Bebang Siy's Blog, page 58

Mula sa Mambabasang si Ally Publico

Hallo, Miss Bebang! Na-meet ko po kita kanina sa class ni M'am Ruby. I really loved meeting you! Actually I kind of wanted to hug you because you were so nice! Ahihihi~ Thank you for inspiring us with your book!



Gusto ko ding mag-share po sa iyo ng scripture (kung pwede lang po, hihi):



"'For I know the plans I have for you,' declares the Lord. 'Plans to prosper you and not to harm you, plans to give you hope and a future.'" - Jeremiah 29:11



Sana palagi po kayong mag-rely kay God ang lahat ng mga plano niyo po. At super-blessed na din po kayo sa success ng It's A Mens World! Looking forward to seeing It's Raining Mens in stores soon, hihi!



Thank you sa lahat, Miss Bebang. God bless!



Ini-repost ito nang may permiso mula kay Ally Publico.



Uy, salamat, Ally!

Eleksiyon 2013

nakaboto ako kahapon. katulad nung 2010, mabilis din akong natapos sa pagboto.



walang pila, walang aberya, tuloy-tuloy lang ang nangyari sa akin. mga 330pm na ako nagpunta sa lugar ng botohan. actually, gusto ko nga sana, 4pm pa. katulad nga nung ginawa ko noong huling eleksiyon pero dahil me sasabayan ako sa paglabas ng bahay namin, napilitan tuloy akong magpunta nang mas maaga. dali-dali akong nagsuklay, nagheadband, nag-face powder, naghikaw at nagpabango, niyakag ko na si aileen palabas ng tarangkahan namin.



sa anonas pa lang, papunta ng quirino elementary school, kaliwa't kanan, hile-hilera na ang mga tent ng iba't ibang kandidato. daming tao sa bawat tent. at ang dami ring kalat sa gutter! habang papalapit ako sa gate ng school, parami nang parami ang basurang nakasudsod sa mga gutter.



finally, sa loob ng school, sa may multi purpose na patag na area (na ngayon ay parang gym at may cover na, noong time ni ej, walang cover pero maraming halaman dito at ilang bench, siyempre, wala na ang mga ito ngayon. natabunan na nga ng "gym") makikita ang grupo-grupo ng mga mesa na may computer. maraming tao sa mga grupo-grupo na iyon at marami ang kabataan. bago ako lumapit sa isang grupo, tiningnan ko ang mga nakapaskil na papel at maliliit na tarpaulin.



dun nakasulat at nakadrowing (may mapa ng mismong "gym") kung saan dapat pumunta ang bawat botante ng bawat barangay. nakita ko ang sa east kamias, ayun sa gitna. so naglakad na ako papunta doon. paroo't parito ang mga tao sa loob ng school. karamihan ay mga nanay ang naglalakad. mga naka-blouse na maluwag at short na kupas. nakatsinelas at iwinawasiwas nang mahinhin ang kanilang mga payong. yung iba, me kasamang bata. meron ding mga lalaki, iba't iba ang edad pero karamihan, nakapambahay lang din.



paglapit ko sa grupo namin, isang teenager na babae ang mabilis na nagbaba ng nginangasab na manok.



ano pong pangalan tanong niya habang ipinapatong ang manok sa isang kahon na lalagyan ng take out na pagkain.



volunteer kaya ito? buti pa siya at narito, kabata-bata, napapakinabangan na ng bayan!



itinaas niya ang mga daliri niyang may mantika at umakmang magta type sa kanyang keyboard habang hinihintay ang reply ko.



s-i-y, kako.



sanay na ako na nag-i-spell out kapag tinatanong ang pangalan ko sa ganitong uri ng pagkakataon. hindi ako sumasagot ng siy o ng beverly. ang lagi kong sagot, s-i-y. weird kasi ang speling ng apelyido ko at aminado akong mas sikat sa angkan namin ang mga sy ng sm. kaya malamang pag sinabi kong siy ang apelyido ko, ang ita-type ng ale o ng mama ay sy. 100% akong sure diyan.



anyway, mabilis na itinayp ni miss oily digits ang apelyido ko.



a... sa 3921-a po kayo. doon po sa likod ng building na ito, sabi niya. wala pang 30 seconds yan.



thank you, kako. thank you!



at naglakad na ako papunta sa sinabi niya. ilang hakbang pa lang ako nang makita ko ang kapitbahay naming si mr. joaquin. tatay siya ng kagawad namin na si denis joaquin. kahit apat na kembot lang ang layo ng bahay nila sa bahay namin, bihira kong batiin ang matandang ito kasi wala naman kaming masyadong mapag-usapan sa kahit saglit na panahon. kahit kapag nagkakasalubong kami sa daan, minsan ngumingiti ako minsan tumutungo na lang ako, kasi wala nga talaga akong masabi o mabati man lang sa kanya. speechless ang peg.



pero dahil halos magkatapat na kami sa gitna ng daanan (na karami-raming nagkalat na basura!) papunta sa aking botohan place, bumati na ako.



helo po.



o, meron ka nang congressman? tanong niya.



wala pa po, e, sagot ko. though alam ko na kung sino ang ilalagay ko sa balota.



kay mat defensor ka na lang. lahat kami dito ke mat defensor. tapos luminga-linga siya. ha, 'ne?



tumango ako. sige ho, sabi ko.



ha, 'ne?



opo, kako uli sabay smile close up quality smile. tipong makaalis lang sa harap niya. sige ho, sabi ko pa.



humakbang na ako palayo sa kanya. pagtapak ko, isang inumin sa plastik ng yelo na nakabilot sa dulo ang naapakan ko. sumabog ang inumin at isang babaeng naka-pekpek shorts sa harap ko ang nasarguhan ng likido.



a! sigaw niya.



a! sigaw ko.



sori po! kako pa makaraan ang one second na pagkagitla.



inangat ko ang binti ko, nge, nabasa rin ako!



mabilis na lumapit ang babae sa akin. inay, isasampal ata sa akin ang likido sa legs niya! ayan na! ambilis niyang maglakad parang naka-rollerblades lang.



tumungo na ako. ayan na!



pero lumampas lang siya. tuloy-tuloy sa gripong malapit sa kinauupuan ni Mr. joaquin.



a, maghuhugas lang pala.



sinundan ko siya, sori po uli, miss, kako.



ngumiti lang siya. binuksan niya ang gripo na kinasasampayan ng mga gamit na plastik ng yelo. bumagsak ang tubig sa mga walang laman na big 250 at clover chips. basura na naman. punong-puno ng basura ang lugar na ito! sumahod ng tubig si miss long legged legs. punas-punas niya ang mga binti niya.



hay. kailan ba tayo matututo? lagi na lamang bang madumi ang mga eleksiyon? napailing ako at tahimik na naghintay sa tubig na lilinis sa akin.

One Creamy Dreamy Day

by Beverly W. Siy



Please come in, said the old woman who opened the gate for me. Oh my. That was the sweetest words I heard that day. After months of searching for UP Professor Emeritus Damiana L. Eugenio, I finally found her!



(Though it wasn’t her who opened the gate for me. It was her maid.)



Mam Demi, as she is fondly called by her colleagues from the UP Department of English and Comparative Literature, is a super accomplished writer, editor and researcher. Since the eighties, she dedicated her time, sweat, blood and brains to compile and edit the Philippine Folk Literature Series of the UP Press. This series is massive. And it was just one of her numerous publications. If all the books she wrote and edited were piled up, they would kiss the skies.



To put it simply, she was an icon.



Though what really brought me there was work, I’ve been a huge fan of hers so it was my dream to meet her, and hug her (if I can). That day, I had with me a copy of one of her books that I own. I WANTED IT SIGNED, of course.



You see, I’ve been reading Mam Demi’s works since I was in college. In most of my subjects that dealt with the history of Philippine literature, I bumped into her works regularly. The myths and legends that she compiled and edited were so easy to understand. She also searched far and wide to document our folk tales, songs, and my personal favourites: proverbs and riddles. These pieces of our oral literature inspired me to write my own creative works, particularly poetry in our national language.



In one of my subjects in the graduate level, I wrote a research about the different versions of the tale of the monkey and the turtle. When I was young, I thought there was just one, the version of our national hero Dr. Jose Rizal. It turned out that most of our ethnic groups had their own versions too. With the help of Mam Demi’s books, I was able to read and analyze sooooo many of them!



I never thought that someday I would meet Damiana Eugenio, the brain behind the books, the name right after the symbol of copyright. I even thought that she had already passed away a long time ago. Her name sounded like she was a batch mate of Maria Clara in the convent, right?



So when my boss asked me to find her, I was shocked to learn that she was still alive. (I’m so rude, I know. I’m sorry. I was worse when I was younger. I always thought all the authors I read were already dead. Not because of their archaic sounding names but because their names appeared in text books, pure and simple.)



Anyway, that clear day of May 2012, I bloated with excitement while I walked into the house and into the dining room of my idol in the field of research.



I turned and suddenly, there was Mam Demi.



!!!



Oh, she was creamy.



I meant, her skin was creamy. Like icing on a butter cake. She was wearing a cream colored dress (a daster, actually) with blue prints, and her hair was all creamy and white. Just like my grandmother’s. She told me, halika, halika. Her hand and her voice were shaky. Just like my grandmother’s.



That made me want to hug her more.



But I willed myself to maintain composure. So I calmly went and sat in front of another old lady who introduced herself as one of the grand nieces of Mam Demi. She later said that, because of her bursting dedication to research work, Mam Demi never married and never had a child of her own. So the grand nieces and nephews are now taking turns in taking care of their Lola Demi, a woman in her nineties.



What? Nineties? Beat that.



I introduced myself as the Executive Officer for Membership of a collecting society for Filipino authors. I told them it was my job to recruit authors and publishers to become our members and to meet with the members from time to time.



I had some good news for her, actually so I happily announced that Mam Demi would receive remuneration for the reproduction of her copyrighted works. I told them that an institution would reproduce some of her works in an enormous scale and the institution was willing to pay not just for the reproduction costs but also for the use of copyrighted works.



It meant Mam Demi would receive an amount of money for this! Yay!



But I saw a sliver of doubt on the face of her grand niece. Scammers are everywhere nowadays so even if I had the most angelic appearance on earth, hey, I could be lying.



Amalayer?



Of course, not.



So I further explained that it was one of Mam Demi’s economic rights under copyright. It was her right to earn from the reproduction of her works. Reproduction means making several copies of a copyrighted work. And that included photocopying.



Hey, I said, they didn’t have to shell out anything, no pyramid recruitment requirements, really, no cash out and best of all, it is LEGAL. It’s under our laws, the Copyright law, I added. I was brimming with pride. And with love, at that point.



Mam, I said, our laws are very supportive and protective of copyright holders like you.



Mam Demi beamed at me. Her teeth were pearly white cream. I noticed her eyes. They had the biggest smile. (No, her eyeglasses were not of the color cream. Haha.) I was so lucky I had a job that delivers good news to authors like Mam Demi.



We chatted some more. She still went to church every Sunday. She also complained that it took so much time to take a bath now that she’s “a little old.” She still read newspapers. She talked about her grand, grand nieces and nephews whose pictures were arranged neatly under the clear glass table top. She showed me her senior citizens’ ID. Guess what? She looked creamy in the photo!



Then, I requested for her signature on my book. She said she hoped to have a complete set of her own series. Some of her copies were borrowed by… who knew? She already forgot the names of the borrowers. She shook her head and waived her hand as if some names were flying like mosquitoes over her hair.



While she was busy autographing my book, I told her that I also wrote literary pieces. Her face suddenly lit up. With the energy of a young professor, she spoke:



“Maganda ‘yan. Ipagpatuloy n’yo iyan. The young ones should always write about our culture, about ourselves. Ipagpatuloy n’yo lang ‘yan.”



I was more than passionate to say, “OPO!”



A few days later, I saw a friend of mine who worked at the UP Press. I told him about my dream that came true. He congratulated me and told me that Mam Demi was indeed a big name, she was actually one of their best sellers. They regularly sent her royalties for the sales of books which were her copyrighted works with them.



That was awesome to hear.



Mam Demi could not work anymore due to her age. But she continued to earn from her copyrighted works, or to put it simply, from her copyright.



Through royalties, she was able to pay for her medicine and visits to the doctor. She was able to pay for newspapers. She was able to pay for the things she needed. Besides, even if she was a superb writer, editor and researcher, she was still an ordinary senior citizen with ordinary needs. Just like my grandmother. An ordinary granny.



That night, I read a few pages of Mam Demi’s book. Then I scanned the list of copyright holders that I still needed to meet. I knew some of them personally while some were complete strangers. Some were famous. Some were unknown. Some were young. Some were old. Some were beginners and some were already established in their writing career. Some were financially challenged. Some were rich. Some were alive and kicking. Some were already dead, and that meant I needed to meet their heirs.



A gigantic smile formed on my face. This one was a really long list.



Of adventures. Woho!

Mula sa mambabasang si Marie Manalili Razon

I. Adik Sa Libro



Adik ako sa libro!



Kapag nasa mall, hindi pwedeng hindi ako dadaan ng bookstore.



Mortal sin yun!



Kahapon sa paglilibot sa bookstore, napukaw ang atensyon ko nung libro ni Bebang Siy na ‘It’s A Mens World’. Sabi ko sa sarili ko seriously? MENS as in MENSTRUATION?



Basa…basa…oo nga…MENS nga! Sa back cover ng libro, isinasalaysay ang istorya ni Colay. Na-curious ako lalo!



Punta sa counter…bayad!



II. Pinoy Authors



Mabibilang lang sa daliri yung mga libro na binibili ko na isinulat ng local/Filipino authors so dapat madagdagan pa. Eto pa lang yung mga meron ako.



1. ‘Twisted’ series ni Jessica Zafra,



2. ‘Youngblood’ Compilation



3. ‘Eureka’ ni Queena Lee



4. ‘A-Side / B-Side’ at ‘Isang Napakalaking Kaastigan’ ni Vlad Bautista Gonzales



5. ‘The Morning Rush Top 10′ ni Chico at Delamar



6. ‘Para Kay B’ ni Ricky Lee



7. Lahat ng Libro (Mula ABNKKBSNPLako hanggang Lumayo Ka Nga Sa Akin) ni Bob Ong



Bagong-bago…dagdag sa listahan ko…



8. ‘It’s A Mens World’ ni Bebang Siy



Gusto ko din yung libro ni Lourd De Veyra at Ramon Bautista kaso laging out of stock! hmpp…ay nakalimutan ko meron din pala akong ‘Pugad Baboy’ ni Pol Medina.



III. Ritwal



Pagdating sa bahay. Habang tutok na tutok sa panonood sa TV si Mimaw, ako naman sinimulan ko na ang aking ritwal.



1. Inilabas sa paper bag (oo, di na sa plastic nakalagay ) ang bagong bili na libro.



2. Inamoy ang mga pahina. (adik nga di ba?!)



3. Dumapa sa kama…



4. At sinimulan na ang pagbabasa



IV. Balik- tanaw (80′s and 90′s)



Basa…basa…



Page 11 pa lang tawa na ako ng tawa. Naalala ko yung mga kalaro ko. Naalala ko yung patintero, mataya-taya, agawan-base, langit-lupa , pati yung shake-shake shampoo. Ang lupet ni Bebang Siy! Ipinaalala nya sa akin ang aking kamusmusan.



Hindi ko mabitiwan yung libro! Sobrang nakaka-relate ako! Kung si Bebang may ‘asin experiment’ ang version ko nun eh vicks vapor rub…ang lamig sa mata pero maiiyak ka hahaha!



Nung umabot na ako sa page 145 (BFF x 2), teary-eyed na ako (dahil sa kakatawa at nostalgia). Paano ba naman may bff din ako na Jocelyn ang pangalan! Akalain mo yun! Hindi pa uso ang social networking sites noon, di pa rin uso ang cellphone. Nung lumipat ng school si Joy, telebabad at conventional snail mail ang means of communication namin noon. At sa awa ng Diyos magkaibigan pa rin kami hanggang ngayon. Naalala ko yung mga kaibigan ko nung elementarya, naalala ko yung laman ng tray. Base sa libro mukhang pare-parehas pala ang laman ng tray ng mga pampublikong paaralan noon. Whistle Joy FTW! :p



80′s and 90′s are the best!



V. It’s A Mens World by Bebang Siy



This book is a must read. Ang saya basahin, pero may lalim, ipinakita dito ang tamis at pait ng buhay sa mundo. Punung-puno ng karanasan…may tapang!



