, ότι έτσι περιθωριοποιείται η Τουρκία και αποκτά ερείσματα η Ελλάδα. Το ΜέΡΑ25 του απαντούσαμε ότι μόνο τον κ. Ερντογάν ενισχύει αυτή η νέα υποταγή του Μνημονιακού Τόξου, αυτή τη φορά μέσω της πρόσδεσης της χώρας στο άρμα Νετανιάχου-Exxon-Τραμπ.
Προειδοποιούσαμε ότι η προσπάθεια περικύκλωσης της Τουρκίας με ΑΟΖ, για πετρέλαια και φυσικά αέρια που η λογική απαιτεί να μείνουν στα έγκατα της γης, δίνει στην Άγκυρα ευκαιρία να προβάλει την ισχύ της σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και να δημιουργήσει εντάσεις στο Αιγαίο.
Έτσι κι έγινε. Η Τουρκία έκανε τον αντιπερισπασμό της μέσω Λιβύης.
Και τότε ο νέος Πρωθυπουργός του ίδιου Μνημονιακού Τόξου έκανε τον δικό του δήθεν αντιπερισπασμό: Κάλεσε στην Αθήνα τον Λίβυο πολέμαρχο Χαφτάρ ελπίζοντας στη νίκη του στον Λιβυκό Εμφύλιο ώστε να εμποδίσει την προβολή της Τουρκικής ισχύος νότια της Κρήτης.
Το ΜέΡΑ25 εγκαλέσαμε τον κ. Μητσοτάκη ότι έφερε μέσα το ελληνικό Κοινοβούλιο έναν νέο Κάραζιτς: έναν αιματοβαμμένο πολέμαρχο που, μάλιστα, θα αποτύχει και στρατιωτικά.
Έτσι κι έγινε. Η τουρκική στρατιωτική παρέμβαση απεδείχθη ικανή να κατατροπώσει τον Χαφτάρ.
Πότε θα παραδεχθεί το Μνημονιακό Τόξο ότι αυτό που τους λέει και ξαναλέει το ΜέΡΑ25 είναι η μόνη, η αυταπόδεικτη αλήθεια; Ότι μακριά από εμάς τα παιχνίδια με μισάνθρωπους όπως οι Νετανιάχου, Χαφτάρ και Σία; Ότι η χώρα μας πρέπει να πρωτοστατήσει στην ΕΕ και διεθνώς ώστε ο βυθός της Αν. Μεσογείου να μείνει άθικτος από τρυπάνια και οι θάλασσές μας να γίνουν μια τεράστια λίμνη συνεργασίας και πράσινης ανάπτυξης;
Προειδοποιούσαμε ότι η προσπάθεια περικύκλωσης της Τουρκίας με ΑΟΖ, για πετρέλαια και φυσικά αέρια που η λογική απαιτεί να μείνουν στα έγκατα της γης, δίνει στην Άγκυρα ευκαιρία να προβάλει την ισχύ της σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και να δημιουργήσει εντάσεις στο Αιγαίο.
Έτσι κι έγινε. Η Τουρκία έκανε τον αντιπερισπασμό της μέσω Λιβύης.
Και τότε ο νέος Πρωθυπουργός του ίδιου Μνημονιακού Τόξου έκανε τον δικό του δήθεν αντιπερισπασμό: Κάλεσε στην Αθήνα τον Λίβυο πολέμαρχο Χαφτάρ ελπίζοντας στη νίκη του στον Λιβυκό Εμφύλιο ώστε να εμποδίσει την προβολή της Τουρκικής ισχύος νότια της Κρήτης.
Το ΜέΡΑ25 εγκαλέσαμε τον κ. Μητσοτάκη ότι έφερε μέσα το ελληνικό Κοινοβούλιο έναν νέο Κάραζιτς: έναν αιματοβαμμένο πολέμαρχο που, μάλιστα, θα αποτύχει και στρατιωτικά.
Έτσι κι έγινε. Η τουρκική στρατιωτική παρέμβαση απεδείχθη ικανή να κατατροπώσει τον Χαφτάρ.
