Ανδρέας Καπανδρέου's Blog, page 36

Η άγνωστη ζωή του Γεώργιου Βιζυηνού στη Λευκωσία (1868-1972)

 

Ο Γεώργιος Βιζυηνός (λογοτεχνικό όνομα του συγγραφέα Γεώργιου Μιχαήλ Σύρμα) γεννήθηκε το 1849 στην πόλη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης (σημερινή Τουρκία).

Σε ηλικία 5 χρονών έμεινε ορφανός από πατέρα και όταν έγινε 10 ετών  οι παππούδες του τον έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη σε ένα θείο του για να μάθει την τέχνη της ραπτικής.
Σύντομα όμως απεβίωσε και ο θείος του και ο νεαρός Γεώργιος επέστρεψε στο σχολείο υπό την προστασία του Κύπριου έμπορα  Γιάγκου Γεωργιάδη. Ο Γεωργιάδης πρέπει να τον έφερε σε επαφή με τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο Β΄.
Έτσι, τον Ιούλιο του 1868 ο Βιζυηνός ταξίδεψε στην Κύπρο και πιο συγκεκριμένα στη Λευκωσία όπου, ως προστατευόμενος του αρχιεπίσκοπου Κύπρου, φοίτησε για τέσσερα χρόνια στην Ελληνική Σχολή Λευκωσίας. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στη Λευκωσία, ο Βιζυηνός διέμενε στην Αρχιεπισκοπή και αρίστευσε στα μαθήματα.
Κατά τη διαμονή του στην Αρχιεπισκοπή Κύπρου, ο Βιζυηνός φορούσε ράσα και διετέλεσε ιεροψάλτης, ενώ ο αρχιεπίσκοπος Σωφρόνιος τον προόριζε για ιερέα.  Ο νεαρός Γεώργιος όμως υπέπεσε σε ένα παράπτωμα που του επέφερε τιμωρία και εξ αιτίας αυτού εγκατέλειψε την Κύπρο και το 1872 επανεγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη βγάζοντας τα ράσα. 
Το παράπτωμά του ήταν ότι ερωτεύτηκε παράφορα την νεαρή Ελένη Φυσεντζίδη στην οποία έγραψε κάποια ερωτικά ποιήματα.
Αυτή ήταν μάλλον μια από τις πρώτες προσπάθειες του Γεώργιου Βιζυηνού να γράψει ποίηση. Η πρώτη του ποιητική συλλογή Ποιητικά Πρωτόλεια εκδόθηκε δύο χρόνια αργότερα, το 1873 στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Γεώργιος Βιζυηνός έζησε στη Λευκωσία τέσσερα συνολικά χρόνια, από τα 19 μέχρι τα 23 του. Απεβίωσε το 1896, στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο στην Αθήνα, σε ηλικία 47 ετών.
Ποιητικές συλλογές
Ποιητικά Πρωτόλεια (1873)
Ο Κόδρος (1874)
Βοσπορίδες Αύραι (1876)
Εσπερίδες (1877)
Ατθίδες Αύραι (1883)
Λυρικά
Παιδικαί ποιήσεις
Διηγήματα
Ο Άραψ και η κάμηλος αυτού (1879) - Παιδικό αφήγημα
Το αμάρτημα της μητρός μου (1883)
Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως (1883)
Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου (1883)
Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας (1884)
Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (1884)
Πρωτομαγιά (1884)
Ο Τρομάρας (1884) - Παιδικό αφήγημα
Το Σκιάχτρο (1884) - Παιδικό αφήγημα
Ο Κλέπτης (1884) - Παιδικό αφήγημα
Μέσα εις το αμφιθέατρον (1890) - Παιδικό αφήγημα
Πώς οικονομείται ο χρόνος (1890) - Παιδικό αφήγημα
Ο Μοσκώβ-Σελήμ (1895)

Αποχαιρετισμός Φίλιππου Τσιμπόγλου (1956-2023)

Πρώην διευθυντής Βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Κύπρου. Φίλος, συνεργάτης, αδερφός, μέντορας μα πάνω από όλα ΑΝΘΡΩΠΟΣ!

Περάσαμε ώρες ατελείωτες στο γραφείο του κάνοντας σχέδια για τις βιβλιοθήκες του νησιού, παλεύοντας να τις μεταφέρουμε «από την πραγματικότητα στο ιδεώδες, μέσω του εφικτού».

Με τη βοήθεια του Φίλιππου οι βιβλιοθήκες της Κύπρου και της Ελλάδας έκαναν πολλά βήματα μπροστά. Ξεκόλλησαν από τη μίζερη πραγματικότητα και πορεύτηκαν προς το ιδεώδες. Μαζί με τις βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθηκονόμοι. Η νέα Βιβλιοθήκη Κέντρο Πληροφόρησης Στέλιος Ιωάννου, του Πανεπιστημίου Κύπρου σχεδιάστηκε επί των ημερών του, ενώ η ιστορική Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος είχε την τύχη να τον έχει Διευθυντή όταν μεταφέρθηκε στις νέες εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Τι κι αν δεν βλεπόμασταν συχνά μετά την επανεγκατάστασή του στην Αθήνα; Κάθε χρονιά, ανελλιπώς με αιφνιδίαζέ τηλεφωνώντας μου πρώτος για να μου ευχηθεί για την ονομαστική μου γιορτή, κάτι στο οποίο εγώ, ποτέ δεν ανταπέδιδα…

Η εκτίμηση όμως ήταν αμοιβαία. Πάντα με ρωτούσε για τα προσωπικά μου αλλά και για το συγγραφικό μου έργο.

Μετά από πρόσφατη επαγγελματική μας συνάντηση στη Λευκωσία, τον περασμένο Οκτώβριο, κάναμε και το τελευταίο μας γλέντι στο Μεζοστρατί. Φάγαμε, ήπιαμε και ναι, σπάσαμε και πιάτα!

Ο Φίλιππος χόρεψε μπροστά μας μάγκικα με το σακάκι στον ώμο, το τραγούδι «Γυάλινος κόσμος» του Στέλιου Καζαντζίδη.

Έτσι θα τον θυμάμαι για πάντα. Μάγκα!

Καλό ταξίδι φίλε!

Αρνούμαι να ‘ρθω στην κηδεία

στο φέρετρο για να σε δω

θα σε θυμάμαι μ’ ευφορία 

στον τελευταίο σου χορό

Ο Δρ Τσιμπόγλου (PhD στη Βιβλιοθηκονομία - Επιστήμη Πληροφόρησης από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και Πτυχίο Οικονομικών από την ΑΣΟΕΕ) διετέλεσε Διευθυντής της Βιβλιοθήκης του πρώτου πανεπιστημιακού ιδρύματος της Κύπρου από το 1999 μέχρι το 2014, εξελίσσοντας καθοριστικά τον τρόπο λειτουργίας της και συνεισφέροντας καταλυτικά στην τεράστια αύξηση των πηγών της, ηλεκτρονικών και έντυπων. Στο διάστημα αυτών των ετών, η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου αναδείχθηκε de facto σε Κυπριακή Ερευνητική Βιβλιοθήκη, ανοιχτή και προσβάσιμη σε όλη την ερευνητική κοινότητα της Κύπρου, και αλλά και σε de facto συντονίστρια των κυπριακών βιβλιοθηκών όλων των κατηγοριών. Το 2009 οδήγησε τη Βιβλιοθήκη του ΠΚ στην κατάκτηση της Ευρωπαϊκής Πιστοποίησης EFQM "Recognised for Excellence in Europe” (Αναγνώριση για την Επιχειρηματική Αριστεία) με τρεις Αστέρες, ενώ η συμβολή του στον σχεδιασμό του νέου κτηρίου βιβλιοθήκης του ΠΚ, δηλαδή του Κέντρου Πληροφόρησης-Βιβλιοθήκη «Στέλιος Ιωάννου», ήταν πολύτιμη.