“Kung meron kang gustong patunayan, ihanda nang bonggang-bongga ang sarili sa mga psoibleng mangyari dahil siguradong may kapalit ito. Minsan ang kapalit ay maganda, minsan matamis. Pero minsan din ay mahapdi at minsan naman, maalat. As in.” Bebang Siy, Asintada, 29, It’s A Mens World.



“Manghihinayang ka, tapos maiinis ka sa buhay tapos maiiyak ka tapos magagalit ka. Tapos mare-realize mo, wala ka palang magagawa. Hanggang ganyan lang ang papel mo: ang makaramdam ng ganitong emosyon sa ganitong pagkakataon,” Bebang Siy, Emails, 158, It’s A Mens World.



Mabuhay ka Bebang!





Thinking Out Loud: ”Bakit kaya nila pinagkakaguluhan yung 50 Shades of Grey??? Anong meron sa libro na yun??? It’s A Mens World ang bilhin nyo…sulit na sulit!”



Ito ay ni-repost nang may permiso mula kay Bb. Razon. Makikita ang review na ito sa http://razonalized.wordpress.com/2012....



Maraming salamat, Marie. Para sa panitikan, para sa bayan.

Mula sa mambabasang si Mich

My name is Mich.



Habang nagpapalamig sa Trinoma kanina, napadaan ako sa Powerbooks. (Although hindi naman talaga ako mahilig magbasa.) Lakad lakad lang then habang dumadaan ako sa Philippine Publication section ba yun, (di ko matandaan yung exact section name pero parang yan.) nalalaglag yung mga comics na may title na "Tiktik". Yung si Dingdong ang cover. Naging movie pa yata yun. Dapat hahayaan ko na lang na kumalat sila sa sahig kaso parang nakonsensya naman ako so pinulot ko isa isa. Dun ako napasulyap sa book mo entitled "It's a Mens World". Di ko alam pero binili ko. Perstaym ko bumili ng libro na hindi romance pocketbook. (Nagkwento talaga ako.)

Well anyways, after almost 4hrs, natapos ko na syang basahin. At hinanap agad kita sa facebook.



Salamat. Kasi dahil sa libro mo, nalaman ko na ang magkakaibigan pala, dapat kanya kanya ng bayad. Nanlilibre lang kung bertday, nakapasa sa board o nakakupit sa wallet ni nanay. :))) Ngayon, gumawa na din ako ng checklist para sa first date. Kidding aside, nainspire ako. Especially sa last part, Emails. Truly everything happens for a reason. Maraming salamat for writing this book.



Sana marami ka pang maisulat.



Regards,

Mich



Inilathala ang liham na ito nang may pahintulot mula kay Mich.



Maraming salamat din, M! Kitakits soon.

Ang Imahen ng Middle Class sa Nobelang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon

ni Beverly W. Siy



Ang Imahen ng Middle Class sa Nobelang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon



Ang papel na ito ay pagsusuri sa imahen ng middle class na siyang pinagmulang uri ng mga pangunahing tauhan sa nobelang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon na isinulat ni Efren R. Abueg (ERA). Ang nobela ay inilathala ng DLSU Press, Inc. noong 1998 bilang pagpupugay sa manunulat para sa pagdiriwang ng sentenaryo ng kasarinlan ng Pilipinas.



Pinili ko ang obrang ito dahil ako’y nagtatangkang magsulat ng nobela sa kasalukuyan at tulad sa nabanggit na nobela, babae rin ang aking bida. Bukod dito, naniniwala akong makakatulong sa aking pagkatha ang pagbabasa, pagsusuri at pananaliksik tungkol sa nobela. Pinili ko ang akda ni ERA sapagkat nais kong makapag-ambag sa mga pag-aaral sa kanyang mahahabang akda. Mahigit isandaan na ang nalathala niyang nobela! Dapat ay masigasig ang pag-aaral tungkol sa mga akda niyang ito ngunit sa kasamaang-palad ay kakaunti lamang ang nagsusuri nito. Hindi dahil hindi siya tanyag bilang nobelista kundi mas marami ang nag-aaral sa kanyang maiikling kuwento dahil ito nama’y well-anthologized sa mga teksbuk. Pinili ko rin ang partikular na nobelang ito dahil isa ito sa mga nobela ni ERA na pinakamalapit sa aking panahon.



Introduksiyon



Tungkol sa awtor



Ipinanganak si Efren R. Abueg noong 4 Marso 1937 sa Tanza, Cavite. Lumaki siya sa masagana at malusog na rural Cavite. Payak ang kanilang pamumuhay at paaral lamang siya ng kaniyang mga tiya pagtuntong niya ng high school. Sa Maynila siya nag-aral, sa Arellano Public High School. Doon siya unang nagsulat, para sa pahayagan ng paaralan. Pero sinasabayan na niya ito ng marubdob na pagbasa, hanggang sa magbinata ay mambabasa siya ng Liwayway (Baquiran 133-136).



Pagkatapos ng sekondarya at nagbalik siya sa Cavite upang mag-aral ng dalawang taon na kursong Associate in Arts. Lumuwas siyang muli pagka-graduate, pumasok sa Manuel L. Quezon University sa Quiapo tuwing gabi at sabay nagtrabaho sa araw. Sa unibersidad, nakilala niya ang karamihan sa mga dakilang manunulat na makakasama niya sa bantog na antolohiya ng maiikling kuwento, ang Agos sa Disyerto: Rogelio Sicat, Rogelio Ordonez, Eduardo Bautista Reyes (na kalaunan ay mapapalitan ni Dominador Mirasol) at Edgardo M. Reyes (Baquiran 136-137).



Naging produktibo ang kanilang barkadahan. Maraming beses na nagpapayabangan sila sa pagkatha ng akda, pagsali sa mga patimpalak gaya ng Palanca, paglalabas ng mga akda sa Liwayway, Bulaklak at iba pang publikasyon. Ngunit dumating ang panahong nabagot na sila sa formula ng mga kuwento sa bestseller na mga lingguhang magasin. Panay na ang sulat nila noon tungkol sa realidad at maseselang usapin sa lipunan, bagay na malayo sa pintig ng mga tinatalakay sa pang-Liwayway na akda, na pawang pag-ibig, sentimental na mga bagay. Nang tuluyan na nilang kalabanin ang matatandang manunulat at ang paraan ng pagsulat ng mga ito, na-ban sila sa Liwayway! Lumipat silang lahat sa Bulaklak at nag-publish ng nobelang dugtungan, Ang Limang Suwail. Ang perang nakuha sa nobela ang siyang ginastos nilang pang-imprenta ng Agos sa Disyerto (Baquiran 139-140).



Hindi lamang sa pagsulat naging aktibo si ERA. Naging mahusay din siyang organisador ng mga manunulat at naging bahagi ng Kapisanan ng Diwa at Panitik (KADIPAN), writers’ sector ng Movement for Advancement of Nationalism (MAN), Kilusang Pilipino (KIPIL), Katipunan ng mga Manunulat sa Pilipinas (KAMPI), Panulat para sa Kaunlaran ng Sambayanan (PAKSA) at iba pa. Naging aktibo siya sa pagsusulat kahit noong panahon ng batas-militar. Ginamit niya ang mga popular na magasin para mailabas ang mga nobela niya ukol sa aktibismo, halimbawa nito ay ang nalathala sa Bulaklak na “Sugat sa Kanilang Dibdib (Baquiran 145).”



Kuwento pa ni ERA, sa personal na panayam sa kanya ng mananaliksik, noon pa man ay alam na niyang tau-tauhan lang ng US ang pamahalaan ng Pilipinas. Anya sa panayam sa Likhaan, “Kasi, ang pamahalaan, lumilitaw na parang kalaban pa.” Kaya sa sariling paraan ay tumulong si ERA sa pagsalungat sa administrasyong Marcos. Hindi niya iniwan ang pagtuturo sa MLQU kahit na mainit na noon ang turing sa kanya ng administrasyon ng unibersidad dahil siya ay binansagang aktibista. Patuloy siyang nagturo doon, sa mga estudyanteng aktibista rin. Dinadalhan din niya (kasama ang misis niyang si Mam Lita Abueg) ng pagkain ang mga estudyanteng aktibista sa Philippine College of Commerce (PUP na ngayon).



Sa paglalathala sa Liwayway, noong umpisa ay niro-romanticize niya ang aktibismo para malathala pa rin ang kanyang nobela pero di naglaon, natanto niyang kailangan nang iwan ang pagsusulat ng revolutionary romanticism. Anya, “kailangan na ang hayagang pagkilos ng mga tauhan sa kuwento (Baquiran 151).” Pero natutunugan siya ng mga editor ng Liwayway!



Inulit ni ERA ang kaisipang ito sa pagsusulat nang siya ay magbigay ng isang panayam tungkol sa nobela noong 1970. Anya, “ang bagong kabataang manunulat, sa halip na magkaroon ng hinog na oryentasyong pulitikal, ay nagkaroon lamang ng ilusyon ng romantisismo ng reporma, na sa palagay nila ay magagawa sa pamamagitan ng nobelang kung lumalampas sa pagbubunyag ng mga “bulok na bahagi” ng lipunan ay hindi naman nagmumungkahi ng pagbabago, naglalarawan lamang.”



Ito marahil ang isa sa mga sagot ni ERA sa problema niya sa mga patnugot ng Liwayway at sa pagbalikwas sa sinasabi niyang puro na lamang pagsisiwalat ng kabulukan. Isinulat niya ang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon noong kabi-kabila na ang military coup sa administrasyong Aquino. Nalathala ang nobela pagkalipas ng maraming taon.



Tungkol sa aklat



Ang Isang Babae sa Panahon ng Pagbangon ay nobelang inilathala ng De La Salle University Press, Inc. noong 1998 bilang bahagi ng kanilang Centennial Literary Series. Si Marjorie Evasco ang nagsilbing patnugot ng buong serye at siyang sumulat ng Paunang Salita na matatagpuan sa unang bahagi ng aklat. Pawang mga akda ng mga residenteng manunulat ng DLSU ang inilathala para sa seryeng ito. Nagpupugay ang paunang salita sa mga manunulat sapagkat ang mga ito raw ang “patuloy at tapat na tumatanod sa bukana at pasilyo ng ating makasaysaysang kasalukuyan.”



Ang nobela ay nasa wikang Filipino at nahahati ito sa labing-isang kabanata. Bagaman maikli, hitik naman ito sa mga eksenang may mahigpit na kaugnayan sa kasaysayan. Bukod dito, malaki rin ang papel na ginampanan ng kababaihan sa akda.



Linear ang pagkakalahad ng kuwento at gumamit ng maraming flashback ang may akda para isiwalat ang buhay ng bidang tauhan. Sa aantok-antok na mambabasa, hindi niya masusundan ang kuwento ni Bernice sa dami ng pagpapabalik-balik sa nakaraan.



Ang mga pangunahing tauhan



Si Bernice Marasigan ang bida sa nobela. Siya ay isang Filipina na nagtatrabaho bilang manager sa isang promotion agency. Mukha siyang modelo sa tindig at ganda. Sa Pilipinas siya ipinanganak at dito rin nag-high school, pagkaraan ay nagtapos siya ng theatre arts sa isang unibersidad sa New York. Umuwi ulit siya sa Pilipinas upang dito maghanapbuhay. Ulila na siya sa ama na isang eskultor at ang ina naman niya’y isang real estate agent sa U.S.



Dati ay masalapi si Bernice ngunit dahil ilang ulit siyang niloko at pinagsamantalahan nina Mac, Ronnie at Judy, nangupahan na lamang siya sa isang townhouse kasama ang kasambahay na si Denang. Mula umpisa ng nobela, plano na niya ang maghiganti sa tatlo.



Si Judy Paez ang nagpapatakbo ng promotion agency ni John Tomskin. Nang panahon ni Marcos, isa siyang organizer ng mga bold show para sa malalaking negosyante. Nagsumikap siya at ngayon nga ay fashion show na ang kanyang inoorganisa. Ngunit kalauna’y matutuklasan na hindi pala niya iniwan ang pangangalakal sa kababaihan. Siya ay lihim na karelasyon ni Mac.



Si Macario Dacanay, Jr. o Mac ay isang aktibista at manggagantso at the same time. Naging nobya niya si Bernice ngunit hinuthutan lang niya ito ng pera. Mahal siya ni Bernice dahil siya ang nagpakilala kay Bernice ng buhay-aktibista. Nakulong si Mac sa bandang huli ng nobela pero tinulungan pa rin siya ni Bernice na makalaya.



Si Ronnie naman ay abogado ni Bernice. Siya ang nag-asikaso ng mga papeles ni Bernice nang ibenta nito ang tanging ari-arian na mayroon ang pamilya, ang ancestral house ng ama nito. Siya rin ang nag-asikaso ng pag-i-invest ni Bernice sa stock exchange. Pinagkatiwalaan siya nang husto ni Bernice pagdating sa pananalapi at naging magnobyo pa sila. Sa pagtatapos ng kuwento, sinikap ni Ronnie na magbagong-buhay. Siya ay naging isa sa mga presidential assistant ng pamahalaang Aquino.



Si John Tomskin ay ang Amerikanong negosyante at may ari ng promotion agency nina Bernice at Judy. May asawa na siya ngunit muntik nang magkaroon ng romantikong nakaraan kay Bernice. Ang nakaraan namang ito ay ginawang puhunan ni Bernice para mapagkatiwalaan siya ni John sa pagpapatupad ng kanyang balakin laban kay Judy gamit ang promotion agency nila.



Buod ng Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon



Si Bernice ay may kaya, matalino at magandang babaeng produkto ng broken home. Nagkahiwalay ang kanyang magulang noong siya ay high school dahil nambabae ang tatay niyang eskultor, nanlalaki naman ang nanay niya na minsang nangarap na magkanegosyo sa Pilipinas. Nang pumunta ng US ang nanay niya, sumunod siya doon upang mag-aral ng Marketing, pero pagkaraan ay lumipat din siya sa theatre arts. Inuugat niya ang hilig sa sining sa kanyang amang eskultor. Sa U.S., natuklasan niyang ka-live in na pala ng kanyang nanay si Uncle Mars, ang lalaking pinagseselosan noon ng kanyang tatay.



Sa sobrang inis niya, naglakwatsa siya kasama ang ilang kaklase sa unibersidad. Sa isang disco, nakilala niya si John Tomskin, isang napakayaman na negosyante at kapitalista. Nagkita silang muli sa unibersidad nang pumunta si John dito. Donor kasi si John ng isang professorial chair at mga kasangkapan sa Chemistry Laboratory ng unibersidad. Mula noon, naging malapit sila sa isa’t isa. Ngunit hindi ito natuloy sa relasyon dahil binabagabag ng ilang family problem noon si John.



Pagka-graduate ni Bernice ay agad siyang umuwi sa Pilipinas. Isang araw pagkaraan, inatake sa puso ang ama ni Bernice at pumanaw ito. Nagpasya si Bernice na ibenta na lamang iyon at bumili ng townhouse na angkop ang laki sa kanya dahil masyadong malaki ang ancestral house para sa sarili lamang. Ayaw naman niyang bumalik ng U.S. dahil di niya gusto si Uncle Mars para sa kanyang ina.



Noon niya nakilala si Ronnie na tumayong abogado niya para sa pagbenta ng ari-arian at pagbili ng bagong townhouse. Naging smooth ang pagbenta at pagbili sa mga ari kaya lalong humanga si Bernice. Mula noon ay lagi na silang nagkikita nang si Bernice ang gumagawa ng paraan. Naging magnobyo ang dalawa.



Tinulungan siya ni Ronnie na maghanap ng trabaho. Inirekomenda siya kay Judy, isang organizer ng mga fashion show at kliyente ng law office na pinaglilingkuran nito. Noong umpisa ay modelo siya ni Judy ngunit di nagtagal, siya na ang tagapagsanay ng mga recruit na modelo. Nang panahon na ito ay ipinagkatiwala rin ni Bernice ang natitira niyang pera sa bangko kay Ronnie. Inilagak ni Ronnie ang pera ni Bernice sa money market, sa kamay ng isang Gerry Dee, na pamoso sa pagpapalago ng pera sa Manila Stock Exchange.



