Yanis Varoufakis's Blog, page 108

Το πρώτο διεθνικό κόμμα ιδρύθηκε στην Νάπολι την 10η Μαρτίου 2018: Άρθρο-ανακοίνωση στην Εφημερίδα των Συντακτών

Σήμερα, Σάββατο 10 Μαρτίου, ιδρύουμε στη Νάπολη της Ιταλίας το πρώτο διεθνικό κόμμα που θα κατέβει στις ευρωεκλογές του Μαΐου του 2019 με κοινό πρόγραμμα οικονομικών, κοινωνικών, οικολογικών και θεσμικών τομών.

Η Ευρώπη ισορροπεί στην κόψη του ξυραφιού. Αν παραμείνει στα χέρια του βαθέος κατεστημένου που τη σφετερίζεται, θα συνεχίσει να υπνοβατεί προς την αποτελμάτωση. Οι προοπτικές αυτής της Ευρώπης είναι μηδενικές. Ομως εναλλακτικές υπάρχουν. Τα επόμενα χρόνια είναι η τελευταία ευκαιρία μας να αλλάξουμε την Ευρώπη ριζικά, ώστε οι επόμενες γενιές να μην την βλέπουν πλέον ως ένωση αυταρχικής ανικανότητας. Τώρα είναι η στιγμή να αδράξουμε την ευκαιρία.

Ποιοι είμαστε;

Καταφτάνουμε στη Νάπολη από τον Βορρά, τον Νότο, την Ανατολή και τη Δύση της Ευρώπης. Προερχόμαστε από την Κεντρική Ευρώπη, από τα νησιά της Μεσογείου, από τις πιο απομακρυσμένες και τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της. Κάποιοι από εμάς αυτο-αποκαλούμαστε μαρξιστές, άλλοι οικολόγοι, άλλοι αναρχίζοντες, κάποιοι αυτοπροσδιορίζονται ως φεμινιστές, φιλελεύθεροι. Είμαστε απλοί πολίτες, ακτιβιστές, δήμαρχοι, ευρωβουλευτές. Ομως τα βασικά που προσκομίζουμε από κοινού στο πρώτο διεθνικό ευρωπαϊκό κόμμα είναι:

Πίστη στην αυθεντική δημοκρατία –το πολίτευμα που, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, παίρνει την εξουσία από τους λίγους και τη δίνει στους πολλούς, που είναι εξ ορισμού οι φτωχότεροι.
Τις διαφορετικές μας γλώσσες, κουλτούρες, προφορές, κομματικές αφετηρίες.
Την αποφασιστικότητα να ανακτήσουμε τη λαϊκή κυριαρχία στις γειτονιές μας, στις πόλεις μας, στις χώρες μας, στο περιβάλλον μας και βέβαια στην Ευρώπη.

Πιο συγκεκριμένα στη Νάπολη σήμερα, υπό την αιγίδα του DiEM25, συνασπιζόμαστε τα εξής κόμματα και κινήματα:

Alternativet – Δανία
Bündnis – Γερμανία
DeMA – η κίνηση του δήμαρχου της Νάπολης, Λουίτζι ντε Ματζίστρις
Génération-s – το κίνημα του Μπενουά Αμόν στη Γαλλία
LIVRE – Πορτογαλία
ΜέΡΑ25 – το κόμμα που ιδρύουμε στην Αθήνα την 26η Μαρτίου
Razem – το μόνο πραγματικά προοδευτικό κόμμα της Πολωνίας

Επιπλέον στις εργασίες μας εκπροσωπούνται ως παρατηρητές το Ευρωπαϊκό Κόμμα της Αριστεράς, το Ευρωπαϊκό Κόμμα των Πρασίνων, το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας καθώς και τα κόμματα DEMOS (Ρουμανία), DiB (Γερμανία), Levica (Σλοβενία), Nova ljevica και Zagreb Je NAŠ! (Κροατία).

EUROKINISSI/ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΙΣΙΝΑΣ

Τι πήγε στραβά στην Ευρώπη;

Η αποτυχία της Ευρώπης οφείλεται σε μια μόνιμη «παρεξήγηση»: ένα ταξικό, ιεραρχικό, αδιαφανές σύστημα λήψης αποφάσεων παρουσιάζεται ως σύστημα «τεχνοκρατικό», «διαδικαστικό» και «ουδέτερο». Αν και βαθιά πολιτικά μεροληπτικό, παρουσιάζεται ως… «απολίτικο».

Μέσω αυτού οι εγχώριες ολιγαρχίες ακυρώνουν τις θεσπισμένες δημοκρατικές διαδικασίες των κρατών μας ώστε να επιβάλουν τα αντιλαϊκά μέτρα που εξυπηρετούν τις ίδιες –με θύματα την πλειοψηφία των πολιτών. Στο τέλος για όλα φταίει η… Ευρώπη –την οποία το ευρωπαϊκό κατεστημένο ταυτίζει με το ταξικό, ιεραρχικό, αδιαφανές σύστημα λήψης αποφάσεων που εκείνο συντηρεί.

Οι πολίτες προσπάθησαν πολλές φορές να τους σταματήσουν. Τα δημοψηφίσματα για το δήθεν Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, για τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η 5η Ιουλίου του 2015 κ.λπ. αντιμετωπίστηκαν από το κατεστημένο με στυγνό αυταρχισμό. Κι όταν οι πολιτικές τους έφεραν τη συστημική ευρωπαϊκή κρίση, το κατεστημένο αντέδρασε δημιουργώντας νέες γραφειοκρατίες, τρόικες και αυθαίρετους «κανόνες» με τους οποίους επιβάλλει τις ίδιες πολιτικές: λιτότητα, ιδιωτικοποιήσεις, κατάργηση συλλογικών διαπραγματεύσεων και εργασιακών δικαιωμάτων, κοινωνική ανασφάλεια, εξώσεις – την ώρα που κάνουν επιτηδείως τα στραβά μάτια στην πιο εξόφθαλμη φοροδιαφυγή των «δικών» τους μέσω «παραδείσων» και παραθύρων. Και τώρα, έχοντας πλέον σπρώξει την Ευρώπη στο χείλος του γκρεμού, τυλίγονται στην ευρωπαϊκή σημαία και αυτοπαρουσιάζονται ως οι υπερασπιστές της… Ευρωπαϊκής Ιδέας!

Δεν ήταν αναπόφευκτο μεγάλες μάζες Ευρωπαίων να γίνουν επιρρεπείς στις σειρήνες της Ακροδεξιάς; Δεν είναι τρομακτικό πώς το βαθύ κατεστημένο και η ξενοφοβική Διεθνής λειτουργούν ως συνένοχοι (ενισχύοντας αλλήλους);

Κάπως έτσι βρεθήκαμε με δύο εξίσου κακές επιλογές: «Περισσότερη από αυτή την Ευρώπη» και «Διάλυση της Ευρώπης». Δεν μπορεί, λέμε εμείς, να έχουμε μόνο αυτές τις δύο αποκαρδιωτικές επιλογές. Πρέπει να υπάρχει κι άλλη εναλλακτική. Ευτυχώς υπάρχει!

Το πρόταγμά μας

Η Ε.Ε. κάποτε έδειξε στον υπόλοιπο κόσμο ότι είναι δυνατόν μια ήπειρος των πολέμων και της μισαλλοδοξίας να υπερβεί αιώνιες συγκρούσεις και να δημιουργήσει κοινούς θεσμούς που εξασφαλίζουν την ειρήνη και κάποια κοινή ευημερία.

Τώρα πρέπει να αποδείξουμε στους εαυτούς μας ότι, μετά τη μεγάλη κρίση που δημιούργησε η ολιγαρχία χωρίς σύνορα, εμείς οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο των θεσμών της ηπείρου μας, ώστε να καλλιεργηθεί η αλληλεγγύη, η διαφάνεια, η ισηγορία, ο ορθολογισμός και η δημοκρατία στη γη που γέννησε αυτές τις έννοιες.

Πιστεύουμε ότι η επίλυση της κρίσης των περιφερειών και των χωρών μας πρέπει να είναι ευρωπαϊκή. Οπως η κλιματική αλλαγή, έτσι και η πάταξη των φορολογικών παραδείσων ή της φτώχειας απαιτούν ταυτόχρονα τοπικές και πανευρωπαϊκές δράσεις.

Χρειαζόμαστε κοινή πανευρωπαϊκή, εθνική, περιφερειακή και δημοτική πολιτική για να αντιμετωπίσουμε τις κρίσεις που μας μαστίζουν παντού: ιδιωτικών και δημόσιων χρεών, χαμηλών επενδύσεων που ενισχύουν την υποαπασχόληση και καθηλώνουν τους μισθούς, ανεργία, φτώχεια, αναγκαστική μετανάστευση εντός της Ε.Ε., απαράδεκτη συμπεριφορά προς τους πρόσφυγες, τις προκλήσεις της αυτοματοποίησης κ.λπ.

Καμία λύση για αυτά τα προβλήματα δεν πρόκειται να προκύψει ούτε από τους «τεχνοκράτες» της Ε.Ε. ούτε κι από εκείνους που προκρίνουν την κατάργηση της Ε.Ε. Η λύση θα έρθει εφόσον οι Ευρωπαίοι πάρουν τον έλεγχο της Ε.Ε. με δημοκρατικές διαδικασίες. Για να αποκτήσουν το «θράσος» να το προσπαθήσουν, χρειάζονται ένα ριζοσπαστικό αλλά ρεαλιστικό πλάνο.

Πολύς χρόνος δεν μένει. Πρέπει να κινηθούμε γρήγορα, χωρίς πρώτα να δώσουμε περισσότερες εξουσίες στις Βρυξέλλες ή να περιμένουμε να αλλάξουν οι ευρωπαϊκές Συνθήκες. Πώς; Εμείς προτείνουμε τα εξής δύο:

Πανευρωπαϊκό Νιου Ντιλ: Το πλαίσιο οικονομικής, οικολογικής, κοινωνικής πολιτικής που επεξεργάζεται τα τελευταία χρόνια το DiEM25, η εφαρμογή του οποίου (α) δεν απαιτεί αλλαγές στις Συνθήκες, ενώ (β) θα θεράπευε γρήγορα και σε μεγάλο βαθμό τις τέσσερις πληγές (δημόσιο χρέος, «κόκκινα» δάνεια, χαμηλές επενδύσεις, φτώχεια).
Πανευρωπαϊκή Διαδικασία Σύνταξης Ευρωπαϊκού Δημοκρατικού Συντάγματος: Η αντικατάσταση όλων των Συνθηκών από ένα Δημοκρατικό Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι απαραίτητη. Προτείνουμε τη σύσταση τοπικών και περιφερειακών Συντακτικών Συνελεύσεων που μέχρι το 2025 θα οδηγήσουν σε Πανευρωπαϊκή Συντακτική Συνέλευση, η οποία, σε συνεργασία με το Ευρωκοινοβούλιο, θα συντάξει το τελικό Δημοκρατικό Ευρωπαϊκό Σύνταγμα.

Δεν είμαστε αιθεροβάμονες. Γνωρίζουμε ότι αυτές οι προτάσεις, αν και εφικτές, θα αγνοηθούν από το κατεστημένο και θα λοιδορηθούν από τους εθνικιστές. Τις καταθέτουμε όμως επειδή καμία αντίσταση σε κανένα κατεστημένο δεν μπορεί να χτιστεί χωρίς κοινούς, εφικτούς στόχους.

Τα επόμενα βήματα: ο δρόμος για τον Μάη του 2019

Σήμερα στη Νάπολη ιδρύουμε το προσωρινό μας Συμβούλιο. Τα κόμματα που θα ενταχθούν αργότερα αυτομάτως θα αποκτούν θέσεις στο Συμβούλιό μας. Εως τον ερχόμενο Ιούνιο θα έχουμε καταρτίσει το κοινό μας Μανιφέστο, το οποίο θα παρουσιάσουμε σε εκδηλώσεις στη μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα μετά την άλλη. Εως το τέλος του 2018 τα μέλη όλων μας θα έχουν επιλέξει τον κατάλογο με τους υποψήφιους ευρωβουλευτές (π.χ. τα μέλη μας στην Ελλάδα θα εγκρίνουν τους υποψήφιους στο γερμανικό μας ευρωψηφοδέλτιο και το αντίθετο!)

Σήμερα στη Νάπολη φεύγει από τον σταθμό το τρένο για τον Μάη του 2019. Αργά και με τις πόρτες ορθάνοιχτες. Θα ανεβείτε;

Για την ιστοσελίδα της Εφημερίδας των Συντακτών πατήστε εδώ.

LA STAMPA interview on the Italian election result (the original answers in English) – 9 MAR 2018

In this interview LA STAMPA sought my views on the outcome of the Italian elections. My original answers (in English) appear below. The gist? Italy’s election result is yet another example of the political centre’s implosion as a result of the establishment’s perseverance with failed, austerity-based policies, pretending that they were the solution to our continent’s systemic crisis. One thing is clear: A new political force needs to emerge from the debacle; a progressive, radical, Europeanist force. This is what we, at DiEM25 are working towards across Europe and with our Italian partners across Italy – beginning this weekend in Napoli.

What is your view of the outcome of the Italian elections?

The Italian election yielded a sad impasse. The only real beneficiaries are those who invested in xenophobia and fear. Like every other European country in which the establishment pressed on with failed, austerity-based policies, pretending that they were the solution to our continent’s systemic crisis, the ballot box reinforced the forces of European disintegration. One thing is clear: A new political force needs to emerge from the debacle; a progressive, radical, Europeanist force. This is what we, at DiEM25 are working towards across Europe and with our Italian partners across Italy.

Do you see any analogies with what happened in Greece in the elections that saw the victory of Syriza? 

None at all. Syriza was a pro-European party that rode a wave of hope and positivity. The Lega, Berlusconi and the smaller parties of the Italian right received votes based on fear, pessimism and xenophobia. The only connection between our two countries is that we are both in the clasps of a systemic European crisis that the European establishment refuses to recognise as systemic.

What’s your view of the Five Star? Do you categorise them as a populist movement or as a new left?

No party that invests in fear of the migrant, of the ‘other’, the refugee can pose as left-wing. The term ‘populist’, in my mind, has been widely abused of recent. In terms of domestic economic policies, Five Star is clearly trying to re-position itself as a centrist party that can be trusted by the establishment. It tries to maintain its perceived radicalism by targeting the old political class and it corrupt ways while refraining from challenging the ‘system’ itself. Of course, when a system is failing as obviously as Europe’s and Italy’s, the attempt to embrace the system while criticising its functionaries seems to me ill-fated.

What do you think of M5S’s proposal for a basic income? Is it radical? Is it progressive?

M5S are proposing a Guaranteed Minimum Income. This must not be confused with the Universal Basic Income, which would be paid to every citizen with no conditions attached. M5S’s proposal is for a minimum means-tested payment that is conditional also on registering at a job centre, demonstrating that you are looking for work, and not turning down job offers – even if they are low grade and demeaning. In essence, M5S is proposing a welfare net that is standard in most central and northern European countries. Many Italians need this payment and see it as a glimpse of hope – so we should not be quick to criticize it. Whether it will, in the end, be good for poorer Italians or not will depend on the implementation, and in particular what other benefits (e.g. disability or child benefits) are cut.

The winner of the Italian elections, M5S and League, want to force the European rules (3% deficit rule for instance), they critique the euro and attack the fiscal compact: what effect is this likely to have? 

Mateo Renzi has already done it. His gross error was to demand, like a spoilt child, Italy’s right to bend the fiscal compact rules without, however, demanding a new debate at the heart of Europe – as Italy’s Prime Minister had a duty to – to re-design the rules. It is clear to me that, lacking any serious proposals on how to re-design the eurozone, M5S and the Lega are bound to repeat Renzi’s error.

Do you think that these parties, once in government, would fold back into the system like Tsipras did? 

Just like Tsipras, Renzi and any politician who lacks (a) a comprehensive proposal on how to re-design the eurozone and (b) the stomach to say no to Berlin and Frankfurt once his comprehensive proposal is turned down.

Is it likely that a new government will face the same pressure from Europe that your government did in 2015?

Unlike our government in 2015, neither a M5S nor a Lega led government is going directly to oppose Brussels, Frankfurt and Berlin. Instead, they may try to bend the rules behind the scenes, e.g. by issuing bonds backed by future taxes. How Germany and the EU will react will also be quite different to how they reacted to us in 2015: First, Italy is not Greece, in that any threat to Rome of an expulsion from the euro will end the euro. Secondly, because the German government and the German Chancellor are much weaker today than they were three years ago.

Is the euro irreversible as Draghi says?

Nothing on this planet is irreversible, let alone a currency that is unsustainable. Of course, the President of our Central Bank has a duty to keep insisting that the euro is irreversible.

How do you judge the new activism of Macron and the axis between France and Germany to reform the Eurozone?

An excellent show lacking any tangible substance. First, Macron’s proposals for the eurozone would prove macroeconomically insignificant even if adopted. Secondly, they will not be adopted, since Berlin will find a way to reject anything beyond some new window dressing.

What is the situation of Greece as compared to when you resigned as minister?

Despite the impressive propaganda, every day is worse than the previous one.

In which way?

From every point of view. Here are a few examples of developments since the summer of 2015:

170 thousand more young, well-qualified, people left the country
Another 1.2 million people fell below the poverty line (the total now being 3.7 million out of a population of 10 million)
A further drop of wages by 20%
34% of workers now receive less than €380 per month before tax
A further drop of pensions between 10% and 35%
Another 500 million euros was cut from the health budget
50% of medical school graduates left the country immediately after graduating
Suicides continue at the same pace, 45% above the pre-crisis levels
Electronic auctions were introduced even for main home residences, followed by evictions
Sales of public assets for ludicrously low prices

14 airports to a German company that borrowed every euro from Greek banks that were re-capitalised by… Greek taxpayers
67% of Piraeus to China’s Cosco for much less than Cosco had offered when I was in the ministry
Our trains for… 45 million euros
The largest seaside Athens metropolitan plot of land (the old Athens airport) for €140 per square metre

What are your political projects now?