Το πολυετές πέρασμά του από την Κύπρο κυριολεκτικά μεταμόρφωσε το πεδίο όλων των βιβλιοθηκών (πανεπιστημιακών, δημοσίων, δημοτικών, ειδικών και άλλων), στη χώρα μας. Η δημιουργία των πρώτων συλλογικών καταλόγων κυπριακών βιβλιοθηκών οφείλεται στο δικό του όραμα, όπως και η εξάπλωση της δημιουργίας ηλεκτρονικών καταλόγων, σε μια εποχή που ήταν μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού οι βιβλιοθήκες που διέθεταν κάτι άλλο πέραν από τα γνωστά έντυπα «Μητρώα βιβλίων». Η ανάπτυξη της πρακτικής της ψηφιοποίησης στη χώρα μας, με πρωτοπόρα τη Βιβλιοθήκη του ΠΚ, ήταν μέρος της δικής του έμπνευσης, ενώ διέδωσε στην Κύπρο την έννοια της Ανοικτής Πρόσβασης (Open Access). Το 2006 συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση του Συνδέσμου Κυπριακών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Cyprus Academic Library Consortium), ο οποίος έχει σήμερα μετεξελιχθεί στην Κοινοπραξία Κυπριακών Βιβλιοθηκών (ΚΚυΒ) που, λειτουργώντας με οικονομίες κλίμακος, εξοικονομεί πολύ μεγάλα χρηματικά ποσά προς όφελος των επιστημονικών βιβλιοθηκών της Κύπρου. Από το 2008-2012 υπήρξε μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Κυπριακή («Εθνική») Βιβλιοθήκη, ενώ το 2009 του ανατέθηκε από τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού η εκπόνηση μελέτης για τον «Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Κυπριακής Βιβλιοθήκης», την οποία παρέδωσε το 2010 έχοντας συνεργαστεί κατά τη συγγραφή της με άλλον επαΐοντα από τη Βιβλιοθήκη του ΠΚ. Υπήρξε από το 2006 μέλος της Ομάδας Εργασίας Υποδομών της Επιτροπής Αξιολόγησης των Ιδιωτικών Πανεπιστημίων Κύπρου. Από τον Απρίλιο του 2014 διορίστηκε Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, ως επικεφαλής της οποίας ανέλαβε το τιτάνιο έργο της προετοιμασίας και μετεγκατάστασης των συλλογών και υπηρεσιών της στο νέο της κτήριο στο Κέντρο Πολιτισμού - Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, καθώς και την, έστω και αργοπορημένη, ένταξη της ΕΒΕ στην ψηφιακή εποχή. Πριν το πέρασμά του από τη Βιβλιοθήκη του ΠΚ, υπήρξε προϊστάμενος του τμήματος Ανάπτυξης Βιβλιοθηκών στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στην Αθήνα, συντονιστής του έργου «Δημιουργία Συλλογικού Καταλόγου των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών» και δημιουργός βάσης δεδομένων 3.000.000 ενοποιημένων εγγραφών από 60 ιδρύματα, δημιουργός του Εθνικού Δικτύου Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών (ΕΔΕΤΒ/ΕΚΤ), σχεδιαστής και επιβλέπων της ψηφιοποίησης του Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Διατριβών. Υπήρξε, επιπλέον, συντάκτης προτάσεων ή διαχειριστής δεκάδων αναπτυξιακών εθνικών και ευρωπαϊκών έργων και προγραμμάτων, με προϋπολογισμούς εκατομμυρίων ευρώ.

Υπήρξε μέλος, μεταξύ άλλων οργανισμών και επιτροπών, της επιστημονικής επιτροπής των συνεδρίων του Ευρωπαϊκού Δικτύου UNICA για την επιστημονική επικοινωνία και την ανοικτή πρόσβαση, καθώς και της τεχνικής επιτροπής του Ελληνικού Οργανισμού Τυποποίησης για την προτυποποίηση στην Τεκμηρίωση / Πληροφόρηση / Βιβλιοθηκονομία. Είχε δεκάδες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά στον κλάδο της Επιστήμης της Πληροφόρησης και της Επιστημονικής Επικοινωνίας (Scholarly Communication), ενώ η παρουσία του σε τοπικά και διεθνή συνέδρια υπήρξε πάντα καίρια. Σε γραπτή δήλωση, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητής Τάσος Χριστοφίδης εκφράζει τη βαθιά του λύπη για την αιφνίδια απώλεια του Φίλιππου Τσιμπόγλου. «Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου υπήρξε ο αναμορφωτής και ο άνθρωπος που έθεσε τις βάσεις για το σύγχρονο και αποτελεσματικό τρόπο λειτουργίας της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου. Υπήρξε παράλληλα ο ιθύνων νους και πρωτεργάτης της Κοινοπραξίας των Κυπριακών Βιβλιοθηκών. Το έργο του, μέσα από το πέρασμά του στο Πανεπιστήμιο Κύπρου αποτελεί ευεργεσία για την πανεπιστημιακή μας κοινότητα και τη χώρα μας στο σύνολό της».

«Όσοι με τον χάρο γίναν φίλοι με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη…»: στίχοι του Άλκη Αλκαίου για τη δολοφονία του Σολωμού Σολωμού

Σολωμός Σολωμού, Δημήτρης Μητροπάνος, Άλκης Αλκαίος, Θάνος Μικρούτσηκος

Στις 11 Αυγούστου 1996 κατά τη διάρκεια αντικατοχικής πορείας μοτοσικλετιστών στο οδόφραγμα της Δερύνειας στην Αμμόχωστο έγιναν επεισόδια στη νεκρή ζώνη κατά τα οποία δολοφονήθηκε  από τούρκους ο Τάσος Ισαάκ (1972-1996). Ζωντανή μετάδοση της δολοφονίας του Ισαάκ παρακολουθήσαμε από τους τηλεοπτικούς σταθμούς που κάλυπταν τα γεγονότα…
Λίγες μέρες αργότερα στις 16 Αυγούστου 1996 κατά τη διάρκεια της κηδείας του Ισαάκ σε μια αυθόρμητη πορεία προς τον χώρο δολοφονίας τουέγιναν νέα επεισόδια.
Απέναντι από τους Ελληνοκύπριους διαδηλωτές παρατάχθηκαν Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι Γκρίζοι Λύκοι και Τούρκοι στρατιώτες. Ξαφνικά, μέσα από το πλήθος εμφανίστηκε ένας μαυροφορεμένος νεαρός, ο Σολωμός Σολωμού (1970-1996) ο οποίος κατάφερε να διασπάσει τον κλοιό των κυανόκρανων που βρισκόταν μεταξύ των δύο ομάδων και να τρέξει μέσα στα κατεχόμενα εδάφη. Εκεί βρισκόταν ένας ιστός πάνω στον οποίο κυμάτιζε η τουρκική σημαία. Ο Σολωμός με γρήγορες κινήσεις, σαν κομάντο, και αφού πρώτα έβαλε το τσιγάρο που κρατούσε στο στόμα, σκαρφάλωσε πάνω στον ιστό για να κατεβάσει την τούρκικη σημαία.
Ελεύθεροι σκοπευτές που παραμόνευαν στην τουρκική πλευρά άνοιξαν πυρ, πρώτα πάνω στον Σολωμού και αργότερα προς το πλήθος που άρχισε να σκορπίζεται πανικοβλημένο… Την δολοφονία του Σολωμού την παρακολούθησα ζωντανά αφού βρισκόμουν μπροστά στο σκηνικό όταν τον πυροβολούσαν.
Η εικόνα του παλικαριού με το τσιγάρο στο στόμα να σκαρφαλώνει στον ιστό και μετά πυροβολημένο να πέφτει νεκρό στο έδαφος, έπαιξε σε όλα τα κανάλια σε Ελλάδα και Κύπρο με τη δολοφονία του Σολωμού να συγκλονίζει τον απανταχού ελληνισμό.
Το σκηνικό με τη δολοφονία του Σολωμού παρακολούθησε από την τηλεόραση, στο διαμέρισμα που ήταν έγκλειστος λόγω προβλημάτων υγείας και ο ποιητής – στιχουργός Άλκης Αλκαίος (1949-2012). Η σκηνή με το παλληκάρι με το τσιγάρο στα χείλη που ανέβηκε τον ιστό για να συναντήσει τον χάρο, ενέπνευσε τον Αλκαίο που έγραψε τους στίχους «Όσοι με τον χάρο γίναν φίλοι, με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη, στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι, πάντα γελαστοί και γελασμένοι».
«Από την στιγμή που δε ο Αλκαίος έγραψε το Πάντα Γελαστοί και το αφιέρωσε σε αυτόν που πήγε να σκαρφαλώσει να κατεβάσει την [τουρκική] σημαία, στον Σολωμού που τον γαζώσανε πάνω στο κοντάρι ήταν επίσης πολύ συγκινητικό για όλους μας» (Θάνος Μικρούτσικος σε συνέντευξη του που παρουσιάστηκε στην εκπομπή ΠΡΟΣΩΠΑ με τον Χρίστο Βασιλόπουλο, μέρος Β, στην ΕΡΤ, στις 31 Δεκ. 2022).
Το τραγούδι ονομάστηκε «Πάντα γελαστοί» μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο (1947-2019) και τραγουδήθηκε από τον Δημήτρη Μητροπάνο (1948-2012). Το τραγούδι αποτελεί μέρος του δίσκου «Στου αιώνα την παράγκα» (1996). Το τραγούδι Πάντα Γελαστοί ηχογραφήθηκε την τελευταία στιγμή και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο ο οποίος ήταν σχεδόν έτοιμος.