Masaya si Bernice sa piling ni Ronnie ngunit binabagabag siya ng paraan ng pamamalakad ni Judy sa sa agency. May nakita siyang mga iregularidad sa “fashion show” ng mga recruit nilang modelo tulad nina Debbie at Susie. Bigla na lang “huhugutin” ni Judy ang dalawa dahil mayroon daw ibang show ang mga ito na hindi wholesome. Nagbebenta rin ng mga damit si Judy samantalang dapat ay sa modelo na ang mga damit na ito. Isang gabi, sa townhouse ay biglang umuwi si Ronnie na lasing at muntik nang makapanggahasa kundi lang nanlaban si Bernice. Bago makatulog si Ronnie, isiniwalat nitong pabagsak na ang ekonomiya ng Pilipinas at nagtatakbuhan na palabas ng bansa ang mga investor. Kasama raw doon si Gerry Dee, tangay ang kalahating milyon ni Bernice.



Gimbal si Bernice at nagkahiwalay ang dalawa mula noon. Saka nakilala ni Bernice si Mac. Ipinagtanggol siya nito sa mga lalaking gustong magmolestiya sa kanya isang gabing mag-isa siyang naglalakad sa kalsada. Sa townhouse, pinatuloy niya si Mac na nagpakilalang aktibista at mula noon ay naging malapit sila sa isa’t isa. Nagkarelasyon sila. Isinasama siya nito sa mga rally, ito ang nagpaliwanag sa kanya ng tunay na nangyayari sa bansa nang patapos na ang rehimen ni Marcos. Dumalas ang pagtatago ni Mac at kay Bernice siya humihingi ng panggastos. Isang gabi, biglang dumating si Mac para magpaalam kay Bernice ngunit nagpumilit si Bernice na sumama rito. Dinala siya ni Mac sa isang giray-giray na bahay sa Guadalupe at nakipag-inuman sila sa mga aktibistang kaibigan ni Mac. Nalasing siya at nakatulog. Nagkamalay siya nang hinuhubaran na siya ni Mac at nagtalik sila kahit langong-lango siya sa alak at antok.



Pagkaraan, bumalik na sa townhouse si Bernice at si Mac ay tuluyang nagtago sa piling ng mga NPA sa Davao. Isang araw, may dumating na liham kay Judy para sa kanya. Galing iyon kay Mac at kailangan daw magbigay ni Bernice ng P300,000 kung hindi ay ikakalat daw ng mga aktibista niyang kaibigan, sina Hector at Pol, ang mga retrato nila habang nagtatalik. Deep penetrating agent daw pala sina Hector at Pol at ngayon ay bina-blackmail nga ang magnobyo.



Ibinenta ni Bernice ang townhouse niya para lang maibigay ang P300,000. Si Judy ang namahala sa pagbebenta nito. Lumipat sa mas maliit na townhouse si Bernice kasama pa rin ang kasambahay niyang si Deling, pamangkin ng dati nilang kasambahay. Noon natuklasan ni Bernice ang panloloko nina Ronnie, Judy at Mac sa kanya. Isang araw, lumapit sa kanya si Tonton, isa pa sa mga aktibistang kaibigan ni Mac at isa sa pinagbibintangan ni Mac na nag-frame up sa kanila sa photo scandal. Ibinulgar nito na lahat pala ay pinlano nina Ronnie, Mac at Judy. Sina Ronnie at Mac ay magpinsang-buo, si Judy ay girlfriend ni Mac. Mula sa investment ni Bernice kay Gerry Dee (hindi pala ininvest ni Ronnie ang pera ni Bernice!) hanggang sa kung paanong nagkakilala sina Mac at Bernice hanggang sa pagkuha ng mga larawan nila habang nagtatalik, lahat ay planado para mahuthutan si Bernice ng pera.



Kaya nagdesisyon si Bernice na maghiganti. Hindi alam ni Judy na may nakaraan sina John at Bernice pero isinet up pa rin siya ni Judy sa Amerikano. Inatasan siyang “aliwin” si John hangga’t nasa Maynila ito at hangga’t di pa napipirmahan ang approval para sa isang malaking fashion show sa Riyadh. Sumang-ayon si Bernice pero nag-propose din siya kay John Tomskin na gawin siyang partner sa promotion agency para mapag-aralang mabuti ang lahat ng transaksiyon ni Judy. Pumayag naman si John. Si Bernice ang naging mata at tainga ni John sa negosyo nito sa Pilipinas. Kinuhanan din ni Bernice ng testamento ang mga “nawawalang” modelo na sina Debbie at Susie. Nang mahuli si Mac ng mga puwersa ng pamahalaan ay gumawa si Bernice ng paraan para makalaya ito. Inupahan niya si Mac para maging mata at tainga sa mga ilegal na hakbang ni Judy.



Si Ronnie naman ay biglang sumulpot at nag-alok ng bagong bahay at tahimik na buhay kay Bernice. Ngunit tumanggi si Bernice, humingi lang siya ng tulong kay Ronnie dahil si Ronnie ang kinuhang abogado ni Judy para sa promotion agency. Hawak nito ang ilang dokumento hinggil sa mga fashion show. Ibinibigay nito ang mga dokumento kay Bernice dahil mahal pa nito ang dalaga. Ngunit walang ibang nasa isip ang dalaga kundi ang makapaghiganti sa tatlo.



Nagaganap ang lahat ng ito nang ang background ay ang mga pangyayaring patungo sa People Power Revolution. Nang manalo si Cory bilang pangulo, naging presidential assistant si Ronnie. Sina Judy at Mac ay paalis na ng bansa nang masakote ng Immigration Office. Nagsampa na pala ng kaso si Bernice sa dalawa. Lumabas sina Debbie at Susie para tumestigo laban kay Judy. Si Ronnie naman ay biglang hinuli ng mga pulis dahil lumabas ang mga detalye ng pang-eestapa niya kay Bernice at ang pagiging kasabwat niya sa mapanlinlang na management ng promotion agency.



Sa korte sila nagkaharap-harap: Mac, Judy, Bernice at mga modelo. Ngunit pagkatapos ng hearing ay nakapagpiyansa pa rin sina Mac at Judy. Nang sumunod na paghaharap-harap nila sa korte, kinompronta ni Mac si Bernice. Nagalit siya sa “pagtraydor” sa kanya ni Bernice. Naging tapat naman daw siya kay Bernice at isinumbat pa ang pagsisiwalat ng lahat ng alam niya sa mga kalokohan ni Judy. Hindi alam ni Mac na nasa likod pala niya si Judy. Nagalit ito at bigla na lamang nagbunot ng baril at inasinta ang bibig ni Mac. Sabog ang bibig ni Mac, agad itong namatay.



Naibalita sa buong mundo ang nangyari sa korte. Kinontak ni John si Bernice at nagsabi ito na: ang mga abogado na lang nila ang bahala sa lahat ng nangyari, at ikakasal na siya sa isang Australyana. Noon nagbago ang isip ni Bernice, pinuputol na niya ang partnership niya kay John para sa promotion agency nila. Nagpaalam na siya kay John.



Hinanap ni Bernice si Ronnie at natuklasan niyang nag-iisa ito sa bahay na dati’y inalok sa kanya para sa kanilang tahimik na kinabukasan. Nag-usap sila at natuklasan niyang wala na pala siyang damdamin para sa unang lalaking pinag-alayan niya ng pag-ibig.



Mula sa bahay na iyon, walang katiyakan kung saan patungo si Bernice. Ngunit isa ang sigurado, hindi na siya babalik sa landas patungo sa kasukalan.



Pagsusuri



Sa unang basa, aakalaing inspirational na nobela ito tungkol sa isang babaeng niloko nang paulit-ulit ngunit nagtagumpay sa katapusan. Aakalain ding may bahid ng erotika ang nobela dahil sa inihahaing maiinit na eksena ng pakikipagtalik ng bida sa tatlong lalaking minahal niya.



Lahat ito ay akala lamang.



Dahil kung susuriing mabuti ang nobela, lilitaw na ito ay isang matalas na pagpuna sa uring middle class sa lipunang Filipino sa pagtatapos ng rehimeng Marcos at pag-uumpisa ng administrasyong Aquino. Tinatangka rin ng nobela na ipaliwanag ang pinagmumulan ng uring middle class at kung bakit nila ginagawa (at di ginagawa) ang kanilang ginagawa (at di ginagawa).



Ang middle class



Narito ang mga katangian ng middle class na mahihinuha mula sa iba’t ibang tauhan ng nobela:



1. Nasa puso ang America



Laging America ang hantungan ng mga Pilipino lalo na ang mga middle class.



Bakit nga ba?



Ayon sa History of the Filipino People ni Teodoro Agoncillo, ilang ulit na sinubukan ng middle class nang panahon ng Espanyol na tumulong sa reporma at rebolusyon sa pamamagitan ng pag-aambag ng pera sa mga organisasyon at pahayagan tulad ng La Liga Filipina, La Propaganda, La Solidaridad, Cuerpo de Compromisarios at iba pa. Ngunit laging hindi nagtatagal ang mga organisasyon dahil sa iba’t ibang problema. Sabi nga ni Agoncillo, “most of the members of the middle class were conservative and lacked the courage and the vigorous hope to continue an unequal struggle” (Agoncillo 147-148).



Bale, pagod na sila.



Wala naman daw kasing nangyayaring pagbabago. At kailangan nilang proteksiyunan ang kanilang ari-arian at mga posisyon. Nasa ganitong mindset ang middle class ng Pilipinas nang biglang dumating ang mga Amerikano, pilit na sinakop at ginyera ang mga Filipino. Lumaban nang husto ang mga Filipino ngunit dahil sa maraming salik, natalo ang mga ito. Ang pinakamadaling napaluhod sa kolonyalismong nananaig ay ang mga elite o ang may kaya. Dahil, ayon kay Agoncillo, sa takot ng mga elitista sa sumisingasing na demand ng maralita na ipamahaging muli ang mga pang-ekonomiyang benepisyo at yaman noong panahong nagpapalit ng pamahalaan, mabilis na silang nagdesisyon na makipag-cooperate na lamang sa mga Amerikano. Bakit? Aba, may mga ari-arian, interes at posisyon silang kailangang pangalagaan! At ang mga Amerikano naman daw, talagang tinarget ang mga elite, pati na ang middle class, at nakipagkaibigan din sila sa mga ito dahil alam nilang mas mabilis silang dadami, kailangan ng elite at ng middle class ang proteksiyong maibibigay ng Amerikano (Agoncillo 300).



In fact, sa mga mananakop na Amerikano, nakikita nilang mas maaliwalas ang kanilang kinabukasan kung ikukumpara sa piling ng mga Espanyol. Wala nang tiwala ang middle class sa masa. Basag-ulo na lang ang tingin nila sa mga ito (Agoncillo 300-301).



Nang pumasok ang administrasyon ni Harrison (1913-1920), nagkaroon ng batas na pabor sa middle class na may ari-arian. Para makapasok sa burukrasya o di kaya ay mahalal sa puwesto, isa sa mga kuwalipikasyon, dapat ay property owner ka (Agoncillo 309). Dahil dito, nagkaroon ng pagkakataon ang middle class na magkapuwesto at maging makapangyarihan. Salamat kay Harrison, salamat, America.



Isa pa, nakinabang ang middle class at mayayaman na may ari ng mga lupain sa mga batas na ibinaba ng US sa Pilipinas tulad ng Free Trade ng 1909 at Underwood-Simmons Tariff Act ng 1913. Naging merkado ng kanilang mga agricultural export ang buong America. Mainam sana ito hindi lang para sa mayayaman at middle class kundi para sa buong bansa. Ang problema, mas maraming ipinapasok na produkto ang US sa Pilipinas nang walang buwis-buwis. Mas malaki ang kinikita nila sa atin kaysa ang tayo sa kanila (Agoncillo 310-311). At sa ganitong set up, ang mga may ari lang ng lupain ang nakikinabang. Hindi naman ang buong bansa.



Mula rin nang 1903-1914, ang magagaling na estudyante ay ipinadala sa US bilang mga pensiyonado para mag-aral (Agoncillo 372). Kaya hindi nakakapagtakang hanggang ngayon, US ang target destination ng mga gustong mag-aral sa abroad tulad ni Bernice at ng kanyang pamilya.



Maaaring ilan lang ito sa mga dahilan kung bakit mahal ng middle class tulad ni Bernice ang America. Naging kanlungan nila ang naturang bansa.



Nang magkaproblema sa sariling pamilya ang nanay ni Bernice, agad na tumakas ito at nagpunta ng California para pumisan na lamang sa kapatid na lalaki. Di nagtagal, doon na ito nanirahan kasama ang boyfriend nitong si Uncle Mars. Naging stable ang kanyang real estate business doon at di na ninais pang bumalik ng Pilipinas kahit nang mamatay ang asawa na ama ni Bernice. Tuluyan nang inabandona ng nanay ni Bernice ang Pilipinas at ang asawa.



Dramatics o theater arts ang hilig ni Bernice. Magaganda ang drama school at theatre school sa London, bakit hindi London ang pinili niya, tutal ay sabi naman ng magulang ni Bernice ay sa abroad pagkokolehiyuhin ang anak? Ibig sabihin ay kahit saang bansa, kaya nilang pag-aralin ang dalaga. Ngunit sa US pa rin nag-aral si Bernice. Sa New York to be exact. New York ang pangarap na mapuntahan ni Bernice.



Nang nasa New York siya at nakasalamuha ang Amerikanong si John Tomskin, pinangarap naman niyang magustuhan siya nito at asawahin. Walang ibang romantikong kuwento sa panahon ng kanyang paglalagi sa US. Ang Amerikanong si John lang ang tanging lalaking pinursige niya roon. Gumawa siya ng paraan para magkita silang muli. Nang ikalawang date nila, gustong-gusto na niya si John na maging boyfriend kahit alam niyang may asawa na ito. Laking panghihinayang nga niya nang walang seksuwal na nangyari sa kanila sa America.



Parang Pilipinas-US ang relasyon ng middle class sa bansang America. Lagi na lang nakalingon sa US ang Pilipinas. Pinaasa na nga siya at lahat, pahabol-habol pa rin sa U.S. Halimbawa, ang pagpirma natin sa Bell Trade Relations Act pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang Bell Act ay isang batas na inihain ng US sa Pilipinas kung saan nakahatag ang patakaran para sa isang pang-ekonomiyang ugnayan ng dalawang bansa sa unang 28 taon ng bagong republika. Ibig sabihin, dapat sana ay nakawala na tayo niyan sa US, pero hindi pa rin pala nila ibibigay ang kasarinlan na gusto natin bagkus ay itinali pa rin nila ang galaw ng ekonomiya ng Pilipinas sa US. Ay, pumayag naman tayo! Ang batas na ito ay isang pang-ekonomiyang paniniguro na magiging merkado o tagatangkilik ang Pilipinas ng mga produkto ng US. Bili lang nang bili. Sure buyer, kumbaga. Samantala, may quota naman ang pagpapasok ng produkto ng Pilipinas sa kanilang bansa. Ibig sabihin, kahit gusto nating kumita nang malaki mula sa ating mga produktong ibebenta sa kanila, hindi puwede (Diokno 15).



Kinompirma at nilagom nga ito ni Prop. Randy David, isang dalubguro sa pag-aaral ng lipunang Filipino, may “natatanging” relasyon ang Pilipinas sa US.



May problema ba doon?



Wala naman ngunit ang walang humpay daw nating pagtangkilik sa relasyong ito ay parang sumpa sa pang-ekonomiya at pampolitika nating buhay (David, Understanding 100).



Sa kasamaang palad, hindi pa nalilirip ng mga middle class na tulad ni Bernice na negosyo lang ang habol ni John sa kanya. Sa nobela, alam ni John ang atraksiyon na naramdaman ni Bernice sa kanya noong sila ay nasa New York pa. Hindi niya agad sinunggaban ang dalaga doon pero “nakipaglandian” pa rin siya kay Bernice. At nang malaman ni John na nagtatrabaho si Bernice sa kanyang promotion agency, agad niya itong ginawang industrial partner para mabantayan nang maigi ang sariling negosyo. Alam niyang may kalokohang ginagawa si Judy kaya kailangan niya ng tututok dito. Si Bernice ang ginamit niya.



Puwedeng ihambing ang mga desisyon at galaw na ito ni John Tomskin sa pakikitungo ng US sa Pilipinas.



