Bebang Siy's Blog, page 31

Hay, Abril!

Kayraming bagay na dapat ikalungkot ngayong Abril: nasunog ang Faculty Center, may namatay na mga magsasaka sa Kidapawan, pinalaya si Napoles, nakulong ang mga lolang sumama sa pag-aaklas sa Kidapawan, ilang araw na lang bago ang eleksiyon, ang gulo pa rin ng mga kandidato sa pinakamatataas na posisyon ng bansa, init na napakahirap kalabanin.

Alam kong marami pa ang parating, ni wala pa tayo sa gitna ng Abril. Hindi ko alam kung kakayanin pa ng puso ko ang kalungin ang mga bagay na ito.

Pero sino ba ang nagsabing kalungin ko nga ang mga iyan? Obligasyon ko ba iyan bilang isang tao?

Bilang manunulat, palagay ko, oo. Kailangan kong isapuso ang bawat pangyayari para makaisip ako ng solusyon. At ang solusyon na ito ay dapat kong itampok sa aking panulat. Iilan lang sa buong mundo ang may kapangyarihang makapagpakilos gamit ang mga salita, bakit ko aaksayahin ito sa walang kuwenta at di makabuluhang mga bagay?

Paalala para sa Pagsusulat ng Books 2 at 3 ng Tuklas-Pahina Book Project

Magandang araw, mga kakuweba!

Kumusta na? Itigil muna ang pagngata sa leche flan ng iyong haluhalo. Heads up muna tayo para sa ating proyekto.

Salamat sa paglahok ninyo sa Pagbasa ng Panitikang Popular na pinamunuan ni Prop. Vladimeir Gonzales bilang huling panayam para sa Books 2 at 3 ng Tuklas-Pahina Book Project.

Sa mga hindi nakalahok (tulad ko!), huwag mag-alala at bumalik lamang kayo rito sa ating website. Bibigyan tayo ng summary ni Jayson Vega at magpo-post din ng video ng naturang panayam si Ronie Chua Padao.

Ngayon naman, bilang pagsabak sa pagsusulat natin ng Books 2 at 3, narito ang ilang paalala:

1. Ang Book 2 ay rebyu o kritisismo ng isang aklat o babasahin mula sa Pilipinas. Likhang-Filipino, ika nga.

2. Ang Book 3 ay rebyu o kritisismo ng isang aklat o babasahin mula sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Likhang-international, ika nga.

3. Ang librong tatalakayin para sa Books 2 at 3 ay maaaring nasa anumang wika. Kung nasa wikang Lumang Tagalog iyan, go. Kung nakakaunawa kayo ng Lebanese, go.

4. Ang librong tatalakayin ay puwedeng bahagi ng popular literature o independent o self-publishing o out of print na books.

5. Ang ibig sabihin ng popular literature ay anumang akda o libro na kinokonsumo ng masa, inilathala ng malaking publisher, at mabibili sa malalaking bookstores sa buong bansa.

6. Ang ibig sabihin ng independent o self-publishing ay anumang akda o libro na hindi gaanong sikat dahil medyo mahirap itong matagpuan sa malalaking bookstores, inilathala ng maliit na publisher (na kadalasan ay iyon ding awtor), at limitado ang marketing strategies.

7. Oo, wala sa paksa o estilo ng pagkakasulat ang pagiging popular literature o independent o self-publishing ng isang libro.

8. Ang isusulat na rebyu o kritisismo ay nasa wikang Filipino o Ingles o Taglish o Enggalog.

9. Walang takdang haba ang rebyu o kritisismo. Puwede ang super haba, puwede rin ang super ikli.

10. Ang deadline ng listahan ng librong gustong gawan ng rebyu o kritisismo ay sa Sabado, Abril 16, 2016. I-post lamang (ang mga) ito sa ating Facebook page at mula doon ay kokopyahin ito ng admins natin para i-post naman sa ating website.

11. Dalawa hanggang tatlong titles para sa Book 2.

12. Dalawa hanggang tatlong titles para sa Book 3.

13. Sa Facebook page natin, kung sino ang unang magsabi ng title ng libro, siya na ang gagawa ng rebyu o kritisismo nito. Kaya inaasahan na magtatala lamang kayo ng title ng libro kung tunay nga at seryoso kayong gawan ito ng rebyu o kritisismo.

14. Bawal ang pagrerebyu o pagsusulat ng kritisismo para sa iisang libro. Meaning, bawal ang duplicate.

15. Ang deadline ng mismong rebyu o kritisismo ay Abril 23 para sa Book 2 at Abril 30 para sa Book 3.

16. Isusumite ang rebyu o kritisismo sa wikang Filipino sa beverlysiy@gmail.com. Sa Ingles naman ay sa jzhunagev@gmail.com.

17. Kung may tanong, mag-text lamang sa akin sa 0919-3175708.


Ayoko na sanang i-announce ito pero sige, sasabihin ko na rin, para hindi na paulit-ulit ang tanong kina KD, Baba at Jayson. Gusto ko man ay hindi etikal na isama sa listahan ng mga librong gagawan ng rebyu o kritistismo ang anuman sa aking mga akda. Bahagi kasi ako ng pamunuan ng proyekto. Di bale, marami pa namang pagkakataon para mapagdiskitahan ninyo este makasulat kayo tungkol sa mga akda na iyan. In the meantime, tutukan natin ang napakarami at sari-saring handog ng ating publishing industry.

Ayan lang muna. Maraming salamat!

Sa mga hindi pa nagpapasa ng kanilang revised CNF, mag-email na po kayo para hindi kayo matambakan ng mga kailangang isulat para sa ating proyekto.

Nawa’y matapos natin nang matagumpay ang Tuklas-Pahina Book Project.

Para sa bayan, para sa mambabasang Filipino!

Naglalagablab ngayong summer,
Binibining Bebang

Karagatan ang Pag-ibig ng Isang Ina (tula)

ni Beverly Siy

Sa lawak nito’y makakalangoy ka
nang buong laya.
Sa lalim nito’y makakasikad ka
nang buong lakas.
Ganyan mag-alaga ng hiyas
ang mapagmahal na dagat.