 

           
ΠΑΝΤΑ ΓΕΛΑΣΤΟΙ
Της νύχτας οι αμαρτωλοί και της αυγής οι μόνοι
θέλουν βαρύ ζεϊμπέκικο και νευρικό τιμόνι
σε τόπους τριγυρίζουνε σβησμένους απ’ το χάρτη
για μια σταγόνα ουρανό για μιαν αγάπη σκάρτη

 

Όσοι με το Χάρο γίναν φίλοι
με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη
στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι
πάντα γελαστοί, πάντα γελαστοί
πάντα γελαστοί και γελασμένοι

 

Τα νιάτα μας διαδρομή Αθήνα Σαλονίκη
μια πόλη χτίσαμε μαζί κι ακόμα ζω στο νοίκι
έπεσα να σ’ ονειρευτώ σε ψάθα από φιλύρα
κι είδα πως βγάζει η νύχτα φως και τ’ όστρακο πορφύρα

 

Όσοι με το Χάρο γίναν φίλοι
με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη
στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι
πάντα γελαστοί, πάντα γελαστοί
πάντα γελαστοί και γελασμένοι
Όσοι με το Χάρο γίναν φίλοι
με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη
στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι
πάντα γελαστοί, πάντα γελαστοί
πάντα γελαστοί και γελασμένοι

Spycraft: τηλεοπτική σειρά της Netflix

 

Spycraft (κατασκοπεία) ονομάζεται η τηλεοπτική σειρά - ντοκιμαντέρ, 8 επεισοδίων της Netflix.

Η σειρά βγήκε στον αέρα το 2021 και σε κάθε επεισόδιο εξετάζει διάφορες μεθόδους κατασκοπίας που χρησιμοποιήθηκαν από διάφορες μυστικές υπηρεσίες από την εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα.
Στη σειρά εξετάζονται και πραγματικές περιπτώσεις κατασκοπίας που απασχόλησαν τη δημοσιότητα. 
E01 · Παρακολούθηση υψηλής τεχνολογίας και ένα μάτι στον ουρανό Στο παιχνίδι της κατασκοπίας η ανάκτηση ηχητικών και οπτικών πληροφοριών με μυστικό τρόπο, είναι πολύ σημαντική και απαιτεί ευρηματικότητα. Για τον σκοπό αυτό φυσικά επιστρατεύεται και η τεχνολογία.
E02 · Θανατηφόρα Δηλητήρια

Για ορισμένες μυστικές αποστολές, στόχος είναι η δολοφονία κατασκόπων ή άλλων εχθρών. Οι μυστικές υπηρεσίες χρησιμοποιούν θανατηφόρες τοξικές ουσίες για να εξολοθρεύσουν αντιπάλους τους.
E03 · Σεξουαλική κατασκοπεία

Όλοι οι άνθρωποι και τω δύο φύλων είναι ευάλωτοι στο σεξ. Για τον λόγο αυτό, το σεξ χρησιμοποιείται πολύ συχνά από μυστικές υπηρεσίες για να δελεάσει ή και να εκφοβίσει πιθανούς στόχους.
Ε04 · Τέχνη της Κατασκοπείας
Οι μέθοδοι για τη λήψη ευαίσθητων δεδομένων έχουν γίνει πιο προηγμένες με τη χρήση της νέας τεχνολογίας καθώς οι συσκευές έχουν γίνει εκθετικά πολύ μικρότερες.
E05 · Συγκαλυμμένη Επικοινωνία

Οι αξιωματικοί των μυστικών υπηρεσιών αποκτούν τις πληροφορίες που συλλέγονται από πηγές, από τις παλιές κλασσικές μεθόδους κατασκοπίας  έως τις ψηφιακές μεταφορές υψηλής τεχνολογίας και τους δορυφόρους.
E06 · Προηγμένες Ειδικές Επιχειρήσεις

Οι ειδικές επιχειρήσεις απαιτούν επιδέξιους ανθρώπους, αλλά μερικές από τις πιο διάσημες αποστολές στη σύγχρονη ιστορία βασίστηκαν στην υψηλή τεχνολογία.
E07 · Οι κωδικοποιητές

Η κρυπτογράφηση είναι ένα βασικό εργαλείο για τη διατήρηση μυστικών πολύτιμων πληροφοριών, αλλά μερικά έξυπνα μυαλά έχουν καταφέρει να σπάσουν αδιαπέραστους κώδικες.
E08 · Επιστρατεύοντας τον Τέλειο Κατάσκοπο

Τα κίνητρα που οδηγούν τους ανθρώπους να κατασκοπεύουν κατά των εθνών τους τείνουν να εμπίπτουν σε μία από τις τέσσερις κατηγορίες, όπως καταδεικνύουν διαβόητες περιπτώσεις στρατολόγησης κατασκόπων: Χρηματισμός, Ιδεολογία, Εκδίκηση και Εγωισμός.
Το τρέιλερ της σειράς:

Ελένη: το μυθιστόρημα του Νικόλα Γκατζογιάννη, η κινηματογραφική ταινία και οι αντιδράσεις

 

«Ελένη» (Eleni) είναι ο τίτλος του ιστορικού - αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος του Ελληνοαμερικανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Νικόλα Γκατζογιάννη (NicholasGage, 1939- ).

Στο μυθιστόρημα που γράφτηκε το 1983 στην Αμερική, ο συγγραφέας περιγράφει τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες, εν μέσω εμφύλιου πολέμου, η μητέρα το Ελένη εκτελέστηκε από τους κουμουνιστές.

Το βιβλίο μεταφράστηκε σε 20 γλώσσες και έγινε παγκόσμια επιτυχία. Στα ελληνικά το μετέφρασε ο Αλέξανδρος Κοτζιάς.

Η υπόθεση:

Το 1948, καθώς ο εμφύλιος μάτωσε την Ελλάδα, παιδιά απήχθησαν και στάλθηκαν σε κομμουνιστικά «στρατόπεδα» μέσα στο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Η Ελένη Γκατζογιάννη, σαράντα ενός ετών, μητέρα τεσσάρων παιδιών, αντιστάθηκε στην αρπαγή των παιδιών της. Για αυτή την πράξη, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και εκτελέστηκε εν ψυχρώ.