This weekend DiEM25 is bringing together in Napoli, hosted by Luigi de Magistris (Napoli’s Mayor), many political parties from across Europe. Our aim is to announce the formation of the first transnational party list to contest the May 2019 European Parliament election. Needless to say, we want to work with many other forces and this will be an open process.  On 26th March, we shall be inaugurating our new political party in Greece, to be called MeRA25. By April, DiEM25 Italia will organise regional assemblies in all Italian regions to elect regional coordination committees – following the election of our national coordination committee. Our aim is to establish soon, together with our political partners in Italy, a new Italian national party that is part of the transnational European party list coming together this weekend in Napoli.

Was defeat inevitable? A review of Adam Tooze’s meta-review of ‘Adults in the Room’ [1]

To read one excellent review of one’s book is a joy. To read an engaging and deeply thoughtful review of different categories of reviews of one’s book is a rare privilege. Normally, I should have left matters there, enjoying the diversity of opinion that Adults in the Room engendered. But this is not an academic book whose work is done. Its subject-matter concerns really suffering people and a continent – Europe – that is conjuring up, once more, political monsters.

So, the niggling question raised by Adults, and at heart of Adam Tooze’s review of the range of reactions to it, remains: Was our 2015 defeat hard wired into the design of the strategy I deployed, given the state of play in Europe at the time? I propose to ponder his question while addressing Tooze’s review of the various arguments waged against that strategy.

Tooze looks at three categories of reviews of Adults. The first two varieties of review are denunciatory, in that they censure Adults chiefly as a means to condemning my political actions and, at times, my character, ethics, ideology etc. Interestingly, they come from two diametrically opposed political positions: one that adopts the Deep Establishment’s paradigm wholesale; and another rooted in a left wing, radical tradition.

Pro-Establishment denunciations

(E.g. Joseph C. Sternberg, in The Wall Street Journal and Pavlos Eleftheriadis, in Verfassungsblog)

The reviews setting out to defend the Establishment position on the events of 2015, and to deride Adults in the process, are based on three (not-so-well) hidden axioms:

There was no such thing as a Europe-wide systemic crisis caused by a eurozone architectural design bound to elicit a death embrace between insolvent banks and insolvent states, starting in the weakest countries
Under trying circumstances, the EU’s response to the eurozone crisis was (i) roughly right (excluding some mistakes that were, sooner or later, corrected) and (ii) consistent with Europe’s democratic traditions
In the case of Greece, and given (a) and (b) above, a crisis entirely due to homegrown malignancies (chronic tax evasion, corruption, low productivity) refused to respond to the EU authorities’ valiant correctives (the troika’s fiscal adjustment and reform program) because the Greeks resisted them. Even so, by 2014, Greece too was recovering as a result of the troika-administered bitter medicine.

With these assumptions firmly in place, and no reflection on their truth-value, the resulting reviews lash out against Adults as the memoir of an impossible narcissist who, after landing accidentally the job of Greece’s finance minister in January 2015, set out clumsily to clash with the EU’s sensible, rule-bound authorities – therefore annulling Greece’s recovery and inflicting untold hardship and financial loss upon the Greeks.

I shall say no more about this category of review here as all three of their foundational assumptions have been exposed as motivated fallacies not only in the book I published in 2016 just before Adults (entitled And the Weak Suffer What They Must? Europe’s crisis and America’s economic future), but also by authors including Joe Stiglitz (The Euro: How a Common Currency Threatens the Future of Europe), Wolfgang Streeck (Why the euro divides Europe?), Heiner Flassbek and Costas Lapavitsas (Against the troika: Crisis and Austerity in Europe) etc.

Radical denunciations

[E.g. Helena Sheehan, Jacobin, Eric Toussaint, Verso Blog]

Ever since the eurozone crisis began, inspired by the courageous stance of countries like Ecuador, Bolivia etc., a significant part of the European Left began a campaign for Greece to make three moves: Re-create its national currency, nationalise the banks, and announce a unilateral haircut of its public debt – preferably under the cover of a national debt audit that declares a large part of public debt onerous or illegal.

Back in 2010, when Greece fell into its insolvency trap, SYRIZA was a small left-wing party divided between activists who took the above Lexit view (i.e. the supporters of a left wing Grexit strategy) and others who were unconvinced – worried about the high cost of Grexit. As the crisis deepened, SYRIZA rose in the polls until, by the Spring of 2012, it appeared to have a shot at winning government. Around that time, the Lexiteers within SYRIZA lost ground to the group around Alexis Tsipras – SYRIZA’s leader – who adopted a strategy of seeking a New Deal for Greece within the Eurozone.

Meanwhile, since 2007, I had been arguing that the Great Crash of financialisation would lead, as one of its symptoms, to the Greek state’s bankruptcy. Based on that hypothesis, I began campaigning in favour of a unilateral default to our creditors within the eurozone, taking the view that Greece should neither propose Grexit not accept the creditors’ combination of predatory loans and swingeing austerity just because we feared an expulsion from the euro more than we feared a permanent Great Depression within the euro. So, when Alexis Tsipras approached me, to help his team put together such a strategy, it made sense to work together – and so I agreed.

Reviews of Adults written as radical denunciations appear to be driven by the reviewers’ deep anger with me for not having endorsed the above Lexit strategy. Of course, their accusation that I usurped SYRIZA’s leadership and led Tsipras astray is not one I can take seriously:

SYRIZA’s leadership had rejected the Lexit strategy quite independently of me
My task was to render coherent a strategy of resistance within the eurozone
I opposed SYRIZA’s moderate Thessaloniki economic & social policy program (September 2014) because it was wholly inconsistent both (a) with the chosen strategy (of opposing the troika without proposing Grexit) and (b) with Lexit (to the extent that none of the social expenditures in that program were possible under a Grexit scenario – at least not for the first few years)
My decision to seek powerful establishment allies (like Larry Summers, Jeff Sachs and Lord Lamont) was utterly consistent with 1&2 above.

In summary, ever since the Greek state became insolvent I have been treating Lexit as a respectable and coherent option for resisting the European and Greek oligarchy’s bid to unleash a brutal class war (under the guise of internal devaluation and the weight of gigantic bailouts for bankrupt banks in Germany, France and Greece). However, I remained wholly unconvinced that it was our optimal strategy, preferring a strategy of resisting from within the eurozone and leaving to the powers-that-be any decision to expel us from the eurozone (for not surrendering to their directives and for not accepting their rolled-over extend-and-pretend loans).

For this judgement call, I seem to have incurred the wrath, and outrage even, both of the Deep Establishment (in Greece and internationally) and of the Lexiteers. The loathing of the former I welcome and, indeed, wear as a badge of honour. The wrath of the Lexiteers, on the other hand, saddens me for two reasons: First, because the Left does not seem to have learned its 20th Century lesson (i.e. that demonizing another leftist’s opinion (with whom one may disagree strongly is never a good idea). Secondly, because even if one remains convinced that Lexit was the only way effectively to resist the troika, this is besides the point: Had SYRIZA adopted a Lexit strategy in late 2014, we would never have won government in January 2015!

In short, no reasonable account of recent history can support the claim that, if it were not for people like me distancing SYRIZA from its ‘radical roots’, Greece could have escaped its debt-bondage in 2015 via a Lexit strategy.

Supportive but unconvinced by the strategy

[E.g. Adam Tooze, New York Review of Books and his review of reviews published on his won blog; J.W. Mason in the Boston Review; Pavlos Roufos, Brooklyn Rail]

In his considered and generous reviews, Tooze identifies as a great weakness my self-image as “the good doctor” who would, through the powers of persuasion, convince hardened Deep Establishment figures (e.g. Wolfgang Schäuble) to escape the error of their “muddled” ways. Tooze quotes, approvingly, from J.W. Mason’s equally sympathetic review:

“Varoufakis recounts these stories masterfully, yet curiously they never seem to shake his view that a mutually beneficial deal is just around the corner… Even when Schäuble tells him bluntly in a one-on-one meeting that ‘I am not going to negotiate with you’, Varoufakis goes on gamely trying to make a deal. Right to his last days in office, he is offering new proposals, all vetted by the highest authorities.”

Roufos is also of the same opinion:

“[Varoufakis] maintains that austerity in Greece was nothing more than a miscalculation, almost a mathematical error, that could be corrected through the mere force of his “unquestionable logic,” while his “obvious moderation” would allow the perpetrators of this fallacy to move beyond their embarrassment and admit to their ‘mistakes’.”

Which then leads Tooze to ask his pertinent question: “What if there was method to the apparent madness of the eurozone’s actions?” “What if, austerity and the rolling-back of social democracy were the goals all along, for which the Greek crisis simply provided an opportunity?”

The above constitute well-meaning and interesting criticisms. But are they accurate, and, thus, fair? To the charge that I saw the troika policies are ‘miscalculations’, ‘errors’ due to nothing more than ‘muddled’ thinking, I will call to the… witness stand my aforementioned 2016 book And the Weak Suffer What They Must? and its 2011 prequel The Global Minotaur. Rather than mere ‘errors’ due to ‘muddled’ thinking, these two books tell a story of:

How the big business cartel-like construction of the European Union (erected against the background of the US-designed Bretton Woods System) begat inevitable trade and financial imbalances that could only grow in time to unsustainable levels
How the logical offshoot of these imbalances (after the collapse of Bretton Woods) was a monetary system (the ESM initially, later the ERM, eventually the euro) that was bound to create a chain reaction of banking and state insolvencies generating a paneuropean depression
How this crisis would give Europe’s oligarchies a clear incentive cynically to transfer the financiers’ losses onto the shoulders of the weakest taxpayers while, at the same time, imposing austerity on them
How the troika of creditors had to be hatched in haste and given a mandate to turn Greece into a wicked laboratory in which to test a combination of: (i) unprecedented internal devaluation, (ii) huge predatory loans, (iii) a wealth transfer from the public sector to the borderless oligarchy
How this experiment was always meant as a dress rehearsal – and a morality tale – functional to the main task: The imposition of large-scale austerity in countries like Italy, Spain and, ultimately, France. And the creation of new mechanisms of opaque, anti-democratic power at the heart of Europe.

It is indubitable fact that, as Tooze put it, there was a logic, and a method, to their ‘madness’ – in particular their penchant to shift losses to the weakest of shoulders and, then, to shift wealth away from the oligarchy’s victims to the oligarchs. But, this does not mean that, however motivated by their oligarchic interests, the authorities’ thinking was not muddled! It would go against everything Sophocles, Shakespeare and Marx ever taught us to believe that figures of authority always think rationally and act in a manner that maximises their expected net gains. This is why, in Adults, I insisted that watching people like Schäuble was a little like watching Othello – with a degree of sympathy for seemingly powerful people caught up in the kind of powerlessness to which the unchecked exercise of their inordinate power condemn them.

To sum up, no amount of good reasoning would have ever convinced Dr Schäuble, Mrs Merkel and their merry technocrats to yield to the SYRIZA government. Their policies were technically inept and failed by their own stated criteria. Like Macbeth, they covered up one crime (against logic) by committing another, focused as they were on the consistent transfer of losses from the few to the many and in the erection of a new, obscure networks of power.

Their thinking was, indeed, muddled when in came to restoring macroeconomic equilibrium to the eurozone but sharp as a razor when it came to moves that maintained their authority and control. They combined ridiculous economic and financial policies (e.g. the Greek bank recapitalisations of 2012 or the CDO-like bonds of the European Financial Stability Facility) with the admirable precision of their fiscal and financial waterboarding of governments that feared expulsion from the euro above all else. As I wrote in Adults,

“Not for a moment did I believe, back in January 2015, that the unquestionable logic and obvious moderation of my proposals would win our creditors over.”

So, one may ask, if you did not think that reasoned arguments would win the day, why did you keep coming back to them with new, mutually advantageous proposals? Why did you deliver speeches, and write articles, the purpose of which was to portray the authorities’ irrational ways, their thinking as ‘muddled’, and your solutions as obvious? Because my chosen strategy was twofold:

Of constantly exposing the technical incompetence and logical incoherence of the troika’s proposals, while demonstrating (in technically impeccable ways) how the very constituents in whose names they spoke (e.g. German taxpayers, the IMF’s share holders) would benefit if they relented.
Be ready to go down to the wire, i.e. all the way to Grexit, if the troika insisted on our capitulation.

The key question always turned on the credibility of (2); of the commitment that we would not budge. Many accused me that this was a bluff. It was not! A bluff is a tactic you use only if you think the chances are it will not be called. By contrast, any move that you would make whatever the opposition did is the exact opposite of a bluff. Sticking to my debt restructuring and end-of-austerity conditions, even at the threat of Grexit, was not a bluff because of the following clear ranking of the three possible outcomes:

Best scenario: A debt restructure and an end to austerity within the eurozone
Middle scenario: Forced Grexit by a troika that chose to accept Grexit’s cost (at around €1 trillion) over the loss of face from acquiescing to us
Worst scenario: Capitulation leading to permanent depression within the eurozone

While I would have regretted it if the troika chose to push us out of the euro once they realised I would not budge, not budging and ‘taking’ a painful Grexit was preferable to capitulation and, therefore, our dominant strategy. It was also what rendered my disobedience credible: the thought that, even if the troika were to do its worst, not budging and ‘taking’ a painful Grexit was preferable to capitulation.

Was our deterrent meaningful? Why my sequence of proposals?

Saying ‘no’, disobeying, is not enough. From the moment you say ‘no’ to powerful creditors, like the troika, to the moment of truth (i.e. when they must decide whether to chuck you out of their euro-system or to acquiesce) there are three moves that the weaker side needs make:

(Deterrence Plan) Signal to them what weapons you have by which to lessen your costs and increase theirs during their period of deliberation
(Blame Game) Win the battle of public opinion by demonstrating the reasonableness of your proposals and, thus, exposing the true motives of the creditors (which had nothing to do with their stated purpose of recouping the European taxpayers’ money or respecting the fabled ‘rules’)
(Preparedness) Plan for the transition out of the eurozone, if this is what the creditors end up preferring once they realise that you will not budge.

Starting from 3 above, from the first day in office, two small teams were working on contingency plans for an imposed Grexit (in case the German Chancellor, Mario Draghi, the head of the Central Bank, and the rest of the troika decided to side with Wolfgang Schäuble’s determination to throw us out of the eurozone if we did not capitulate within it). One team worked on what we labelled Plan X (that looked at what had to be done viz. banks, imports, foreign currency reserves etc.) and a second team was working on a parallel payments’ system that would afford fiscal space within the euro but would, also, be simple to convert into a digital drachma currency in case we were expelled from the euro.

Moving to 2 above, one should never underestimate the importance of public opinion. Grexit would cost Europeans a great deal. It was imperative that we countered the attempts of the establishment media to present us as madmen and madwomen making impossible demands undermining Europe’s integrity. This is why it was incumbent upon me to come back, ‘gamely’ as Roufos says, with one moderate proposal after another. As the minister of finance of a bankrupt state I had a duty to demonstrate to our people, to the people of Europe, but also to the creditors, that solutions existed within the rules of the eurozone that would benefit everyone except: the oligarchy; the political class wedded to Greece’s insolvency; and the troika officials whose new jobs and new rent-seeking opportunities depended on the European periphery’s permanent insolvency.

Which brings me to the deterrence plan: see 1 above. It comprised the (greatly significant) parallel payments system (which curiously few reviewers of Adults delved into) and my threat to haircut the so-called SMP bonds (i.e. Greek government bonds that the European Central Bank, the ECB, had purchased in 2010/11 in an ill-fated attempt to keep Greece in the money markets). Here is how Tooze sums up my rationale, as outline in Adults, for threatening such a haircut if the ECB cut off all liquidity to the Greek banks:

“Draghi’s bond-buying had a fragile political and legal basis. The German Supreme Court and the European Court of Justice had only grudgingly approved it after repeated legal challenges by German right-wing euroskeptics. What Varoufakis proposed was to unhinge that delicate legal and political equilibrium. To do so Greece would default on the Greek bonds that the ECB had purchased in 2010 and 2011 during earlier rounds of bond market stabilization. That part of Greece’s sovereign debt had not been written down in 2012. The bonds were under Greek law. Their face value was roughly $33 billion. If Greece defaulted on all or part of those bonds, the ECB would be forced to re-evaluate its entire portfolio of eurozone sovereign bonds, and the door would be thrown open to a new legal challenge from the German right wing, putting quantitative easing into jeopardy.”

Further down in his review, Tooze concludes: “Given Greece’s subordinate position, it would be bombastic to call his scheme a ‘nuclear option’. But it was certainly a dirty bomb.” Two comments are pertinent here:

First, while I can see the appeal of the dirty bomb metaphor, I do not think it is helpful. A dirty bomb is an offensive weapon in the hands of a terrorist. In 2015 the ECB and the troika were the aggressors against a government that had just been elected. On Day 3 of my ministry, the President of the Eurogroup threatened me in my office that, if I insisted on discussing debt restructuring, they would shut down our banks within days! Is it an aggressive move, a threat equivalent of a dirty bomb, to reply in the following manner? “OK, if you throttle us, if you ensure that no euros come out of our ATMs, and that our government is forced to default, then it is unreasonable to expect that we shall repay your bonds.”

Secondly, in the above passage Tooze misses out the deeper reason why haircutting these SMP bonds packed devastating power: The tussle between the ECB and its largest participant: the German Central Bank, the Bundesbank. In Adults I go to some lengths to explain the titanic legal battle between Jens Weidemann (Bundesbank’s Chair) and Mario Draghi over whether the ECB should be allowed to buy Italian government bonds in 2015 – effectively to keep Italy in the eurozone, and thus save the eurozone from disintegration. To cut that long story short: To be allowed to carry out his massive bond purchase scheme (also known as Quantitative Easing) Draghi had to pledge at the European Courts that he would never allow any of the government bonds the ECB held on it books to default. Ergo, if I had haircut the said SMP bonds in response to the ECB closing down the Greek banks, he would be in violation of his Quantitative Easing program’s terms and conditions. And this would send the markets spinning.