Katulad ni Bernice sa nobela, nang magising siya sa katotohanan na hindi naman siya gusto, wala talagang interes sa kanya si John at ginagamit lang siya nito para sa pagbabantay ng sariling interes, halos huli na ang lahat, wala na siyang masyadong self-esteem sa dami ng kanyang pinagdaanan. Obserbasyon pa ni Randy David sa ugnayang Pilipinas-US, “by the time we realized that being a client state of America had made us into a weak nation, it was quite late (David, Understanding 100). ”



Masasalamin din ang mga obserbasyon ni Efren R. Abueg sa relasyong US-Pinas sa ilang akda niya tulad ng maikling kuwentong nagkamit ng Unang Gantimpala sa Gawad Palanca noong 1967, Ang Kamatayan ni Tiyo Samuel, kung saan ang bidang si Felipe ay lubos na nagtiwala sa amain niyang si Tiyo Samuel para sa lahat ng kanyang ari-arian at lupain mula nang mamatay ang sariling magulang. Siya kasi ay masyado pang bata noon para mag-asikaso ng mga ito. Kaya nakinabang si Tiyo Samuel at yumaman pa dahil dito. Ngunit nang malaki na si Felipe, hindi na angkop sa kanyang pangangailangan at kaisipan ang mga bagay na gustong mangyari ni Tiyo Samuel. Inilalayo pa siyang pilit sa pinakamamahal niyang si Ligaya. Doon na sila nag-away at isang araw, di niya namalayan, sa isang iglap, napatay niya si Tiyo Samuel.



Ayon kay Loline Antillon, isa sa mga sumuri ng maiikling katha ni ERA, may-ari si Felipe (na maaaring kumakatawan sa mga Filipino), dayuhan si Tiyo Samuel (na maaaring kumakatawan sa US). Ang may-ari ay napilitan pang pumatay upang maangkin ang sariling buhay at kayamanan (Antillon 143-144).



Ang ganitong kaisipan marahil ang patuloy na nagtulak kay ERA upang sumulat muli ng mga akda tulad ng Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon na sumusuri at nagpapakita ng paatras na mga hakbang na dulot ng patuloy na matalik na relasyon ng US at Pilipinas.



2. Pretentious, hindi sanay sa hirap, runner



Isang halimbawa ng pagiging pretentious ng middle class mula sa nobelang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon ay ang nabanggit na suliranin sa pera ng pamilya ni Claire, ang malapit na kaibigan ni Bernice noong siya ay third year high school. Buhay-mayaman ang pamilya ni Claire. Nakatira ito sa White Plains, isang lugar sa Quezon City kung saan kaliwa’t kanan ang nakatindig na mga mansiyon ng mayayaman ng kalakhang Maynila. May limang modelong kotse sa garahe nina Claire pero natuklasan ni Claire na hindi pala kanila ang lahat ng yaman na iyon kundi sa lola niya. Nang pagpartehan ang lahat ay walang natira sa kanila. Napilitan tuloy kumayod nang totoo ang ama ni Claire na dati ay pinagkatiwalaang humawak ng kabuhayan ng kanilang lola.



Isa pang halimbawa ng pagiging pretentious ay nang ibenta ni Bernice ang sariling townhouse para may maibigay siyang P300,000 sa namba-blackmail sa kanila ni Mac, pinilit pa rin niyang manirahan sa isang townhouse. Kahit alam niyang mahihirapan na siyang makabayad sa upa, nag-townhouse pa rin siya dahil para sa kanya ay nakakatanggal ng dignidad ang pag-upa sa apartment (mas mura ang renta sa apartment). Nang panahon na iyon, ang townhouse ang siyang bahay ng mga middle class. Katumbas ito ng condominium ngayon.



Hindi rin pinakakawalan ni Bernice si Deling, ang kanyang kasambahay, kahit na paubos na nang paubos ang kanyang pera at alam niyang di maglalaon ay hindi na niya kayang magpasuweldo ng kasambahay. Marahil ay takot siyang gumawa ng mahihirap na gawaing-bahay. Hindi naman siya sanay dahil hindi siya pinalaking nagtatrabaho sa loob ng bahay.



Marahil kaya ganito si Bernice ay dahil sa ugali rin ng kanyang nanay. Natakot ang nanay ni Bernice na tuluyan silang maghirap sa piling ng asawang eskultor kaya sinikap nitong magkaroon ng sariling negosyo. Ngunit nang hadlangan ito ng asawa dahil sa selos sa corporate partner nitong si Uncle Mars, agad itong nakipaghiwalay at lumipad patungong US para doon magpatuloy sa pagnenegosyo.



Ang ganitong ugali ng mga may kaya ay maaaring ugatin sa ilang mayamang pamilyang Filipino noong panahon ng Kastila. Magsisilikas sila sa Europa sa oras na makaramdam sila ng panganib o pangangailangan na makipaglaban para sa sarili nilang kapakanan (Agoncillo 129). Natatakot siguro silang makaranas ng hirap sa bansang Pilipinas kaya walang kaabog-abog na magsisilipad pag nakaamoy ng panganib. Gumagawa sila ng paraan na magmukhang wala silang problema, iyon pala ay tumatakas lang sila sa problema.



May isa ring anecdote sa Zambales noong nagsisimula pa lamang ang pamahalaan ni Aguinaldo kung saan nabanggit na iniwanan ng mayayaman ang kanilang mga bahay para pumunta sa mas ligtas na lugar. Sinamantala ito ng magkapatid na Pansacula at ipinamahagi ang mga bahay at lupa sa mahihirap (Guerrero 260). Makikita rito na lumilikas na naman ang mayayaman at umiiwas lang sa gulo, hindi hinaharap ang problema at hindi tumutulong na malutas ang problema.



3. Matalino pero dahop ang kaalaman sa nangyayari sa paligid at madalas, walang pakialam sa iba



Marahil, kaya madaling maloko at naloko nang paulit-ulit itong si Bernice ay dahil wala siyang alam at pakialam sa nangyayari sa kanyang paligid. Nabalitaan na lamang niya kay Ronnie na bagsak ang ekonomiya ng Pilipinas, mabilis na pinatatagas ng mga negosyante ang kani-kanilang puhunan sa bansa at lumarga na ang mga crony ni Marcos. Nagsipag-abroad! Isa na rito si Dewey Dee na nag-iwan ng humigit-kumulang 100 milyong dolyares na utang sa iba’t ibang financial institution ng pamahalaan (Magno 179). Sa nobela, siya si Gerry Dee. At ito ang ginamit ni Ronnie na excuse para maumit ang P500,000 na investment sana ni Bernice sa money market. Nang panahon na ito ay inlab na inlab siya kay Ronnie kaya ni hindi siya nag-imbestigang maigi kung ipinuhunan nga ba ng abogado ang kanyang pera sa stock exchange.



Minsan naman ay harapang kinutya ni Mac si Bernice. Sinabihan siyang “you are not reading afternoon papers again! Talagang wala kang pakialam sa mundo!” Nangyari ito noong ipinaghahanda niya ng makakain si Mac sa kanyang townhouse at isiniwalat ni Mac na baka sa susunod na mga araw, hindi na makakakain nang maayos ang milyon-milyong Pilipino. Ibig sabihin ay hindi updated si Bernice sa krisis na nararanasan ng bansa.



Sa kasagsagan ng military coup nina Enrile, General Ver at Marcos, nasa loob siya ng kanyang kuwarto at nanonood ng TV.



“Nang gabing iyon, nabuksan niya ang telebisyon. Magagalaw ang mga eksena sa picture

tube. Nakita niya si Marcos, kaharap ang isang grupo ng mga sundalo na waring mga maamong

kordero. May sinasabi si Marcos tungkol sa isang military coup na hindi niya maintindihan.

Narinig niya ang pangalang Gen. Ver, ngunit hindi naman niya kilala ang mukhang iyon.

Lumipat siya sa ibang tsanel.



Si Enrile naman ang bumungad sa kanya. May nakasaklay na baril sa isang balikat nito.

Nagpapaliwanag ito tungkol sa paghiwalay nito kay Marcos. Alam niyang puno ito ng

Ministry of National Defense at nang gabing iyon, nasa loob ito ng isang gusali sa Kampo

Aguinaldo, pinoprotektahan ng mga kapanalig na sundalo at opisyal ng Armed Forces of the

Philippines.



Naglipat-lipat siya sa iba’t ibang tsanel, ngunit sumisingit ang eksena sa Malacanang. Ngayo’y

nakikita niyang nagagalit ang kaharap ni Marcos na si Gen. Ver. Ipinakikita ang gulilat na

reaksiyon ng mga naroroon. Isinara niya ang telebisyon. Nakinig na lamang siya sa stereo.

Inantok siya at isinara din iyon. Natulog na siya. ”



Nagkakagulo na ay kampante at waring bagot na bagot pa si Bernice. Nandoon siya, sa kaligtasan sa loob ng kanyang komportableng kuwarto. Parang hangin lang na dumadaan sa kanyang mukha ang imahen at balita tungkol sa sariling bansa.



Ninuno talaga ni Bernice ang uring middle class noong panahon ng Kastila, mga ayaw makialam. Karamihan nga sa kanila, sarili lamang ang nasa isip.



Saan nga ba sila nagmula at bakit sila ganito ngayon?



Ayon sa History of the Filipino People ni Teodoro Agoncillo, isinilang ang uring ito dahil sa pag-usad ng ekonomiya ng Pilipinas sa ilalim ng mga Kastila. Nagkaroon ng economic power ang ilang pamilyang Filipino-Spanish at Spanish-Filipino. Ang kalahati ay mayaman sa ari-arian at ang kalahati ay mga intelektuwal (Agoncillo 129-130).



Si Bernice at ang kanyang pamilya ay hybrid nito. Matatandaang mayroon silang ancestral house na naipagbili nang mahal at sila rin ay matataas ang mga pinag-aralan.



Nang panahon ng Kastila, ang mga supling ng pamilya ng middle class ang namuno sa kani-kanilang komunidad maging sa larangan ng pananalapi at edukasyon. Unti-unti nilang pinasok ang mga tanggapan at burukrasya para maging mas impluwensiyal at madagdagan ang seguridad sa kanilang posisyon. Ngunit dahil hindi naman sila purong Kastila, minamata sila ng mga tunay na Kastila. Samantala, ang kapwa nila Pilipino na 100% katutubo ay wala namang tiwala sa kanila. Out of place ang mga middle class pero hindi sila nagpatinag. Pinili nila ang “lesser evil,” at iyon ay ang 100% katutubo. Dito nag-umpisa ang kanilang kooperasyon (Agoncillo 130).



Ayon pa kay Agoncillo, ang middle class ang makulit na nag-request na gawing probinsiya ng Espanya ang Pilipinas. Nauumay na kasi sila sa pang-aabuso ng mga Kastilang opisyal at taong simbahan. Naisip nila na kapag naging probinsiya na ng Espanya ang Pilipinas, magiging Kastila na rin ang lahat ng Pilipino. Samakatuwid, hindi na sila aabusuhin ng mga opisyal at taga-simbahan, hindi na sila sisingilin ng pagkatataas na buwis at higit sa lahat, magkakaroon sila ng boses sa Spanish Cortes. Ito ang hinihiling ng middle class. Samakatuwid, repormista sila, hindi rebolusyonaryo. Ayaw nila ng rebolusyon dahil manganganib ang kanilang ari-arian. Ayaw nila ng rebolusyon dahil matalino sila at natanto nilang kulang ang armas nila at ng masa. Imposible silang manalo sa ganoong sitwasyon (Agoncillo 130-131).



Noon pa man, ang middle class ay nakasentro na sa pagbibigay-proteksiyon sa kanilang ari-arian at posisyon.



Ngunit may isang maliit na grupo ng middle class na sumikat nang lubos nang panahong iyon. Ito ay sina Graciano Lopez Jaena, Marcelo H. del Pilar, Jose Rizal, Antonio Luna, Mariano Ponce, at iba pa. Lahat sila ay nagsipagluwas sa Espanya para mag-aral at naging bahagi ng komunidad ng mga Filipino sa Espanya at naging aktibo sa pag-oorganisa ng kanilang mga sarili para maging epektibong tinig ng Pilipinas. Sila ang nagsulong ng asimilasyon ng Pilipinas (Agoncillo 130-131).



Kaunti lamang sila ngunit naging tanyag sila dahil sa dami ng hakbang na kanilang ginawa. Akala tuloy ng marami, lahat ng middle class ay katulad nilang mag-isip.



Marahil ay hindi descendant ng mga propagandista si Bernice Marasigan. Dahil tulad ng mas nakararaming middle class nang panahon ng Espanyol, kontento at masaya na siya sa loob ng kanyang townhouse, kahit nagkakarambola na ang sambayanan sa mga nagaganap sa politika at sa bansa. Si Bernice, ang inaasikaso lang ay ang pagkakaroon ng lovelife. Nakikipagmabutihan siya kay Mac nang nagaganap ang pagpapataob sa administrasyong Marcos at iniluluklok sa pagkapangulo si Aquino.



Matalino naman si Bernice. Sa exclusive school pa siya nagsekondarya at sa ibang bansa nagtapos ng kolehiyo. Madali rin siyang matuto. Intelektuwal! Nang ipaliwanag ni Mac kung paanong lumitaw dahil sa pagkakapatay kay Senador Benigno Aquino ang mga lihim ngunit pagkabibigat na problema ng bansa gaya ng pagkalugi ng mga industriya na nag-e-export sa ibang bansa at pagkalugi ng mga proyektong inutang lamang ang puhunan sa ibang bansa, agad namang nakapagdugtong si Bernice ng bunga ng mga suliraning nabanggit.



Sayang at hindi niya ginagamit ang talinong ito para talagang makapag-ambag sa progreso ng bayan.



Kapansin-pansin ang eksena kung saan ang kasambahay pang si Deling ang nagbalita sa kanya na may rebolusyon na sa EDSA. Sarado ang pinto ni Bernice at kinakatok pa siya ni Deling.



Napabalikwas siya. narinig niya ang tinig ni Deling. “Ate… ate, rebolusyon na!”



Nagbalabal siya ng robe. Binuksan ang pinto. Hangos na pumasok si Deling sa kuwarto

at histerikal na napabulalas hinggil sa milyon-milyong tao sa EDSA.



Napakahusay na paglalarawan sa stand ng middle class sa mga usapin ng kanyang bansa. Kailangan pa silang pukawin ng masa (kinakatawan ni Deling) sa pagkakatulog at kailangan pang mag-effort ang masa para buksan ng middle class ang kanilang pinto, pandama at buhay sa nangyayari sa kapaligiran. Pansinin din na histerikal si Deling. Ibig sabihin ay transparent ang kanyang malasakit sa mga nangyayari. Ikumpara ito sa aantok-antok na pakiramdam ni Bernice habang nakakasagap ng balita tungkol kina Enrile at General Ver noong gabi bago magkarebolusyon sa EDSA.



“Maaga akong natulog kagabi, Ate. Maaga rin akong nagising. Narinig ko sa radyo

ang kaguluhan sa EDSA. Kagabi pa pala nagdeklara si Enrile ng paghiwalay kay Marcos.

Sinamahan siya ni Fidel Ramos na galing naman sa Crame. Nag-umpisang dumami ang

mga tao sa paligid ng dalawang kampo, karamihan ay dala ni Butch Aquino, ‘yong

kapatid ni Ninoy. Tumugon naman si Cardinal Sin sa panawagan ni Butch Aquino…

protektahan daw ang mga tao sa loob ng Crame at Aguinaldo. Aatekihin daw ng mga

tangke o kaya bobombahin ng mga eroplano. Kung maraming tao roon… hindi

makakasalakay ang puwersa ni Marcos.”



Detalyadong-detalyado ang pagkakakuwento ni Deling. Isa itong magandang paglalarawan na hindi lahat ng masa ay walang iniisip kundi ang malamnan ang tiyan nang makaligtas sa gutom. Marami ang gaya ni Deling na nag-iisip patungkol sa kaligiran at nauunawaan ang mga usapin ng bayan kahit politikal ang kalikasan ng mga ito. Isa rin itong patunay na minsan, ang masa pa ang gumagabay sa middle class na wala ngang alam.



Maaaring nais ipahiwatig ni Efren R. Abueg na mahalagang magtiwala sa masa ang middle class. Alam nito ang nangyayari, hindi paris nila na madalas ay clueless.



Isa pang magandang halimbawa ng pagpapakita ng karunungan ni Deling ay nang bigyan niya ng babala si Bernice hinggil sa relasyon kay Ronnie.



“Hindi ko ito dapat sabihin sa ‘yo, Ate. Naaalangan ako, Ate, kapag dito natutulog

si Attorney. Di pa naman kayo mag-asawa.”



Natawa siya. alam niyang pagmamalasakit ang oryentasyong ibinigay dito ni Aling

Gelay. Isang konserbatibong pananaw sa buhay.