Πότε θα παραδεχθεί το Μνημονιακό Τόξο ότι αυτό που τους λέει και ξαναλέει το ΜέΡΑ25 είναι η μόνη, η αυταπόδεικτη αλήθεια; Ότι μακριά από εμάς τα παιχνίδια με μισάνθρωπους όπως οι Νετανιάχου, Χαφτάρ και Σία; Ότι η χώρα μας πρέπει να πρωτοστατήσει στην ΕΕ και διεθνώς ώστε ο βυθός της Αν. Μεσογείου να μείνει άθικτος από τρυπάνια και οι θάλασσές μας να γίνουν μια τεράστια λίμνη συνεργασίας και πράσινης ανάπτυξης;
June 10, 2020
2o κύμα Πανδημίας: Γιατί κρύβεστε κύριε Πρωθυπουργέ;
Αύριο το πρωί, ο κ. Μητσοτάκης θα παραστεί στην Ώρα του Πρωθυπουργού στη Βουλή. Δύο ερωτήσεις του τέθηκαν. Μία από τον κ. Τσίπρα για το πως θα διαχειριστεί το 2021 τα κονδύλια ενός Ταμείου που δεν έχει καν συμφωνηθεί η δημιουργία του. Και μια δεύτερη, από εμένα, για το κατά πόσον η χώρα είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας, τώρα που ο κόσμος κυκλοφορεί και ιδίως όταν θα ανοίξουμε στους τουρίστες – ή το φθινόπωρο που οι λοιμώξεις θα αυξάνονται.
Δεδομένου ότι θα κοπιάσει να έρθει τη Βουλή, κ. Μητσοτάκης είχε υποχρέωση να απαντήσει και στις δύο ερωτήσεις – δεν ήταν δα και τόσες πολλές,. Επέλεξε όμως να απαντήσει μόνο στην ερώτηση του κ. Τσίπρα περί της διαχείρισης θεωρητικών κονδυλίων που (ποιος ξέρει;) μπορεί να έρθουν μπορεί και να μην έρθουν εκ Βρυξελλών το 2021.
Η επιλογή του αυτή μας ανησυχεί. Εκεί που δεν έχανε ευκαιρία να λέει ξανά και ξανά πόσο περίφημα τα πήγαινε η κυβέρνηση στον υγειονομικό τομέα, αύριο το πρωί επιλέγει να θυσιάσει μια χρυσή ευκαιρία να απαντήσει ότι, παρά τα νέα κρούσματα, όλα είναι υπό έλεγχο παρά την χαλάρωση της καραντίνας.
Το ότι αύριο επιλέγει να μην απαντήσει στο εύλογο ερώτημά μου, που είναι ερώτημα όλης της κοινωνίας, υποδηλώνει αυτό που φοβόμασταν: Ότι η κυβέρνηση έχασε το τραίνο. Ότι χωρίς σχέδιο, χωρίς δυνατότητες για μαζικά τεστ, ετοιμάζουν τοπικές καραντίνες πανικόβλητοι.
Αν δεν είναι έτσι κ. Μητσοτάκη, γιατί δεν έρχεστε αύριο το πρωί να το πείτε ενώπιον της Βουλής ευθαρσώς;
Γιατί την ώρα της αναζωπύρωσης του ιού επιλέγετε μια ανούσια κοκορομαχία με τον κ. Τσίπρα περί της μοιρασιάς θεωρητικών κονδυλίων το 2021;
Δεδομένου ότι θα κοπιάσει να έρθει τη Βουλή, κ. Μητσοτάκης είχε υποχρέωση να απαντήσει και στις δύο ερωτήσεις – δεν ήταν δα και τόσες πολλές,. Επέλεξε όμως να απαντήσει μόνο στην ερώτηση του κ. Τσίπρα περί της διαχείρισης θεωρητικών κονδυλίων που (ποιος ξέρει;) μπορεί να έρθουν μπορεί και να μην έρθουν εκ Βρυξελλών το 2021.
Η επιλογή του αυτή μας ανησυχεί. Εκεί που δεν έχανε ευκαιρία να λέει ξανά και ξανά πόσο περίφημα τα πήγαινε η κυβέρνηση στον υγειονομικό τομέα, αύριο το πρωί επιλέγει να θυσιάσει μια χρυσή ευκαιρία να απαντήσει ότι, παρά τα νέα κρούσματα, όλα είναι υπό έλεγχο παρά την χαλάρωση της καραντίνας.
Το ότι αύριο επιλέγει να μην απαντήσει στο εύλογο ερώτημά μου, που είναι ερώτημα όλης της κοινωνίας, υποδηλώνει αυτό που φοβόμασταν: Ότι η κυβέρνηση έχασε το τραίνο. Ότι χωρίς σχέδιο, χωρίς δυνατότητες για μαζικά τεστ, ετοιμάζουν τοπικές καραντίνες πανικόβλητοι.
Αν δεν είναι έτσι κ. Μητσοτάκη, γιατί δεν έρχεστε αύριο το πρωί να το πείτε ενώπιον της Βουλής ευθαρσώς;
Γιατί την ώρα της αναζωπύρωσης του ιού επιλέγετε μια ανούσια κοκορομαχία με τον κ. Τσίπρα περί της μοιρασιάς θεωρητικών κονδυλίων το 2021;
Yanis Varoufakis's Blog
- Yanis Varoufakis's profile
- 2351 followers
Yanis Varoufakis isn't a Goodreads Author
(yet),
but they
do have a blog,
so here are some recent posts imported from
their feed.