At this juncture Roufos comes in with a strong criticism of the central assumption behind my strategy:

“[T]his approach”, he argues “betrays a misreading of the recent history of crisis management, during which it has been demonstrated time and again that abstract legal principles do not stand in the way of important decisions. In point of fact, a careful reading of post-2010 policies reveals that ‘flexible’ interpretations of legal formulas or their complete overlooking is more often than not the actual background of economic policies.”

As a general point, Roufos is right: When it suits them, the powers-that-be treat their own rules, even their own laws and treaties, with characteristic contempt. They ignore them, change them at will, bend and distort them.

However, in this specific case Roufos neglects a crucial detail. These were not “abstract legal principles”. This was a legal settlement, a fragile equilibrium, between two clashing titans: The head of Europe’s Central Bank (who had the German Chancellor in his corner) and the head of Germany’s Central Bank (who expressed the interests of German financial capital, along with those of powerful financiers in Holland, Luxembourg and beyond).

By haircutting the SMP bonds, I would be giving Weidemann a magnificent weapon by which to re-start and intensify his war against an ECB that put the task of keeping Italy in the eurozone above interests that Weidemann represented. Given also that the Bundesbank always resented the inclusion of deficit Mediterranean countries in the eurozone, and would dearly like (along with the then German finance minister) to see Greece, Portugal and, perhaps, Italy, leave the euro, my haircutting of these pitiful Greek bonds would, with a high probability, de-stabilise seriously the unstable coalition of creditors that the people of Greece were facing. As their finance minister, I had the duty to pursue this course of action.

Would they have ever budged?

My point is not a deterministic one. It is impossible to know for sure how the creditors and the EU would have reacted to a consistent ‘No’ to their new bailout and our continued debt bondage.

Of course, there is always the possibility that, faced by my haircut of the SMP bonds, Weidemann would have fallen into line with Draghi and Merkel to keep Italy in the euro and throw Greece out. But to assume that they would do so casually, as Roufos does, is to assume too much. There is also the distinct possibility that the €1 trillion euro cost of Grexit (and the possibility it would trigger an uncontrollable Italexit) would have given them pause – as the Vice President of the ECB confirmed in an interview (September 2015) in which he stated that they would never have allowed Greece to leave the eurozone as “the cost to Europe would have been too high”. But then again, as Dan Ellsberg warned me in an email when I was in the ministry – drawing from his own Vietnam war experiences –, one never knows how a crazed, self-absorbed establishment will react at a time of acute crisis: it is very possible that they will act in a self-destructive manner.

But, in the final analysis, our prediction of whether the creditors would have budged or not is neither here not there given our pre-agreed ranking of potential outcomes: As long as Grexit was not our worst possible outcome, and a debt restructure was seen as sine qua non within or without the euro, we should have stuck to our guns, we should have been ready to introduce the parallel payments system, to haircut the SMP bonds, and carry out of the preparations necessary prior to the second-worst-case scenario: Grexit.

Looking to the future: DiEM25 and the strategy of Constructive Disobedience

In the end, my own side (SYRIZA) capitulated. Capitulation came hand in hand with the depiction of Grexit as the worst possible outcome. That was the moment the small candle of hope that the people of Greece lit in January 2015 was extinguished. As its light went out, millions of Europeans who had looked to the Greeks for inspiration lost heart. Since then Europe is being buffeted by a liquidationist Deep Establishment and a disintegrationist Xenophobic Right.

Thankfully, no good fight is ever wasted. Out of our 2015 defeat sprang the first transnational paneuropean movement: DiEM25 – the Democracy in Europe Movement. To jolt Europe out of its path to ruin (i.e. a stagnation that will only benefit xenophobic, nationalist, regressive, disintegrationist forces), DiEM25 proposes that to bring constructive disobedience to municipalities, city councils, regions and governments across the continent.

Just like in 2015, we lead with constructive, rational policy proposals that outline fully alternatives to existing policies or directives. We call this policy framework the European New Deal. Of course, just like in 2015, we do not expect the Establishment to adopt our proposals just because they are smarter than theirs! This is where civil, governmental, paneuropean disobedience comes in: We plan to universalise, across Europe, the strategy that we were following at the Greek ministry of finance in 2015.

As I write these lines, DiEM25 and other political forces from across Europe are gathering in Napoli, Italy, to put together the first transnational paneuropean political party by which to contest the European Parliament election in May 2019.

Just like in 2015, failure does not scare us. Inaction and hopelessness does.

Epilogue – my greatest regret

In his review of Adults, Roufos accuses me of having a worldview in which:

“…the world of social movements is nothing but a secondary attachment, a mere stepping stone of uncontrolled spontaneity, whose potentialities depend entirely on the ability of some political party, state mechanism, or alliance of experts to concentrate its dynamic for a higher purpose.”

While I think this is a little too harsh, I fear he has a point. Indeed, in a new Introduction to the Communist Manifesto, to be published by Penguin with coming May, I write the following:

Adults in the Room… tells the story of how the Greek Spring was crushed via a combination of brute force (on the part of Greece’s creditors) and a divided front within my government. It is as honest and accurate as I could make it. Seen from the perspective of the Manifesto however, the true historical agents were confined to cameo appearances or to the role of quasi-passive victims. ‘Where is the Proletariat in your story?’ I can almost hear Marx and Engels screaming at me now. ‘Should they not be the ones confronting Capitalism’s most powerful, with you supporting from the sidelines?’ Too right! If there was one thing I could have changed in how that conflict panned out, this would have been it.

A LIST OF REVIEWS OF Adults in the Room

Baker, D., Huffington Post
Baumer, B., Indypendent
Berman, S., Washington Post
Eleftheriadis, P., Verfassungsblog
Fouskas, V., Fabian Society
Fox, J., New York Times
Goodall, J., Insider Story
Henwood, D., The Baffler
Kampfner, J., The Observer
Malik, K., New York Times
Mason, J.W., Boston Review
Mason, P., The Guardian
Persky, S., Los Angeles Review of Books
Roufos, P., Brooklyn Rail
Sampath, G., The Hindu Times
Sheehan, H., Jacobin
Sternberg, J.C., Wall Street Journal
Tooze, A., New York Review of Books and his review of reviews published on his own blog
Toussaint, E., Verso Blog
Tyson, P., openDemocracy
Wolf, M., The Financial Times

ENDNOTES

Adults in the Room: My battle against Europe’s Deep Establishment, London: The Bodley Head

There is a fourth category of fully supportive reviews, which I do not mention here. E.g. Justin Fox, New York Times, Doug Henwood, The Baffler, Stan Persky, Los Angeles Review of Books, Paul Tyson, openDemocracy, Jane Goodall, Insider Story, Martin Wolf, The Financial Times.

Phil Mirowski has demonstrated brilliantly how our borderless oligarchs would never have let such a good crisis go to waste. [Or, as we Greeks say, “now that they found a gravedigger they are keen to bury as many bodies as possible.”]

If the reader has any doubt about the ‘madness’ in question, it might be helpful to read Chapter 6 of my And The Weak Suffer What They Must? The manner in which Europe’s great and good stitched up the bailouts, first of the banks in 2008/10 and then of the states (using CDO-like loan structures which led to the avoidable bankruptcy of Ireland and Portugal), reveals that: (a) they were third rate technicians and (b) in a state of panic (exactly the opposite of methodic) that engenders muddle thinking. Naturally, once their inept mechanisms were in place, they were methodic in asphyxiating anyone who opposed them.

In game theory it is called a ‘dominant strategy’ (i.e. a course of action that you would follow independently of what you predict others will do)

That was the agreement I had struck with Tsipras before I accepted the finance ministry. The fact that he reversed his ranking is the cause of our defeat.

30th January 2015.

Roufos’ misunderstanding of the importance of Greece’s SMP bonds leads him to taking me to task for misconstruing capitalism. He writes:

“[T]he abstract understanding of the law as a crystallization of the essence of capitalist social relations that Varoufakis and others promote leads to quite a few mystifications. Perhaps most importantly, it misconstrues capitalism as a set of relations held together (and engendered) by legal statutes, whose importance surpasses that of, say, profitability.”

Had he read any of my other writings, Roufos would have known that this was never my understanding of capitalism. Indeed, my latest book (Talking to my daughter about the economy: A brief history of capitalism, Penguin, 2017) has been widely criticised for being too determinist, apportioning too little explanatory power to the ‘superstructure’ and, instead, prioritising too much the ‘base’.

 

The Eurozone Today & its prospects post-QE: A macro-financial anatomy – audio of keynote at the SuperReturn 365 Conference, Berlin 28 FEB 2018

How Europe’s Band-Aid Ensures Greece’s Debt Bondage – Project Syndicate op-ed, 26 FEB 2018

ATHENS – Greece’s never-ending public-debt saga has come to signify the European Union’s inept handling of its inevitable eurozone crisis. Eight years after its bankruptcy, the Greek state’s persistent insolvency remains an embarrassment for Europe’s officialdom. That seems to be why, after having declared the euro crisis over in the rest of Europe, the authorities seem determined to declare final victory on the Greek front, too.

The big moment, it is said, will come in August, when Greece will be pronounced a “normal” European country again. Recently, in preparation for the government’s return to the money markets – from which it has been effectively excluded since 2010 – Greece’s public-debt authority has been testing the waters with a long-term bond issue.

Unfortunately, all the happy talk about impending “debt relief” and a “clean exit” from Greece’s third “bailout” obscures an uglier truth: the country’s debt bondage is being extended to 2060. And, by ossifying Greece’s insolvency, while pretending to have overcome it, Europe’s establishment is demonstrating its dogged refusal to address the eurozone’s underlying fault lines. This augurs ill for allEuropeans.1

For an EU country to be considered “normal,” it should be subject to the scrutiny facing countries that were never bailed out. That means the standard twice-yearly checks of compliance with the EU’s Stability and Growth Pact, as performed by the European Commission under the so-called European Semester procedure. Nevertheless, for countries like Ireland or Portugal, a tougher “post-program surveillance” procedure was designed following their bailouts: quarterly checks conducted not only by the European Commission but also by the European Central Bank.

It is plain to see why Greece’s road will be much bumpier than Ireland’s or Portugal’s. The ECB had already begun purchasing Irish and Portuguese debt in the secondary markets well before these countries’ bailout exit, as part of its “quantitative easing” program. This enabled the Irish and Portuguese governments to issue large quantities of new debt at low interest rates.

Greece was never included the ECB’s quantitative easing program, for two reasons: its debt burden was too large to service in the long term, even with the help of ECB-sponsored low interest rates, and the ECB was under pressure, mainly from Germany, to wind down the program. Moreover, the post-program surveillance procedure does not give the “troika” of official creditors – the European Commission, the ECB, and the International Monetary Fund – the leverage over Greece that they desire.

In celebrating Greece’s “clean exit,” while retaining its iron grip on the Greek government and withholding debt restructuring, Europe’s establishment is once again displaying its skill at inventing neologisms. Until 75% of Greece’s public debt is repaid – in 2060, at the earliest – the country, we are told, will be subject to “enhanced surveillance” (a term with unfortunate echoes of “enhanced interrogation”).

In practice, this means 42 years of quarterly reviews, during which the European Commission and the ECB “in collaboration with the IMF” may impose new “measures” on Greece (such as austerity, fire sales of public property, and restrictions on organized labor). In short, the next two generations of Greeks will grow up with the troika and its “process” (perhaps under a different name) as a permanent fixture of life.

The celebration of Greece’s return to normality began a few weeks ago with the government’s oversubscribed €3 billion ($3.7 billion) issue of its first seven-year bond in years. What the revelers failed to note, however, was that, to borrow that €3 billion on behalf of its creditors, the Greek state added €816 million in interest payments to its debt repayments for 2025. Germany’s cost for rolling over the same sum, on the same day, was a mere €63 million. Will Greece’s income rise by a similar amount between now and 2025 to make this sustainable?

The official answer is that debt relief will come soon, paving the way for Greece’s smooth return to the money markets. But European officials have ruled out restructuring debt that cannot be repaid. What debt relief really means is that repayment will be shifted from 2022-2035 to 2035-2060, with interest added. In other words, Greece will gain easier medium-term repayments in exchange of 40 years of debt serfdom.

Back in 2015, I was pushing for substantive debt restructuring by means of linking the volume of debt and the rate of repayment to the size of Greece’s nominal GDP and its rate of growth, respectively. Now, it seems that the idea of nominal GDP-indexing will be revived, but only to determine the extent to which medium-term repayment is pushed into the future. Moreover, the easier medium-term payments will be made contingent not only on growth, but also on new “conditionalities” (read: austerity measures) imposed by the (renamed) troika.

According to the authorities’ propaganda, Greece’s creditors are linking debt repayments to growth. In reality, the prospect of recovery will be dealt another blow, because long-term investors will be deterred by the combination of prolonged insolvency and protracted austerity.

What accounts for this implacable determination to leave the Greek wound festering under a flimsily applied Band-Aid? The answer lies in France and Germany, where, a decade after the 2008 financial crash exposed the eurozone’s design flaws, there is still no consensus about how to manage the large-scale insolvencies that are inevitable in a currency union lacking any mechanism to temper financial flows and trade imbalances.

Greece remains the litmus test of the European establishment’s capacity to rationalize the eurozone, and its people have been sacrificed on the altar of an impasse whose repercussions have long since spilled over to the fragmenting political scenery of Central Europe.

Something has to give. Will it be the establishment’s determination to stick to business as usual? Or will it be Europe’s integrity?

Feb 26, 2018 YANIS VAROUFAKIS. Click here for the Project Syndicate site

«Κόκκινα» δάνεια και δημόσια περιουσία: Τι πρέπει να γίνει – ΕφΣυν 24 ΦΕΒ 2018

Η ανυπακοή «εις τας υποδείξεις» δεν αρκεί. Το «όχι» στον παραλογισμό των «λύσεων», που η τρόικα υπαγορεύει και η κυβέρνηση εφαρμόζει, δεν αρκεί. Παράλληλα με την απαραίτητη ανυπακοή απαιτούνται υπεύθυνες προτάσεις που να καταδεικνύουν τις εναλλακτικές, πραγματικές λύσεις.

Ας δούμε δύο παραδείγματα εναλλακτικών σε τομείς στους οποίους τρόικα και κυβέρνηση επιδίδονται συστηματικά με επικίνδυνο ανορθολογισμό: «κόκκινα» δάνεια και εκποίηση της δημόσιας περιουσίας – περιπτώσεις όπου το ξεπούλημα βαθαίνει την κρίση στο όνομα της καταπολέμησής της!

Τα «κόκκινα» δάνεια λειτουργούν σαν μαύρες τρύπες στα λογιστικά βιβλία των τραπεζών, απαγορεύοντάς τες ουσιαστικά να δανείσουν εκ νέου σε υγιείς επιχειρήσεις. Η τρόικα εμμένει στις αγοραίες «λύσεις» – του κοψοτιμής ξεπουλήματος των «κόκκινων» δανείων σε ιδιώτες (κυρίως ξένους). Ενα δάνειο, π.χ., 100 χιλιάδων, οι δόσεις του οποίου δεν αποπληρώνονται εδώ και καιρό, πωλείται από την τράπεζα σε ιδιώτη προς 10 χιλιάδες.

Ετσι, η τράπεζα καταγράφει ζημιά 90 χιλιάδων αλλά «ξεμπερδεύει» με αυτό το βαρίδι. Παράλληλα, ο ιδιώτης επικεντρώνει όλο του το «είναι» στο να αποσπάσει (εκβιάσει) από τον οφειλέτη -με κορυφαίο όπλο την απειλή του πλειστηριασμού- όσο περισσότερα ευρώ μπορεί (με «πάτωμα» τα 10 χιλιάδες ευρώ που «επένδυσε»). Πρόκειται για «λύση» που, πέραν των ηθικών ζητημάτων που εγείρει, είναι ανόητη, με ψυχρά αγοραία κριτήρια.

Ο λόγος απλός: η πώληση των «κόκκινων» δανείων σε ιδιώτες έχει στόχο -υποτίθεται- την εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος. Οι πλειστηριασμοί όμως επιτυγχάνουν ακριβώς το αντίθετο!

Το βασικό «περιουσιακό» στοιχείο των τραπεζών, το κεφάλαιό τους δηλαδή, είναι τα δάνεια που έχουν δώσει στους πελάτες τους και, ιδίως, τα ακίνητα που έχουν διακρατήσει από αυτούς ως εχέγγυα. Οταν η αξία των ακινήτων αυτών μειωθεί, μειώνονται ταυτόχρονα τα κεφάλαια των τραπεζών – η λεγόμενη κεφαλαιοποίησή τους.

Η πώληση των «κόκκινων» δανείων σε ιδιώτες ναι μεν αφαιρεί από τα βιβλία των τραπεζών ένα καρκίνωμα (βάζοντας και κάποια χρήματα στο ταμείο), από την άλλη όμως καταστρέφει έμμεσα ένα μέρος των υπόλοιπων κεφαλαίων της τράπεζας. Ποιο μέρος; Των ακινήτων που συνδέονται με δάνεια που δεν έχουν «κοκκινίσει» ακόμα!

Οταν οι ιδιώτες που αγόρασαν τα «κατακόκκινα» δάνεια των τραπεζών βγάζουν τα ακίνητα με τα οποία συνδέονται σε πλειστηριασμό, αυξάνεται η συνολική προσφορά ακινήτων σε μια αγορά όπου οι τιμές είναι ήδη στο πάτωμα.

Αποτέλεσμα είναι η περαιτέρω μείωση των τιμών των ακινήτων γενικότερα. Ετσι, μειώνεται έμμεσα η αξία όλων των ακινήτων – ακόμα και αυτών που παραμένουν στα βιβλία των τραπεζών τα οποία συνδέονται με δάνεια που δεν έχουν γίνει ακόμα «κόκκινα». Με άλλα λόγια, μειώνεται το εναπομείναν κεφάλαιο των τραπεζών – μια κλασική περίπτωση αυτογκόλ!