“Mabait siya, Deling… pakakasalan niya ako, sigurado ‘ko.”



“Mabuti, Ate. Kasi… ‘yong napapanood ko sa TV na kapareho ng sitwasyon mo,

laging agrabyado ang babae!”



“Relax ka lang…”



Hindi gusto ni Deling si Ronnie, napansin ni Bernice. Bahagya itong makipag-usap sa

lalaki. Parang walang tiwala.



Ipinakikita rito na nagmamalasakit si Deling kay Bernice. Ang masa ay ganoon din. Ayaw naman nilang napapahamak ang middle class.



Makikita rin dito na bunga ng matinding malasakit na iyon, at sa tulong ng available na mga balita at pangkulturang produkto halimbawa ay ang mga napapanood sa telebisyon, nakakabuo ng mga persepsiyon patungkol sa mga bagay-bagay at personalidad ang masang tulad ni Deling. May sarili siyang pamamaraan sa pagsukat ng tao, bagay, pangyayari at iba pa.



Sinusuportahan ito ng resulta ng pananaliksik ng Hasik (Harnessing Self-reliant Initiatives and Knowledge), isang NGO na pinangungunahan ng asawa ni Prop. Randy David, si Karina David. Noong 1997, nagsagawa ng survey ang Hasik sa maralitang tagalungsod ng Quezon City. At karamihan daw sa maralitang tagalungsod ay nag-aaral, 75% ng kanilang mga anak na nasa gulang para mag-aral ay nagsisipasok sa eskuwelahan at mas gusto ng mga taong ito na manood ng balita at programang pantelebisyon na ukol sa usaping pampubliko at pambansa kaysa mga telenobela at variety show (David, Surveying 91).



Kongklusyon



Iisa ang pulso ng ilan sa mga akdang tulad ng nobelang Isang Babae sa Panahon ng Pagbangon ni Efren R. Abueg, masidhi ang pagbatikos sa patuloy na pakikipagrelasyon ng Pilipinas sa mga Amerikano at sa mga hakbang na nagiging paborable sa Amerikano para maging mas madali ang pananamantala ng mga ito sa atin.



Sabi nga ni Mac, ang aktibistang naging nobyo ni Bernice, “kailanman, kahit mula pa 1946, hindi na tayo naging tutuong malaya!”

At marahil ay hindi nasasalamin ng nakasulat nating kasaysayan ang bagay na ito. Kasi paulit-ulit nating nagagawa ang ating pagkakamali.

Sang-ayon ako sa manunulat ng historical fiction na si James Alexander Thom nang sabihin niyang “Most historical accounts were written by fallible scholars, using incomplete or biased resource materials; written through the scholars own conscious or unconscious predilections; published by textbook or printing companies that have a stake in maintaining a certain set of beliefs; subtly influenced by entities of government and society – national administrations, state education departments, local school boards, etc. –that also wish to maintain certain set of beliefs. To be blunt about it, much of the history of many countries and states is based in delusion, propaganda, misinformation and omission (Thom 12).

Ang bulto ng ating kasaysayan ay palihim na nagsisilbi sa mapanamantalang uri kaya ang mga manunulat na tulad ni ERA ay gumawa ng malikhaing paraan upang maisiwalat ang mga sosyo-politikal na relasyon sa likod ng pagkakasadlak natin sa ating kalagayan ngayon. Isinilang niya ang Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon.



Nais niyang makatulong na mamulat ang lahat lalo na ang middle class sa papel hinggil sa ginagampanan at posisyon na kinatatayuan nila sa lipunang Filipino. Pinaniniwalaan ni ERA na malaki ang magagawa ng mga ito para sa ikaaangat ng mga nasa mababang antas ng lipunan. Maaaring ituring ang nobela bilang isang manual. Narito ang kanilang mga pinagdadaanan, pati ang kanilang mga dumi sa mukha, ayaw man nilang tingnan ang mga dungis na ito nang harap-harapan. Sinasalamin din ng nobela ang kanilang mga pinahahalagahan. Narito ang kanilang mga pangarap. Ang pinakaimportante sa lahat, tangan ng nobelang ito ang ilang mungkahi (malinaw ang step by step procedure!) kung paanong mapapaganda ang kalagayan ng Pilipinas sa pakikipagtulungan ng uring middle class.



Noon at kahit sa mga pinakahuling pangyayari sa kasaysayan ng Pilipinas, makikitang malaki ang papel ng middle class. Sila kasi ang puwersang makakapag-organisa at makakapagpagalaw sa masa. Ayon sa pag-aaral ni Pia Bennagen Raquedan, “the masses, in most instances, do not organize on their own, so social movements play an important role not only in getting the people together behind a common cause but also in sustaining a sense of ‘activism’ among those whose support they harness (Raquedan 55).”



Kaya nagtagumpay ang People Power Revolution noong 1986 ay dahil sa aktibong partisipasyon ng middle class. Ayon pa sa ulat ni Raquedan na pinamagatang If Things are So Bad, Why Aren’t People Out in the Streets, eleven percent ng Class ABC na respondent sa isang survey hinggil sa antas ng partisipasyon sa EDSA Revolution ang nakilahok dito kumpara sa 2% ng Class E at 4% ng Class D (Raquedan 52).



Isa pang survey ang isinagawa noong Marso 2001, dalawang buwan pagkatapos mailuklok si Pangulong Gloria Macapagal Arroyo sa puwesto. Ang mga respondent mula sa Class ABC ay 100% na nakilahok sa EDSA II (ang rali sa likod ng pagpapatalsik kay Pangulong Joseph Estrada). Samantala, 47% lamang ang mula sa Class D at 23% naman ang sa Class E (Raquedan 52).



Marami talaga ang magagawa ng middle class.



Hindi nangangako ang nobela ng maalwang Pilipinas para sa middle class kung ito ay tuluyan nang makikisangkot sa nangyayari sa paligid. Sang-ayon sa sinabi ng kolumnistang si Norman Solomon noong 1976, “turning a blind eye to ugly aspects of the past can be a bad habit that carries over into the present (Thom 15).” Tulad ni Bernice Marasigan sa pagwawakas ng nobela, ang middle class, kung panghahawakan, tatanggapin at isasapuso ang lahat ng pinagdaanan nito, madilim man, marangya, maganda o masagwa, unti-unti siyang matututo, unti-unti ay malalaman niya kung saan dapat itapak ang mga susunod na hakbang at kung sino ang mga dapat pagkatiwalaan, ang dapat mahalin, ang dapat tulungan, hindi lang para sa sarili kundi lalong lalo na, para sa buong bayan.



Sanggunian



Aklat



Abueg, Efren R. Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon. Manila: De La Salle University Press, Inc., 1998.



Agoncillo, Teodoro A. History of the Filipino People. Manila: G.P. Press, 1990.



Antillon, Loline M. “Kabalintunaan: Pangunahing Paksa ng Buhay at Sining sa mga Piling Kuwento ni Efren R. Abueg.” Panunuring Pampanitikan: Mga Nagwagi sa Gawad Surian sa Sanaysay. Maynila: Surian ng Wikang Pambansa, 1984, 137-151.



Baquiran, Romulo P. Jr. “Sa Mga Paraiso ng mga Katha ni Efren R. Abueg.” Likhaan IV The Journal of Contemporary Philippine Literature, Quezon City: UP Press at UP ICW, 2010, 139-174.



David, Randolf S. “Understanding Poverty.” Nation, Self and Citizenship An Invitation to Philippine Sociology. Pasig City: Anvil Publishing, 2002, 99-101.

______________ “Surveying Squatters.” Nation, Self and Citizenship An Invitation to Philippine Sociology. Pasig City: Anvil Publishing, 2002, 90-92.



Diokno, Ma. Serena I. Up From the Ashes Volume VIII Kasaysayan The Story of the Filipino People. Manila: Asia Publishing Company Limited, 1998.



Gamboa-Alcantara, Ruby V. Ed. et al. “Romantisismo, Estilong Pilipino Itinatak sa Nobelang Tagalog.” Nobela: Mga Buod at Pagsusuri. Quezon City: Rex Book Store, 1989, 8-22.



Guerrero, Milagros C. at Schumacher, John N. S.J. Reform and Revolution Volume VI Kasaysayan The Story of the Filipino People. Manila: Asia Publishing Company Limited, 1998.



Lumbera, Bienvenido L. at Lumbera, Cynthia N. “Literature under the Republic (1946-1985).” Philippine Literature A History and Anthology English Edition. Pasig City: Anvil Publishing, 2005, 180-202.



Magno, Alexander R. A Nation Reborn Volume IX Kasaysayan The Story of the Filipino People. Manila: Asia Publishing Company Limited, 1998.



Raquedan, Pia Bennagen. “Politics and the Poor If Things are So Bad, Why Aren’t People Out in the Streets?” Understanding Poverty The poor talk about what it means to be poor. Ed. Paulynn P. Sicam. Makati: Institute for People Power and Development of the Benigno S. Aquino, Jr. Foundation, 2007, 49-60.



Thom, James Alexander. “History: A Distillation of Rumor.” The Art and Craft of Writing Historical Fiction. Ohio: Writer’s Digest Books, 2010, 12-20.





Panayam



Personal na panayam kay Dr. Efren R. Abueg na naganap noong 4 Mayo 2013 sa CAL AVR, ikaapat na palapag, Main Building, Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas, Sta. Mesa, Maynila.

aprubado!

noong april 25, nagpunta kami ni poy sa ramon magsaysay center para makipag-meeting sa communications director nilang si sir manuel hizon. ang meeting ay tungkol sa proposal na isinumite namin noong feb pa. gusto sana naming gawing ebook ang ilan sa mga materyales nila at i-promote ito. ang kapalit ay ang libreng paggamit ng venue nilang ramon magsaysay hall. worth 20k ang rental ng venue kaya nang kumpirmahin sa amin ni sir hizon na aprubado ang proposal, lumiliyad-liyad na ako sa tuwa. liyad dahil hindi naman ako makatalon on the spot.



at imadyinin nyo na lang ang extent ng liyad ko nang sabihin ni sir hizon na bubuksan pa nila ang fountain nila sa araw ng kasal namin. may additional na bayad kasi ang pagbukas ng fountain. another 5k ito. wow! so ibig sabihin, 25k ang natipid namin.



im so excited na!



puwede pala talaga ang x deal! i suggest, sa mga brides na tulad ko, ganito rin ang gawin nyo. isip kayo ng expertise ninyo at tingnan nyo kung aling supplier ang posibleng magkaroon ng interes na kunin ang inyong expertise bilang kapalit ng services nila.



sa kaso namin, ang in-offer namin ay editing, additional translation services, proofreading, lay out, conversion into ebook, acquisition of isbn, book design at iba pang may kinalaman sa publishing. ito ang unang-unang ebook ng ramon magsaysay awards foundation kung sakali. gusto nilang i-test ang ebooks kasi raw talagang mataas na ang printing cost ng hard copy ng mga aklat. matagal na raw nilang kino consider ang pag-convert ng mga material nila into ebook. hindi namin alam ito nang mag-propose kami kaya ang suwerte-suwerte namin kasi good timing pala ang proposed project namin!



blessing!



anyway sa june ang ipinangako naming pag-uumpisa sa proyekto para tuloy-tuloy ang pag-aaral ko ngayong summer.



at least wala na kaming problema sa venue. at parang katas talaga ito ng aming joint effort hehehe.



mga isang buwan naming tatrabahuhin ang ebook ng rmaf, madali na ito para sa amin dahil matagal na rin naman namin itong ginagawa. ang tingin kong challenging dito ay yung pagpo-promote kasi nangako kami ng 3 article sa mga diyaryo. kamusta naman di ba? haahaha ang yabang parang me koneksiyon ako sa mga diyaryo!



di bale, we'll just cross the bridge when we get there.



ang next na aasikasuhin namin ay ang catering. sabi ng mga nababasa kong article tungkol sa weddings, more than half daw ng budget ang napupunta sa pagkain. good luck na lang sa mga pitaka at alkansiya ng tambalang beb at poy hahahahaa



happy summer, my dear friends!

Ang Pag-iral ng LIRA:

Isang Pagsipat sa Organisasyon ng mga Makatang Filipino sa Panahon ng Globalisasyon

ni Beverly W. Siy



Ang pananaliksik na ito ay isang panimulang rebyu sa LIRA, ang pinakamatandang organisasyon ng mga makata sa Pilipinas. Kasama sa nirepaso ng mananaliksik ay ang nakaraan ng LIRA, palihan, mga proyekto at ang mga aklat na inilabas nito bilang isang organisasyon.



Ito ang napili kong paksa dahil ngayong 2013, ipinagdiriwang ko ang ikasampung anibersaryo ng aking pagiging kasapi sa LIRA o Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo, isang organisasyon ng mga makatang nagsusulat sa wikang Filipino.



Noong 2003, makaraang dumaan sa pampanulaang palihan ng LIRA, ako ay tinanggap ng organisasyon bilang probationary member. Ginawa akong ganap na kasapi pagkatapos ng isang taon (nagsalingkit ako sa ikalawa kong round ng palihan ng LIRA!). Nahalal din akong P.R. Officer at pagkaraan ng ilang taon, ako ay nahalal na pangulo ng organisasyon (2007-2009).



Sa kasalukuyan, ang LIRA ay pinamumunuan ni Phillip Yerro Kimpo, Jr., isang manunulat na nagtapos ng BS Computer Science sa UP Diliman. Walang anumang senyales na hihinto sa pag-iral ang LIRA. Taon-taon pa rin ang palihan nito sa panulaang Filipino at patuloy itong lumalago ngayong panahon ng globalisasyon.



Ang Panahon



Ang LIRA ay anak ng panahong ito.



Ayon kay Shalmali Guttal, isang Senior Associate ng Focus on the Global South , ang globalisasyon ay isang terminong ginagamit upang ilarawan ang sari-saring pagbabago na nagbigay-hugis sa daigdig ngayon. Saklaw nito ang pang-ekonomiya, pangkultura, panlipunan at pampolitikang buhay ng mga tao nitong huling 50 taon.



Tuluyan nang natunaw ang Cold War at nagkabitak-bitak din ang Unyong Sobyet, at ayon kay Guttal, napabilis tuloy ang pagtanggap ng mga bansa sa kapitalismo bilang tanging economic order na makakalikha ng yaman. Sa South Africa, nalusaw ang tila higanteng iceberg na apartheid o racial segregation. Sa Asya naman ay pinakamatunog ang cultural revolution na pinamunuan ni Mao Zedong na siyang dumurog sa tendensiya ng Tsina na yumakap sa kapitalismo. Ngunit nang pumanaw siya noong 1976, pinasok na ng pagbabago ang higanteng bansa. Matatag ang paniniwala ng mga kabataang Tsino na dapat nang magkaroon ng pagbabago sa kanilang sistemang pampulitika ng Tsina. Di nagtagal, ibinukas na ang buong bansa sa impluwensiya ng banyaga.



Sa larangan ng agham at teknolohiya, minu-minuto kung isilang sa iba’t ibang bansa ang mga naiimbentong gamit para sa bahay, para sa dambuhalang mga industriya, para sa paggalugad ng mga sulok ng planeta at ng kalawakan at iba pa. Ubod ng bilis ang paglinang sa mga sistema ng transportasyon at komunikasyon. Mas malayo at mas marami na ang nararating ng tao. Lalong mas marami ang natutuklasan. Tuloy-tuloy din ang development ng mga computer mula nang ito ay maimbento noong dekada sisenta at ginagamit na rin ito sa pagpapalitan ng mensahe’t impormasyon

kaya’t mabilis nang nakakaikot ang impormasyon sa buong mundo.



Dahil dito, nagkaroon ng bagong kalakaran sa buhay at kultura. Sang-ayon sa obserbasyon ni Delfin Tolentino na nasa kanyang sanaysay na Ang Literaturang Pandaigdig sa Panahon ng Globalismo, lumawak ang mundo dahil ang dating hindi napupuntahan ay napupuntahan na ngayon. Bawat lugar namang matuklasan ay isang buong kultura ang kakabit.



Habang nangyayari ito, paliit din nang paliit ang mundo. Paano nangyari iyon?