Sa pag-aalinlangan ng huwisyo’t prinsipyo
padadaungin ka niya sa aplaya
at matiyagang maghihintay
hanggang sa iyong maaninaw:
ang sarili mong paa’y
lubog man sa tubig,
matatag pa rin at nakakatindig.
Ganyan mag-alaga ng hiyas
ang mapagmahal na dagat.

Sa mata ng panganib,
tahimik ka niyang ihahatid
sa nakakaunawang dalampasigan.
Doon ay maaari mong pagmasdan
ang pagragasa ng karimlan.
Ganyan mag-alaga ng hiyas
ang mapagmahal na dagat.

Sa pagtangis ng iyong dibdib,
agad niyang lalambingin ang langit
Para magbahagi ito ng ngiti
sa pamamagitan ng isang bahaghari.
Ganyan mag-alaga ng hiyas
ang mapagmahal na dagat.

Sa pusod ng iyong pagod,
batid niyang mabilis ang pagkaanod.
Ihahagis niya ang lambat
para hulihin ang sigla ng habagat.
Mapapanatag ang iyong katawan
Sa hele ng kanyang kilapsaw.
Ganyan mag-alaga ng hiyas
ang mapagmahal na dagat.

Karagatan ang pag-ibig ng isang ina.
Sa lawak nito’y makakasirko ka
nang buong laya.
Sa lalim nito’y makakasikad ka
nang buong lakas.
Mayroon pa bang dahilan
para hindi ka maglayag?

Finally, Lalabas na ang Ay, Peke!

Kahapon, nakatanggap ako ng approval letter mula sa Vibal para sa aking kuwentong pambata na Ay, Peke. Tungkol ito sa counterfeit products at piracy.

Ang kuwento ay pinagbibidahan ng dalawang langgam na magbespren. Nakatira sila sa isang drugstore. Nag-aaral silang magbasa ng mga nakasulat sa kahon ng gamot hanggang isang araw, may natuklasan silang kakaiba.

I am so happy, ang tagal ko nang naisulat ang kuwentong ito, parang 4 years ago pa. At una ko itong inihain, complete with book proposal, sa IPOPHL (dahil merong isang ahensiya doon na may pondo at feeling ko ay kailangang-kailangang gastusin sa educational materials tungkol sa IP). Inaprubahan ito ng IPOPHL ngunit napakatagal ng naging pag-uusap at proseso. Hanggang sa inabutan na ito ng pagpapalit ng direktor ng IPOPHL! Naantala pa ang pag-uusap at proseso dahil doon. Ang problema kasi ay hindi nila alam kung paanong magbabayad ng royalties sa writer at illustrator. Wala raw na ganitong kategorya ang gobyerno kapag may binabayaran silang tao. Ang inihain ko kasi ay wala kaming paunang bayad na matatanggap bilang author at illustrator pero makakatanggap kami ng royalty sa bawat kopya ng printed version nito. Sinabi ko rin na dapat ay makatanggap kami ng royalty sa bawat pag-download ng ebook version nito na puwede nilang i-post sa kanilang website. Ang pinakahuling balita sa akin ng contact ko sa IPOPHL ay pinababago na sa akin ang kuwento ng Ay, Peke! Dapat daw ay mas positive ang dating at hindi muna tungkol sa counterfeit products o piracy.

Oo nga naman, ito ang unang children's book about intellectual property, bakit tungkol agad sa pekeng gamot at sa mga panganib nito?

So, naisip ko na kung ang kuwento pala ang problema, bakit hindi agad sinabi sa akin? Haha, it took them three years, grabe naman, di ba? Pinaghintay nila ako at ang illustrator nang ganon katagal, nakatengga ang kuwento at artwork namin. Ibig sabihin din, rejected na ang kuwentong ito. Bagong kuwento ang kailangan nila. Kaya, I decided to submit the story to a publisher sa pagbubukas ng 2016.

At buti na lang, good news ang kapalit nito! Yey!

Ang next step ko is to inform IPOPHL about the status of this story. I will try to write another children's story about IP. Sayang din ang kasi ang pagkakataon na makapagsulat tungkol sa paksang ito, na medyo mahirap ipaliwanag sa bata.

O, dito na muna. Ang totoo ay gusto ko lang talagang magbahagi ng magandang balita, hehe! Hanggang sa muli!

The Lady Called Bebang Siy

by Hope Perez of DLSU Graduate School-Manila


Writers are among the toughest people to interview. For one thing, most of them value their privacy deeply. Getting a writer to grant you an interview may be considered as a success on its own. Some would consent to an electronic interview, where you’d send them your questions via e-mail, and they’d answer your questions like an essay exam. No hassle. All you’d have to do is to wait.

But Beverly Siy isn’t like most of them. She prefers the regular one-on-one where interviewer and interviewee get to see each other face to face. “Hindi talaga ako tumatanggap ng interview na email lang,” she explained, suggesting that online interviews feel detached. Unlike the former which feels more personal and intimate—very much like the person of Ms. Bevs.

Her presence is warm and welcoming. One would immediately feel like meeting a dear old friend, upon initial greetings. Not to mention her humor—which is immediately apparent—and candor. “Dati, sa UST ako, pero full time kasi ako doon,” she begins, without further ado. “Pero pag full-time ka, parang wala ka nang ibang magagawa sa buhay. Full time kasi, every day, may pasok.” Her words agree with her whole, carefree demeanor. This is a woman who demands freedom, even in her craft. When asked about whether she preferred having a full-time teaching position to a part-time one, she declared that she preferred the latter, without a second thought. “Hindi ko alam kung ADHD ba ‘yon?” she says with a laugh, “pero hindi ko kaya ‘yong isa lang ‘yong ginagawa.”

Beverly “Bebang” Siy finished her B.A. in Creative Writing (Malikhaing Pagsulat) at the University of the Philippines. She has written an assortment of short stories (published in anthologies), essays, and a novel. Her first novel, “Mingaw” was published under the pen name Frida Mujer, in 2006. “Kahit saan ako nagta-talk, lagi kong mine-mention ‘yon e,” she says, regarding the book. “Na nagsimula ako sa basura. Nagsimula ako dahil sa pera,” she adds, ending with a laugh.