Ο Νίκολας Γκέιτζ, εννέα ετών τότε, κατάφερε να διαφύγει μαζί με δύο από τις αδερφές του και αφού ταξίδεψε στην Αμερική, ενώθηκε με τον πατέρα του που βρισκόταν στη Μασαχουσέτη. Μεγαλώνοντας έγινε  κορυφαίος δημοσιογράφος των New York Times. Ο βίαιος χωρισμός από τη μάνα του σε τόσο μικρή ηλικία καθώς και ο βάναυσος θάνατός της, βάραινε πάντα τον Νικόλα ο οποίος έβαλε ως στόχο να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αποκαλύψει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εκτελέστηκε η μητέρα του.

Η Ελένη είναι μια ηρωική γυναίκα, σύμβολο της μητρικής θυσίας για τα παιδιά της.Κάτω στο μέσο η Ελένη, δεξιά ο μικρός Νικόλας και αριστερά μια από τις αδερφές του

Κινηματογραφική ταινία και αντιδράσεις

Το βιβλίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1985 ξεσηκώνοντας πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα, ειδικά από το ΚΚΕ και άλλες αριστερές οργανώσεις.

Ενώ αρχικά προγραμματιζόταν τα γυρίσματα της ταινίας να γίνουν στην Ελλάδα (είχε δοθεί σχετική έγκριση και από την τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ), τελικά έγιναν στην Ισπανία λόγω αντιδράσεων των τεχνικών που θα συμμετείχαν στα γυρίσματα.

Η προβολή της ταινίας Ελένη, στην Ελλάδα σημαδεύτηκε από επεισόδια και προπηλακισμούς αφού αριστεροί κύκλοι την χαρακτήρισαν «φασιστική», «αντικομουνιστική» και «προπαγανδιστική».

Ο αντίκτυπος της ταινίας συνεχίστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα με αρθρογραφία υπέρ και εναντίον της ταινίας.

Το τρέιλερ της ταινίας

Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου: το διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού και η τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ

 

«Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού» είναι ο τίτλος ενός από τα πιο γνωστά διηγήματα του  Γεωργίου Βιζυηνού (1849-1896).

Πρόκειται για μια αυτοβιογραφική ιστορία στην οποία ο συγγραφέας παρουσιάζει τη δολοφονία του αδερφού του μέχρι και την εξιχνίασή της. Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο και την διηγείται ο ίδιος ο Γεώργιος Βιζυηνός.

Το εκτενές διήγημα πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Εστία από τις 23 Οκτ. μέχρι τις Νοε. το 1883. Σε αυτό, ο αναγνώστης παρακολουθεί την εξέλιξη μιας μυστηριώδους ιστορίας, όπου η μητέρα του αφηγητή αγνοεί τον φονιά του γιου της και τον αναζητά εναγωνίως, χωρίς να γνωρίζει ότι ο δολοφόνος είναι ο προστατευόμενός της Τούρκος Κιαμίλ.

Το διήγημα έγινε και τηλεοπτική σειρά από την ΕΡΤ

Το συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό διήγημα του Γεωργίου Βιζυηνού, «Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου», μεταφέρει στη μικρή οθόνη ο Μανούσος Μανουσάκης μέσα από τη νέα μίνι σειρά μυθοπλασίας, με εξαιρετικούς συντελεστές και ηθοποιούς.

Η ιστορία…

Η βαθιά αγάπη της μητέρας για τον ξενιτεμένο της γιο, Γιωργή, και η οδύνη και η απελπισία της για την ανεξήγητη δολοφονία του άλλου της γιου, του Χρηστάκη, αποτυπώνονται ανάγλυφα στο διήγημα του Γεωργίου Βιζυηνού.

Η επιστροφή του ξενιτεμένου γλυκαίνει κάπως τον πόνο της, αλλά δεν γιατρεύει τον καημό της. Εξορκίζει, λοιπόν, τον Γιωργή και τον άλλο γιο της, τον Μιχαήλο, να ψάξουν να βρουν τον φονιά του αδελφού τους και να μην τον αφήσουν ανεκδίκητο.

Φυσικά, αγνοεί ποιος είναι ο φονιάς του γιου της και τον αναζητεί εναγωνίως, τη στιγμή που ο προστατευόμενός της Τούρκος, ο Κιαμήλης, τον οποίο είχε γιατροπορέψει σαν δικό της παιδί, ύστερα από μια δραματική περιπέτεια, επίσης δεν γνωρίζει ότι είναι αυτός που -άθελά του- έχει σκοτώσει τον γιο της ευεργέτιδάς του. Μια συγκλονιστική αποκάλυψη, η οποία όταν έρχεται στο φως, έχει τραγικές συνέπειες. Ο Κιαμήλης χάνει τα λογικά του και παρακαλεί τον Γιωργή να μην το πει στη μητέρα του. Για να εξιλεωθεί, τρελός πια, αφοσιώνεται στη δούλεψη της μάνας, η οποία δεν μαθαίνει ποτέ τίποτα.

Το διήγημα, με αριστοτεχνικό τρόπο, κινείται παράλληλα στο παρόν και στο παρελθόν και περιγράφει με ενάργεια την κοινωνία της εποχής, αναλύοντας με διορατικότητα τους ανθρώπινους χαρακτήρες, με κορυφαίο τραγικό πρόσωπο τη μάνα, που μοιάζει με ηρωίδα αρχαίας τραγωδίας.

Τη σεναριακή διασκευή του διηγήματος υπογράφουν ο Σταύρος Αβδούλος και η Ειρήνη Ριτσώνη.

Τον ρόλο της κεντρικής ηρωίδας, της τραγικής μάνας, ερμηνεύει η Τατιάνα Παπαμόσχου. Ο Νικόλας Παπαγιάννης υποδύεται τον Κιαμήλ, ο Ευθύμης Γεωργόπουλος τον έναν γιο, Μιχαήλο, και ο Σόλων Τσούνης τον ξενιτεμένο γιο, Γιωργή. Η Ντίνα Μιχαηλίδου αναλαμβάνει τον ρόλο της Βαλινδέ, μητέρας του Κιαμήλ, ο Μιχάλης Αρτεμισιάδης του ταχυδρόμου Χαραλαμπή, και ο Γιάννης Αρτεμισιάδης στον ρόλο του Χρηστάκη, του δολοφονημένου γιού.

Ακόμη, στη σειρά εμφανίζονται οι Μανταλένα Παπαδάτου (Ντεμέτ, αδερφή του Κιαμήλ), Έλενα Πιερίδου (Ναζιλέ, αρραβωνιαστικιά του Κιαμήλ), Δημήτρης Γεωργιάδης (Αχμέτ Εφέντης, ανακριτής, αδερφός του Κιαμήλ), Γιάννης Αρτεμισιάδης (Χρηστάκης, ο δολοφονημένος γιος), Κώστας Φλωκατούλας (δάσκαλος Δερβίσηδων/Σεΐχης), Γιώργος Καφετζόπουλος (Ομάρ, αδερφός της Ναζιλέ) κ.ά.

Σκηνοθεσία: Μανούσος Μανουσάκης

Διασκευή διηγήματος-σενάριο: Σταύρος Αβδούλος, Ειρήνη Ριτσώνη

Διεύθυνση φωτογραφίας: Άγγελος Παπαδόπουλος

Σκηνογραφία: Σπύρος Λάσκαρης

Ενδυματολόγος: Μαρία Μαγγίρα

Casting director: Χρύσα Ψωμαδέλλη

Υπεύθυνη παραγωγής: Μαρία Μανουσάκη

Διεύθυνση παραγωγής: Τάκης Κατσέλης

Σύνθεση - Μουσική Επένδυση & Μουσική Τίτλων : Χρήστος Παπαδόπουλος

Ερμηνεύτρια : Ελένη Βιτάλη

Στίχοι: Βασίλης Γιαννόπουλος

Το τραγούδι των τίτλων κυκλοφορεί από την MINOS EMI .

Παραγωγή: ΤΗΛΕΚΙΝΗΣΗ Α.Ε.