Συνεπώς, η «λύση» της πώλησης των «κόκκινων» δανείων των τραπεζών στους ιδιώτες όχι μόνο φέρνει την απόγνωση σε πολίτες που βλέπουν το σπίτι ή το μαγαζί τους να πωλείται για ένα κομμάτι ψωμί, αλλά επιπλέον βουλιάζει τις τράπεζες ακόμα βαθύτερα στη χρεοκοπία τους.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τη δημόσια περιουσία. Στη μνημονιακή Ελλάδα η δημόσια περιουσία ρευστοποιείται για ψίχουλα που ρίχνονται στη μαύρη τρύπα του δημόσιου χρέους. Το ΤΑΙΠΕΔ και το υπερταμείο λειτουργούν σαν πολυκατάστημα που έχει βγάλει το «εμπόρευμα» προς εκποίηση, υπό όρους αποικιακούς. Σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. ΟΠΑΠ, Ελληνικό), η ζημιά στην ελληνική κοινωνία και οικονομία είναι εντυπωσιακή.

Ομως, πέραν αυτών των επιπτώσεων, η πώληση δημόσιας περιουσίας (σε μια εποχή που οι τιμές είναι στο πάτωμα) έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το ξεπούλημα των «κόκκινων» δανείων: αυξάνοντας την προσφορά σε μια αγορά όπου η ζήτηση είναι εξαφανισμένη, ρίχνει κι άλλο τις ήδη χαμηλές (λόγω της κρίσης) τιμές των ακινήτων – τόσο αυτών που πουλά το κράτος όσο και των υπόλοιπων.

Η εναλλακτική για τα «κόκκινα» δάνεια: Δημόσια Εταιρεία Διαχείρισής τους

Οσον αφορά τα «κόκκινα» δάνεια, η πραγματική λύση είναι η ίδρυση Δημόσιας Εταιρείας Αναδιάρθρωσης & Διαχείρισης Ιδιωτικών Χρεών (ΔΕΑΔΙΧ), που θα έχει διττό στόχο: να προφυλάξει τον δανειολήπτη (ιδίως την πρώτη κατοικία) αλλά και την κεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Πώς; Με τις εξής παρεμβάσεις:

Σταδιακά μεταφέρονται από τις τράπεζες στη ΔΕΑΔΙΧ τα πιο «κόκκινα» των δανείων. Ως αντάλλαγμα, οι τράπεζες λαμβάνουν ειδικά ομόλογα-διαρκείας (που τα εκδίδει το κράτος εκ μέρους της ΔΕΑΔΙΧ) ίσης ονομαστικής αξίας με τα «κόκκινα» δάνεια. Οι τράπεζες κρατούν στα βιβλία τους ως περιουσιακό στοιχείο αυτά τα ομόλογα, τα οποία δεσμεύεται να αποπληρώσει η ΔΕΑΔΙΧ μακροπρόθεσμα από τα μελλοντικά της έσοδα.

Νομοθετείται μορατόριουμ στους πλειστηριασμούς (α) πρώτης κατοικίας και (β) εμπορικών χώρων κάτω μιας συγκεκριμένης αξίας.

Νομοθετείται το δικαίωμα των οφειλετών, των οποίων τα δάνεια πουλήθηκαν ήδη σε ιδιώτες, να αγοράζουν πίσω τα δάνειά τους στην ίδια τιμή που τα αγόρασαν οι ιδιώτες.

Η ΔΕΑΔΙΧ δεσμεύεται να κρατήσει στα βιβλία της τα «κόκκινα» δάνεια έως ότου η τιμή των δεσμευμένων ακινήτων ξεπεράσει ένα επίπεδο κοντά στην προ της κρίσης τιμή. Εως τότε, οι οφειλέτες καταβάλλουν ενοίκιο στη ΔΕΑΔΙΧ (για το δικαίωμα να παραμένουν στο σπίτι τους ή να λειτουργούν το μαγαζί τους), το ύψος του οποίου προσδιορίζεται από τις δημοτικές αρχές με γνώμονα τα εισοδήματα των οφειλετών και τις τοπικές συνθήκες.

Οταν, εν καιρώ, ξεπεραστεί η κρίση της αγοράς ακινήτων, οι οφειλέτες θα έχουν το δικαίωμα να εξαγοράσουν το παλαιό τους δάνειο από τη ΔΕΑΔΙΧ είτε με δόσεις είτε με εφάπαξ πληρωμή, που αντανακλά στην περίπτωση της πρώτης κατοικίας ή μικρομεσαίας ιδιοκτησίας εμπορικής χρήσης το κεφάλαιο που οφείλουν.

Με την ίδρυση της ΔΕΑΔΙΧ επιτυγχάνονται ταυτόχρονα: η προστασία της πρώτης κατοικίας και των μικρομεσαίων από τα αρπακτικά ταμεία και την απόγνωση, η μείωση νέων υφεσιακών πιέσεων στην αγορά ακινήτων και η εξασφάλιση των εναπομεινάντων κεφαλαίων των τραπεζών.

Η εναλλακτική στις ιδιωτικοποιήσεις: Αναπτυξιακή Τράπεζα

Μαζί με τον τερματισμό των πλειστηριασμών ιδιωτικής περιουσίας απαιτείται και ο τερματισμός των πλειστηριασμών της δημόσιας περιουσίας. Η εναλλακτική όσον αφορά τη δημόσια περιουσία είναι εντυπωσιακά απλή:

Αμεση παροχή τραπεζικής άδειας σε ΤΑΙΠΕΔ και υπερταμείο, μετατρέποντάς τα στην Αναπτυξιακή Τράπεζα που έχει ανάγκη η χώρα.

Η νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα διακρατεί (ό,τι έχει μείνει από) τη δημόσια περιουσία, χρησιμοποιώντας την ως εχέγγυο για να αντλεί πόρους που θα κατευθύνονται (α) στη χρηματοδότηση δημόσιων επενδύσεων που αναδεικνύουν (και αυξάνουν) την ίδια τη δημόσια περιουσία (σε συνεργασία κατά περίπτωση με ιδιώτες) και (β) σε επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Ολες οι ιδιωτικοποιήσεις παγώνουν έως ότου, τουλάχιστον, ανακάμψουν οι τιμές στις οποίες θα πωληθούν κάποια περιουσιακά στοιχεία. Δημόσια αγαθά όπως η ενέργεια, το νερό, παραλίες κ.λπ. αποκλείονται από οποιαδήποτε πώληση ανεξαρτήτως τιμών και προϋποθέσεων.

Στην περίπτωση που κάποιο δημόσιο περιουσιακό στοιχείο πουληθεί στο μέλλον, ισχύουν οι εξής όροι:

■ ελάχιστο όριο επενδύσεων από τον αγοραστή,

■ συλλογικές συμβάσεις και κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα,

■ δεσμεύσεις προς όφελος των τοπικών κοινωνιών,

■ διακράτηση μερίδας μετοχών από το Δημόσιο που θα περνούν στα ασφαλιστικά ταμεία με στόχο τη μόνιμη ενίσχυσή τους.

Οι μετοχές της νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας δίνονται στα ασφαλιστικά ταμεία, ενισχύοντας έτσι την κεφαλαιοποίησή τους.

Εν κατακλείδι, λύσεις υπάρχουν. Για να εφαρμοστούν απαιτείται ο συνδυασμός (α) ανυπακοής στον σημερινό παραλογισμό με (β) υπεύθυνες, ρεαλιστικές προτάσεις. Αυτή θα είναι η ατζέντα την οποία θα παρουσιάσει στο εκλογικό σώμα το νέο κόμμα που ιδρύει το DiEM25 στην Ελλάδα την 26η Μαρτίου – το ΜέΡΑ25.

Συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στο ONEMAN με τον Νίκο Γιαννόπουλο

Tο πρώτο εξάμηνο του 2015, η μορφή του Γιάνη Βαρουφάκη μάς είχε στοιχειώσει. Ήταν πάντα εκεί για να μας υποδηλώσει την παρουσία του. Σε όλα τα ΜΜΕ, σε όλα τα μήκη και πλάτη αυτού του πλανήτη. Ως γνήσιο ποπ φαινόμενο, ο άλλοτε υπουργός Οικονομικών είχε φανατικούς φίλους (λίγους) και ακόμη πιο φανατικούς εχθρούς (πολλούς), οι οποίοι ακόμη και σήμερα τον δαιμονοποιούν και τον μισούν με θαυμαστή συνέπεια. Τελικά ποιος είναι ο Γιάνης Βαρουφάκης; Είναι ο νάρκισσος που ήθελε να προβάλει πάντα τον εαυτό του αδιαφορώντας για τις συνέπειες; Είναι αυτός που έπαιξε μία χώρα στα ζάρια για να ικανοποιήσει τη μονομανία του; Είναι ο ανεύθυνος, ο λαϊκιστής, ο άνθρωπος που φανταζόταν ότι θα βρίσκαμε λεφτά στα δέντρα; Μήπως πρόκειται για τον… δολοφόνο του Ιωάννη Καποδίστρια;

Ας σοβαρευτούμε. ΟΚ, σε σχεδόν δύο ώρες συνέντευξης δεν μπορείς να κωδικοποιήσεις όλες τις συμπεριφορές του ανθρώπου που έχεις απέναντί σου, αλλά δεν μπορείς και να μην παρατηρήσεις πράγματα. Ε, λοιπόν τουλάχιστον ο Γιάνης δεν προσποιείται. Ξέρετε πολλούς πολιτικούς που θα έρχονταν μόνοι τους σε συνέντευξη οδηγώντας μοτοσικλέτα και απαντώντας σε όλα τα ερωτήματα χωρίς ίχνος ενόχλησης;

Η μοναξιά του Γιάνη είναι η πρώτη εικόνα αυτής της κουβέντας. Ήρθε μέχρι το σπίτι της 24Media χωρίς συνοδεία. Έβγαλε το κράνος, χτύπησε, μπήκε. Ουδείς κατάλαβε έξω ότι ερχόταν ένας πρώην υπουργός. Άλλοι συνάδελφοί του κυκλοφορούν, ακόμα και μετά το τέλος της θητείας τους, με κουστωδίες ανθρώπων ασφαλείας και αστυνομικών. Εσύ, Γιάννη Βαρουφάκη, δεν φοβάσαι;

“Μα ούτε κι όταν ήμουν υπουργός, κυκλοφορούσα με αστυνομικούς. Λοιδορήθηκα μάλιστα γιατί δεν άλλαξα το στιλ μου και αυτά που έκανα. Αν άλλαζα, τότε θα έπρεπε να με λοιδορήσουν. Αν έβλεπα εγώ κάποιον να αλλάζει το στιλ του όταν αναλάμβανε υπουργείο, πραγματικά θα του ασκούσα δριμεία κριτική. Και όχι, δεν νομίζω ότι ρισκάρω κυκλοφορώντας μόνος. Κοίταξε να δεις, αν κάποιος θέλει να σου κάνει κακό, θα στο κάνει. Μη νομίζεις ότι αυτές οι κουστωδίες βοηθάνε. Συγκεκριμένα, συμβαίνει το αντίθετο, προκαλούν.

Στη γνωστή ιστορία με μένα και τη γυναίκα μου στα Εξάρχεια να ξέρεις ότι αν εκείνο το βράδυ είχα μαζί μου αστυνομικούς, θα είχε γίνει χαμός στην Αθήνα. Γιατί δεν μπορεί, λογικό είναι, ο αστυνομικός μου θα τράβαγε όπλο βλέποντας τους άλλους να επιτίθενται με σπασμένα μπουκάλια. Καταλαβαίνεις τι θα γινόταν. Η καλύτερη προστασία είναι ο κόσμος. Ένας πραγματικά κακός άνθρωπος θα χτυπήσει και τους συνοδούς σου. Ένας άλλος που είναι απλώς θυμωμένος θα προσπαθήσει να σε χτυπήσει αν έχεις αστυνομικό, όχι αν δεν έχεις”.

(φωτογραφίες: Μενέλαος Μυρίλλας/SOOC.photos)

Για όσους δεν θυμούνται ο Γιάνης αναφέρεται σε περιστατικό προπηλάκισής του από αναρχικούς στα Εξάρχεια επί της υπουργίας του. Τη σύζυγό του, Δανάη Στράτου, την χτύπησαν, η οικογενειακή τους φίλη που συνόδευε το ζευγάρι τρομοκρατήθηκε όσο δεν παίρνει. Εκείνος όμως επέμεινε. Και τα Εξάρχεια δεν τον έχασαν.

“Φυσικά και έχω ξαναπάει από τότε στην περιοχή. Και διαπίστωσα ότι υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Την τελευταία φορά που πήγαμε με τη Δανάη, στο ίδιο μάλιστα εστιατόριο, υπήρξε μία επιτήρηση. Όταν βγήκαμε, υπήρχε μία παρέα έξω η οποία δεν μας έδωσε καμία απολύτως σημασία, αλλά ήταν ξεκάθαρο ότι ήθελαν να μας πουν ότι γνώριζαν πως ήμασταν εκεί. Και ξέρεις κάτι; Δεν με πείραξε κιόλας. Ήταν μέσα στο παιχνίδι. Στο εξαρχειώτικο παιχνίδι. (γέλια) Θεωρούν ότι είναι η δική τους γειτονιά. Εγώ ζούσα στα Εξάρχεια και δεν είχα ποτέ πρόβλημα με κανέναν αναρχικό. Εκείνο το βράδυ του επεισοδίου μου δήλωσαν ότι υπάρχει πρόβλημα, επειδή είμαι υπουργός.’Δεν δεχόμαστε εδώ εκπρόσωπο της κρατικής εξουσίας, αυτός είναι ο χώρος μας, απαιτούμε από την εξουσία να φοβάται να έρχεται εδώ’. Δεν το σέβομαι, αλλά ταυτόχρονα το εκτιμώ” (γέλια)

Αντί εισαγωγής: από το Μακεδονικό στη Novartis

Τον ενικό τον ζήτησε ο ίδιος. Και το εκτιμήσαμε δεόντως, γιατί αυτομάτως οι αποστάσεις μειώθηκαν και η όποια αμηχανία εξαφανίστηκε από το δωμάτιο. Ζήτησε και ήπιε μόνο λίγο νερό. Δεν πέσαμε από την αρχή στα βαθιά της διαπραγμάτευσης του 2015. Ζούμε ήδη στο 2018 και του ζητήσαμε, εν αρχή, σχόλια για δύο θέματα που απασχολούν έντονα την επικαιρότητα.

Πρώτα για το σκάνδαλο της Novartis.“Θα ήθελα να ζω σε μία χώρα στην οποία δεν καλούμαι εγώ ως πολίτης να αποφανθώ για την αθωότητα ή την ενοχή ανθρώπων. Εδώ στην Ελλάδα όμως όλοι έχουν γίνει δικαστές και εισαγγελείς, στήνουν ειδικά δικαστήρια για όλους τους άλλους και κανείς δεν πάει ποτέ στη φυλακή εκτός αν είναι άτυχος ή έχει έρθει σε σύγκρουση με ένα άλλο κομμάτι των συν-μαφιόζων του. Αρνούμαι να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Γνωρίζω πολύ καλά ότι οι εταιρίες σαν τη Νovartis λειτουργούν παγκοσμίως στη βάση του αρπακτικού. Από την Αφρική έως τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Και φυσικά, σε μία χώρα στην οποία δεν υπάρχουν αντιστάσεις θεσμικές, δεν θα μου έκανε καμία εντύπωση το οτιδήποτε.

Σήμερα που μιλάμε, γίνεται εξεταστική επί των πραγμάτων επιτροπή. Είναι δυνατόν πολιτικοί να δικάζουν πολιτικούς; Σε ποια σοβαρή χώρα γίνεται αυτό το πράγμα; Πού είναι το ανώτατο δικαστήριο; Στην Αμερική θα είχε ασχοληθεί ήδη το FBI όπως και έκανε βέβαια. Η έρευνα δεν μπορεί να γίνει από τα ΜΜΕ και τη Βουλή. Προφανώς δεν θα φτάσουμε ποτέ στις μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται. ‘Η, μάλλον, να πω τομές, όχι μεταρρυθμίσεις”.

Η λέξη ‘μεταρρύθμιση’ για την Ελλάδα είναι σαν να χρησιμοποιείς τη λέξη ‘δημοκρατία’ για το Ιράκ. Τη λες δυνατά σε μία πλατεία και κρύβονται, γιατί νομίζουν ότι έρχεται η βόμβα. Δεν θα γίνουν λοιπόν αυτές οι τομές, όσο είμαστε σε καθεστώς χρεοδουλοπαροικίας

Όσοι από εσάς είστε αναγνώστες των βιβλίων και των άρθρων του Γιάνη, θα έχετε καταλάβει ότι η λέξη ‘χρεοδουλοπαροικία’ είναι από τις αγαπημένες του. Τη χρησιμοποιεί συνεχώς από το ξεκίνημα της κρίσης και έπειτα για να περιγράψει το καθεστώς στο οποίο βρίσκεται οικονομικά η Ελλάδα. Για το αν μπορούμε σύντομα να απαλλαγούμε από αυτό, δεν παρουσιάζεται και ιδιαίτερα αισιόδοξος. Δεν το ‘έχει’ κιόλας ως στοιχείο και ας χαμογελά συχνά: “Δεν υπάρχει πιθανότητα να ξεφύγουμε άμεσα, αλλά υπάρχουν οι αναγκαίες και οι καλές συνθήκες. Η αναγκαία συνθήκη για να υπάρξει η οποιαδήποτε βελτίωση της κατάστασης στην Ελλάδα σε οποιοδήποτε τομέα είναι η αναίρεση της τετραπλής χρεοκοπίας. Κράτος, τράπεζες, ιδιωτικός τομέας και οικογένειες. Αν δεν υπάρξει αναδιάρθρωση όλων αυτών των χρεών, δεν θα ξεφύγουμε ποτέ. Και δεν θα το κάνουμε με νέα δανεικά. Αυτή είναι η αναγκαία συνθήκη. Δεν σημαίνει όμως ότι, αν συμβεί αυτό, όλα στη συνέχεια θα είναι καλά. Αν δεν συμβεί αυτό, τα πάντα θα είναι ένας τεράστιος θόρυβος”.