It wasn’t until 2011 that she finally published under her name, Bebang Siy. Because of this, many of her readers share the misconception that “It’s a Mens World” is her first book. Regarding the use of a pen name for her first book, Ms. Bevs states that that wasn’t a conscious choice. “Gusto ko talaga, Bebang Siy, o Beverly Siy. Kaya lang ayaw ng publisher kasi parang mabantot. Parang hindi nakaka-titillate,” she says, debunking the belief of how much power writers have over their publishers.

Her humor and casual tone in writing is what endears her to her readers. “Gusto ko kasi ‘yong parang nakikipag-usap ka lang sa kaibigan,” she said when asked about her writing style. “Kasi, pag nagsusulat ka para sa isang kaibigan, walang pretension.” Because of this, many of her readers often cite her as the female version of Bob Ong. Being a fan of the elusive writer himself, this observation both flatters and worries her. When asked about what she admires most in him, she states that it is the things he has done for the Filipino writer community. “Marami siyang nagagawa na hindi nagagawa ng iba. Halimbawa, dahil sa kanya, natuto ‘yong mga high school student na gumawa ng book proposal. Kahit ‘yong mga pinakadakila nating writer, hindi nagagawa sa high school students yan, di ba? ‘Tsaka, talagang siya nag-start e, na magbasa ulit sa Filipino ‘yong mga tao.”

When she started writing back in high school, she wrote in English. But switched to Filipino once she entered college. She agrees that every writer’s real aim is to be read. And for a writer to be read, a writer must speak in a language that is understood by the majority of the masses. However, she also states that just because a story is written in the vernacular, it doesn’t necessarily mean that it would be easily understood. “Kung ang kuwento mo ay medyo mahirap i-comprehend, kahit anong wika ‘yan, kahit jologs na wika ‘yan, mahihirapan kang makakuha ng audience.” Concerning readership, she states that popular literature is a surefire way to increase a writer’s readers. “‘Yon talaga e. The only way to get to this masa, is through that. Bababa ka talaga sa level ng interes nila. Multo, love, student life, sirena… ‘yong mga ganun. Kung may gusto kang isulat sa wikang Filipino, tapos masyadong mataas para ma-comprehend, ibabalot mo siya in a very nice box with a bow and tie.”

Most of her works have a young adult kind of feel. But when asked if she sees herself as a genre writer, Ms. Bevs politely disagrees. “Sa pagsusulat, hindi ko kaya na isa lang ‘yong ginagawa ko. Kasi hindi na ako natsa- challenge.” Ms. Bevs believes that a writer should be free. And limiting one’s self to the confines of a specific genre is detrimental to the growth of a writer. After all, most of our great writers are known to have dabbled in more than one field of writing, something that Ms. Bevs applauds. “Napaka-versatile. Ang galing. Ibang level.”

On the Writing Process:
Ms. Bevs cites writer Vim Nadera as the person who ushered her into the world of writing. Other writing influences include poet Rio Alma, and Rene Villanueva. Villanueva’s collection of personal essays was among the works that inspired her to write “It’s a Mens World.” She also places high regard for fictionist Luna Sicat-Cleto and her book, “Makinilyang Altar.” “Isa pa ‘yon,” she says, “pag binabasa mo siya, parang siyang kumakanta sa utak mo. Napaka-versatile din. Kahit anong itapon mo doon, magagawa niya.”

Although she has written works of both fiction and non-fiction, she claims that aside from the label, the two are not that different. “‘Yong daloy ng kwento, pareho lang sa fiction. Kaya siya gustong-gusto ng mga tao, ang pinagkaiba lang niya, real life.” Her real life experiences serve as inspiration to her fiction as well, attesting to the writing tenet about writing only from what you know. “Kung hindi niya alam, dapat mag-research siya. Kasi kailangan, makumbinsi niya ‘yong reader niya na marunong siya tungkol doon.”

Regarding how she writes her stories, Ms. Bevs states that she is more of a plotter, following a linear system where she numbers her scenes from beginning to end. A habit she picked since she started writing stories for children. “Gumagawa ako ng skeleton, tapos ‘tsaka ko siya lalamanan. Mas madali ‘yon, kasi nga, hirap na hirap ako sa umpisa.” According to her, before even beginning to plot down a story, she already has an ending in mind; an ending which could change, depending on how the story goes, and the influx of ideas that floods her during the process. “‘Yong mga ganong aksidente, naiisip ko na lang bigla pagkasulat ng ending.”

What about that dreaded (according to some, invented) ‘writer’s block’? How does she deal with it? “Wala nga, e,” she jokes. “Ang ginagawa ko, humuhugot ako mula sa situation ko. Tapos ‘yon ‘yong sinusulat ko. Di bale na lang kung hindi maganda, basta makapag-produce ka. ‘yon ang importante.” She also encourages having a little bit of feelings of jealousy for other writers. “Kasi minsan, ‘yong inggit, puwede kang i-push na magsulat. Pero dapat, hindi mo gagamitin in a negative way. ‘Yong maninira ka ng kapwa writers mo.” More importantly, a writer shouldn’t be too hard on herself. Ms. Bevs advices against being too much of a perfectionist when it comes to writing. “Hindi lahat ng gawa ng isang artist ay perfect.”

As a holder of a bachelor’s degree in Creative Writing, Ms. Bevs believes that the course isn’t as meaningless as other people suggest. Before delving deeper into the matter, she reiterates that the art of writing is not dependent on academics. “Kasi, kung nakakabit siya sa akademya, di wala nang karapatan magsulat ‘yong mga bata. Di ba? So, unfair ‘yon sa kanila.” Although it’s true that creative genius and the power of one’s imagination are both innate, she believes that a course on Creative Writing teaches the most important trait a writer should have: discipline. “It will train you to produce works in a limited time. Kung wala ka sa loob ng academe, you can take as long as you want to finish. Bigyan mo ng dalawang taon ang sarili mo, matatapos in two years. Ito kasi, limited. Tapos, the teacher will dictate what you will write. ‘Yon ‘yong training. Magke-create ka kahit ayaw mo. Magke-create ka ng hindi mo gusto.” Another important aspect of participating in a writing class is having a community of writers to peer review your works. “May nakakabasa ng gawa mo. Hindi lang ikaw.”