Διαθέσιμο στο ERTFLIX

Οι γυναίκες επιστρέφουν: θεατρική παράσταση βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα

 Ένα θεατρικό έργο γροθιά στο στομάχι του εφησυχασμού κατά της κατοχής. Μας θυμίζει τις εποχές που οι γυναίκες της Κύπρου προσπάθησαν να  να πάρουν την τύχη του τόπου στα χέρια τους και να απαιτήσουν το αυτονόητο τότε, (γιατί σήμερα για κάποιους δεν είναι πλέον αυτονόητο) δικαίωμα επιστροφής στα τουρκοκρατούμενα σπίτια τους.
Πέτυχαν τη διεθνοποίηση του Κυπριακού και την προβολή του ως πρόβλημα παράνομης εισβολής και κατοχής αναδεικνύοντας τη βιαιότητα του Αττίλα.

Δυστυχώς η ορμή του κινήματος των γυναικών έσβησε πάνω σε κομματικές σκοπιμότητες που διείσδυσαν στο κίνημά διασπώντας το, αλλά και στην πολιτική αφέλεια της εποχής που ήθελε το κίνημα να σταματήσει να δρα για να μην βλάψει τις συνομιλίες για επίλυση του Κυπριακού.

Φυσικά, το κίνημα των γυναικών ακολούθησαν μερικά χρόνια αργότερα, παρόμοια κινήματα μαθητών αλλά και μοτοσικλετιστών (το τελευταίο είχε ως αποτέλεσμα τις εγκληματικές δολοφονίες των Τάσου Ισαάκ και Σολωμόντος Σολωμού.

Ένα έργο που αξίζει να παρακολουθήσουν οι παλιοί για να θυμηθούν και οι νεότεροι για να μάθουν και για να παραδειγματιστούν από την αγωνιστικότητα, την εφευρετικότητα και το πείσμα των γυναικών που απλά ήθελαν να επιστρέψουν ειρηνικά στα σπίτια τους…

Τα ιστορικά γεγονότα

"Οι γυναίκες επιστρέφουν" ήταν γυναικείο αντικατοχικό κίνημα που δημιουργήθηκε στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή του 1974 από ομάδα γυναικών, οι οποίες  προσπάθησαν από το 1975 μέχρι το 1989, μέσα από συντονισμένες ειρηνικές πορείες να αναλάβουν έναν ιδιαίτερο αγώνα κατά της κατοχής με στόχο την κατάργηση των συρματομπλεγμάτων του Αττίλα. Γυναίκες διαφόρων κοινωνικών τάξεων, ηλικιών, επαγγελμάτων και πολιτικών αποχρώσεων συγκεντρώθηκαν και δημιούργησαν μία ομάδα δυναμική που για αρκετά χρόνια έδινε το παρόν της εντατικά με πορείες εντός κι εκτός Κύπρου. Επικαλούμενες ότι είναι δικαίωμα των προσφύγων να επιστρέψουν στα σπίτια τους αλλά και γενικότερα όλων των πολιτών να κινούνται ελεύθερα, ζώντας κατ’ επιθυμίαν και όχι όπου επιβάλλεται με όπλα, ξεκίνησαν τη δράση τους.

Το θεατρικό έργο

Οι πορείες γυναικών της κίνησης «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν» είχαν στόχο τη διεκδίκηση του ανθρώπινου δικαιώματος να κυκλοφορούν ελεύθερα στη γη τους. Ένα grassroots κίνημα γυναικών της Κύπρου, που στη δεκαετία του 80 διοργάνωσε με εκπληκτική στρατηγική και πολιτική οξυδέρκεια πορείες που έσπαζαν τη γραμμή αντιπαράταξης, καθώς και μια παράλληλη εκστρατεία διεθνοποίησης του Κυπριακού προβλήματος. Χιλιάδες γυναίκες διαπέρασαν την «πράσινη γραμμή» και ήρθαν αντιμέτωπες με τον κατοχικό στρατό, σε μια εποχή που κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο, ενώ παράλληλα το δράμα της Κύπρου απέκτησε διεθνή ορατότητα.

Έξι γυναίκες ηθοποιοί ενσαρκώνουν ένα πλήθος ρόλων. Ζωντανεύοντας προσωπικές μαρτυρίες και αφηγήσεις, παίρνουν το νήμα μιας ιστορίας για τη θέση της γυναίκας σε εμπόλεμες ζώνες. Τι είναι ικανές να κάνουν; Τι είναι ηρωισμός; Η «πανανθρώπινη» εμπειρία τις αφήνει έξω; Θα μπορούσαν να είχαν αλλάξει την ιστορία;

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: Κείμενο: Μαγδαλένα Ζήρα & Νέδη Αντωνιάδη -- Σκηνοθεσία: Μαγδαλένα Ζήρα -- Σύμβουλος Δραματουργίας: Αθηνά Κάσιου -- Σκηνικά/κοστούμια: Έλενα Κατσούρη -- Σχεδιασμός βίντεο: Έλενα Αλωνεύτη -- Μουσική σύνθεση και επιμέλεια: Αντώνης Αντωνίου -- Σχεδιασμός φωτισμού: Βασίλης Πετεινάρης -- Αφίσα: Γιώργος Τσαγγάρης -- Βοηθός παραγωγής: Νίκολα Μητροπούλου -- Φωτογραφίες: Σωκράτης Σωκράτους -- Παραγωγή: Project ΣΕΖΟΝ Γυναίκες

Ηθοποιοί (σε αλφαβητική σειρά): Νέδη Αντωνιάδη, Σοφία Καλλή, Γιόλα Κλείτου, Ζωή Κυπριανού, Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλου, Μαρία Χατζηχριστοδούλου.

Αίθουσα Μελίνα Μερκούρη, Πύλη Αμμοχώστου Λεωφόρος Αθηνάς, Λευκωσία, 1017

Θεσμικός Χορηγός: ΘΟΚ 

Χορηγοί: Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, Εθνικός Μηχανισμός για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, Ελληνική Τράπεζα

Χορηγός Επικοινωνίας: Avant-Garde

Η παράσταση τελεί υπό την αιγίδα της προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων, κυρίας Αννίτας Δημητρίου.

Γράφτηκαν για την παράσταση:

«Το συγκείμενο, η φύση και οι προϋποθέσεις αυτής της παραγωγής την καθιστούν σταθμό για τα θεατρικά μας –και όχι μόνο- πράγματα και δικαίως γίνεται κάθε βράδυ το αδιαχώρητο.» (Γιώργος Σαββινίδης, Φιλελεύθερος)

«Η συγκίνηση, ο αυθόρμητος σχολιασμός από γυναίκες που έζησαν τις πορείες και βρίσκονται ανάμεσα στο κοινό, το επίμονο χειροκρότημα στο τέλος, δικαιώνει πέραν πάσης αμφιβολίας αυτό το εγχείρημα.» (Μαρία Χαμάλη, Πολίτης)

«Η σκηνοθετική προσέγγιση είναι άμεση, σχεδόν υπερρεαλιστική. Οι ηθοποιοί, βλέποντας στα μάτια τους θεατές και απευθυνόμενοι σε αυτούς, ανοικοδομούν τα γεγονότα χωρίς φιλτράρισμα, στρογγυλοποίηση ή ωραιοποίηση.» (Γιώργος Κέντας, Φιλελεύθερος)

«Αυτή είναι η πρωτιά τούτης της παράστασης. Όσα θα ακούσετε είναι verbatim, δηλαδή όπως λέχθηκαν τότε. Δύσκολο εγχείρημα γιατί οι ηθοποιοί επί σκηνής είχαν ως ρόλο να μεταφέρουν στο ακροατήριο αυτολεξεί τη γλώσσα και τον ψυχισμό των γυναικών που μετείχαν στις πορείες. Ο λόγος τους αποκαλυπτικός της αποφασιστικότητας(...) Ήταν όλες εκπληκτικές.» (Άννα Μαραγκού, Φιλελεύθερος)

«Ένα πολύτιμο ντοκουμέντο για την ιστορία της γυναίκας της Κύπρου και τις προσπάθειές της να αρθρώσει τον δικό της λόγο στην πολιτική πραγματικότητα της Κύπρου. Μια πολύ αξιόλογη στιγμή στα θεατρικά πράγματα της Κύπρου, που δείχνει τι μπορούν να κάνουν νέοι άνθρωποι, αν επιτέλους τους εμπιστευτούμε και τους δώσουμε τα μέσα να το κάνουν.» (Θεοδώρα Παυλίδου, Φιλελεύθερος) 