Άρα, η αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους παραμένει ο βασικός του πυλώνας. Όχι όμως και ο μοναδικός: “Χρειαζόμαστε επίσης αναδιάρθρωση και του ιδιωτικού, όχι μόνο του δημοσίου. Προφανώς. Μα είναι δυνατόν να χρωστάνε όλοι σε όλους και κανένας να μην μπορεί να πληρώσει; Και να προσποιούμαστε ότι πληρώνουμε;”

Δεύτερο θέμα στην ατζέντα επικαιρότητας που ορίσαμε ήταν το Μακεδονικό. Εδώ η ειλικρίνειά του τσακίζει κόκαλα: “Κατ’ αρχάς πρέπει λίγο να χαλαρώσουμε ως λαός, να είμαστε λίγο πιο σίγουροι για τον εαυτό μας και για την ιστορία μας. Κανένας δεν μπορεί να σου πάρει την ιστορία σου. Ιδίως αν αυτός είναι κάποιος φουκαράς που παλεύει να αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο και να επιβιώσει. Όποιος θέλει να βγούμε στους δρόμους για να διεκδικήσουμε τον απόλυτο σεβασμό στα σύνορα και να καταδικάσουμε τους αλυτρωτισμούς, πολύ ευχαρίστως να το κάνουμε, θα βγω και εγώ. Αλλά θα καταδικάσουμε και το δικό μας τον αλυτρωτισμό! Γιατί δεν μπορεί από τη μία πλευρά κατά βάθος να θέλουμε να πάρουμε τα Σκόπια και από την άλλη να φωνάζουμε ότι οι Σκοπιανοί θέλουν να πάρουν τη Θεσσαλονίκη. Οπότε, πρέπει να διαχωρίσουμε πλήρως το θέμα των συνόρων και του αλυτρωτισμού από αυτό του ονόματος.

Αν θέλει κάποιος να υπογράψω ένα κείμενο που να λέει ότι αρχαία ελληνική Μακεδονία ήταν πράγματι ελληνική, θα το υπογράψω. Αν θέλει, όμως να υπογράψω ένα κείμενο που να λέει ότι η Μακεδονία είναι και θα είναι ελληνική, δεν μπορώ να το υπογράψω, γιατί δεν είναι αλήθεια. Το Μοναστήρι δεν είναι Μακεδονία; Δεν ήταν κομμάτι της αρχαίας ελληνικής αλλά και της βυζαντινής Μακεδονίας; Ε, δεν είναι στην Ελλάδα, τι να κάνουμε τώρα! Είναι στην ψυχή μας, ναι. Όπως και το Κάιρο όμως. Ο πατέρας μου γεννήθηκε και μεγάλωσε εκεί. ‘Ηταν Αιγυπτιώτης. Το Κάιρο, όπως και η Αλεξάνδρεια, είναι κομμάτι του ελληνισμού. Ε, δεν θα πάω τώρα να πω ότι η Αλεξάνδρεια ήταν και θα είναι ελληνική.

Αυτό που δεν αναγνωρίζω στους φίλους μας των Σκοπίων είναι να λένε ότι το κράτος τους είναι η Μακεδονία, γιατί δεν είναι. Είναι στη Μακεδονία. Αν συμφωνήσουν στο όνομα Νέα Μακεδονία, Βόρεια Μακεδονία, Άνω Μακεδονία, με γεια τους με χαρά τους. Εγώ θεωρώ, μάλιστα, ότι έχουμε και εθνικό συμφέρον η λέξη Μακεδονία να βρίσκεται στο όνομα της χώρας. Πρώτον γιατί θα θυμίζει ότι και αυτή κομμάτι του ελληνισμού ήταν κάποτε. Επίσης, λένε τώρα διάφοροι ότι θα έρθουν να μας πάρουν τη Θεσσαλονίκη. Το χειρότερο όμως είναι ένας πιθανός εμφύλιος πόλεμος σ’ αυτό το κράτος. Το 40% του πληθυσμού είναι Αλβανοί, είναι οπλισμένοι και υπάρχει πάντα το σχέδιο της Μεγάλης Αλβανίας. Τι είναι αυτό που μπορεί να ματαιώσει έναν τέτοιον εμφύλιο πόλεμο; Είναι η λέξη Μακεδονία. Γιατί και οι Σλάβοι και οι Αλβανοί της περιοχής μπορούν να ταυτιστούν με την ταυτότητα του Μακεδόνα. Είναι ένας μύθος, αλλά ζουν στην περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας. Θεωρώ λοιπόν ότι, αν καταφέρουμε με αυτήν την κυβέρνηση στα Σκόπια, που είναι ανοιχτή, να προσθέσουμε το ‘Νέα’ στο ‘Μακεδονία’, να το γράψουν με κυριλλικά γράμματα και να ονομάσουν και τη γλώσσα τους Μακεδονίτικα, για να έχουν και αυτοί το μύθο τους, μπορούμε να προχωρήσουμε”.

Ένα Κόσοβο με ωραίες παραλίες

Η παρούσα οικονομική κατάσταση της χώρας δεν τον ενθουσιάζει. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί να συμμεριστεί την κυβερνητική αισιοδοξία περί καθαρής εξόδου από το μνημόνιο. Και ο τρόπος που αποδομεί τα κυβερνητικά επιχειρήματα αξίζει, αν μη τι άλλο, την προσοχή: “Μιλούν για ελάφρυνση του χρέους, εμείς για αναδιάρθρωση. Η αναδιάρθρωση είναι θεραπευτική, η ελάφρυνση είναι επέκταση της χρεοδουλοπαροικίας. Μπορεί οι τράπεζες να δώσουν μία περίοδο χάριτος αλλά οι τόκοι θα μαζεύονται. Αυτό δεν είναι καν ελάφρυνση, είναι ευκολίες πληρωμών με αντίτιμο την επιβάρυνση του χρέους! Αλλά λες ναι, για μερικά χρόνια θα πληρώνουμε λιγότερα. Αναδιάρθρωση σημαίνει απομείωση του χρέους διαχρονικά, συρρίκνωση. Το σύνολο του δημοσίου χρέους ανέρχεται κάπου στα 326 δις ευρώ. Όταν πτωχεύσαμε, το 2010, είχαμε δημόσιο χρέος 315 δις. Αλλά τότε είχαμε ΑΕΠ 255 δισ, και τώρα έχουμε 175. Το χρέος μας έχει μία δυναμική εκρηκτική”.

Ψελλίσαμε ότι η ανεργία μειώνεται. Και μειώνεται σημαντικά: “Είναι πολύ απλό το γιατί. Φεύγουν οι Έλληνες στο εξωτερικό, πρώτο αυτό. Χαράς ευαγγέλια που μειώθηκε η ανεργία γιατί οι άνεργοι έφυγαν. Αντί να κλαίμε, χαιρόμαστε. Επίσης, υπάρχουν πάρα πολλοί συνάνθρωποί μας που δεν ψάχνουν πλέον για δουλειά. Οπότε δεν μετράνε ως κομμάτι του εργατικού δυναμικού. Αν δηλώσεις σε μία έρευνα του ΟΑΕΔ ότι δεν ψάχνεις για δουλειά, δεν μετράς ως άνεργος. Τέλος, για κάθε μία full-time θέση εργασίας που χάνεται, δημιουργούνται δύο θέσεις part-time με 300 ευρώ το μήνα. Έτσι, έχεις διπλασιασμό της απασχόλησης, ένας έφυγε, δύο ήρθαν. Οι δύο που ήρθαν όμως βγάζουν λιγότερα από αυτόν που είχε τη θέση full-time. Αυτοί είναι λόγοι για να κλαίμε, όχι για να γιορτάζουμε”.

Έχει και την απάντηση στο ερώτημα ότι δεν υπάρχουν, προσώρας, οι κατάλληλες πολιτικές συνθήκες για τη δική του οπτική, για την πλήρη εφαρμογή του δικού του πλάνου.

Το χρέος θα κουρευτεί, δεν υπάρχει περίπτωση. Ένα μη βιώσιμο χρέος κουρεύεται. Η διαφορά είναι αν θα γίνει θεραπευτικά ή στην ανατομία, στη νεκροτομή

“Πάρε το κλασικό παράδειγμα που χρησιμοποιώ, αυτό της General Motors. To 2009 η εταιρία πτώχευσε. Υπήρχε η επιλογή να κάνουν αυτό που κάνουμε στην Ελλάδα, να προσποιηθούν ότι δεν πτώχευσε και να τη φορτώσουν δανεικά χωρίς αναδιάρθρωση χρέους. Αν το είχαν κάνει αυτό, σήμερα η GENERAL MOTORS δεν θα υπήρχε γιατί θα είχε συσσωρεύσει νέα χρέη και δεν θα είχε χρήματα για νέες επενδύσεις. Θα έκλεινε λοιπόν και το χρέος της θα κουρευόταν όλο. Τι συνέβη όμως; Κούρεψαν το 90% του χρέους και η εταιρία σήμερα πετάει. Οπότε τι προτιμούν οι δικοί μας δανειστές; Να γίνει ένα σχετικά μικρό κούρεμα τώρα ή ένα ολικό κούρεμα μετά το θάνατο; Διότι γι’ αυτή τη χώρα θάνατος είναι η ερημοποίησή της, αυτό που ονομάζω ένα Κόσοβο με ωραίες παραλίες”.

Εδώ χρειαστήκαμε διευκρίνιση. Τι ομοιότητα μπορεί να έχει η Ελλάδα του 2018 με μία χώρα που έχει ιστορία μόλις μερικών χρόνων; “Δεν το λέω τυχαία. Το Κόσοβο είναι ένα προτεκτοράτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κουμάντο κάνει ένας Ευρωπαίος επίτροπος. Υπάρχει και μία κυβέρνηση, η οποία είναι μία μαφία που μοιράζεται ό,τι υπάρχει εκεί για να μοιραστεί. Σου θυμίζει κάτι; Έχει επίσης ευρώ. Αν πας στην Πρίστινα και βάλεις μία κάρτα σε ATM, θα σου βγάλει ευρώ. Δεν υπάρχει βέβαια νομισματική πολιτική και σοβαρές τράπεζες που να επενδύουν. Είναι σαν χρηματοκιβώτια. Και ποια είναι η μεγαλύτερη εξαγωγική επιτυχία αυτής της χώρας; Οι άνθρωποί της που έχουν πάει σε όλη την Ευρώπη. Ε, αυτό με ωραίες παραλίες είναι η Ελλάδα”.

Το δράμα της διαπραγμάτευσης το ’15 και οι σχέσεις με τον Τσίπρα το ’18

Και κάπου εδώ αρχίζει η… ανάκριση για το περιβόητο 2015 και τη διαπραγμάτευση με τους δανειστές. Άλλοι την χαρακτήρισαν περήφανη, άλλοι καταστροφική. Στο πρόσφατο βιβλίο του ‘Ανίκητοι ηττημένοι’, ο Γιάνης Βαρουφάκης παρουσίασε με εξαιρετικά αναλυτικό τρόπο πολλές από τις πτυχές αυτής της διαπραγμάτευσης, τουλάχιστον με τον τρόπο που τις αντιλήφθηκε ο ίδιος ως ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του δράματος.

Για την ανάκριση αυτή φορέσαμε το κοστούμι του συνηγόρου του διαβόλου και τον ρωτήσαμε πράγματα που και οι εχθροί του ακόμα θα ήθελαν να ρωτήσουν. Ιδού το πρελούδιο, η καταγραφή για τη συμφωνία της 20ης Φλεβάρη: “Πρόκειται για μία συμφωνία που είχε ως στόχο από εκεί που θα έκλειναν οι τράπεζες σε τρεις ημέρες, να είχαμε μπροστά μας τρεις, τέσσερις μήνες για να μπορέσουμε να διαπραγματευτούμε και να προετοιμαστούμε ακόμη και για την περίπτωση της ρήξης. Αυτός ήταν ο στόχος, αυτό είχαμε δηλώσει ότι θα κάνουμε. Προεκλογικά λέγαμε ότι θέλουμε να πετύχουμε μία περίοδο σχετικής ηρεμίας στη διάρκεια της οποίας θα διαπραγματευτούμε. Μία γέφυρα μεταξύ του μνημονίου και της μετά του μνημονίου εποχής. Μία τέτοια περίοδος προετοιμασίας και διαπραγμάτευσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος για να προετοιμάσεις πραγματικά τον εαυτό σου για την περίπτωση της ρήξης. Ήταν αυτό που είχα εντολή να κάνω και πίστευα ότι κάναμε. Ο άλλος τρόπος είναι να την χρησιμοποιήσεις για να προετοιμάσεις τη συνθηκολόγηση, όπως έκανε η κυβέρνηση. Δεν φταίει η συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου για το γεγονός ότι αυτό το τρίμηνο χρησιμοποιήθηκε για να προετοιμαστεί η συνθηκολόγηση από κάποιους συντρόφους μου μέσα στην κυβέρνηση”.

Η σχέση του με τον Αλέξη Τσίπρα πέρασε από σαράντα κύματα μέχρι την τελική ρήξη τον Ιούλιο. Οι πρώτες ρωγμές εμφανίστηκαν ήδη από τον Φλεβάρη για να μεγαλώσουν έως τον Απρίλιο. Όμως ο Βαρουφάκης επέλεξε να μείνει στο πλάι του Πρωθυπουργού μέχρι και το δημοψήφισμα. Είχε τους λόγους του: “Αν είχα παραιτηθεί μέσα στον Απρίλιο, όταν υπήρξε η σύγκρουσή μας με τον Αλέξη για βασικά ζητήματα στρατηγικής, για τη λιτότητα και τα πρωτογενή πλεονάσματα, στα οποία ο χειρισμός εκ μέρους του ήταν πάρα πολύ κακός (και ήταν πολύ κακός γιατί συμφώνησε να τους δώσει τα πλεονάσματα πίσω από την πλάτη μου, αν το ήθελε πράγματι, θα μπορούσε να με διώξει), όλοι θα με έλεγαν ρίψασπι. Αλλά δεν με ενδιέφερε τι θα πουν για μένα. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν το εξής: Η εκτίμησή μου για τους λόγους που ο Τσίπρας έκανε τις υποχωρήσεις αυτές και πίσω από την πλάτη μου ήταν ότι η Μέρκελ τον είχε πείσει ή του είχε δώσει την αίσθηση ότι ‘καλά, άφησε τον Σόιμπλε με τον Βαρουφάκη να σκοτώνονται και εμείς θα τα βρούμε. Και θα σου δώσω κάτι που θα μπορείς να το πουλήσεις στην κοινοβουλευτική σου ομάδα σαν έντιμο συμβιβασμό’.

Ο Αλέξης αυτό το πίστευε. Εγώ όχι. Αντιθέτως, πίστευα ότι η Μέρκελ θα τον πήγαινε σερνόμενο μέσα από τη λάσπη και μέσα από το βούρκο των κλειστών τραπεζών, όπως και έκανε, για να τον εξευτελίσει. Σκέφτηκα τότε ότι, δεν μπορεί, 40 χρόνων άνθρωπος είναι, όταν ο βούρκος αυτός θα αρχίσει να γίνεται όλο και πιο δύσοσμος, υπάρχει πιθανότητα να μου πει ότι ‘Γιάνη, είχες δίκιο, πάμε να κάνουμε αυτό που είχαμε πει’. Όσο στο μυαλό μου υπήρχε στατιστικά σημαντική πιθανότητα να γίνει κάτι τέτοιο, θεώρησα ότι είχα καθήκον να μείνω δίπλα του”.

Όταν ο Βαρουφάκης αναφέρεται σε αυτό “που είχαμε πει” με τον Πρωθυπουργό εννοεί κυρίως το παράλληλο σύστημα πληρωμών που είχε ετοιμάσει ο ίδιος με την ομάδα του στο υπουργείο Οικονομικών. Για αυτό και αν άκουσε κριτική! Ο Γιάνης, πάντως, ακόμα και εν έτει 2018 ισχυρίζεται ότι το εν λόγω σύστημα θα μπορούσε να δουλέψει και να δώσει λύσεις, ακόμα και εντός Ευρωζώνης, παρά το γεγονός ότι στην Ευρώπη τουλάχιστον δεν είχε εφαρμοστεί κάπου.

Τίποτα δεν είναι καινούργιο κάτω από τον ήλιο στον οποίο ζούμε. Μπορεί το παράλληλο σύστημα πληρωμών να μην είχε εφαρμοστεί πλήρως, αλλά διάφορες εκδοχές του είχαν πράγματι ήδη εφαρμοστεί. Παραδείγματα; Εκουαδόρ

“Η κυβέρνηση του Ράφαελ Κορέα αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα αντίστοιχο με το δικό μας. Δημιούργησαν αυτό το παράλληλο σύστημα πληρωμών. Ακόμα και μια γιαγιά σ’ ένα χωριό του Εκουαδόρ μπορεί να πληρώσει μέσα από το κινητό της χρησιμοποιώντας αυτό το σύστημα, πρόκειται για χρήμα εγκλωβισμένο μέσα στο αντίστοιχο taxis. To είχαμε μελετήσει και είχαμε έρθει σε επαφή με τους ανθρώπους που το είχαν σχεδιάσει.

Μου λένε επίσης ότι ‘καλά, αυτά τα ηλεκτρονικά IOUs θα μας βοηθούσαν να λειτουργήσουμε;’. Η απάντησή μου είναι: “Βρε πατριώτες, συνειδητοποιείτε ότι μετά το 2008 έχουμε τράπεζες λόγω των IOUs; Αυτή τη στιγμή που μιλάμε οι τράπεζες κρατιούνται ανοιχτές μετά τα 55 δισεκατομμύρια ευρώ των IOUs. Είναι καλά λοιπόν για τους τραπεζίτες, αλλά δεν είναι καλά για να δώσουν 100 ευρώ παραπάνω σ’ έναν συνταξιούχο για να πάει στο σούπερ μάρκετ; Γιατί είναι πρόβλημα αυτό;

Και να πω και κάτι άλλο. Πού ήταν η φιλοδοξία μας ως λαός; Ναι, θα ήταν ένα πρωτοπόρο σύστημα. Δεν χρειαζόμαστε όμως ένα πρωτοπόρο σύστημα για να βγούμε από ένα μοναδικό, στα χρονικά, τέλμα; Η κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα δεν έχει ξαναϋπάρξει σε καπιταλιστική οικονομία. Τόσο μεγάλη πτώση, τόσο μεγάλης διάρκειας, με ένα νόμισμα που ουσιαστικά είναι ξένο. Έπρεπε λοιπόν να βρούμε βαθμούς νομισματικής ελευθερίας για να μπορέσει να αναπνεύσει η οικονομία μαζί βέβαια με όλα τα άλλα που έπρεπε να κάνουμε”.