If given the chance to write about anybody, who would it be? Ms. Bevs bursts into a girlish giggle before replying, “Gusto ko si Eddie Garcia, ‘yong matatanda natin. Si Elizabeth Ramsey. Bakit walang sumusulat ng istorya nila?” She adds that these are just a few things that the National Commission for Culture and the Arts should consider including into their archives. These are people who’ve gone through things such as World War II, and still managed to stick to their art. “Nakakalungkot, kung sino-sino lang inilalagay nila.”

Ms. Bevs states that she primarily writes for herself. According to her, a writer who writes for herself shows the most authenticity. “Pag nagsusulat siya para sa ibang tao, ang tendency niya is to impress. Pag ganoon, iba ‘yong hagod ng words, hindi nagiging authentic.” She also writes for her friends. “You say what you want to say. You don’t pick topics. And these are the true things that come from your heart.”

In between the lines of her witticisms lies a philosophical understanding, not only on the art of writing, but on life as well. These profound insights remain evident in her works, masked with humor that never fails, and unabashed sincerity. “When you write for yourself or for your friends, walang pagkatakot. Walang pagkukunyari. Walang pagyayabang. ‘Wag kang magsusulat ng bagay na hindi mo gusto. ‘Wag kang magsusulat ng mga bagay na para lang magustuhan ng iba.”


Salamat dito, Hope! Good luck sa pagsusumite nito kay Sir! Padayon.

nya!

e yung matutuklasan mo na may paparating na naman na ano.

what the. shet. sobrang aksidente ito, im so sorry, self.

anyway, big bang kung big bang ang 2016 na ito.

CNF 101

para sa mga kalahok sa Tuklas-Pahina Book Project ng PRPB Book Club sa suporta ng Buqo
ni Beverly W. Siy

Magandang araw sa inyo. Ang unang bersiyon ng akdang ito ay binigkas ko noong 28 Nobyembre 2014, sa aking talk tungkol sa CNF na inorganisa ng OMF Books at idinaos sa Pinatubo Street, Boni Avenue, Mandaluyong City.

Ano nga ba ang CNF o Creative Non-Fiction?

Ayon kay Nick Joaquin, ito ay ang anyo ng akda na nasa pagitan ng journalism at literature.

Ito ay pagsusulat tungkol sa mga tunay na event gamit ang mga kasangkapan at elemento ng fiction.

Ayon kay Dr. Cristina Pantoja-Hidalgo (o Mam Jing), may iba’t ibang pangalan at itsura ang CNF: literary journalism, personal journalism, new journalism, informal essay, personal essay, memoirs, autobiography, family history, reportage, magazine feature articles, travel essays, reviews, at biographies.

Bago pa dumating ang mga Hapon, may tinatawag na tayong essays. Nakasulat sa Ingles ang itinala ni Mam Jing Hidalgo sa sanaysay niyang Breaking Barriers: The Essay and the Non-Fiction Narrative. Karamihan sa mga essay na ito ay inilathala sa mga diyaryo at magasin. Ang unang aklat ng sanaysay sa Ingles (na isa lamang ang awtor) na gawa ng Filipino ay may pamagat na The Call of the Heights. Isinulat ito ni Alfredo Gonzales noong 1937. Sa Filipino naman, uso na noon ang dagli. Ang dagli ay maikling akda na maaring maging fiction o essay. Ito ay namayani noong panahon ng Amerikano.

Sa ngayon, ang mga inirerekomendang babasahin ni Mam Jing para sa genre na ito ay ang mga libro nina National Artist for Literature Nick Joaquin, Pete Lacaba, Sheila Coronel, Jose “Butch” Dalisay, Randy David, Conrado de Quiros, Kerima Polotan, at Jessica Zafra. Idinadagdag ko rito ang mga CNF nina Marra Lanot-Lacaba at RJ Ledesma.

Sa Filipino, inirerekomenda ko ang mga aklat ng sanaysay ni National Artist for Literature Rio Alma (yes, meron at marami!), Genoveva Edroza-Matute, Rene Villanueva, Lamberto Antonio , Fanny Garcia, Sol Juvida (investigative journalism), Rosario Torres-Yu, Ferdinand Pisigan Jarin, at Bob Ong.

Maikli ang listahang ito kaya inaanyayahan ko kayong magdagdag ng mga paborito ninyong manunulat ng CNF mula sa ating bansa, sa kahit na anong wika.

Ngayon, tutuon tayo sa personal essays at memoirs.

Mag-umpisa tayo sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na: bakit nga ba tayo magsusulat ng CNF?

1. Para sa atin

Ang pagsusulat tungkol sa ating sarili, sa pamilya natin, at sa mga bagay na importante sa atin ay nakakatulong na maproseso ang damdamin natin tungkol sa mga ito. Nakakatulong din ito na maunawaan pa nating lalo ang ating mga sarili. Palagay ko, mahina tayo diyan ngayon, sa introspection. Sa sobrang dami ng nangyayari sa atin, araw-araw, minu-minuto, minsan, hindi na natin napoproseso ang mga bagay-bagay. Minsan, nagmamadali tayong makausad, mag-move on, magpunta sa next level. Nakakalimutan natin na ang buhay ay isang proseso. Kailangan talagang may daanan na step by step. Kailangang inaaral natin at sinusuring maigi ang bawat hakbang, sinisiyasat, binubutingting para siguradong walang naiiwan sa dinadaanan o di kaya, para siguradong wala tayong nabibitbit na damdaming mabigat.

So, para sa atin talaga ito. Ang pagsusulat tungkol sa sarili. We wish to know more about our strengths, our weaknesses. We want to discover more about ourselves. Gusto nating malaman, ano ang dapat bitbitin, ano ang dapat pakawalan? Ano-ano ang paraan para tayo ay maging malaya o manatiling malaya?