Ayon pa kay Tolentino, dahil sa lumolobong populasyon, mas dumadami ang umookupa sa espasyo ng mundo. At dahil paliit nang paliit ang bukas na espasyo ng mundo, paliit din nang paliit ang maaaring mailaan sa bawat indibidwal. Ang pagliit ng mundo ay hindi lang naman usapin ng espasyo sapagkat dahil sa advanced na mga sistemang pangtransportasyon at komunikasyon, nabubura ang distansiyang naglalayo sa mga tao. Mas mabilis na tayong nakakarating sa nais nating puntahan. Mas madali nang makipag-usap sa kapwa nating nasa kabilang panig ng planeta. Ani Tolentino, parang magkakapitbahay na lang ang lahat.



Malaki ang epekto nito sa kultura. Naging ubod ng dali at bilis ng pagbubungguang-balikat at pagkikiskisang-siko ng sari-saring mga kultura at ito mismo ay lumilikha ng bagong kultura. Isang bagong kultura ng “global village.” Ayon muli kay Tolentino, may bago ring kulturang nalilikha ang

pagbubungguang-balikat at pagkikiskisang-siko ng kultura noon at ng kultura ngayon.



Kasabay ng napakaraming pagbabagong naganap sa iba pang bahagi ng mundo, narito naman ang mga pangyayari sa Pilipinas. Ilang taon pa pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging pangulo si Ferdinand E. Marcos nang mahigit dalawag dekada. Sa kalagitnaan ng kanyang pamumuno, pinatupad niya ang batas militar. Mapanganib ang sumalungat sa kanya pero hindi nagpapigil ang mga aktibista para ihantad ang mga kalokohan ng pamahalaan.



Hindi rin napigil ng batas militar ang mga manlilikha ng bayan lalong-lalo na ang mga manunulat na isulat ang mga nangyayari. Isinalpak sa kanila ang di mabilang na bawal ngunit nagawan nila ng paraan na magamit at mailabas pa rin ang kanilang sining para kalabanin ang diktaduryang nananaig. Mula sa First Quarter Storm hanggang sa buntot ng batas militar, kaliwa’t kanan ang akdang bumabatikos sa gobyerno at naglalarawan ng tunay na lagay ng Pilipinas. Dumagsa ang tulang “pula.”



Nang mapatay si Senador Benigno Aquino, Sr. noong bumalik siya mula sa US (kung saan siya naglagi para sa self-exile), lalong tumindi ang pagsalungat ng mga mamamayan kay Marcos. Hindi lang mga aktibista ang nanggigil na mapatalsik ang pangulo. Sumama na pati ang mga negosyante, karaniwang empleyado, estudyante, tagasimbahan, lahat na!



Lalong “pumula” ang mga akda ng manunulat nang panahong iyon. Isa sa mga grupo ng manunulat na aktibo noon ay ang GAT o Galian sa Arte at Tula, isang organisasyon ng mga manunulat na itinatag naman ni Rio Alma noong 1973. Ayon kay Rio, naging makiling ang GAT sa pagtulang makalipunan at nakikisangkot sa pinakamaiinit na paksang pampolitika na siya namang pangunahing hamon ng panahon.



Ngunit ayon kay Mike Bigornia sa introduksiyon niya sa Unang Bagting, ang unang antolohiya ng LIRA, himutok daw ni Rio Alma na lahat o karamihan sa mga nalalathalang tula ng mga bagong makata ay “may sakit” at wari bang isinisisi ito sa pangyayaring ang “mga dapat asaha’y nagbubuhos ng pawis at isip sa iba’t ibang di-malikhaing gawain.” Sa pag-iisip daw ng paraan nitong si Rio Alma upang higit pang lumusog ang pagtulang Filipino, itinaguyod niya ang Rio Alma Poetry Clinic. Plano niyang gawin itong salaan at nursery ng mga makatang gustong pumasok ng GAT.



Sina Romulo P. Baquiran, Jr., Victor Emmanuel Carmelo Nadera, Jr., Ariel Dim. Borlongan, Rowena Gidal, Ronaldo Carcamo, Dennis Sto. Domingo, Danilo Gonzales, at Gerardo I. Banzon ang mga kabataang lumahok sa poetry clinic ni Rio Alma o Virgilio S. Almario, ngayo’y Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan. Ginanap sa tanggapan ng Adarna House, nag-umpisa ang kanilang palihan nang Abril at nagtapos naman nang Disyembre 1985. Pagpatak ng 15 Disyembre nang taon ding iyon, pormal na itinatag ng walong kabataang makata ang LIRA.



Noon, isinilang ang aming organisasyon.



Ang Palihan



Ang unang pangulo ay si Dennis Sto. Domingo at anya, ang pagkakatatag ng LIRA ay tanda ng pagkakaibigan ng mga kasapi, pagtanaw ng utang na loob kay Rio, pagtataguyod sa kanyang Clinic at ang pagpapalaganap ng mga aral at simulaing napulot nila rito.



Gaya ng nabanggit kanina, ang LIRA ay isa lamang sa mga paraan ni Rio Alma para makatulong sa pagpapalusog ng panulaang Filipino. Ngunit higit pa sa lahat ng ito ang ginagampanan at ginagawa ng LIRA ngayong panahon ng globalisasyon.



Ayon sa sanaysay ni Guttal, sa pagbubukas ng kani-kaniyang pinto ng karamihan sa mga bansa sa buong mundo, naging mabilis ang pag-ikot ng mga produkto, serbisyo at kapital. Maganda sana ito kasi nae-expose ang lahat ng tao sa sari-saring produkto at serbisyo na kumakatawan sa kultura ng bawat bansa. Ngunit ang tunay na nangyayari, gamit ang napakarami nilang produkto, binabaha lamang ng mga bansang malaki ang kapital at well-developed na ang mga sistema ng produksiyon ang mga bansang walang masyadong kapital at hindi pa makaagapay sa mga hi tech na sistema ng produksiyon ng iba. Ito ang mga bansang less developed. Tulad ng Pilipinas. Mas nagmumukhang kawawa ang mga bansang tulad natin dahil madalas, nagiging tambakan lang tayo ng mga produkto ng mga bansang may kapital.



Nagiging consumer lang tayo ng kanilang mga produkto.



Kunwari, sa isang shelf ng mga sabon ay may sampung sabon. Siyam doon ang produkto ng isang bansang may kapital at isa roon ang produkto natin. Halos magkakapareho ang kalidad at presyo ng mga sabon na ito. Alin sa tingin mo ang mas mabibili?



Isa sa mga epekto ng globalisasyon ay homogenization. Sa usapin ng mga produkto, homogenization ng panlasa ng consumer. Dahil maging ang mga consumer sa mga bansang less developed ay unti-unti nang nabe-brainwash na mas maganda talaga at angkop sa kanila ang mga produktong banyagang dumarating sa kanilang bansa. Sa tulong ng well-developed na mga sistema ng produksiyon, napakabilis mayari at mai-distribute ang mga produkto nila. Bago pa makapagnilay-nilay ang mga consumer sa malawakang epekto ng pagtangkilik sa produkto ng banyaga, may bago na namang produktong inihahain ang mga bansang may kapital.



Isa lamang ito sa mga prosesong kaakibat ng globalisasyon. Pinag-aralan ni Ulrike Schuerkens, isang mananaliksik at tagapanayam sa Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Paris, France, ang koneksiyon ng iba’t ibang global processes sa sala-salabid na pagdaloy ng mga elementong pangkultura na tumatawid sa mga hanggahan. At ayon sa kanya, hindi naman tanggap lang nang tanggap ang ginagawa ng isang kultura pag may pumasok dito na isang bagong kultura. Ani Shuerkens, “Often, groups play an active and creative role in the transformation of their own culture while handling inflowing cultural elements.”



Palagay ko, sa bagay na ito ay tagumpay ang LIRA.



Dahil pagdating sa tula, ayon kay Rio Alma sa kanyang introduksiyon sa Parikala, ang ikalawang antolohiya ng LIRA, hindi makakasama ang timplang may malakas na porsiyento ng katutubong kulay. Ibig niyang sabihin dito, bukas dapat ang isip ng makata sa iba’t ibang kultura o impluwensiya kapag siya ay nagsusulat ng tula ngunit makabubuti pa rin na ina-assert ng makata ang sarili niyang “kulay” o kultura sa kanyang pag-akda at hindi basta-bastang amount ng “kulay” o kultura kundi “malakas na porsiyento” ng sariling kulay o kultura.



Sang-ayon kay Tolentino, isa sa mga ibinunga ng globalisasyon ay ang pagkakaroon ng dilemma ng tao dahil sa naghihilahang puwersa ng tradisyon at katutubo at ng banyagang kultura at makabagong

pamumuhay.



tradisyon banyagang kultura

at katutubo at makabagong pamumuhay



Sa LIRA, tinutulungan ang makata na iangkop at gamitin ang dalawang magkabilang panig na ito para lalong pagyamanin ang tula. Ayon sa website ng LIRA: Bukas na bukas ang usapin ng klinika/palihan sa maraming isyu at ismong dumarating sa panulaan ng kasalukuyan, at tinatalakay at tinataya ang mga ito bilang susog sa tradisyong Filipinong patuloy na itinuturo ng klinika bilang nararapat at pangangailangang pintungan ng patuloy na paglikha at inobasyon.



Aber? Silipin nga natin ang mga detalye ng Palihang Pampanulaan ng LIRA.



Simula 1985, taon-taon nang nagdaraos ng palihan ang LIRA. Nagsisimula ito tuwing Hunyo at magtatapos ng Disyembre. Bukod sa mga senior member ng LIRA, mga premyadong makata at manunulat sa Pilipinas tulad nina Fidel Rillo, Marne L. Kilates, Teo T. Antonio, Rogelio G. Mangahas, Lamberto E. Antonio, Gemino Abad, Ed Alegre, Benilda Santos, Isagani Cruz, Cirilo Bautista, Elynia Mabanglo, Alfred Yuson, Allan Popa, Rolando B. Tolentino, Conchitina Cruz, Marc Gaba, Paolo Manalo, Soledad Reyes, Joi Barrios, Ma. Crisanta Nelmida-Flores, Santiago Villafania, Danilo Francisco M. Reyes, Romulo Sandoval (SLN) Ophelia Dimalanta (SLN) Silvino V. Epistola (SLN), Rene O. Villanueva (SLN), Alfrredo Navarro Salanga (SLN), Michael L. Bigornia (SLN), at ang mga Pambansang Alagad ng Sining na sina Rolando Tinio (SLN) at Bienvenido Lumbera ang nagbibigay ng panayam at/o umuupo bilang mga panelist sa palihan. Tuwing Sabado ang palihan at tuwing Linggo naman ang panayam, mula 8:00-5:00 ng hapon.



Ayon pa rin sa website, ang Taunang Palihang Pampanulaan ay dinisenyo bilang pagsasanay-panulat na nakasandig sa kasaysayang pampanulaan ng Filipinas. Binubuo ito ng mga kurso ukol sa tradisyonal na pagtulang Filipino. Ilan sa mga batayang aklat dito ay (iyon nga lang, pulos isinulat ni Rio):



Balagtasismo versus Modernismo (1984)

Taludtod at Talinghaga (1985)

Kung Sino ang Kumatha kina Bagongbanta, Ossorio, Herrera, Aquino de Belen, Balagtas atbp. (1992),



at ang mga idinagdag kamakailan lamang:



Mutyang Dilim: Ang Bagong Pormalismong Filipino sa Pagbasa ng Tula (2001)

at Pag-unawa sa ating Pagtula (2006).



Sa unang araw ng palihan, ang “Reklamasyon ng Pambansang Gunita” ang panudling na panayam ni Rio Alma. Paglingon ito sa mga panahong hindi pa dumarating ang mananakop. Dito pa lang ay makikita na ang isa sa mga tema na napansin din ni Tolentino sa panitikang pandaigdig: ang muling pagtuklas sa identidad ng kanilang lipi.



Gaano nga ba karami ang alam natin dito? O ang alam lang ninyo ay ang ngayon? Itatanong ni Rio sa audience ng panayam. Magbibigay siya ng ilang halimbawa ng katutubong panitikan mulang sinaunang panahon tulad ng matandang tanagang ito:



Katitibay ka, tulos.

Sakaling datnang agos

Ako’y mumunting lumot

Sa iyo’y pupulupot.



Kakaunti ang nakakaalam na mayroon tayong katutubong sistema ng pagtula. Mas sikat pa ang haiku, sonnet at villanelle samantalang inaagiw sa alaala ang mga tanaga, dalit at diona . Gayundin sa paraan ng pagpapahayag. Ang dramatiko, melodramatiko at madaldal na uri ng tulang Filipino lamang ang kilala natin. At pag ang tula ay marunong magtimpi at marunong gumamit ng mga simbolo, ito raw ay dahil sa impluwensiya ng pagtulang banyaga halimbawa yaong sulat ng mga simbolistang Pranses. Hindi ito totoo. Sabi ni Rio hinggil sa tanagang ito: Balintuna kung di man kakatwa na ngayo’y humihiram pa tayo ng himig sa Ingles o Pranses para kalamayin ang ating loob at magpahayag nang may hunusdili. O sadyang gayon katindi ang dinanas nating pagkasungyaw kaya nalimot natin ang sarili, inaaring atin ang di atin at inaaring angkat ang likas at katutubong atin?



Isang patunay ang tanagang ito (na tungkol sa nilalang na maliit ngunit marami, tulad ng lumot, na nagbibigay ng babala sa nilalang na malakas, matatag ngunit iisa lamang, tulad ng tulos) na ang ating ninuno ay napakataas ng antas ng talino sa pagkatha ng tula, may sarili itong sophisticated na sistema at anyo, at mapagtimpi, hindi nanggigil, ang paraan ng pagpapahayag.



Ilan lamang ito sa mga dapat ikarangal ng bawat Filipino.



Mabalik tayo sa palihan. Sa unang bahagi ay masinsing aaralin ng lahat ng kalahok ang sistema ng tugma at sukat ng pagtulang Filipino at sa mga susunod na session ay ang iba pang katutubong sangkap sa katutubong pagtula.



Heto ang nakasaad sa unang bahagi ng silabus na matatagpuan sa website ng LIRA:



Mga Pundasyon ng Pagtula

Tugma at Sukat

Balangkas, Himig, at Tinig

Talinghaga at Tayutay

Kasaysayang ng Pambansang Panulaan



Ngunit hindi lamang ito ang binibigyang-halaga at itinuturo sa fellows (ang tawag sa mga kalahok ng palihan), tinatalakay din ang mga anyong pampanulaan mulang Silangan at Kanluran at Modernismo at Panulaan. Itinuturo din ang Pagtula at mga Kapatid na Sining (Ekphrasis, atbp.) na maaaring gumagamit ng artwork na graphic arts o iba pang bagong anyo ng sining-biswal. Updated din ang palihan dahil sa session na inilalaan para sa Papausbong na Panulaan sa Pilipinas halimbawa ay ang Panulaang Pambata at iba pa. Hinggil naman sa mga usapin na kaakibat ng pagsusulat ng tula, nariyan ang session para sa Politika sa Tula: Kasarian, Uri, Lahi.



Pinagdaraanan ng lahat ng mga lumalahok sa palihan ang nakatala sa silabus. May pagkakataong binabago ito, sang-ayon sa pangangailangan ng mga lumalahok. Ang bawat palihan ay tumatagal ng pitong buwan, mula Hunyo hanggang Disyembre. Lingguhan ang pagkikita mula sa unang tatlo hanggang apat na buwan, tuwing Sabado at Linggo, depende sa pag-unlad na pangkalahatan ng mga kalahok. Matapos noon, magtatalaga na lamang ng mga linggo ng pagkikita at palihan. Inaasahan ding makikibahagi sa iba’t ibang gawain ng LIRA ang mga fellow. May abot-kayang matrikulang hinihingi sa unang araw ng klinika (P1,000 ngayong 2013), na siyang gagamitin sa pagpapakopya ng mga materyal sa mga lektura sa buong termino, at maging para sa munting handog para sa mga nagbibigay-panayam. Lahat ng kasapi ng LIRA na nakikibahagi sa gawain ay pawang boluntaryo at walang tinatanggap na kahit anong kabayaran sa kanilang paglilingkod.



Nakikita ng LIRA ang panganib na kaakibat ng matinding pagbabago at bilis ng pasok ng mga kultura dulot ng globalisasyon. Sa pamamagitan ng palihan, tinutulungan ng LIRA ang kabataang makata na mahanap ang sarili sa gitna ng napakaraming kultura at identidad. Tumutulong din ang LIRA na mapanatili ng kabataang makata ang kanyang paniniwala sa sariling kakayahan at sariling paraan ng pamumuhay.