Τι θα έκανε στη θέση του Αλέξη;

Το μεγάλο ερώτημα ήταν πλέον αναπόφευκτο. Καλά όσα είπε μέχρι στιγμής αλλά από το δημοψήφισμα και μετά αν ήταν στη θέση του Αλέξη Τσίπρα τι θα έπραττε; Υπήρχε άλλη διέξοδος διαφυγής εκτός από τη συνθηκολόγηση για το 3ο μνημόνιο; “Πρέπει να σου εξηγήσω ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Πρώτα από όλα δεν θα πήγαινα σε δημοψήφισμα, γιατί δεν υπήρχε λόγος. Το δημοψήφισμα ο Αλέξης το έκανε γιατί ήθελε να το χάσει. Του το είχα πει πριν. ‘Αν θέλεις να συνθηκολογήσεις, συνθηκολόγησε, μην τρέχουμε και τον κόσμο’. Εγώ, ακόμη και σήμερα, είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι δύο άνθρωποι δεν θα επέτρεπαν ποτέ στην Ελλάδα να βγει από το ευρώ. Ο Ντράγκι και η Μέρκελ. Ο Σόιμπλε ήθελε, έτσι και αλλιώς μας το είχε πει, όπως και πολλοί άλλοι. Οι Αυστριακοί και οι Φινλανδοί για παράδειγμα.

Αν ήμασταν όμως διατεθειμένοι να το πάμε μέχρι τέλους και να τους πούμε ότι αφού μας κλείσατε τις τράπεζες, εμείς θα σας κουρέψουμε τα ομόλογα, τότε… Δεν είναι δυνατόν να μου κλείνει τις τράπεζες η κεντρική τράπεζά μου και εγώ να την αποπληρώνω με χρέος που δεν έπρεπε να είχε αγοράσει. Ήταν καταστροφικό. Το φώναζα από το 2012, μην πω και από το 2011. Με ποιο δικαίωμα ο Τρισέ αγόρασε ελληνικά ομόλογα τα οποία εμείς μετά πρέπει να αποπληρώσουμε στο 100% της ονομαστικής τους αξίας, όταν οι ιδιώτες τα αποπλήρωναν με 7 και 10%;

Αν ήμασταν διατεθειμένοι να το κάνουμε αυτό, να βάλουμε σε λειτουργία το παράλληλο σύστημα πληρωμών και να μείνουμε στο ευρώ μόνοι μας για 3-4 μήνες, ήμουν απολύτως σίγουρος ότι το 1 τρισεκατομμύριο ευρώ που θα τους κόστιζε το Grexit δεν θα μπορούσαν να το επωμιστούν. Μου το είπε η Λαγκάρντ, μου το είπε και ο Ντε Γκίντος, ο Ντέβιντ Λίπτον, οι Αμερικανοί κλπ. Ήταν γνωστό αυτό. Για μένα η απειλή τους ήταν κούφια! Και αν δεις και τις προτάσεις που τους είχα καταθέσει στις 11 Μαΐου και στις 11 Ιουνίου… πιο μετριοπαθείς δεν θα μπορούσαν να είναι.

Οι σύντροφοι της Αριστεράς θα είχαν κάθε δικαίωμα να μου πουν ότι τους πούλησα στη βάση ότι και ιδιωτικοποιήσεις είχα προβλέψει και πολλά άλλα. Δεν ήμουν ποτέ έτσι και αλλιώς κατά των ιδιωτικοποιήσεων γενικά. Ήμουν κατά των ιδιωτικοποιήσων της ΔΕΗ, του νερού κλπ. Για το λιμάνι του Πειραιά, το deal ήταν εξαιρετικό. Μας το πήραν όμως πίσω, έτσι; Και έγινε η πώληση για ένα κομμάτι ψωμί. Αν δεν είμαστε διατεθειμένοι να διανοηθούμε τη ρήξη- το έλεγα και στη Βουλή και ούρλιαζαν από κάτω Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ- δεν υπάρχει πιθανότητα να διαπραγματευτούμε. Και αν είμαστε διατεθειμένοι να τη διανοηθούμε και να φτάσουμε ως εκεί, τελικά δεν θα υπάρξει ρήξη! Θα υπάρξει έντιμος συμβιβασμός και κάτι πιο βασικό: αναδιάρθρωση χρέους. Και τελικά δεν μας έβαλαν ούτε στην ποσοτική χαλάρωση”.

Όλα καλά, είπαμε. Τι θα γινόταν όμως αν οι Ευρωπαίοι επέμεναν να μας πετάξουν από το ευρώ, με τιμωρητική και ανορθολογική διάθεση; Πού θα ήταν σήμερα η χώρα; Θα σας εκπλήξει αυτή η απόκριση γιατί προέρχεται από άνθρωπο που δεν είναι φαν της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα: “Θα ήμασταν καλύτερα από ό,τι σήμερα. Και το πιστεύω απολύτως. Στο βιβλίο μου έχω και σχετικά διαγράμματα, με όλες τις περιπτώσεις που είναι συναφείς. Κυρίως δύο αγγλικές, το 1931 και το 1991. Αλλά υπάρχουν και τα παραδείγματα του Μεξικό και της Αργεντινής. Υπολόγισα ποια ήταν η απώλειά τους τους πρώτους 18 μήνες και τη διπλασίασα, γιατί όντως στην Ελλάδα τα πράγματα μπορεί να ήταν χειρότερα, είχαμε να αντιμετωπίσουμε μία ολόκληρη νομισματική ένωση. Πράγματι, αρχικά θα είχαμε μία μεγάλη απώλεια το 2015, μέχρι και 11% του ΑΕΠ”.

Δεν ακούστηκε καλά αυτό το τελευταίο αλλά συνέχισε την εξήγηση: “Στη συνέχεια θα είχαμε ρυθμούς ανάπτυξης 8% κάθε χρόνο! Εγώ ούτε ένιωθα ότι είχα την εντολή να πάω για Grexit, oύτε απειλούσα με αυτό, ούτε το ήθελα. Είχαμε, όμως, επίσης εντολή να μην υπογράψουμε μνημόνιο που να μας βάζει στη χρεοδουλοπαροικία μέχρι το 2060! Τώρα, αν οι άλλοι ήθελαν να παίξουν με την ενότητα της ευρωζώνης και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, είναι δικό τους θέμα.

Δεν ζητούσαμε καν χρήματα. Το λένε ακόμα ότι, όταν ανοίγω το στόμα μου, ζητάω χρήματα από τη Γερμανία. Έκανα το ακριβώς αντίθετο! Δεν θέλαμε χρήματα. Και με λοιδορούσαν γιατί δεν έβαζα την υπογραφή μου και για άλλα δανεικά

Δεν απέφυγε πάντως την αυτοκριτική ούτε προσπέρασε αβασάνιστα τη σχετική ερώτηση για τις πιθανές αστοχίες της διαπραγματευτικής τακτικής. “Θα άλλαζα πράγματα. Αλλά αυτό που λέω και ξαναλέω έχει να κάνει με το ότι το ενδιαφέρον ερώτημα δεν είναι τι θα έκανα τότε με αυτά που ξέρω σήμερα, αλλά τι θα έπρεπε να έχω κάνει διαφορετικά με αυτά που ήξερα τότε. Τρία είναι τα βασικά.

Πρώτον, δεν έπρεπε να υπογράψω εκείνη την αίτηση για την επέκταση της συμφωνίας, την 26η Φεβρουαρίου. Ήταν λάθος μου με δεδομένο ότι είχα ήδη αποκαλύψει την παγίδα που μας είχε στήσει η τρόικα με τον Χουλιαράκη εντός του υπουργείου. Βέβαια, βασιζόμουν στην υπόθεση εργασίας ότι με τον Τσίπρα ήμασταν ένα. Αν είχαμε μείνει ένα, και αυτό θα το είχαμε ξεπεράσει αλλά, τέλος πάντων, ήταν λάθος.

Δεύτερον, δεν έπρεπε να ήμουν τόσο μετριοπαθής απέναντι στους τροϊκανούς. Ήμουν διατεθειμένος να κάνω πολύ περισσότερους συμβιβασμούς από ό,τι εκείνοι ήταν διατεθειμένοι να εκτιμήσουν.

Τρίτο και πιο βασικό, θα έπρεπε να είχα προϊδεάσει τον κόσμο πολύ πιο πριν για αυτά που συνέβαιναν εντός. ΟK, ο υπουργός οικονομικών δεν μπορεί να μιλήσει πολύ ανοιχτά λόγω θέσης, αλλά η μόνιμα αισιόδοξη επωδός μου ότι η Ευρώπη θα βρει λύση, με την οποία προσπαθούσα να καταπραΰνω τα πνεύματα για να ηρεμήσουν και οι καταθέτες, ήταν τελικά λάθος”.

Η μετά του δημοψηφίσματος πραγματικότητα στις σχέσεις του Γιάνη Βαρουφάκη με τον Αλέξη Τσίπρα είναι μία παγωμένη πραγματικότητα. Ουσιαστικά δεν υπάρχει σχέση αλλά μόνο αναμνήσεις για τους πάλαι ποτέ συντρόφους. Τη ματαίωση σηματοδότησε η παραίτηση του πρώην υπουργού την επομένη του 62%: “Παραιτήθηκα στις 6 Ιουλίου, περίπου στις 4 το πρωί. Από τη στιγμή που υπογράφηκε το τρίτο μνημόνιο και μετά, με τον Τσίπρα δεν έχω ξαναμιλήσει ούτε έχω ξαναβρεθεί μαζί του”.

Ούτε καν στην Αίγινα; “Όχι. Δεν έρχεται στην Αίγινα πια, νομίζω ότι πηγαίνει αλλού. Ή μπορεί να έχει έρθει μια-δυο φορές και να μην έτυχε να τον δω. Είναι μεγάλο νησί η Αίγινα και εμείς μένουμε σε λόφο”.

Όταν μιλάμε για ματαίωση, μιλάμε για μεγάλη ματαίωση. Τόσο μεγάλη που ο Γιάνης δεν θα έβρισκε ούτε καν δυο λόγια να πει στον Πρωθυπουργό αν κάποια στιγμή η τύχη τους έβαζε στο ίδιο μέρος την ίδια στιγμή. “Όχι, δεν θα του έλεγα τίποτα αν τον έβλεπα. Και αυτό το λέω με στενοχώρια. Όποιος έχει διαβάσει το βιβλίο μου, θα έχει διαπιστώσει ότι μιλάω με αγάπη και στενοχώρια για τον Αλέξη. Και για τον Ευκλείδη Τσακαλώτο. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχω κάτι να του πω, ξέρεις ποιος είναι; Αυτή τη στιγμή για να σηκώνεται το πρωί, να πηγαίνει στο γραφείο, να κάνει αυτά που κάνει, να λέει αυτά που λέει, πρέπει να πει πρώτα μια ιστορία στον εαυτό του, ένα αφήγημα. Αυτό ισχύει για όλους μας. Η διαφορά είναι ότι γνωρίζω ότι γνωρίζει ότι αυτό το αφήγημα δεν έχει βάση. Το ξέρω ότι το ξέρει. Άρα τι να συζητήσουμε; Να τον βάλω να παραδεχθεί ότι το αφήγημά του δεν στέκει; Δεν θα μπορεί μετά την επόμενη μέρα να κάνει αυτό που κάνει. Δεν θα έχει ενδιαφέρον η συζήτησή μας”.

Και όχι, μην το σκέφτεστε, ούτε καν στο μέλλον πρόκειται να ξανασυνεργαστούν, ακόμα και αν υπάρξει πρωθυπουργική πρόταση σε μεταμνημονιακό περιβάλλον. “Σε καμία περίπτωση. Αυτό που θεωρώ ασυγχώρητο είναι το πνίξιμο της ελπίδας για εναλλακτική. Όταν ο Σαμαράς έκανε την κωλοτούμπα του το 2011, πρέπει να σου πω ότι στεναχωρήθηκα. Ήταν σημαντικό το κόμμα της δεξιάς να μην αποδέχεται το αφήγημα Παπανδρέου-Παπακωνσταντίνου τότε. Αλλά παρ’ όλ’ αυτά δεν είχα πολύ μεγάλες προσδοκίες από τη Νέα Δημοκρατία. Ούτε εγώ ούτε ο κόσμος της Αριστεράς. Η Αριστερά έχει υφάνει το αφήγημά της χρόνια τώρα, από τη Γένοβα κιόλας, ότι ένας διαφορετικός κόσμος είναι εφικτός. Την 6η Ιουλίου λοιπόν, αφού ο ελληνικός λαός έχει πειστεί ότι η εναλλακτική του ‘όχι’ είναι σωστή και υπάρχει, πας και του λες ‘όχι, δεν υπάρχει, και το όχι το κάνω ναι’. Τότε πραγματικά είναι σαν να ξεριζώνεις ένα δέντρο και να καις τα κλαδιά του. Άρα μια συνεργασία να γινόταν σε ποια βάση; Θα γινόταν μόνο στη βάση του παλαιοκομματικού παιχνιδιού να μοιράσουμε θέσεις. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πάνω σε μία βάση πραγματικής σύμπραξης για μία προοδευτική κατεύθυνση”.

Αυτός και ο (ξένος) κόσμος

Το κεφάλαιο του 2015 οδεύει σ’ αυτή τη συνέντευξη στο τέλος του με επισκέψεις σε πιο προσωπικά χωράφια. Διότι κάτω από το κοστούμι του υπουργού υπάρχει πάντα ένας άνθρωπος με συναισθήματα, φόβους, απογοητεύσεις. Σάρκα και αίμα κοντολογίς. “Το στρες ήταν πάρα πολύ μεγάλο, απίστευτο όπως μπορείς να φανταστείς. Πρέπει όμως να σου πω, και αυτό έχει σχέση με την αέναη ελληνική ιστορία, ότι υπήρχαν δύο ειδών στρες. Το πρώτο είδος δεν με πείραζε καθόλου, η αδρεναλίνη ήταν αρκετή για να με κρατήσει. Μιλάω για τις στιγμές στα Eurogroup, με τον Σόιμπλε, τον Ντάισελμπλουμ και τους άλλους. Ένιωθα όμως ότι έκανα το σωστό, αυτό που έπρεπε. Για να μην σου πω ότι ήταν και ευχάριστο. Να τους δημιουργείς προβλήματα, να χρησιμοποιείς τα δικά τους επιχειρήματα, να δείχνεις ότι τα δικά τους μοντέλα υποστηρίζουν αυτό που λέμε εμείς και όχι εκείνοι.

Αυτό όμως που εξελίχθηκε σε πραγματική φθορά ήταν οι συγκρούσεις μέσα στη δική μας την ομάδα, μέσα σε αυτό που ονομάζαμε όλοι ‘πολεμικό συμβούλιο’. Το να μαθαίνεις από φίλους δημοσιογράφους τι έλεγαν για σένα οι σύντροφοί σου με τους οποίους ήσουν πέντε λεπτά πριν. Και να μην τους πιστεύεις και να διαρρηγνύεις τις σχέσεις σου με τους φίλους σου δημοσιογράφους. Αυτό ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Και επίσης η απογοήτευση μετά την 6η Ιουλίου βλέποντας το πόσο γρήγορα άνθρωποι τους οποίους εκτιμούσα και αγαπούσα μεταμορφώθηκαν σε ανθρώπους που απλά δεν αναγνώριζα. Μικρός ήμουν στο ριζοσπαστικό ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’70, που ήταν σαφώς πιο ριζοσπαστικό από τον ΣΥΡΙΖΑ. Για να γίνει το ΠΑΣΟΚ αυτό που έγινε, πήρε μία 20ετία. Γιατί το ΠΑΣΟΚ τελικά δεν άλλαξε την κοινωνία, άλλαξε τους ΠΑΣΟΚους. Αλλά εκείνο το πράγμα να το δω, μέσα σε μία εβδομάδα; Όχι!”

Ως προς το οικογενειακό κομμάτι, δεν θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα χωρίς την Δανάη. Και ο πατέρας μου και η αδερφή μου με στήριξαν. Αλλά η Δανάη ήταν το απόλυτο στήριγμα

Όλα αυτά για τους… μέσα. Οι έξω όμως; Τι γινόταν με τους έξω; Ο Τόμσεν, ο Βίζερ, ο Σόιμπλε, η Λαγκάρντ, όλο αυτό το κατεστημένο. Πόσοι από μας δεν θα τους έριχναν, αν μπορούσαν, ένα αϊ σιχτίρ… Ο Γιάνης; “Όχι, δεν ήταν η δουλειά μου αυτή. Αλλά πράγματα που άκουγα, ανορθολογικά πράγματα, με αγανακτούσαν, ναι. Δεν ήταν καν ότι άκουγα πράγματα μισανθρωπικά, τον μισανθρωπισμό τον περιμένεις. Την πλήρη ηλιθιότητα δεν περιμένεις.

Αλγεινή εντύπωση μου έκανε το γεγονός ότι δεν είχαν μπέσα. Ναι, περίμενα ότι θα έχουν. Ήξερα ότι δεν θα μου έδιναν συμφωνία, αλλά επίσης περίμενα ότι, όταν θα σφίγγαμε κάποια στιγμή τα χέρια για οποιοδήποτε θέμα, για ένα μικρό θέμα, θα ήταν δεδομένο ότι συμφωνούσαμε. Αλλά δεν συνέβαινε, γιατί δεν είχαν μπέσα. Θα σου δώσω ένα παράδειγμα που εμπεριέχει αυτά τα στοιχεία. ΦΠΑ. Μας είχαν φάει το συκώτι να τον αυξήσουμε και μας έλεγαν ότι, αν το κάνουμε, θα έχουμε τόση αύξηση εσόδων. Τους έλεγα ‘αυτό πως το βγάλατε; Δείξτε μου το μοντέλο’. – Είναι το μοντέλο των οικονομετρών μας. -Μα και εγώ οικονομέτρης είμαι, απαντούσα. Όταν μου το έδειξαν, είπα ‘ωραία, ας βάλουμε το ΦΠΑ στο 200%’.