Naikuwento sa akin ng asawa kong si Ronald Verzo ang ibinahagi ni Gang Badoy sa session ng Literature as Advocacy sa Philippine International Literary Festival 2014 na ginanap sa Bayanihan Center, Pasig City. Sabi raw ni Gang Badoy, natuklasan niya na noong nagsagawa sila ng volunteer work sa Bilibid, marami sa mga nakakulong doon, akala ay kapag nakapagbalik-loob na sa Diyos, okey na sila. Pero iba raw ang nagagawa ng panitikan o ang pagsusulat ng mga tao sa “loob”. Natututo silang iproseso ang mga bagay. Nagiging short at easy escape ang pagbabalik-loob. Ang hindi nila alam, dapat silang dumaan sa proseso. Dapat maging praktikal ang pagbabalik-loob na ito, dapat maunawaan nila na may prosesong pinagdadanan. Sa ganoong paraan ay mabubuo o magbabalik ang tiwala nila para makalikha ng tunay na pagbabago sa sarili at sa paligid.

Kahit hindi tayo preso, puwede tayong makinabang sa pagsusulat tungkol sa ating mga sarili. Dahil ang sinumang dumadaan sa proseso, tumatatag ang paniniwala sa sarili.

2. Para sa iba

Sa pamamagitan ng experiences mo, naunawaan din ng iba ang kanilang sarili. Natutulungan mo silang maproseso ang sarili nilang damdamin. Damdamin na maaaring noon pa ay nasa dibdib na nila o di kaya ay kasalukuyang nararamdaman. Sumasabay sila sa tauhan ng aklat na kanilang binabasa. Kaya sa pagbabahagi at sa pagsusulat, iwasan nating mag-preach. Kasi sumasabay sa atin ang mambabasa, hindi sumusunod.

Para sa kapwa ang gagawin nating pagsusulat. Ayon sa editor ng isang aklat ng kontemporanyong sanaysay na si Donald Hall, “we read to become more human.” (p. xvi, On Reading Essays)

Kung pareho kayo ng pinagdaanan ng mambabasa o may similarity ang inyong nakaraan at nakita niyang nakaalpas ka doon at pinagtatawanan mo na lang ito ngayon, chances are, mai-inspire ang mambabasa na harapin din ang challenge na kanyang nararanasan. Masasalok niya ang moral lesson na: kung kaya mo, kaya niya rin.

Marami sa mambabasa ng It’s A Mens World (o IAMWorld) at It’s Raining Mens ang nagpapadala sa akin ng email, PM at text para magkuwento ng mga pinagdaanan nila, particularly iyong tungkol sa sexual abuse na naranasan nila noon, at sa mga kirot na pinagdaanan nila sa failed relationships. Hindi ko alam kung bakit bigla na lang silang napapakuwento sa akin. Pero palagay ko, pagkabasa nila ng aking mga libro, nakakaramdam sila ng emotional release at nagiging ganap ito kapag naikukuwento nila sa akin ang mismong napagdaanan nila. Catharsis ang tawag dito sa Ingles. Emotional cleansing.

3. Legacy

Kung nais mong maalala ka ng susunod na henerasyon, mag-iwan ka ng isang piraso ng iyong sarili. Pinakamaganda at mas lasting na paraan ay ang pagsusulat at paglalathala ng akda. Siguradong makikilala ng susunod na henerasyon ng mga mambabasa ang lessons na maaaring makuha sa buhay mo o karanasan.

4. Livelihood

“Often, one literary form dominates an era,” sabi pa rin ni Donald Hall. Lipas na nga siguro ang sa tula, ang sa kuwento, ang sa nobela. Ito na ang panahon ng creative non-fiction. Ayon pa kay Mam Jing Hidalgo sa isang panayam ng Varsitarian ng UST, “It is the most popular form right now.”

Iyon nga lang, sa mundo ng panitikan, hindi pa rin CNF ang tawag dito. As of 2015 ng Carlos Palanca Memorial Awards, ang pinaka-prestihiyosong parangal para sa mga manunulat na Filipino, sanaysay at essay pa rin ang tawag sa kanilang kategorya o anyo na maituturing na CNF.
Ngunit sa National Book Awards naman, as of 2015, kinikilala ng National Book Development Board at Manila Critics Circle ang CNF at pinararangalan nila ang pinakamahuhusay na aklat na may ganitong anyo. Mayroon silang award para sa Best Book in Non-Fiction in Filipino and in English.

Mabentang-mabenta rin ang mga CNF books, lalo na ang mga self-help na aklat. Halimbawa nito ay ang mga aklat ni Bo Sanchez, at ang kay Noreen Capili o Noringai. Ang mga aklat ni Noringai na Parang Kayo Pero Hindi at Buti pa ang Roma, May Bagong Papa ay kumita na ng P600,000 sa royalties pa lang. Mula 2011 ay mahigit 40,000 copies na ng mga aklat na ito ang nabenta.

Ayon sa NBDB National Readership Survey noong 2012, ang bilang ng Filipino adult readers na nagbabasa ay 88% o 49.2 milyon. Halos kalahati ng ating populasyon! Iyon nga lang, pababa nang pababa ang bilang ng adult readers sa Pilipinas kung ikukumpara ang bilang sa mga naunang national survey. Ang isang paraan para pigilin ang pagbaba ng bilang na iyan ay ang magdagdag pa ng mas maraming babasahin para sa lahat. At trabaho nating mga manunulat iyon, ang magsulat pa nang magsulat, at magsulat nang mas mahusay.

Bakit? Ang dami na rin kasi ng activities na puwedeng gawin ng isang tao ngayon, kaya competitive na rin dapat ang books.
Sabi pa ni Donald Hall, “Nowadays, We read for information and pleasure together. We read to understand, to investigate, to provide background for decision, to find confirmation, to find contradiction.”

Dapat bukod sa informative ang aklat ay pleasurable din ito. Meaning, bukod sa pleasurable ito, dapat ay informative din ito. Enjoyable and
functional. ‘Yan ang binibili ngayon.