Το Δέντρο: ένα ελληνοκεντρικό διήγημα του Χ.Φ. Λάβκραφτ [μελέτη για το περιοδικό ΟΛΚή]

Το Δέντρο: ένα ελληνοκεντρικό διήγημα του Χ. Φ. Λάβκραφτ

του Ανδρέα Καπανδρέου*

O Χ. Φ. Λάβκραφτ (H. P. Lovecraft, 1890-1937) ήταν Αμερικανός συγγραφέας φανταστικής λογοτεχνίας και θεωρείται ο κυριότερος εκφραστής της λογοτεχνίας μεταφυσικού τρόμου. Έγραψε αρκετά διηγήματα, ποιήματα και δοκίμια, ενώ είναι ο δημιουργός της μυθολογίας  Κθούλου (Cthulhu). Η επικρατέστερη εκδοχή για την προέλευση του παράξενου και καθόλου εύηχου ονόματος «Κθούλου», είναι ότι  επιλέχθηκε από τον Λάβκραφτ ώστε να ηχεί όπως η αρχαία ελληνική λέξη  χθόνιος (chthonic = αυτός που κατοικεί μέσα στη γη).

Είναι γνωστό ότι ο Λάβκραφτ επηρεάστηκε πολύ από την ελληνική μυθολογία με την οποία ήρθε σε επαφή από την παιδική του ηλικία. Όπως αναφέρει ο μελετητής S.T. Joshi, μια παιδική έκδοση της Ιλιάδας και μια της Οδύσσειας ήταν από τα πρώτα και πιο αγαπημένα αναγνώσματα του Λάβκραφτ. Αυτά άλλωστε αποτέλεσαν και την έμπνευση του Λάβκραφτ για την συγγραφή του ποιήματος Ulysses (Οδυσσέας), που αποτελεί παράφραση της Οδύσσειας, μόλις στα εφτά του χρόνια!

Εξάλλου, ο Λάβκραφτ τοποθετεί τους μεγάλους κλασικούς Έλληνες συγγραφείς Αισχύλο, Αριστοφάνη, Ευριπίδη και Σοφοκλή στη λίστα αυτών που θα πρέπει απαραίτητα να διαβάσει κάποιος (What should I read)

«Το δέντρο» ("The Tree") είναι ένα ακόμα έργο του Λάβκραφτ το οποίο έχει επιρροές από την αρχαία Ελλάδα και την ελληνική μυθολογία. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα του διηγήματα που  δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1921 στο περιοδικό The Tryout.

Η μακάβρια αυτή ιστορία διαδραματίζεται στην αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στο όρος Μαίναλο στην Αρκαδία. Πρωταγωνιστές είναι δύο φίλοι γλύπτες, ο Κάλος και ο Μουσίδης. Το διήγημα είναι επηρεασμένο από την ελληνική μυθολογία αφού σε αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται σε ελληνικές θεότητες όπως ο Πάνας, η θεά Τύχη και ο Αίολος, αλλά και σε μυθολογικά πλάσματα όπως οι Σάτυροι και οι Δρυάδες.

 

Η ιστορία (περίληψη):

Σημείωση: Ο Λάβκραφτ ξεκινά το διήγημά του με τη συμβολική λατινική φράση  "Fata viam invenient" ("Η μοίρα θα βρει τρόπο").

Σε μια καταπράσινη πλαγιά του όρους Μαίναλο, στην Αρκαδία, βρίσκεται ένας ελαιώνας και μια ερειπωμένη έπαυλη. Εκεί κοντά υπάρχει και ένας μαρμάρινος τάφος με γλυπτά, ο οποίος κάποτε ήταν πανέμορφος αλλά πλέον είναι εγκαταλειμμένος, όπως και η έπαυλη. Πάνω από τον τάφο, ένα γιγαντιαίο δέντρο (ελιά) μοιάζει με τη μορφή ενός τρομακτικά παραμορφωμένου ανθρώπου,  ενώ οι ρίζες του δέντρου έχουν μετατοπίσει τα μάρμαρα του τάφου.

Ο αφηγητής εξιστορεί τα όσα έμαθε από έναν μελισσοκόμο που ζούσε στην περιοχή, κοντά στην έπαυλη:

Δύο διάσημοι γλύπτες, ο Καλός και ο Μουσίδης, ζούσαν στην έπαυλη που βρισκόταν στην πλαγιά του βουνού.  Και οι δύο καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα που ήταν ευρέως γνωστά και φημισμένα. Οι δυο τους ήταν αφοσιωμένοι φίλοι, αλλά πολύ διαφορετικοί στον χαρακτήρα και τις συνήθειες τους. Ο Μουσίδης ήταν πιο εξωστρεφής και απολάμβανε τη νυχτερινή ζωή της πόλης. Ο Καλός, από την άλλη, ήταν εσωστρεφής και προτιμούσε την απομόνωση και την ησυχία του ελαιώνα μέσα στον οποίο περνούσε πολλές ώρες. Κάποιοι, μάλιστα, ισχυρίζονταν ότι ο Κάλος συναναστρεφόταν με παράξενα πλάσματα που ζούσαν στον ελαιώνα, όπως Σάτυρους και Δρυάδες, τα οποία τον βοηθούσαν να αντλεί έμπνευση για τα έργα του.

Μια μέρα, απεσταλμένοι του Τύραννου των Συρακουσών ζήτησαν από τους δύο γλύπτες να δημιουργήσουν από ένα άγαλμα της θεάς Τύχης ώστε να επιλέξουν από τα δύο το καλύτερο και να το εγκαταστήσουν στο κέντρο της πόλης τους. Το άγαλμα θα έπρεπε να ήταν μια  «μεγάλου μεγέθους, ευφυής κατασκευή», αφού θα αποτελούσε «ένα θαύμα των εθνών και σημείο έλξης των ταξιδιωτών». Ο Καλός και ο Μουσίδης δέχτηκαν με προθυμία να συμμετάσχουν σε αυτό τον διαγωνισμό ο νικητής του οποίου θα κέρδιζε τη μεγαλύτερη διάκριση που θα μπορούσε να τους προσφέρει η τέχνη τους, αλλά και πολύ μεγάλη φήμη.

Χωρίς να τους το αναφέρει, ο Τύραννος περίμενε από τους δύο φίλους, όχι απλά να διαγωνιστούν αλλά και να συνεργαστούν μεταξύ τους, ώστε να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. 

Καθώς το έργο των δύο γλυπτών προχωρούσε, ο Μουσίδης εξακολουθούσε να είναι κοινωνικός και δραστήριος αλλά η διάθεσή του άρχισε να χαλά την περίοδο που αρρώστησε ο φίλος του ο  Κάλος. Παρά την αποδυναμωμένη του κατάσταση, λόγω της ασθένειας του, όσοι επισκέπτονταν τον Κάλο διέκριναν σε αυτόν μια γαλήνη που ερχόταν  σε αντίθεση με την  απογοήτευση και την αναστάτωση που έδειχνε να έχει ο Μουσίδης.  Παρόλες τις προσπάθειες των γιατρών η υγεία του Κάλου συνέχισε να εξασθενεί.

Όταν πλέον ο Κάλος ήταν ετοιμοθάνατος, ο Μουσίδης, κλαίγοντας, υποσχέθηκε στον φίλο του ότι θα φτιάξει έναν περίτεχνο μαρμάρινο τάφο προς τιμή του. Ο Καλός πριν αφήσει την τελευταία του πνοή στον ελαιώνα, ζήτησε να θάψουν κλαδιά ελιάς, στον τάφο του.