Τι θα είχαμε σε αυτήν την περίπτωση; Ούτε ένα ευρώ είσπραξης φόρου, δεν θα αγόραζε κανείς τίποτα ή θα γίνονταν όλα στο λαθρεμπόριο. Στο μοντέλο τους όμως το 200% έβγαζε ένα τεράστιο αριθμό εσόδων. -Ρε σεις, δεν έχετε βάλει ελαστικότητες μέσα; απόρησα. Και όμως, δεν είχαν βάλει ελαστικότητες ζήτησης!

Να στο πω διαφορετικά. Είσαι περιπτεράς και πουλάς μπουκαλάκια νερό. Το κάθε μπουκαλάκι έχει 50 λεπτά. Έρχομαι εγώ και σου λέω ‘ρε συ, γιατί δεν βγάζεις πιο πολλά λεφτά, γιατί δεν χρεώνεις 20 ευρώ το μπουκαλάκι;’ Κάνεις τον υπολογισμό και λες, ‘ναι, τόσα μπουκάλια επί 20 είναι περισσότερα λεφτά, άρα αυτό θα κάνω’. Μα δεν θα πουλούσες κανένα. Τι σημαίνει ελαστικότητα της ζήτησης; Είναι ο ρυθμός με τον οποίο μειώνονται οι πωλήσεις ανάλογα με το ρυθμό αύξησης της τιμής. Αυτό το είχαν βάλει μηδέν. Δηλαδή είχαν υποθέσει ότι όσο και αν αυξηθεί ο ΦΠΑ, δεν θα υπάρξει μείωση των πωλήσεων και της εν γένει οικονομικής δραστηριότητας. Καθίσαμε τότε στο υπουργείο, με δικούς μου ανθρώπους και φτιάξαμε ένα μοντέλο που τελικά αναγκάστηκαν να παραδεχθούν ότι είναι καλύτερο από το δικό τους.

Στη βάση λοιπόν αυτού του μοντέλου, κάποια στιγμή με τον Τόμσεν σφίξαμε τα χέρια για μείωση του ΦΠΑ. Και μάλιστα ήπιαμε για αυτό το λόγο και ένα ποτήρι ουίσκι μαζί. Μετά από λίγο μαθαίνω από άνθρωπο της ομάδας μας που βρισκόταν αλλού στις Βρυξέλλες ότι παράγοντας του ΔΝΤ επέμενε και πάλι για αύξηση του ΦΠΑ! Τον ξαναείδα τον Τόμσεν και τον ρωτάω: ‘Πολ, τι έγινε με αυτό που είχαμε συμφωνήσει;’ Και απαντάει: ‘Ναι, αλλά θα μου δώσεις τα εργασιακά;’

Όταν έχεις μία διαπραγμάτευση, η οποία περιλαμβάνει 100 ζητήματα, κλείνεις το πρώτο, πας να περάσεις στο δεύτερο και ο άλλος αθετεί και τη χειραψία ακόμα, αυτό δεν είναι σοβαρό. Μα δεν ήταν σοβαροί άνθρωποι. Αν ήταν φοιτητές μου, πρωτοετείς, θα τους είχα κόψει! Δεν καταλάβαιναν τεχνοκρατικά ζητήματα. Τους μιλούσες για αναδιάρθρωση χρέους και έβλεπες ότι δεν το ‘είχαν’. Ο Κλάους Ρέγκλινγκ, ο οποίος με κατηγορεί ότι η διαπραγμάτευσή μου στοίχισε 100 δισ., δεν κατέχει από χρηματοοικονομικά. Δεν υπάρχει πιθανότητα κάποια σοβαρή τράπεζα να τον προσλάμβανε ποτέ για να διαχειριστεί ένα ιδιωτικό portfolio”.

Carpe DiEM25

Παρά τις απογοητεύσεις, το άγχος και τις κατά καιρούς επιθέσεις που δέχεται από ελληνικά και ξένα ΜΜΕ για το διάστημα της υπουργίας του, το πολιτικό ον Βαρουφάκης εξακολουθεί να αντιστέκεται. Και όχι μόνο αντιστέκεται αλλά δημιουργεί και νέο πολιτικό φορέα. “Θα ήθελα πάρα πολύ να μην κατέβω, να μην χρειαστεί να ζητήσω την ψήφο του κόσμου. Και δεν θεωρώ ότι πρέπει να μου δώσεις ψήφο, ούτε εσύ ούτε κανένας άλλος. Κοιτάζοντας αυτά που συμβαίνουν τώρα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία επέκταση αυτού που συνέβη το 2010 (πτωχεύσαμε, δεν το παραδεχόμαστε και προσπαθούμε να το κουκουλώσουμε με νέα δανεικά που βυθίζουν τη χώρα στην τρύπα).

Αφού μπήκα στο παιχνίδι το 2015, έξι μήνες μετά δεν βγήκα επειδή δεν με ενδιέφερε. Βγήκα απλώς γιατί δεν ήταν δυνατόν να κάνω αυτό που είχα εντολή να κάνω, ή αυτό που τουλάχιστον θεωρούσα εγώ ότι είχα ως εντολή. Νομίζω ότι είναι απαραίτητο να σπάσει αυτό το απόστημα της ΤΙΝΑ, του δόγματος ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Σε όλη μου τη ζωή επιχειρηματολογούσα για πράγματα. Τώρα, μετά την εμπειρία του 2015, δεν δικαιούμαι να μην καταθέσω την επιχειρηματολογία αυτή στην κρίση του κόσμου. Αν θέλει, ψηφίζει, αν δεν θέλει, δεν ψηφίζει. Δεν προσπαθώ ούτε να εκμαιεύσω, ούτε να εκβιάσω, ούτε να παρακαλέσω για την ψήφο. Απλώς όλοι όσοι είχαμε εμπλακεί σ’ εκείνη τη διαδικασία, βγάλαμε τον κόσμο στο δρόμο και τελικά τον προδώσαμε, έχουμε την υποχρέωση να καταθέσουμε την εναλλακτική στην TINA”.

Ούτε καν το προσωπικό και οικονομικό κόστος λογαριάζει σε αυτό το εγχείρημα. Γιατί οι μεγάλες αποφάσεις έχουν ήδη παρθεί για τον Γιάννη “ήδη από τον Νοέμβριο του 2014. Όταν μου προτάθηκε η συγκεκριμένη εμπλοκή από τον ΣΥΡΙΖΑ, προέκυψε ένα τεράστιο δίλημμα. Όταν παίρνεις την απόφαση, αλλάζει το προσωπικό σου σύμπαν. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχει γυρισμός στην προηγούμενη κατάστασή σου. Ποτέ, έτσι και αλλιώς, στη ζωή μου, δεν επέστρεφα σε κεφάλαια που έχουν κλείσει. Όταν έφυγα από τη Βρετανία μετά από 11 χρόνια, παρόλο που μου έλειπε, δεν το ξανασκέφτηκα ποτέ. Όταν έφυγα από την Αυστραλία, το ίδιο. Όταν άφησα το Πανεπιστήμιο το 2015 για να κατέβω στις εκλογές, είχα πάρει μία δέσμευση. Λέγονταν και διάφορα τότε ότι θα αναμειχθώ για λίγους μήνες και ότι στη συνέχεια θα επέστρεφα στο Πανεπιστήμιο. Και όμως παραιτήθηκα. Δεν θα αφήσω πλέον το χώρο αυτό, αν δεν υπάρξει αποδέσμευση από τα δεσμά του χρέους”.

Θα πάει, κοινώς, μακριά η βαλίτσα. “Δυστυχώς, έτσι είναι… Νόμιζα ότι θα ήταν υπόθεση ενός ή δύο ετών. Αλλά πρέπει να πω επίσης ότι η δέσμευσή μου δεν πρόκειται να ισχύσει στο διηνεκές. Το 25 στον τίτλο του DIEM δεν είναι τυχαίο. Εγώ θεωρώ ότι αυτός είναι ο χρονικός ορίζοντας για τη χώρα και την Ευρώπη. Αν δεν το λύσουμε το πρόβλημα μέχρι το 2025, θα μπούμε σε μία ιστορική καμπή την οποία δεν θέλω να ζήσω. Θα έχω ξεπεράσει ήδη τα 60 και ό,τι θα μπορώ να έχω προσφέρει, θα το έχω ήδη προσφέρει. Θα καθίσω στο σπίτι μου, θα διαβάζω και θα γράφω, έχοντας τη συνείδησή μου ήσυχη ότι τουλάχιστον κατέθεσα την πρότασή μου. Από εκεί και πέρα, ας κρίνει ο καθένας”.

Η παραπάνω πρόβλεψη έχει κάτι από Όργουελ. Δυστοπικό παρόν και ακόμα πιο δυστοπικό μέλλον όπως τα περιγράφει ο Βρετανός συγγραφέας στα βιβλία του. Μήπως πρόκειται για υπερβολές; ‘Όχι’, λέει ο Γιάνης με επιχειρηματολογία που αγγίζει ευαίσθητες χορδές της παρούσας πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη. “Ποιος θα φανταζόταν ότι στη φιλελεύθερη, δημοκρατική, ανοιχτή, κοσμοπολίτικη Αυστρία θα έχεις μία νεοφασιστική κυβέρνηση; Εγώ δεν το φανταζόμουν. Θυμάμαι πολύ έντονα ότι στα χρόνια της χούντας ο πατέρας μου, επειδή δεν άντεχε τους χουντικούς, όταν είχε άδεια το καλοκαίρι μάς έβαζε στο αυτοκίνητο και πηγαίναμε στην Αυστρία. Την Αυστρία του SPD. Πο

“Κόστος Βαρουφάκη”: Ο κυνισμός των δανειστών πίσω από την γελοιότητα της αριθμητικής τους

Τ0 2015 η τρόικα έκανε τα πάνδεινα για να επεκτείνει την χρεοκοπία του κράτους μας εμποδίζοντας την αναδιάρθρωση χρέους που είχαμε εκλεγεί να απαιτήσουμε. Ο μόνος τρόπος για να πετύχουν τον στόχο τους ήταν ένα νέο τεράστιο δάνειο – το οποίο όμως έλεγαν ότι… δεν χρειαζόταν. Η τακτική που επέλεξαν ήταν ο εικονικός πνιγμός της χώρας ώστε να υποκύψει η κυβέρνηση, να απομακρυνθεί ο υπουργός οικονομικών που απαιτούσε μεγάλη αναδιάρθωση χρέους (αντί για νέο δάνειο), και να χρεώσουν σε εκείνον το ύψος του νέου δανείου που εκείνοι επέβαλαν – καθώς και το μέσο με το οποίο το επέβαλαν (δηλαδή το κλείσιμο των τραπεζών).
Αυτό είναι το λεγόμενο “Κόστος Βαρουφάκη”: η κυνική προσπάθεια της τρόικας να φορτώσει το μνημονιακό δάνειο (με το οποίο θα επέκτειναν άλλη μια φορά την χρεοδουλοπαροικία μας) στον μόνο υπουργό οικονομικών που είπε “όχι” σε νέο μνημονιακό δάνειο (εμμένοντας στην αναδιάρθρωση χρέους ).
Κάθε φορά που μιλούν για “Κόστος Βαρουφάκη” ο πραγματικός τους στόχος είναι να λοιδωρήσουν τον λαό που τους είπε ΟΧΙ  στοχοποιώντας τον υπουργό οικονομικών που τίμησε εκείνο το ΟΧΙ.
Με τιμούν βαθύτατα με αυτή την ταύτιση.
Καλωσορίζω το μένος τους.
Χαμογελώ με την αστεία αριθμητική τους. Και προσκαλώ όλους να γελάσουμε μαζί με την αριθμητική τους ξανα-διαβάζοντας το ακόλουθο άρθρο του Β. Παζόπουλου (20/9/2017, στο EURO2day):

Ο κατά Ρέγκλινγκ λογαριασμός των 100 δισ. και τα επιχειρήματα που σηκώνουν κουβέντα. Η ανάπτυξη, τα χαμένα έσοδα και οι παρεξηγήσεις. Ο ρόλος των capital controls, οι τράπεζες και το mail Χαρδούβελη. Γράφει ο Β. Παζόπουλος



Έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος από τη δήλωση Στουρνάρα για το κόστος της «περιόδου Βαρουφάκη» κι ακόμα κυριαρχεί η εντύπωση πως το χρέος της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 100 δισ. ευρώ. Είναι έτσι όμως;Ας θυμηθούμε τι είπε ακριβώς ο κεντρικός τραπεζίτης: «Η διαπραγματευτική τακτική είχε κόστος τα 86 δισ. του τρίτου μνημονίου και τους ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων».

Για μισό λεπτό. Κάτι δεν πάει καλά με αυτό το σκεπτικό. Τα δάνεια που παίρνει ένα κράτος ποτέ δεν προστίθενται στα παλαιότερα. Και αυτό γιατί το μεγαλύτερο μέρος τους εξοφλεί παλαιότερα δάνεια. Όπως συνέβη και σε αυτή την περίπτωση. Μόλις 12,3 δισ. δεν πήγαν για αποπληρωμή παλαιότερων χρεών. (1)

Τότε ο Ρέγκλινγκ πως ανέβασε το ποσό στα 100 δισ.; Επειδή στηρίχθηκε σε μια έκθεση του ΔΝΤ που προέβλεπε ανάπτυξη 2,5% το 2015 και 3,5% για το 2016. Άρα, σκέφτηκε, χάθηκε 6% του ΑΕΠ. Ας τα προσθέσω και αυτά.

Προφανώς για τη θέση του επικεφαλής του EFSF δεν θεωρήθηκαν απαραίτητες οι γνώσεις στοιχειωδών οικονομικών εννοιών. Αλλιώς θα γνώριζε πως το ΑΕΠ δεν είναι ούτε περιουσιακό στοιχείο, ούτε χρέος. Πρόκειται για τον «τζίρο» που πραγματοποιεί μια οικονομία. Κάνοντας 14 δισ. λιγότερο τζίρο, δεν σημαίνει πως αυξάνεις το χρέος 14 δισ. Σημαίνει πως προσθέτεις αχλάδια με καρπούζια, επειδή είναι… πράσινα. (2)

Μην ξεχνάμε εξάλλου πως οι προβλέψεις του ΔΝΤ για την εξέλιξη της ελληνικής κρίσης είχαν ευστοχία τυφλού που πυροβολεί με άσφαιρα. Υπερεκτιμούσαν συνεχώς τις δυνατότητες της χώρας. (3)

Γιατί; Γιατί αν ανέφεραν ρεαλιστικά νούμερα, θα παραδέχονταν πως το πρόγραμμα δεν έβγαινε. Θα έρχονταν σε αντίθεση με το καταστατικό τους, που απαγορεύει να δίνουν δάνεια σε μια χώρα χωρίς δυνατότητα αποπληρωμής. (4)

Τι πραγματικά έγινε στη θητεία Βαρουφάκη

Επί Βαρουφάκη, στο ΑΕΠ υπήρξε μια μικρή ανάκαμψη. Αποδεικνύεται στον παρακάτω πίνακα, με τα αντίστοιχα τρίμηνα των προηγούμενων ετών. (5)

Στο διάγραμμα που ακολουθεί έχουμε την εξέλιξη του ΑΕΠ. Αν υπήρχε σημαντική ζημία, της τάξης του 60% επί του ΑΕΠ (όσο αντιστοιχούν τα 100 δισ.), θα ήταν ορατή.

Όσον αφορά στο χρέος, παρέλαβε 317 δισ. και το παρέδωσε 10 δισ. λιγότερα. Ναι, λιγότερα!

Βοήθησε βέβαια ότι εξέπεσαν 10,9 δισ. από τα ομόλογα του EFSF, που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί. Η κατηγορία ότι τα έχασε, δεν ευσταθεί, μια που αφαιρέθηκαν από το χρέος.

Γενικότερα, όλη την περίοδο από 31/12/2014 μέχρι 1/4/2016, το χρέος αυξήθηκε μόλις 1,5 δισ., σύμφωνα με τη Eurostat.

Η επιβολή των capital controls

Αναμφίβολα η οικονομία υπέστη αρνητικό σοκ, όταν έκλεισαν οι τράπεζες. Ο Βαρουφάκης, λόγω θέσης, ασφαλώς φέρει ευθύνη που δεν μπόρεσε να τα αποτρέψει. Μήπως όμως κάποιοι σαμποτάρανε την προσπάθειά του;

Η μείωση των καταθέσεων ξεκίνησε να εντείνεται από τις 15 Δεκεμβρίου 2014, όταν ο Στουρνάρας προέβηκε σε ένα τεράστιο ατόπημα: δήλωσε ότι θα υπάρξει έλλειψη ρευστότητας στην αγορά!

Τέτοια δήλωση δεν έχει ξαναγίνει στην παγκόσμια οικονομική ιστορία από κεντρικό τραπεζίτη. Ακόμα κι αν αληθεύει, αυτές οι λέξεις απαγορεύεται να ειπωθούν. Είναι στο job description της θέσης. Διεθνώς. Σαν ένας αρχιπυροσβέστης να φωνάξει «φωτιά» σε γεμάτο θέατρο!

Και να ήταν μόνο αυτός; Ενδεικτικό παράδειγμα ήταν ο Άδωνις Γεωργιάδης. Με το ειδικό βάρος του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του κυβερνώντος κόμματος, από την τηλεόρασημ προέτρεπε τους καταθέτες να αποσύρουν τα χρήματά τους!

Αντίθετα, οι διεθνείς επενδυτές φάνηκαν θετικοί στις ιδέες Βαρουφάκη. Μετά τη συνάντησή του με εκπροσώπους funds στο Λονδίνο, τον Φεβρουάριο, την επόμενη ο Γενικός Δείκτης ανέβηκε 11% και οι καταθέσεις αυξήθηκαν για πρώτη φορά από τον Δεκέμβριο.