Sa dami ng readers, anuman ang ma-produce ninyo sa Tuklas-Pahina Book Project ay may mambabasa, may kalalagyan. Sa Pilipinas pa nga lang, e.

Ngayon, dumako na tayo sa Top 5 Tips sa Pagsusulat ng CNF.

5. Be brave.

Sabi nga ni James Alexander Thom, “stories with happy endings can teach and inspire just as well as those ending ‘happily ever after.’ And usually, they work better, because they’re more true to life.”(Mula sa The Art and Craft of Writing Historical Fiction.)
Huwag mahiya sa mga naging maling desisyon. Huwag mahiya sa mga naging kapalpakan. Ang pagkatuto mula sa mga ito ang maibabahagi mo na hindi maibabahagi ng iba.

Para naman sa mga walang sad story o kapalpakan sa buhay, be brave din. Be brave to write anything that is significant to you. Bear in mind that you have something to write about, maging sino ka man.

Ayon kay Melissa Hart na Amerikanong manunulat ng Gringa, isang nakakatuwang memoir, hindi lang mga sikat o kaya mga kriminal ang may karapatang sumulat tungkol sa sarili. Sabi rin ni Ricky Lee, hindi kailangang may painful tayong karanasan para makapagsulat tungkol sa sarili. ‘Yong iba nga raw, nagagahasa pa pero hindi nakakasulat ng tungkol dito. Maraming dahilan kung bakit hindi ito naisusulat. Ang isa sa mga requirement para maisulat ang anumang nangyari sa atin ay ang maging observant tayo sa ating mga dinadanas.

Tayong mga karaniwang tao, may karapatan ding magbahagi ng experiences natin sa iba. Sabi pa ni Melissa Hart, ang kailangan lang nating gawin ay pumili ng mahahalagang pangyayari sa ating buhay, tapos bigyan ng karampatang respeto ang mga karanasang ito. Kasi kung wala ang mga event na ‘yan, hindi ganito ang pagkatao natin ngayon.

4. Be yourself.

Sabi ni Williman Zinsser sa On Style na matatagpuan sa On Writing Well Second Edition, An Informal Guide to Writing Nonfiction, “Be yourself. If you try to garnish your prose, you lose whatever it is that makes you unique. The readers will notice it.” Gusto raw ng mambabasa, genuine, totoo ang kausap niya, kaya relax lang, and have confidence.

Kung wacky ka sa totoong buhay, gamitin mo rin iyon bilang estilo mo. Kung seryoso ka, seryoso rin. Kung adventurous ka, gawin mo ring adventurous ang estilo ng pagsulat mo.

Sa wika naman, pansinin ninyo ang pinakakamahal nating mga manunulat, ang pinakagusto nating mga aklat, di ba, ang gamit nila, mga simpleng salita lang? Hindi nagpapa-impress with words, kundi sa pamamagitan ng kabuuan ng kanilang akda. Ang impact sa atin ng kanilang akda, iyon ang nakaka-impress, hindi ba? Kaya ‘wag gagamit ng mga salita na hindi mo naman usually ginagamit sa totoong buhay. Once or twice, puwede, sige, gumamit ka. Pero ‘wag na itong ulitin pa sa iisang akda.

Kung nahihirapan ka naman na isulat ang gusto mong isulat, para bang wala kang maipanumbas na salita sa mga gusto mong sabihin, isipin mo, nagkukuwento ka lang sa isang kaibigan. Iyong mismong wika na gagamitin mo sa pakikipag-usap sa kaibigan, iyon ang gamitin mo sa iyong akda.
At kung walang panumbas na salita sa gusto mong sabihin, mag-imbento ka.

May mga bagay at damdamin na wala talagang katumbas na salita. Huwag tayong mahihimpil dahil lang kulang ang nakalista sa mga diksiyonaryo. Puwedeng-puwede tayong mag-imbento!

3. Gumamit ng ibang form o device mula sa ibang form

Puwede itong makatulong upang maging mas malikhain at ma-break ang monotony ng isang full narrative.

Sa isang kabanata ng Erick Slumbook Paglalakbay Kasama ang Anak kong Autistic ni Fanny Garcia, nagtanghal ang awtor ng palitan ng liham. Doktor ang kanyang kausap sa liham. Mayroon ding diary entries sa loob ng libro. Ang buong libro nga pala ay parang slumbook. Nahahati ito sa mga bahaging makikita rin sa slumbook tulad ng: Describe Yourself, Ambition, Unforgettable experiences, Define Love.
Huwag makulong sa isa. Find the form that will best express your thoughts. Sa IAMWorld at It’s Raining Mens, halo-halong genre ang ginamit ko. May tula, radio drama, maikling kuwento, email, at iba pa.

Invent another genre kung kaya mo.

2. Laging alalahanin ang dalawang persona.

Ang ikaw noon, at ang ikaw ngayon. Dapat malinaw kung sino ang nagsasalita kapag ipinapasok mo na ito sa naratibo.

1. Basa pa more.

“We also read in order to learn how to write,” sabi ni Donald Hall. Sabi rin niya, para makapag-aral ng architecture, dapat laging titingin sa architecture na ginawa na. Sa mga building, simbahan, at iba pa. Para makapag-aral ng basketball, dapat manood ng game, ng pag-dribble, at iba pa.

Ganon din tayo bilang mga manunulat. Mahalagang magbasa ng mga nauna sa atin. Mahalagang magbasa ng kasabayan natin, mahalagang magbasa ng mula sa ibang gender, propesyon, kultura, relihiyon, wika, bansa, uniberso. Sa ganitong paraan, mas dumarami ang natututuhan nating teknik. Mula sa mga teknik na iyan, uusbong ang sarili nating kombinasyon ng teknik sa pagsulat ng CNF.

Maraming salamat sa inyong pagbabasa sa maikling kasaysayan ng CNF sa ating bansa at sa ilang pangkalahatang tip sa pagsusulat nito. Nawa ay makatulong ito sa inyong pagkatha.