Μετά τον θάνατο του Κάλου, ο Μουσίδης εκπλήρωσε  την τελευταία επιθυμία του φίλου του και στον μαρμάρινο τάφο που έφτιαξε φύτεψε κλαδιά ελιάς κοντά στο κεφάλι του νεκρού. Πολύ σύντομα, από τον τάφο ξεφύτρωσε  μια ελιά η οποία μεγάλωνε με αφύσικο τρόπο και τελικά έγινε τεράστια. Ένα ιδιαίτερα μεγάλο κλαδί από το δέντρο επεκτάθηκε στην έπαυλη, πάνω από το εργαστήριο με το άγαλμα που ετοίμαζε ο Μουσίδης.

Τρία χρόνια αργότερα, το άγαλμα που ετοίμαζε ο Μουσίδης ολοκληρώθηκε και οι απεσταλμένοι  του Τύραννου των Συρακουσών έφτασαν στην πόλη για να το παραλάβουν. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, όμως, εξελίχθηκε μια μεγάλη καταιγίδα πάνω στο όρος Μαίναλο. Τόσο οι Συρακούσιοι, όσο και οι Αρκάδες προσευχήθηκαν στον Αίολο να κατευνάσει τους τρομερούς ανέμους που μάστιζαν όλο το βράδυ την περιοχή. Το επόμενο πρωί που οι απεσταλμένοι του Τύραννου πήγαν για να παραλάβουν το άγαλμα βρήκαν την έπαυλη εντελώς κατεστραμμένη από την καταιγίδα ενώ το μεγάλο κλαδί του δέντρου έχει πέσει και είχε συντρίψει το άγαλμα του Μουσίδη. Ο ίδιος ο Μουσίδης εξαφανίστηκε και από εκείνη την μέρα δεν τον είδε ποτέ κανείς ξανά.

Όμως, παρά την καταστροφή της έπαυλης, ο ελαιώνας υπάρχει ακόμα, όπως και το δέντρο που αναπτύσσεται μέσα από τον τάφο του Κάλου και ο γέρος μελισσοκόμος ισχυρίστηκε ότι μερικές φορές άκουγε τα κλαδιά, με τον νυχτερινό άνεμο, να ψιθυρίζουν ξανά και ξανά, «Ξέρω! Ξέρω!"

 

Ανάλυση:

Στο παράξενο αυτό διήγημα, ο Lovecraft αφήνει ορισμένα αναπάντητα ερωτήματα να αιωρούνται. Τόσο η λατινική φράση στην αρχή του κειμένου “Fata viam invenient" (Η μοίρα θα βρει τρόπο), όσο και η τελευταία φράση του δέντρου «Ξέρω! Ξέρω», αλλά και η μανία του Δέντρου και της φύσης απέναντι στον Μουσίδη και το έργο του, αφήνουν να νοηθεί ότι έχει διαπραχθεί κάποιου είδους υπερφυσική εκδίκηση (Νέμεσις).

Υπονοείται από τον συγγραφέα ότι ο Κάλος έχει συσχετιστεί με τα πνεύματα του ελαιώνα, ενώ ο ίδιος έχει ζητήσει να ταφεί με τα κλαδιά της ελιάς. Έτσι το δέντρο μεγαλώνει αφύσικα γρήγορα αφού προφανώς τρέφεται από τη δυσαρέσκεια και τη δίψα για εκδίκηση που έχει ο Κάλος, ο οποίος πλέον έχει πάρει τη μορφή του δέντρου.

Μια εκδοχή που δικαιολογεί την εκδίκηση, έχει να κάνει με δηλητηρίαση του Κάλου από τον φίλο του Μουσίδη (γι’ αυτό και η ξαφνική αρρώστια που τον οδήγησε στον θάνατο) ώστε να τον ξεφορτωθεί και να κερδίσει αυτός τον διαγωνισμό και τη δόξα. Αν αυτό είναι το σενάριο, τότε η πράξη του Μουσίδη, δικαιολογεί την οργή και την εκδικητικότητα του Κάλου, αλλά και την παραδοχή: Ξέρω! Ξέρω! [τι έκανες].

Ένα άλλο στοιχείο που απουσιάζει από την ιστορία είναι το τι απέγινε το άγαλμα που ετοίμαζε ο Κάλος, αφού ξέρουμε σίγουρα ότι δούλευε πάνω σε αυτό πριν αρρωστήσει.  Επίσης, το ότι οι δύο φίλοι είχαν δει – και μόνον αυτοί – ο ένας το έργο του άλλου, μας κάνει να υποπτευθούμε ότι ίσως ο Μουσίδης, μετά τον θάνατο του φίλου του χρησιμοποίησε το γλυπτό του Κάλου ως δικό του. Και σε αυτή την περίπτωση ταιριάζει επίσης η επισήμανση: Ξέρω! Ξέρω! [τι έκανες].

Επιπλέον μυστήριο στην ιστορία, προσδίδει και η εξαφάνιση του ίδιου του Μουσίδη.

Λόγω της δυαδικής φύσης της ιστορίας, αλλά και της αναφοράς στη μοίρα, είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η θεά Τύχη (η οποία διαδραματίζει κεντρικό αλλά και συμβολικό ρόλο στην υπόθεση) είναι κατά κάποιο τρόπο αντίθετη με τη Νέμεσις η οποία αφήνεται να νοηθεί ότι επικρατεί στο τέλος του διηγήματος. Η θεά Τύχη χαρίζει (ευτυχία, πλούτο, ευμάρεια, δόξα) ενώ η θεά της δικαιοσύνης, Νέμεσις, τιμωρεί σκληρά κάθε αδικία αφαιρώντας όσα αποκτήθηκαν με δόλο. Η Νέμεσις παρουσιάζεται και ως θεία δίκη.

Παραφράζοντας λοιπόν τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα:  “Fata viam invenient” = Η μοίρα βρήκε τελικά τον τρόπο (να εκδικηθεί).

Ο ίδιος ο Λάβκραφτ αναφέρει για το διήγημά του «Το δέντρο» ότι αυτό έχει τον ετερογενή συνδυασμό του σύγχρονου κυνισμού,  της ελληνικής τραγωδίας και της ανατολικής φαντασίας (orientalfantasy).

Υπερασπιζόμενος το εν λόγω διήγημα, ο συγγραφέας, αναφέρει επίσης ότι σε αυτό επικαλείται την υπερφυσική παρέμβαση, όπως συχνά γίνεται και στον ελληνικό μύθο, ώστε να διευκολυνθεί η εκδίκηση. Ως τέτοια παραδείγματα ο Λαβκραφτ αναφέρει τους μύθους του «Αρίωνα» (Ηρόδοτος) και του «Ίβυκου» (Πλούταρχος).

Ένα άλλο σημείο που έχει ενδιαφέρον είναι η αντίληψη του Λάβκραφτ για το αρχαίο Αρκαδικό τοπίο, το οποίο στην σύγχρονη του συγγραφέα δυτική κουλτούρα  φαντάζει ως ένα εξιδανικευμένο, εμβληματικό τοπίο αναφοράς της ευτυχίας και της ευδαιμονίας το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τους αλλόκοτους κόσμους που ο ίδιος δημιούργησε σε άλλα έργα του. Ο Λάβκραφτ, φυσικά, με τη βοήθεια υπερφυσικών δυνάμεων κατάφερε, με μακάβριο τρόπο, να μετατρέψει το όμορφο και ειδυλλιακό τοπίο σε κρανίου τόπο, επιφέροντας έτσι την τρομακτική τιμωρία.

Εξ’ όσων γνωρίζουμε ο Λάβκραφτ δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα και το βουνό Μαίναλο. Οι περιγραφές του για το τοπίο και τους ανθρώπους πηγάζουν μέσα από τη φαντασία του και τα διαβάσματά του για την αρχαία Ελλάδα.