Και τι έκανε αμέσως μετά η ΕΚΤ;  Σταμάτησε να αποδέχεται τα ελληνικά ομόλογα ως εξασφάλιση, προκαλώντας αναστάτωση στο τραπεζικό σύστημα. (6)

Ακίνητα και τράπεζες

Όσον αφορά στις ανακεφαλαιοποιήσεις, πριν τις αναλύσουμε ας ξεκαθαρίσουμε μια παρανόηση: δεν υπάρχει συγκεκριμένο ελάχιστο ύψος καταθέσεων, προκειμένου να μπορούν να δίνουν δάνεια οι τράπεζες. Αυτό που είναι αναγκαίο, είναι να έχουν «καθαρό» ενεργητικό. (7)

Οι ανακεφαλαιοποιήσεις χρειάστηκαν (8) όχι τόσο γιατί υπήρξε μεγάλη εκροή μετρητών, αλλά επειδή αυξήθηκαν ασφυκτικά τα κόκκινα δάνεια.

Κι όμως ήταν αναπόφευκτο να αυξηθούν. Η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης που ακολουθείται αυτό ακριβώς σημαίνει: την εσκεμμένη (ναι, εσκεμμένη) υποτίμηση των περιουσιακών μας στοιχείων μέσω κυβερνητικών παρεμβάσεων και φόρων.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του ΕΝΦΙΑ. Παρουσιάζεται ως απλά εισπρακτικό μέτρο, όμως αποκρύπτεται η συστημική διάστασή του. Το ακίνητο υπήρξε για τον Έλληνα ο πλέον ασφαλής τρόπος να διαφυλάξει τις οικονομίες του. Να μεταβιβάσει περιουσία στα παιδιά του, να το πουλήσει σε ώρα ανάγκης, να ανοίξει επιχείρηση βάζοντάς το υποθήκη για δάνειο.

Η ιδιοκτησία του ακινήτου δημιουργούσε μια αίσθηση πλούτου. Ξαφνικά σταμάτησε να πουλιέται ή δεν το δεχόταν η τράπεζα ως υποθήκη. Ο πολίτης ένιωσε -και έγινε- πιο φτωχός. Αναπόφευκτο ήταν να μειώσει την κατανάλωση και τις επενδύσεις, βαθαίνοντας την ύφεση.

Οι τράπεζες κατέρρευσαν όπως οι δίδυμοι πύργοι όταν έπεσαν πάνω τους τα αεροπλάνα, όταν μειώθηκε η αξία των εξασφαλίσεων για τα ενυπόθηκα δάνεια. Σε συνδυασμό με τη μείωση των εισοδημάτων, εκτίναξε το ποσοστό αδυναμίας εξυπηρέτησης δανείων. (9)

Ήδη από το καλοκαίρι του 2014, η Τράπεζα της Ελλάδος στην εισηγητική της πρόταση προς την ΕΚΤ, βάσει των stress tests, θεωρούσε πως υπήρχε πρόβλημα κεφαλαιακής επάρκειας.

Το ζήτημα δεν είναι πια θεωρητικό, όπως ήταν όταν το συζητάγαμε το 2010. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής έχουν διαπιστωθεί στην πράξη. Η Ελλάδα έχασε το ποσοστό του ΑΕΠ που έχασαν οι ΗΠΑ στη Μεγάλη Ύφεση του 1929 ή οι Βρετανοί όταν βγήκαν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διαφορά είναι πως σε αντίθεση με εμάς, αυτοί ανέκαμψαν γρήγορα.

Το e-mail Χαρδούβελη

Τελειώνοντας, να συγκρίνουμε τις υποχρεώσεις για πρωτογενή πλεονάσματατου 2ου με του 3ου μνημονίου. Πρωτογενές πλεόνασμα σημαίνει πόσα χρήματα κάνουν «φτερά» από την Ελλάδα. Δεν πρόκειται για ανακύκλωση για αποπληρωμή χρέους αυτή τη φορά, αλλά για καθαρή εκροή. (10)

Ο παρακάτω πίνακας φανερώνει ότι γλιτώσαμε περίπου 20 δισ. ευρώ. Μάλιστα από την ελληνική οικονομία θα λείπανε τουλάχιστον τα διπλά, αν υπολογίσουμε μια εντελώς μετριοπαθή κυκλοφοριακή ταχύτητα χρήματος επί 2.

Πολλοί έχουν υποστεί το σφάλμα να μη συγκρίνουν το 3ο μνημόνιο με τις απαιτήσεις του 2ο, αλλά με το περίφημο e-mail  Χαρδούβελη. Το e-mail περιείχε αυτά που πρότεινε ο Χαρδούβελης στην τρόικα, όχι η τρόικα στην κυβέρνηση. Αφορούσε στο κλείσιμο της Β’ αξιολόγησης, όχι τα μέτρα από το 2015 και μετά.

Όπως και να έχει, όμως, είναι άστοχο να το συζητάμε. Ο Τόμσεν τα είχε απορρίψει με τον ειρωνικό χαρακτηρισμό «μέτρα Μίκυ Μάους».

Παραπομπές 

(1) Η συμφωνία ήταν να κατευθυνθούν τα 86 δισ. ως εξής:

– Τοκοχρεολύσια ύψους 53,8 δισ.

– Ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών 25 δισ. Από αυτά χρησιμοποιήθηκαν μόλις τα 5.

– Ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις Δημοσίου 7,3 δισ.

(2) Στη συνέντευξή του έκανε λάθος υπολογισμό. Ανέφερε πως το 6% του ΑΕΠ είναι 100 δισ.

(3) Η ομολογία για τους λάθος υπολογισμούς έγινε από τον τότε επικεφαλής οικονομολόγο του ΔΝΤ, Olivier Blanchard.

(4) Όταν άρχισαν οι διαφωνίες με τους υπόλοιπους της τρόικας σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους, έκαναν το ανάποδο: έβγαζαν απαισιόδοξες εκτιμήσεις!

(5) Από ό,τι ομολογεί ο ίδιος, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι αρνήθηκε να εισάγει νέους φόρους. Επιπλέον δεν πρέπει να παραγνωριστεί η δυναμική σταθεροποίησης της οικονομίας από την προηγούμενη κυβέρνηση

(6) Τι ζητήματα έθετε τόσο προκλητικά ή απαράδεκτα, ώστε εξανάγκασε τους εταίρους να προβούν σε επιθετικές ενέργειες; Ζητούσε μείωση ΦΠΑ, συντελεστή φορολόγησης των επιχειρήσεων στο 20%, ψηφιοποίηση των συναλλαγών για πάταξη της φοροδιαφυγής, bad bank για διαχείριση των «κόκκινων» δανείων, αναπτυξιακή τράπεζα σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

(7) Σχετικές μελέτες έχουν δημοσιευτεί από την BIS, τις Κεντρικές Τράπεζες Αγγλίας, Νορβηγίας και άλλους.

(8) Ειδικά η πρώτη έγινε για να καλυφθεί η τεράστια τρύπα από το PSI, εξαιτίας της ανόητης ενέργειας των τραπεζών να τριπλασιάσουν το ποσό των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν.

(9) Σε όποιον και να ρίξουμε το φταίξιμο πάντως, η έκθεση του ΤΧΣ τον Ιούλιο του 2016 αναφέρει πως η ζημία του ταμείου είναι γύρω στα 9 δισ. Περιλαμβάνει την αποτίμηση των μετοχών, των δικαιωμάτων αγοράς (warrants) και των μετατρέψιμων ομολογιών (Cocos).

(10) Τα πρωτογενή πλεονάσματα που έχουν συμφωνηθεί δεν είναι ρεαλιστικά. Παρόμοιες επιδόσεις έχουν πραγματοποιηθεί μόνο από 3 χώρες. Τη Νορβηγία, όταν άρχισε να αξιοποιεί τα πετρέλαιά της, το Βέλγιο και τη Σιγκαπούρη.

– ΟΛΑ τα στοιχεία που αναφέρονται είναι επίσημα.

* Ο κ. Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).

LE PARISIEN – Varoufakis : «Macron est excellent sur la forme, mais décevant sur le fond»

L’ex-ministre grec des Finances veut lutter contre la pauvreté de façon «concertée» en Europe.

L’ancien ministre grec des Finances, Yanis Varoufakis, fait le tour de l’Europe à la recherche d’alliés pour proposer un programme de gauche aux élections européennes de 2019.

Vous voulez avoir des listes avec un label commun dans tous les pays pour les élections européennes de 2019 ?

Yanis Varoufakis. Nous sommes face à une crise paneuropéenne, qui est la même dans tous les pays. Crise de la dette publique, du crédit bancaire et un niveau très bas d’investissement. Cela provoque l’augmentation de la pauvreté et de l’exclusion, en France comme en Grèce, en Espagne ou ailleurs.

Que proposez-vous ?

Il faut s’attaquer au problème de façon commune, concertée. Ce que n’a jamais fait l’Europe. Les élections de 2019 sont une occasion splendide de proposer à tous les Européens un programme commun en matière sociale et économique.

Un seul et même programme pour les listes de chaque pays ?

Absolument. En France vous recevrez notre manifeste : ce sera le même en Slovénie, en Grèce, en Allemagne… Il présentera un ensemble politique cohérent de ce que nous voulons faire pour l’Europe dans sa totalité. Mais à côté de ce programme commun, il y aura des mesures spécifiques pour chaque pays.

Mais en France la situation semble s’améliorer : ça ne contredit pas votre projet ?

Ce n’est qu’une guérison passagère. Cela ne suffit pas à rendre à la France une croissance durable. C’est d’ailleurs pourquoi le président Macron propose une réforme de la zone euro, avec un budget commun. Mais ses propositions ont déjà été rejetées par Berlin.

Que faut-il changer ?

Il y a un besoin fort d’un plan annuel d’investissement de 500 Mds€, pour un fonds de transition écologique et économique dont l’Europe a besoin. C’est parfaitement réalisable dans le cadre des traités actuels. Et il faut un plan antipauvreté à travers l’Europe, financé par les profits des systèmes bancaires.

Selon vous Berlin dirige encore l’Europe ?

La classe politique allemande a toujours la mainmise sur le fonctionnement de l’UE. Macron peut bien s’affirmer comme le leader le plus populaire en Europe, dans les faits c’est l’Allemagne qui décide, même si elle n’a pas de gouvernement en fonction. Nous tous -Macron inclus- devons apprendre à dire non à l’Allemagne, à son ministre des Finances. Sauf à adopter une politique de la chaise vide à la de Gaulle, on n’arrivera jamais à réformer l’Union dans l’intérêt des citoyens.

Qui sont vos alliés ?

Nous avons un rassemblement à Naples le 10 mars, plusieurs pays seront représentés (Allemagne, Danemark, Pologne Slovénie, Croatie, Portugal, Grèce, Belgique). On va poser les bases de notre programme commun. Nous pensons que d’autres nous rejoindront une fois notre campagne officielle lancée en juin.

Et en France ?

Génération-s de Benoît Hamon sera là et nous aurons aussi des observateurs du PCF et des Verts.

Personne chez Mélenchon ?

Il a une vision politique différente de la nôtre. Nous sommes radicalement européens, alors que Jean-Luc Mélenchon pense que la solution à la crise est nationale.

Votre avis sur la première année de Macron ?

Excellente sur la forme, mais décevante sur le fond. Il a gâché une formidable chance de mener l’Europe vers les changements dont elle a besoin. Et, contrairement à son discours très progressiste au début, son gouvernement applique une politique dure sur les libertés publiques, sur les migrants…

Vous ne pourriez donc pas siéger au Parlement européen avec LREM ?

On ne peut pas être dans le même groupe car on ne partage pas les mêmes positions. Ce qui ne nous empêchera pas de travailler ensemble au Parlement comme avec d’autres partis, sur certains dossiers.

>Politique|Quentin Laurent et Henri Vernet|15 février 2018, 22h04

“La batalla de Varoufakis contra el ‘establishment’ europeo es el libro del año” – Review of Adults in the Room (Spanish edition) in El Confidencial, by RAMÓN GONZÁLEZ FÉRRIZ

El libro de memorias de Yanis Varoufakis sobre sus poco más de cinco meses como ministro de Finanzas griego, ‘Comportarse como adultos. Mi batalla contra el establishment europeo‘, (Deusto) es, probablemente, el libro del año.

Y lo es por muchas razones: su narración de las maratonianas reuniones del Eurogrupo sobre la posible reestructuración de la deuda griega y los paquetes de ayuda constituye una mirada única a unas negociaciones que normalmente están vedadas a los ciudadanos (Varoufakis grababa de manera oculta las conversaciones y las transcribe en el libro). Su retrato de personajes con los que tuvo un trato casi cotidiano, como Merkel, el ministro de Finanzas alemán, Schäuble, la presidenta del FMI, Lagarde, o el presidente del Eurogrupo, Dijsselbloem, es literariamente valioso y humanamente brutal(Varoufakis se oponía a los tres primeros, pero muestra por ellos un gran respeto intelectual; al último lo detesta con todas sus fuerzas, y lo deja bien claro). Y su relato del grado de descoordinación e improvisación del Gobierno griego pone los pelos de punta.

Pero lo más interesante, a pesar de estos precedentes, es la psicología del propio Varoufakis. Cuando en enero de 2015 es nombrado por Tsipras, el nuevo primer ministro de Syriza, llega a un ministerio desarbolado, donde su predecesor se ha llevado todos los papeles relevantes y a duras penas consigue que alguien le dé la clave del wifi (porque Varoufakis decide que trabajará con su portátil personal, no con el viejo PC de la Administración pública). A partir de entonces se pone a trabajar, y lo hará armado con una arrogancia intelectual que a veces resulta difícil de creer y con un gran patriotismo contraintuitivo que le lleva a creer que lo mejor que puede pasarle a Grecia es quebrar, y luchará por lo tanto para que eso suceda.

[image error]Varoufakis, en París, en una imagen de 2016. (EFE)

Boicots y desesperación

Su convencimiento de que está en posesión de la verdad es absoluto, pero el relato que sigue es el de un hombre al que engañan constantemente, que pierde en casi todas las ocasiones, que carece de talento político. Las reuniones narradas —ya sean con inversores extranjeros, representantes de la Unión Europea, políticos nacionales o diplomáticos— suelen seguir el mismo patrón: Varoufakis siente que todo el mundo que le escucha considera sus ideas brillantes, osadas y útiles para salir del atolladero. Al abandonar esos encuentros, siempre cuenta que tiene la sensación de haber convencido a los asistentes y de que por fin la élite global se da cuenta de que es él, y no los demás, quien tiene la razón. Pero cuando llega la hora de tomar las decisiones, los responsables adoptan una posición contraria a la solución que él no solo deseaba, sino de la que pensaba haberles convencido. Cuando, desesperado por conseguir dinero, acepta no revertir la privatización de un puerto vendido a China, el Gobierno chino le engaña. Este le promete la adquisición de una gran cantidad de deuda pública griega a cambio, pero en lugar de comprar la cantidad acordada, 1.500 millones de euros inmediatamente y 10.000 millones en el medio plazo, compra 200 millones y se queda con el puerto. Varoufakis se encoge de hombros: habrá sido una conspiración urdida en Berlín, dice sin ninguna prueba.

Su Gobierno, reconoce, era caótico, incompetente y le boicoteaba; el partido le imponía a sus colaboradores más cercanos y muchas veces estos negociaban con las autoridades europeas a sus espaldas, y Tsipras, en última instancia, le parece un cobarde. La cuestión, sin embargo, es que al final no se hace nada de lo que propone Varoufakis, como activar un plan secreto para establecer una moneda alternativa al euro o rechazar los sucesivos planes de la Troika. “Me siento solo —dice que le contó a su mujer en un momento en que se sentía particularmente derrotado—. Me siento en mi despacho ministerial, y en teoría soy el jefe de 14.000 funcionarios públicos. Pero en realidad estoy a solas, enfrentándome a un ejército enorme y armado hasta los dientes sin tener ningún escudo que me sirva de protección… Joder, no tengo ni siquiera un departamento de prensa como Dios manda que explique al mundo entero las propuestas y las políticas muy sólidas en las que está trabajando mi pequeño equipo”. Pierde siempre, pero él es el héroe.

Catástrofe de escala continental

Portada del libro de Yanis Varoufakis.

Varoufakis cuenta esta sucesión de derrotas con un candor que resulta asombroso, y es casi inevitable preguntarse si su ego le impide darse cuenta de que fueron, efectivamente, derrotas debidas a sus carencias como político o si su franqueza le lleva a confesarlas como si nada. (No pretendo entrar aquí en si en lo peor de la eurocrisis sus ideas económicas y políticas eran las correctas, aunque ahora parece haber un consenso creciente de que la austeridad impuesta fue excesiva). Hay algo en él que recuerda poderosamente por qué los intelectuales suelen ser pésimos políticos: porque las tareas a las que se dedican ambas profesiones son esencialmente distintas. Los intelectuales deben buscar la verdad; los políticos, en cambio, deben ganar. Tuviera o no razón en sus ideas políticas, visto lo visto, Varoufakis parece más adecuado para la primera tarea que para la segunda. Y de hecho, eso se refleja incluso en la estructura del libro: las primeras páginas, dedicadas a sus ideas económicas, le dejan en mucho mejor lugar que la segunda mitad, dedicada a contar las negociaciones y el día a día del Gobierno.

Pero más allá de la a veces asombrosa psicología de Varoufakis, hay un drama subyacente en todo el libro que el propio autor detecta perfectamente: “Todas las personas que aparecen en estas páginas [gestionando la crisis europea] creían actuar de la forma correcta, aunque al final sus acciones, tomadas en conjunto, acabaran provocando una catástrofe de escala continental. ¿No es ese el material con el que se escriben las auténticas tragedias? ¿No son estos los motivos por los que Sófocles y Shakespeare siguen manteniendo su vigencia, cientos de años después de que los hechos que describen perdieran cualquier atisbo de actualidad?”.

Es una gran verdad. Aunque, una vez leído el libro, uno sospecha que Varoufakis está aprovechando para compararse con Sófocles y Shakespeare.

EL CONFIDENTIAL, 28.11.2017 – 05:00 H.