-Binibining Bebang

SANGGUNIAN

Mula sa aklat

Garcia, Fanny A. Erick Slumbook, Paglalakbay Kasama ang Anak kong Autistic Binagong Edisyon. Anvil Publishing, Pasig City, 2004.

Hall, Donald, Editor. The Contemporary Essay. St. Martin’s Press, Inc. 1984, USA

Thom, James Alexander. The Art and Craft of Writing Historical Fiction. Writer’s Digest Books, 2010, USA.

Zinsser, William. On Writing Well Second Edition, An Informal Guide to Writing Nonfiction. Harper & Row Publishers, Inc., 1980, USA.


Mula sa Internet

Bordado, A.R.D.S. The Case for Creative Non-fiction, The Varsitarian, Vol. LXXX, No. 2 • July 31, 2008, Posted on 08/03/2008. Link: http://www.varsitarian.net/literary/t...

Hart, Melissa, isang panayam ng isang kapwa manunulat. Noong 2012, natagpuan ko rito ang panayam. Link: http://www.writingshow.com/podcasts/M...

Hidalgo, Cristina Pantoja, Essay: breaking barriers: The essay and the non-fiction narrative. Natagpuan ko ang notes tungkol dito sa blog ni Bb. Melona Grace Macarias ng UP Mindanao. Link:http://melonagrace.weebly.com/index.html.

Website ng Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. Link: http://www.palancaawards.com.ph/

Website ng National Book Development Board. Link: http://nbdb.gov.ph/images/Downloads/T...

Mula sa di pa nalalathalang akda

Hidalgo, Cristina Pantoja, To Remember to Remember Writing the Literary Memoir, binigkas noong 2 Agosto 2013 sa Pulungang Claro M. Recto, Bulwagang Rizal, UP Diliman, Quezon City. (Dinaluhan ko ito.)

Siy, Beverly W., Sanaysaya, binigkas noong 15 Pebrero 2012 sa Sanaysaya Workshop on Writing Humorous Essays and Memoirs na naganap sa Filipinas Heritage Library, Ayala Triangle, Ayala, Makati.

Para sa mga kasapi ng SULAT (Samahang Umaagapay sa Literatura at Talento) Pilipinas

Una, maraming salamat sa pakikipag-ugnayan ng SULAT Pilipinas sa akin sa pamamagitan ni Anathema. Salamat sa tiwala na may maibabahagi ako sa inyong mga miyembro.
Ikalawa, sana ay lumaki pa ang inyong grupo! Kailangan natin ng mas marami pang mambabasa at manunulat. Napakaraming benefits ng pagbabasa at pagsusulat, alam nating lahat, tama ba ako? Ilan diyan ay ang paglawak ng ating karunungan at ang paglalim ng ating pag-unawa sa kultura ng iba. Kaya mahalaga ang pagpaparami ng ating mga kauri... uring mambabasa at manunulat.
Pangatlo, ang aking mensahe sa mga mambabasa, magpaka-wild tayo sa pagbabasa! Meaning, magbasa tayo ng iba't ibang klase ng babasahin sa anyo man ng libro, pamphlet, brochure, ini-stapler na bond paper, ang paksa man ay iyong pinaka-type natin o pinakaayaw, maikli man o sobrang challenging sa haba, magbasa tayo ng mga akdang nakasulat sa iba't ibang wika (local and international), magbasa tayo ng gawa ng bata o gawa ng matanda, babae, lalaki, bakla, tomboy, transgender, magbasa tayo ng mga isinulat noon, as in noong unang panahon, at 'yong ngayon, as in kanina lang isinulat (FB posts?!), magbasa tayo ng mga bagay na bawal sa atin, magbasa tayo ng pinakamagalang na babasahin, pati ang pinakabastos na babasahin, magbasa ng gawa ng iba't ibang relihiyon, magbasa ng gawa ng mga taong iba't iba ang level ng natanggap na edukasyon. Bakit? Palagay ko, ito ang magiging daan para maging mas mapagmahal tayo at tolerant sa kapwa. Ito ang unang hakbang para ganap nang matapos ang lahat ng uri ng digma.
Panghuli, ito ang mensahe ko sa manunulat, 'wag tayong masyadong perfectionist sa sarili nating gawa. Hinga-hinga rin pag may time. Kung magpapaka-perfectionist everytime na magsusulat tayo, hindi tayo matatapos. Ever. Hindi tayo magiging produktibo. At magiging nana tayo. Sobrang bagal, kapatid, that's what I mean. So, ayun, ang point ko lang, huwag kang umasa na lahat ng gawa mo ay perfect. Kahit ang pinakamahusay na artists sa buong mundo, me pangit din na gawa sa tanang buhay nila. Kaya, chill ka lang kapag medyo hindi mo na alam kung saan papunta iyang isinusulat mo, kapag medyo tunog utot iyang tula mo, kapag medyo lasing ang grammar mo, kapag medyo gasgas ang mga linya ng bida mong lalaki, kapag medyo tanga ang bida mong babae, kapag walang kalatoy-latoy ang ending mo, walang climax, ganyan, chill lang. You are doing great. Bahagi iyan ng buhay ng isang manunulat. Ang ano? Ano pa, e di iyong mga pangit na akda. Ang importante, hindi ka titigil sa paglikha. Hindi ka titigil sa pagbabasa, sa pagsusulat, at paglalathala. Hindi lahat ng tao ay ipinanganak na may kapangyarihang humawak ng mga salita. Iilan lang tayo. Kaya, huwag tayong magmaramot. Yes, ang pagiging sobrang perfectionist ay pagiging madamot. Kasi, ikaw lang ang humuhusay nang humuhusay sa napakatagal mong proseso. Sa madaling salita, sulat lang nang SULAT, Pilipinas!
Kung may tanong, komento o suhestiyon, mag-email lamang sa beverlysiy@gmail.com.
Muli, maraming salamat sa pagkakataon!

me time

para makarating ako sa venue ng klase ko with brian, kailangan kong magdyip nang dalawang beses (isang maikli ang biyahe plus isang mahaba). pagkababa ko ng ikalawang dyip, kailangan ko pang mag-taxi. P55 ang lagi kong iniaabot sa taxi driver pagpara ko sa tapat ng venue ng klase namin ni brian.