Ilan sa Mga Proyekto



Maging ang mga proyekto ng LIRA ay sumasagot sa inihahaing suliranin na nabanggit kanina. Naisip ng LIRA na magbigay ng libreng seminar-workshop hinggil sa katutubong tugma at sukat sa mga guro ng pampublikong high school. Dahil nga puro haiku, sonnet at villanelle lang ang alam ng kabataan ngayon. Kaya’t noong 2008, sa pamunuan ni Beverly Siy at sa suporta ng National Commission for Culture and the Arts, ay isinilang ang proyektong Sining ng Tugma at Sukat (STS). Guro ang target audience upang mas malayo ang maabot ng alingawngaw ng mga aralin na matutuhan mula sa STS.



Sa kasalukuyan, higit sa 1,300 guro na mula sa 200 paaralan ng 22 bayan sa Luzon at Visayas ang napaglingkuran ng naturang proyekto.



Hindi lamang ang maturuan ang mga guro ng tugma at sukat ang layunin ng STS. Layunin din nito na mapagsulat ang mga guro ng sarili nilang tula sa Filipino. Ang bawat STS session ay binubuo ng panayam sa umaga at palihan sa hapon. Sa hapon, kinikinis ang mga tradisyonal na tulang isinulat ng mismong mga guro. Ito ay upang makatulong sa pagbibigay ng confidence sa mga guro na magsulat ng sariling tula nang sa gayon ay mailarawan nila ang bagay-bagay o ang daigdig batay sa kanilang world view.



Naniniwala ako na ang pagsasanib ng mga nalalaman at kasalukuyang karanasan ng mga guro (o kahit na sinong makata) at ng katutubong pagtula ay isang paraan ng pagpapakilala sa identidad ng Filipino ngayong panahon ng globalisasyon.



Usapin din ng Wika



Sa dalawampu’t walong taon ng pag-iral ng LIRA, Filipino ang wikang ginagamit ng kasapian sa pagtula. Ang mismong palihan para sa mga akda ay kino-conduct din sa wikang pambansa. Pagdating sa mga panayam, 95% nito ay sa wikang Filipino samantala ang natitirang 5% ay sa wikang Ingles o iba pang wika kung ang inimbitahang tagapanayam ay mas komportable sa wikang iyon.



Lahat ng tula sa apat na koleksiyon (mula Unang Bagting nang 1988 hanggang Lirang Pilak nang 2010) at sa apat na chapbook ng organisasyon (inilimbag ng LIRA at ng Vibal Foundation noong 2010) ay nasusulat sa Filipino. Filipino ang mga tulang binabasa ng kasapian sa mga poetry reading na inoorganisa ng LIRA. Simula nang maitatag ang LIRA, sumasali na ito o di kaya ay nag-oorganisa ng mga poetry reading sa iba’t ibang kampus at ang binabasa ng kasapian ng LIRA ay tula sa wikang Filipino.



Mula pa noong 2008 ay idinadaos na sa Conspiracy Bar and Garden Café, Visayas Avenue, Quezon City ang LIRAhan, isang monthly poetry reading na pinangangasiwaan ng LIRA. Tuwing ikatlong Martes ng bawat buwan, ang LIRAhan ay libre at bukas sa publiko. Kahit pa isang garden café o bar ang venue ng poetry reading, ibig kong sabihin ay labas na sa akademya ang gawaing ito, Filipino pa rin ang mga binabasang tula.



Ang lahat ng patimpalak sa tula na inorganisa ng LIRA ay sa wikang Filipino. Isang halimbawa nito ay ang Tulaan sa Facebook na inumpisahang itaguyod ng organisasyon noong 2010 bilang bahagi ng pagdiriwang ng ika-25 anibersaryo ng LIRA. Para makasali, magsa-submit ng tula sa Filipino (nasa isang partikular na katutubong anyo ang tulang dapat ilahok) sa isang designated na Facebook page ang sinumang interesado. Sa isang social networking site na Ingles ang medium, isang patimpalak sa pagtulang Filipino ang nagaganap! Maituturing itong resistance sa pananaig ng wikang Ingles sa mismong mundo ng Facebook.



Ang pagpili sa wikang gagamitin sa pagtula ay isang statement na. Ang patuloy na pagsulat (at pagbabasa) sa napiling wika ngayong panahon ng globalisasyon ay isa ring statement.



Lalo na kung maging ang pangulo ng Pilipinas na si Gloria Macapagal Arroyo ay may pagkiling sa wikang Ingles at tumatagos ito sa karaniwang Filipino sa pamamagitan ng direktibang pag-aatas sa Departamento ng Edukasyon na gawing Ingles ang nag-iisang wikang panturo sa mga paaralan ng bansa.

Ayon sa Malakanyang, humihina raw ang Ingles ng mga Filipino kaya mas mababa ang tsansa ng mga ito na makahanap ng trabaho sa labas ng bansa. Sa globalisadong merkado ng trabaho, kailangan daw pag-ibayuhin ang pagpapahusay sa Ingles ng mga trabahador na iluluwas ng bansa.



Ayon sa obserbasyon ni Bienvenido Lumbera, isang kritiko at Pambansang Alagad ng Sining para sa panitikan, noong panahon ni Marcos, ang pagpapadala ng manggagawa sa ibang bansa ay isang pansamantalang solusyon sa kawalang kakayahan ng bansa na makapagbigay ng hanapbuhay sa kanyang mamamayan. Pero ngayon, sa ilalim ni Arroyo, mukhang permanente na ito dahil talagang gumagawa ng paraan ang pamahalaan para ihanda ang mamamayan nito na maging manggagawa sa labas ng bansa.



Sa madaling salita, nakikita ng pamahalaan ang mismong mga OFW bilang batis ng income. Kaya tine-train na sila nang maaga, sa paaralan pa lang, sa wika pa lang.



Sabi pa ni Lumbera, kailangan ng mga bansang may kapital at industriyalisado ang manggagawang tulad ng mga Pinoy dahil mas marunong tayong mag-Ingles kumpara sa manggagawang mula sa hikahos ding mga bansa, masinop tayo sa trabaho at maingat dahil ayaw matanggal sa trabaho. Ang mga bansang may kapital at industriyalisado ang siyang nakikinabang! Ang mga bansang ito ay ang pinagmumulan ng mga multinasyonal na alaga ng IMF-World Bank at Asian Development Bank, na ayon kay Guttal, siyang mga key player at utak sa likod ng globalisasyon, planado nila ang lahat ng ito. At kasabwat ang pamahalaang Arroyo.



Sa puntong ito, ang paggamit at pagpapalaganap ng wikang Filipino tungo sa pagpapatatag nito ay isang offensive at defensive wall sa mga pamahalaang tulad ng kay Arroyo at bilang defensive wall din sa globalisasyon. Sabi nga ni Randy David, “A people’s language, the heart of its culture, is its last defensive wall against global homogenization.” Tumatatag ang “pader” sa piling ng LIRA ngayong panahon ng globalisasyon.



Teknolohiya at Tula



Sabi ni Guttal, sinasamantala at ginagamit ng mga multinational ang tuloy-tuloy na pagsulong ng agham at teknolohiya kaya sinusuportahan nila at pino-promote ang mga development na may kinalaman dito.

Isang halimbawang nakikita ko ay ang pag-invest ng multinationals sa mga tourist destination na sa mga “exotic” na lugar tulad ng mga isla sa Pinas at ang sagarang paggamit nila ng information technology, computer at internet para i-promote at i-market ang mga ito. Ngunit habang ginagawa ng multinationals ang pagpo-promote, hindi naman sila gumagawa ng paraan para protektahan ang tourist destinations. Dadagsa ang mga turista dito at magbabago ang lugar dahil sa kanila at pababayaan lang ito ng multinationals. Pag naabuso na nang husto at mukha nang busangot ang tourist destination sa sobrang pagdagsa ng turista, kukunin na ng multinational corporations ang kanilang investment (na kumita na nang sobra-sobra) at maghahanap uli ng bagong tourist destination at gayon muli ang gagawin nila.

Parang maduming basahan na itatapon na lang ng mga tagapagtaguyod ng globalisasyon ang dating tourist destination.



Ayon kay Guttal, “for every system of domination, there is a hacker.” May mga tao raw na kumikilos laban sa globalisasyon. Naghahanap sila ng alternatibong daan para sa ikabubuti ng lahat at ginagamit nila ang teknolohiya para magawa ito. Ang teknolohiya na ginagamit mismo ng mga tagapagtaguyod ng globalisasyon.



“Hacker” pala ang LIRA.



Sinasagad din ng LIRA ang paggamit sa information technology, computer at internet para i-promote at i-market ang pagtula, ang katutubong pagtula at ang sariling wika at kultura.



Muli ay nariyan ang Tulaan sa Facebook. Ani Louie Jon Sanchez sa panayam sa kanya para sa isang artikulo sa Varsitarian hinggil sa patimpalak, “bagay na bagay ang sa kaiklian ng plataporma ng FB ang ating katutubong anyo.” Kumbaga, sa pamamagitan ng FB, walang kapuhu-puhunan ang LIRA para i-set up ang platapormang ito, ay naipapakilala ng LIRA ang katutubong tulang diona na siyang kahingian sa patimpalak. (Ito ay may pitong pantig lamang kada taludtod at tatlong taludtod sa isang saknong. Isang saknong lamang na may isahang tugmaan ang kailangan para makasali ang kahit na sinong interesado.) Dagdag pa ni Sanchez na siyang kasalukuyang pangalawang pangulo ng LIRA, “muling naibabalik ang pagkakakilanlan ng katutubong anyo ng pagtulag Filipino, na kahit sumasagitsit ang teknolohiya, ay totoong nakakasabay.” Isa rin daw sa mga hangarin ng LIRA ay ang maibahagi ang tula sa mas nakakaraming tao sa pamamagitan ng social networking sites. Naging matagumpay daw ang proyektong ito sa paghimok sa mga Filipino na linangin ang pagiging makata.



Nabanggit din kanina ang mga chapbook ng LIRA. Ito ay isang serye na binubuo ng apat na maiikling koleksiyon: Lamang, Ilang, Rurok at Aninaw na inilimbag ng LIRA bilang printed copy at ebook sa suporta ng Vibal Foundation. Inilunsad ang Lamang noong Hunyo 15, 2010 sa Conspiracy Bar and Garden Café at noong Hunyo 28 sa Mag:net Café sa Katipunan, Quezon City. Muling inilunsad ang Lamang kasabay ang Ilang sa Manila International Book Fair, SMX Convention Center, SM Mall of Asia Complex, Pasay City noong Setyembre 2010 sa booth ng Vibal Publishing House. Ang printed na kopya ay ipinamimigay nang libre sa mga pampublikong aklatan at paaralan. Mayroon din itong ebook version.



Para sa akin ay napakahalaga ng move na ito ng LIRA dahil sa pamamagitan ng ebook version ay mas madaling makakarating sa ibang bansa ang koleksiyon nila ng mga tula partikular na ang seryeng ito ng chapbooks. Biglang naging buong globo ang merkado ng LIRA kung ikukumpara sa mga printed na kopya ng kanilang koleksiyon na medyo mahirap i-distribute dahil limitado ang bilang ng kopya. Hindi makapag-print nang marami ang publisher dahil hindi naman masyadong mabenta ang anumang aklat ng tula dito sa Pilipinas. Ayon sa National Book Development Board 2012 Readership Survey, ang mga aklat ng tula ang isa sa pinakakulelat sa listahan ng non-school book reads o NSB. Ito ang mga aklat na kusang binabasa ng karaniwang adult na Filipino, iyong kahit hindi nire-require sa paaralan ay binabasa pa rin nila. Malaki ang tsansa na hindi kumita nang malaki ang publisher ng mga aklat ng tula.

Ang pagpo-produce ng mga ebook version ng sariling koleksiyon ay isa sa mga paraan ng LIRA para lampasan ang challenge ng mahal na pag-iimprenta ng aklat.



Inihahanda ng LIRA ang ebook versions ng Unang Bagting at Parikala para sa ika-30 anibersaryo nito sa 2015.



Ang LIRA ay mayroon ding sariling website na laging updated at mayroon din itong aktibong FB account. Simula nang 2007 ay mayroon nang egroup sa Yahoo! ang LIRA para sa pakikipag-ugnayan ng mga kasapi ng pamunuan at para pakikipag-ugnayan ng buong kasapian. Simula noong 2005 ay mayroon ding egroup sa Yahoo! ang bawat batch ng fellows ng palihan para sa mas madaling pakikipag-ugnayan sa kanila.



Aktibong ginamit ng organisasyon mula nang 2006 ang mga blog at website para sa pagpapalaganap ng

impormasyon tungkol sa palihan at iba pang proyekto at gawain ng LIRA.



Ayon kay Guttal, ang mga “hacker” ay binubuo ng dumaraming kilusan na gumagalaw sa pandaigdigang antas. Matatagpuan sa mga kilusang ito ang sari-saring uri ng tao, ideya, kultura, wika, edad, propesyon at kasanayan. Kasama raw sa kilusang ito ang mga progresibong organisasyon ng karaniwang mamamayan, network, civil society organizations, nagsasariling miyembro ng akademya at ilan pang intelektuwal, mga alagad ng sining tulad ng manunulat (at makata!) at film maker, maliliit na negosyante, at maging ang ilang pamahalaan. Lahat sila ay gumagamit ng modernong information technology para kalabanin ang globalisasyon sa organisado, matalino at pangmatagalang paraan.



Palagay ko, lihim na kasapi ng ganitong kilusan ang LIRA. Bulinggit na bumabangga sa higante! At sa umpisa’y bulinggit at higante ang aakalaing mga susing salita sa nabanggit na pangungusap, pero bumabangga ang totoo.



Ilang Tema ng Tulang LIRA



Ilan sa mga tula ng LIRA na matatagpuan sa publikasyong inilathala nila bilang organisasyon ay sumasalamin sa sitwasyong dulot ng globalisasyon tulad ng malawakang diaspora ng ating kababayan na hindi mabigyan ng trabahong maayos at sapat ang kita. Sa unang dalawang saknong ng tula ni Jeffrey Espiritu Magtoto , makikitang itinuturing na “pagpapakamatay” ang bawat pag-alis ng isang OFW dahil pinatitigil niyang kusa ang pagtibok ng kanyang puso para matiis niya ang lumbay ng pagsisilbi sa banyagang lupain.



Ritwal ng OFW



Tuwing aalis ka, pinatitigil mo’y puso sa pagtibok.

Ika’y nagsasaksak ng tubo sa bawat mahalagang ugat

at ang alaala’y pinatutulo mo—hilig mapanood

o lutong bawal na, sikdo ng katawan o luha ng kabyak –



Sa boteng matibay ay itinatago sa ligtas na sulok,

parang pasaporte; saka sa arterya’y masidhing pormalin

ng iyong pangarap ang dadaloy upang puso’y di mabulok,

makapagtrabahong walang pagkatinag o alalahanin.



Hindi hayagang sinabi na anong uri ng gobyerno ang nag-ii-sponsor ng “suicide” ng bawat OFW na umaalis ng bansa. Hindi sinabi kung ano ang epekto ng “massive na suicide” na ito. Ngunit lahat iyon ay madarama sa paglalarawan lamang ng ginagawa ng OFW pagsapit niya sa Departure Area ng ating paliparan.



Narito naman ang isang tula hinggil sa “lokal na diaspora” na nangyayari namang talaga kaya mayroong 11.8 milyong Filipino ang nagsisiksikan sa Kalakhang Maynila. Nagsisipuntahan sa siyudad ang mga taganayon, paunti nang paunti ang gustong magsaka. Sa unang dalawang saknong ng tula ni Gerardo Banzon , maririnig ang isip ng isang taong iniwan sa nayon, sa bukid, pasan-pasan ang lahat ng responsabilidad ng kuya niyang nagpasiyudad. Isa rin itong sulyap sa hinaharap ng kanilang lugar.



Liham kay Kuya



Nagising ang umaga, tulad nang lumisan kang

Makipagsapalaran sa lungsod na pinita.

Agad akong nagpastol kahit lubhang madilim,

Marahil kagaya rin ng biyahe mong matulin.



Nagkape na lang ako nang ako’y bumalik;

Pinasan ang araro at lumusong sa bukid.

Tahimik ang paligid nang ako’y lumabas,

Di ko na naririnig ang iyong pangangarap.