pero kapag may oras ako and/or kailangan kong magtipid, nilalakad ko ang kanto ng babaan ko ng dyip hanggang sa venue. mahaba-habang lakaran ito. bente minutos na moderate walking. kinse kung medyo fast-paced.

gustong-gusto ko ang bahaging ito ng aking araw.

kasi nakakapag-isip ako. nakakapag-obserba. nakakahinga.

parang biglang humihinto ang mundo, naghihintay lang ng susunod kong hakbang.

marami-rami akong na-generate na idea sa ilang ulit kong paglalakad sa kahabaan ng greenmeadows. at ilan sa mga ito, nasa things to do ko na ngayong 2016.

hay. refreshing ang ganitong mga me time. highly recommended ko ito sa mga windang, buang, ngarag, babae, nanay. sa mga tulad ko.

kadalasan, pagdating ko ng bahay, medyo pagod na ako.

pero hindi maikakaila ang kasabikan kong sumabak uli sa pag-aalaga ng baby at sa mga gawaing ikabubuti ng humanity.

magsulat para sa sarili!

hindi ko alam kung bakit ngayon ko lang natukoy kung para kanino dapat nagsusulat ang isang manunulat. matagal ko nang alam ito pero ngayon lang as in kanina ko lang tuluyang naunawaan kung bakit ang manunulat ay dapat na nagsusulat para sa sarili niya.

sa biyahe papunta sa klase ko kay brian, nag-text ako kay ajie ng walang kuwentang text. as in, helo ajie, happy 2016, wala lang, kako.

nag-reply siya. kinumusta niya ako, sumagot naman ako. tapos naibahagi niya sa akin na may isinulat daw siyang romance story. ang hirap daw pala niyon. sabi ko, ay hindi, kaya mo yan. published writer na kasi itong si ajie. hindi baguhan, kumbaga. idinagdag ko na rin, sa susunod, para mas mapadali ang pagsusulat niya, sumulat siya na parang nagkukuwento lang sa isang kaibigan.

tas yun na. doon ko na-realize na, oo nga, dapat ganon lagi magsulat ang isang manunulat. iyong parang nagkukuwento lang sa isang kaibigan. walang pini-please, walang ini-impress, walang itinatago, walang ikinahihiya, walang eklat, walang palabok, walang isyu at eklavu.

in short, parang sarili lang ang kausap.

parang ganito ang equation: kaibigan=reader=self=writer

kapag ang isang manunulat ay nagsulat para sa ibang tao, (ibang tao meaning tao na hindi niya masyadong kaibigan, hindi masyadong ka-close, hindi niya kakilala, malayo sa kanya) o kapag ang isang manunulat ay nagsulat para i-please ang ibang tao, o para ma-impress ang ibang tao, may ibang persona siyang ina-assume. hindi siya nagiging tunay na siya. kaya ang akda niya ay hindi nagiging tapat sa kanyang pagkatao, hindi ito nagiging awtentiko.

ibig sabihin, ang akda ng ganitong manunulat ay hindi reliable para kumatawan sa isip at damdamin ng naturang manunulat.

ang naiisip kong halimbawa ng ganitong writer ay yung mga nagsusulat para makapagpasiklab, para makapagpasikat, para makipag-compete sa kapwa niya. pasok din sa banga ang mga writer na nagsusulat kasi may gustong patunayan. kasi ang tendency ng mga iyan, mag-assume ng astig-astigan position o di kaya ay makipagtaasan at tagisan ng ihi sa inaakala nilang kakumpitensiya nila sa pagsusulat.

maihahalintulad ko ang mga ganitong writer sa mga taong social climber, pati na iyong gumagamit ng mamahaling mga gamit kahit hindi naman sila mayaman, o kaya baon naman sila sa utang. yung mga estudyanteng kung makapagtanong sa teacher ay nakaka-nosebleed pero ang totoo, hindi naman talaga nag-aaral, wala namang interes sa pagkatuto. sila yung mga lalaking nagpapa-impress sa mga nililigawan pero hindi naman consistent, bastos na kapag sinagot ng nililigawan, kating-kati nang mambabae pagkatapos makuha ang gusto mula sa niligawan.

kung palalakihin o palalawakin natin ito, bilang isang bayan, ganyan tayo, unfortunately. ang pang-araw-araw nating buhay ay nauubos sa kapi-please sa ibang tao, sa ibang lahi, sa ibang bayan. Dati, texting capital tayo ng buong mundo. watda, akala ko ba naghihirap tayo, e ba't andaming may cellphone? andami pang pang-text! Ngayon naman, isa tayo sa pinakamaraming user ng Facebook. watda, akala ko ba naghihirap tayo, reklamo tayo nang reklamo, every minute of every day, tas ang laman ng mga FB account natin: kaysasarap na mga pagkain, bagong gadgets, condo units, travel spots, at pagkagagandang selfies!

araw-araw, buwan-buwan, taon-taon, grabe tayong maka-project para makapagpa-impress.

kumusta ba ang apec days noong 2015? kumusta ba ang pagbisita ng pope sa pinas?

we did all of these things because we wanted to impress other countries.

hello, other countries, wala kaming maayos na gripo dito, walang lugar para makatae nang maayos ang maralitang tagalungsod, pero, look, bongga ang mga upuan ng leaders nyo habang naghahapunan sila rito sa amin.

hello, catholic world, inihahalal namin nang paulit-ulit ang mga magnanakaw rito, up to the highest position pa, ano, pero, look, lookie, marunong kaming mag-antanda! marunong kaming magpahalaga sa pagbisita ng kataas-taasang papa. we respect silence when we pray.

mapagpanggap, mga potah.

sa panitikan natin, kayraming ganyan. mga mapagpanggap. ang ini-impress kasi nila, ibang tao. ibang lahi. ibang bansa. nagsusulat sila para makapag-project sila ng certain image sa iba.

akala nila, susulong ang panitikang Filipino sa ganoong paraan.

yak.

e, sino ba ang niloloko nila? di ba, ang mga sarili din nila?