Tumutula rin ang makatang LIRA hinggil sa sitwasyon ng kababaihan. Sa unang saknong ng tula ni Luna Sicat-Cleto, isang manunulat ang persona. Matagal na panahon bago dumami nang tuluyan ang mga babaeng manunulat. At ngayong kontemporanyong panahon, may ilang dahilan pa rin na pumipigil para makasulat nang makasulat ang isang babae lalo’t siya ay isang ina. Ibinulaga niya sa mambabasa na ang pagiging isang ina ay nakakaapekto sa literary production ng isang babae.



Ang Pasyon, Ayon sa Ina



Paano sumusulat ng tula ang isang ina?

Panakaw, ‘yan ang sagot.

Matapos pasusuhin, at patulugin ang anak

Lusot sa pinto, parang baliw na bula

Punta sa makinilya,

Sulat kaagad, bago mawala

Ang mga linyang kaninang-kaninapa namumuo

Ibig bumulwak, suso mang may layang lumipad.



Malay ang persona sa proseso ng kanyang pagkatha at bagama’t di niya ikinumpara sa proseso ng pagsulat ng kalalakihan, alam niyang mauunawaan na ito ng mambabasa. Na hindi pa rin pareho o pantay ang lalaki at babae kahit moderno na ang panahon. Walang dapat sisihin dahil likas naman ang pagkakalagay ng matris sa katawan ng babae. Hinding-hindi niya matatakbuhan ang katotohanang ito. Pero marahil, nais sa ating ipaunawa ng persona na nangangailangan ng higit na respeto ang babaeng makata dahil mas malaki ang kanyang isinasakripisyo sa bawat likhang tula.



Sa tula naman ni Phillip Kimpo, Jr. , mababasa ang pagkahumaling ng tao sa siyensiya at makabagong karunungan hanggang dumating sa puntong nalilimutan nlaong dapat ay makabuluhan din ang dalawang ito sa kanilang paligid. Ang obserbasyon ni Tolentino sa literaturang pandaigdig ay “masyadong nahuhumaling ang mga tao sa espiritu ng modernong pamumuhay at sa bilis daw ng mga pangyayari, napakalaki ng posibilidad na maisip ng marami na naglaho na ang mga lumang problema gayong naroroon pa rin ang mga ito, lamang ay nakukublihan ng mga sapin-saping pagbabago na nagbibigay ng ilusyon na normal ang takbo ng buhay.” Ang temang ito ang natagpuan ko sa Tala.



Tala



Nahiwagaan siya.



Itinanong niya tuloy sa kaniyang guro

kung bakit sa matataas na lugar

itinatayo ang mga obserbatoryo.



“Light pollution” daw.



“Nilulunod

ng labis na mga ilaw ng lungsod

ang liwanag ng mga tala.”



Lalo siyang nahiwagaan.



Pagkatapos ng klase sa umaga

at isang buong hapon ng halikwat-basura,

inakyat niya ang pinakamatayog na bundok

ng mga plastic, lata, karton, burak

at iba pang kalabisan ng lungsod.



Umupo siya sa tuktok

at doon ay pinagmasdan

ang mga tala.



Isinalaysay ang problema sa punto de bista ng bata. Hindi niya maintindihan kung bakit nagpapakatayog na tayo para mapag-aralan ang mga bituin habang ang batang tulad niya na ang simple-simple ng pangangailangan, hindi natutugunan ng lipunan. Kinutya ng persona ng tula ang kalabisan ng tao, ang kalabisan ng lungsod na wala namang naiaambag sa pagsulong at pagpapaganda ng buhay. Dumaragdag lang ito sa problema, nagiging bundok na pilit inaakyat ng mahihirap para makapagmuni at nang lubos na maunawaan ang kanilang palad.



Patuloy ang pagkatha ng kasapian ng LIRA ng mga tulang sumasalamin sa sentimyento ng bayan sa globalisasyon. At ginagawa nila ito sa paraang malikhain: iba’t ibang uri ng himig, punto de bista, persona, anyo ng tula at iba pa. Ginagawa nilang malikhain ang paghahain ng kritikal na asta upang mabilis at pailalim na maimpluwensiyahan ang mambabasa na magtanong hinggil sa nangyayari sa kanyang paligid, sa sariling bayan, sa sarili. Aakalain ng mambabasa, inaaliw lamang siya ng makata ng LIRA, ang di niya alam, tinuturuan na siyang tumayo sa sariling paa, tinuturuan na siyang magsuri sa likas at di-likas na mga pangyayari at hinihimok na siyang gumawa ng hakbang para makapaghanda sa kinabukasan.



Ang Papel ng LIRA



Magpapatuloy ang tahimik na pag-iral ng LIRA.



Sapagkat kayang-kaya nitong magbigay-sigla sa pagtula ng kabataang Filipino kahit pa sabihing sinauna, tradisyonal at katutubo ang ubod at puso nito. Dalawampu’t walong taon nang napatunayan ng LIRA na itatambal lamang ang mga ito sa iba’t ibang elemento ng kulturang pambansa at globalisasyon ay makakalikha na ng isang puwersang:



1. Walang sawang magtatanggol sa sariling wika at patuloy na maniniwala sa kakayahan nitong

humabi ng pinakamaririkit na taludtod,



2. Dudukal sa sariling kultura at karanasan para itampok sa mga tula,



3. At gigising at mag-aaruga ng nananahang makata sa puso ng bawat Filipino.



Palagay ko, sa dami ng nagawa, sa layo ng narating at sa taas ng naabot, isa lamang ang panalangin ng LIRA. Ito ay ang makapagdulot ng inspirasyon na maglingkod sa bayan ang lahat ng kanilang makasalamuha lalo na iyong mga tunay na makata.



SANGGUNIAN



Mga aklat



Almario, Virgilio S. ed. (2003) Ikatlong Bagting Koleksiyon ng mga bagong tula ng LIRA. Quezon City: LIRA at Maynila: UST Publishing House.



Almario, Virgilio S. ed. (2010) LIRAng Pilak 25 Taon ng Makatang LIRA. Quezon City: Vibal Foundation at Aklat LIRA.



Almario, Virgilio S. ed. (1990) Mga Bagong Tula, Mga Bagong Makata Parikala. Quezon City: LIRA at Manila: Kalikasan Press.



Baquiran, Romulo P. Jr. ed. et al (1988) Unang Bagting Mga Bagong Tinig sa Tula. Quezon City: Aklat Anahaw at LIRA.



David, Randolf (2002) Self, Nationhood and Citizenship An Invitation to Philippine Sociology. Pasig City: Anvil Publishing.



Guttal, Shalmali (2007) ‘Globalisation’, Development in Practice, Volume 17, Numbers 4-5. United Kingdom: Sage Publications.



Helvacioglu, Banu (2000) ‘Globalization in the Neighbourhood: From the Nation-State to Bilkent Center’, International Sociology. Spain: International Sociological Association through Sage Publications.



Lumbera, Bienvenido (2005) ‘Saan Tutungo ang Wikang Filipino Ngayong Binubura Ito ng Globalisasyon?’ in Constantino, Pamela C. (ed) Filipino at Pagpaplanong Pangwika Ikalawang Sourcebook ng SangFil.Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino-UP Diliman, Quezon City: Sanggunian sa Filipino at Maynila: Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining.



_________________ (2005) ‘Literature Under the Republic (1946-1985)’, Philippine Literature A History and Anthology English Edition. Pasig City: Anvil Publishing.



Schuerkens, Ulrike (2003) ‘The Sociological and Anthropological Study of Globalization and Localization’, Current Sociology, May/July 2003, Vol. 51 (3/4). Spain: International Sociological Association through Sage Publications.



Tolentino, Delfin Jr. (1999) ‘Ang Literaturang Pandaigdig sa Panahon ng Globalismo’, in Chua, Apolonio ed. et al. Linangan. Quezon City: DFPP, UP Press.



Samar, Edgar Calabia ed et al (2010) Lamang, Ilang, Rurok at Aninaw Poetry Chapbooks. Quezon City: Vibal Foundation.



Mga website, blog at link



168.63.184.113/lirang-pilak-lira-viba...



archives.pia.gov.ph/?m=1&t=1&...



census.gov.ph/statistics/quickstat



historyofcomputer.org/



lirapoetryclinic.wordpress.com/kasays...



nbdb.gov.ph/images/Downloads/The_NBDB...



varsitarian.net/filipino/20111115/pan...

ginipig

sumisikip ang mga ugat ng puso ko sa raket ko ngayon.



nagtatranslate ako ng isang questionnaire from english to fil. gagamitin ito sa isang study tungkol sa isang gamot, titingnan kung gaano ito kaepektib, kung kasing galing ba ito ng isa pang gamot, etc. etc. at kasama sa questionnaire ay ang paghingi ng pahintulot ng pasyente at siyempre ang pagtatanong kung gusto ba niyang sumali sa pag-aaral na ito. ipinapaliwanag din sa questionnaire kung ano ang hihingiin at inaasahan sa kanya at kung ano ang benefits na makukuha niya rito.



nang ibigay sa akin ang proyekto, wala akong idea kung ano ito. ( pero dati na akong nagta-translate ng mga questionnaire na ginagamit sa ospital. kaya siguro sa akin ibinigay ang proyekto. ) ngayong tinatrabaho ko na ito, saka ko lang naisip ang mga bagay na isinaad ko kanina.



ang proyekto ay galing sa ibang bansa. though pinoy ang kaibigan kong nagbigay sa akin nito, nakita ko sa email thread nila ang pinagmulang bansa ng proyekto. so anyway, ang point ay malamang ang gamot ay gawa ng multinational company at gusto nilang itesting ito sa mga pinoy.



eto ang ilan sa realization ko:



1. ipinapasalin ito sa filipino dahil malamang na hindi nakakaintindi ng ingles ang sasali o papatos sa pag-aaral na ito. or yun ang mga lalapitan ng me pakana ng pag-aaral na ito, yung hindi nakakaintindi ng ingles.



2. kadalasan, ang hindi nakakaintindi ng ingles ay yung mahihirap.



3. at kadalasan, kaya sila nagkakasakit ay dahil marawal ang kalagayan nila, madumi ang pagkain (baka nga wala pang pagkain), walang mga vitamis na proteksyon sana sa katawan, madumi ang tubig, madumi ang lugar kung saan sila nakatira



4. kadalasan din, wala silang pambili ng gamot o pampaospital kaya di sila agad na gumagaling sa sakit.



5. nagagamit ang talino ko sa pagsasalin para gawing ginipig ang mahihirap, para mapagsamantalahan ang mahihina. na sarili kong mga kababayan.





ang manunulat, laging gutom. kaya madalas ay tumatanggap ng raket-raket. mahirap mabuhay sa pagsusulat lamang. pero ang manunulat, me konsensiya din. kadalasan, mas malaki ang konsensiya niya kesa sa kanya mismo. tipong di bale nang magutom, wag lang maging instrumento ng mga mapanamantala.





sa lahat ng pasyenteng magiging ginipig ng proyektong ito, pinauuna ko na ang aking paumanhin.



i am sorry.



pangakong last na ito. hindi na ako magsasalin ng mga dokumentong ikakapahamak ng ating uri.



saka pasensiya na, tanga lang.



next time talaga, aalamin kong mabuti kung ano ang pinapasok ko. hindi yung tulad nito, aba'y ikaka-heart attack ko pala habang tinatrabaho.

Umpisahan natin sa mga bata!

ni Beverly W. Siy



May isang article si Bino Realuyo tungkol sa readership ng mga Fil-am writer na tulad niya. Hindi raw sila binabasa ng mga Fil-am at wagas niyang ikinalulungkot ito.



Kahit hindi ko alam ang napakaraming factors kung bakit hindi binabasa ng mga Fil-am ang akda ng kapwa nila Fil-am ay magsa-

suggest pa rin ako.



Mag-umpisa sa mga bata.



I suggest, sumulat ng mga akdang pambata ang mga Fil-am at itodo ang marketing nito sa mga Fil-am community.



I believe mayroong sariling issues at mas distinct na kultura ang mga Fil-am at dapat lang na idokumento ang mga ito sa pamamagitan ng pagsulat ng mga akda. Lalo na sa mga akdang pambata. Palagay ko ay hindi sapat na pabasahin ng mga akdang gawa ng pure Pinoy ang mga batang Fil-am. Totoong makikilala nila ang kanilang roots at ang Pinoy culture pero may danger na hindi 100% makaka-relate ang mga bata dahil ang mga akdang gawa ng pure Pinoy ay kadalasang nakaangkla sa realidad ng mga batang pure Pinoy. So ang best na magagawa ng mga ganitong akda ay ipakilala ang issues at kultura natin dito. Pagpasok naman sa eskuwela ng mga batang Fil-am, ang ipapabasa sa kanila ay pambatang akda na gawa ng mga Amerikano. Maaari silang matuwa sa mga ito, maaliw at matuto pero may danger na hindi 100% makaka-relate ang mga batang Fil-am dahil ang mga akdang gawa ng pure Amerikano ay kadalasang nakaangkla sa realidad ng mga batang pure Amerikano.



Ako, bilang isang manunulat, lalo na ng mga akdang pambata, ini-imagine kong maigi ang aking audience. Paano ko ba sila mapapatawa? Paano ko sila maaaliw? At kapag dalawa ang target market ko, may posibilidad na hindi ko ma-cater ang dalawang ito nang sabay.



Halimbawa na lang, kung magsusulat ako ng isang akdang pambata at ang nasa isip ko ay ang Fil-am market at ang 100% Pinoy market, ang produkto ay puwedeng swak na swak sa Fil-am market pero hindi swak na swak sa 100% Pinoy market. Puwede ring swak na swak sa 100% Pinoy market, pero hindi sa Fil-am.



Noong isang taon, nakadalo ako sa isang assessment session ng pambansang patimpalak ng mga akdang pambata. Ginawa ang session pagkatapos ng awarding. Kinausap ng mga judge ang publishers ng mga akdang pambata at ipinaliwanag ang batayan ng pagkakapili at di nila pagkakapili sa ilang akdang pambata. Ipinahayag ng judges ang panghihinayang nila sa isang aklat na tungkol sa alpabeto. Ang ganda ng papel, ang ganda ng printing, ang ganda ng images, mukha ring mamahalin ang aklat. Pero ang mga salitang ginamit sa aklat na iyon ay hindi masyadong swak sa panlasa ng Pinoy na bata. Sabi ng publisher, international ang audience na nasa isip nila. Ayun. Kaya pala. Nauna ang labas bago ang loob. Hinayang na hinayang tuloy ang judges.



Ako rin, nanghihinayang ako sa ganon. Kung sa umpisa pa lang ay malinaw na sa publishers at creators ng akdang pambata ang kanilang audience, sana ay naging mas angkop ang nilalaman ng aklat. Mas sellable ito sa target audience.

Ngunit hindi rin naman natin maikakaila na may mga akdang unibersal ang hatak. Patok na patok si Harry Potter sa buong mundo. Ang mga fairy tale ng Grimms Brothers ay nasalin na at nagpalipat-lipat bibig na sa iba’t ibang bansa. Ang anime at manga ng Japan ay pinagkakaguluhan ng lahat. Maganda talaga ang mga akdang pambata na nakakatawid sa iba’t ibang kultura ngunit isa o dalawang pangangailangan lamang ang napupunan ng mga ganitong akda.



Ang mga batang Fil-am, at ang tulad nila, ay may iba pang pangangailangang hindi mapupunan ng mga akdang unibersal ang hatak. Dito papasok ang mga akda ng kapwa nila Fil-am.



Siyanga pala, ang suggestion ko ay hindi lang para sa mga Fil-am writer kundi para sa lahat ng Filipino immigrant.



Mga kapatid sa ibang bansa, magsulat kayo, kumatha nang kumatha nang kumatha para sa inyong kabataan. Puwede ninyong paksain ang migration, ang displacement, ang mga katangian ng Filipino community sa inyong lugar, ang paghahanap sa identidad, ang maging Filipino sa inyong environment, ang sarili ninyong bersiyon ng adobo, ang pakikipag-email at chat sa mga mahal sa buhay na naiwan sa Pilipinas, sa inyong mga akda. Ay, ang dami! Ang daming puwedeng isulat.



Hindi kailangang umasa na lamang sa mga akdang manggagaling sa bansang Pilipinas. Kayo mismo ang lumikha ng para sa inyo, ng para sa sarili ninyong pangangailangan. Sa ganitong paraan, mas maa-appreciate ng kabataan ang panitikan, pati na ang kultura at sining ng inyong uri, ngayon at sa hinaharap.









Ang article ni Bino Realuyo ay mababasa rito:



http://www.huffingtonpost.com/bino-a-...