 

Κθούλου ονομάζεται η φανταστική κοσμική οντότητα που δημιουργήθηκε από τον H. P. Lovecraft. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1928 στο διήγημά του "The Call of Cthulhu", που δημοσιεύτηκε από το αμερικανικό περιοδικό Weird Tales. Η εμφάνιση του Κθούλου περιγράφεται σαν ένα χταπόδι, έναν δράκο και μια καρικατούρα ανθρώπινης μορφής. Το όνομά του δόθηκε στο σύμπαν που εμπνεύστηκε ο Λάβκραφτ, όπου υπήρχε ο Κθούλου και οι συγγενείς του οντότητες. Έτσι δημιουργήθηκε η μυθολογία Κθούλου.
Με το όνομα χθόνιοι θεοί ή χθόνιες θεότητες ή υποχθόνιες θεότητες χαρακτήριζαν οι αρχαίοι Έλληνες τις διάφορες θεότητες της ελληνικής μυθολογίας που είχαν σχέση με τον κάτω κόσμο ή τη Χθόνα, δηλαδή τη Γη, εξ ου και υποχθόνιοι.
Joshi, S.T. Howard Phillips Lovecraft: The Life of a Gentleman of Providence.

  Βλέπε αλληλογραφία του με την Anne Tillery Renshaw στο  Well-Bred Speech (1936). Η Anne Tillery Renshaw ήταν μια μακροχρόνια συνάδελφος, έχοντας γνωρίσει τον Lovecraft κατά τη διάρκεια της ερασιτεχνικής δημοσιογραφίας του στη δεκαετία του 1910. Αργά στη ζωή της ανέθεσε στον Lovecraft να εργαστεί για την πραγματεία της για την αγγλική χρήση, Well-Bred Speech (1936). Αυτή η έκδοση δημοσιεύει για πρώτη φορά πολλά κεφάλαια που έγραψε ο Λάβκραφτ για αυτό το βιβλίο και τα οποία απορρίφθηκαν πριν από τη δημοσίευση.

Το περιοδικό “The Tryout” εκδιδόταν στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτη, από το 1914 μέχρι το 1946. Εκδότης του περιοδικού ήταν ο CharlesW. Smith.  Στο συγκεκριμένο περιοδικό δημοσιεύτηκαν τα πρώτα διηγήματα του Lovecraft: "The Catsof Ulthar" (Νοέμβριος 1920), "The Terrible OldMan" (Ιούλιος  1921), "The Tree" (Οκτώβριος 1921) και "Inthe Vault" (Νοέμβριος 1925).

Το Μαίναλο είναι βουνό της Πελοποννήσου στο νομό Αρκαδίας με υψηλότερη κορυφή στα 1.981 μ. Βρίσκεται στο κέντρο της Πελοποννήσου και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του βόρειου τμήματος της Αρκαδίας.

Ο Πάνας είναι αρχαία ελληνική, ιδεατή, ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα, που ήταν συνυφασμένη με την «πανίδα» της Φύσης, (άνθρωποι και ζώα) σε μια αμφίδρομη σχέση προστασίας, αλλά και προσωποποίηση της γενετικής δύναμης της ζωής. Ο συγγραφέας στην ιστορία του αναφέρει ότι στο όρος Μαίναλο «σύχναζε και ο φοβερός θεός Πάνας».

Η Τύχη είναι θεότητα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, προσωποποίηση της ευμάρειας και του πλούτου. Συνήθως παριστάνονταν ως γυναίκα που κρατούσε ένα μικρό παιδί, ένα στάχυ ή το κέρας της Αμαλθείας ως ένδειξη του πλούτου.

Ο Αίολος, στην ελληνική μυθολογία, ήταν ο θεός των ανέμων.

Ο Lovecraftστο πρωτότυπο κείμενό του χρησιμοποιεί την ονομασία “Fanus” (από το λατινικό Faunus, στα ελληνικά Φαύνος ή Στάτυρος).Οι Σάτυροι ήταν κατώτερα μυθικά όντα «δαίμονες» της ελληνικής μυθολογίας, (πνεύματα των βουνών και των δασών). Στην Ποίηση και στην Τέχνη, τους απεικόνιζαν από τη μέση και πάνω σχεδόν ανθρωπόμορφους, φαλακρούς και με μυτερά αυτιά, με πόδια και ουρά τράγου. Πλάσματα πολύ διαδεδομένα στην μυθολογία αλλά και τη λογοτεχνία του φανταστικού. Ο Φαύνος στη Ρωμαϊκή μυθολογία είναι ταυτισμένος με τον θεό Πάνα.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία οι Δρυάδες (ενικός: η Δρυάς) ήταν Νύμφες των δασών.
Στο πρωτότυπο διήγημα ο Lovecraft τελειώνει με τις ελληνικές λέξεις «Οίδα, Οίδα» τις οποίες μεταφράζει αμέσως μετά στην αγγλική «I know, I know».

Στην ελληνική μυθολογία η Νέμεσις είναι η θεά που θεσπίζει αντίποινα εναντίον όσων υποκύπτουν στην αλαζονεία και την έπαρση ενώπιον των θεών. Η Νέμεσις είναι το συνώνυμο της ανυποχώρητης δικαιοσύνης.

 

Norris, Dunkan. Lovecraft’s Greek Tragedy. Στο Lovecraft Annual. No. 11 (2017), σ. 8.
Norris, Dunkan. Lovecraft’s Greek Tragedy. Στο Lovecraft Annual. No. 11 (2017), σ. 9.
Ο Αρίων(ας) σώθηκε από την παρέμβαση του θεού Απόλλωνα που του έστειλε ένα δελφίνι να τον γλυτώσει από τους ναύτες που τον λήστεψαν και ήθελαν να τον σκοτώσουν. Τελικά κατήγγειλε τους ληστές οι οποίοι συνελήφθησαν και τιμωρήθηκαν.
Οι δολοφόνοι του Ιβύκου αποκαλύφθηκαν μετά από θεία επέμβαση (προδομένοι από τους «γερανούς του Ιβύκου» που ήταν οι μοναδικοί αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας του.

*Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΟΛΚή, τχ.2, 2022

Αλέξανδρος και Σελήνη: τα παιδιά του Ήλιου. Μυθιστόρημα εναλλακτικής ιστορίας του Λεωνίδα-Βασίλειου Μανιάτη

 

Μανιάτης, Λεωνίδας-Βασίλειος. Αλέξανδρος και Σελήνη, Πράξη Α΄, Τα παιδιά του Ήλιου. Αθήνα: Συμπαντικές Διαδρομές, 2020.

Στο βιβλίο με τίτλο «Αλέξανδρος και Σελήνη: τα παιδιά του Ήλιου» ο αρχαιολόγος – συγγραφέας Λεωνίδας-Βασίλειος Μανιάτης μας παρουσιάζει μια εναλλακτική εκδοχή της ιστορίας.

 

Η υπόθεση του βιβλίου μας μεταφέρει στην Αίγυπτο και πιο συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια του 20 π.Χ. Οι αρχαίοι πολιτισμοί, όμως, δεν είναι ακριβώς όπως τους διδαχτήκαμε στην ιστορία.  Το Πτολεμαϊκό βασίλειο με ηγέτιδα την Κλεοπάτρα έχει καταφέρει να αξιοποιήσει τεχνολογίες και εφευρέσεις οι οποίες υπήρξαν στην πραγματικότητα  αλλά δεν αξιοποιήθηκαν με τον τρόπο που μας παρουσιάζει αυτή η εκδοχή της ιστορίας. Μια από αυτές τις τεχνολογίες είναι η αιολόσφαιρα, επίσης γνωστή ως μηχανή του Ήρωνα (μια ατμομηχανή η οποία περιστρέφεται όταν η κεντρική παροχή νερού θερμαίνεται). Με τη βοήθεια αυτής της τεχνολογίας, τα γνωστά ιστορικά πρόσωπα όπως η Κλεοπάτρα, ο Μάρκος Αντώνιος, η Σελήνη και ο αδερφός της Αλέξανδρος, συνυπάρχουν με ιπτάμενα πλοία που κινούνται με ατμούς και άλλα υπερσύγχρονα όπλα.

Πραγματικά και φανταστικά γεγονότα περιπλέκονται με ιστορίες δράσεις, πολέμους και έρωτες τοποθετώντας το βιβλίο στις κατηγορίες του ιστορικού μυθιστορήματος της επιστημονικής φαντασίας και του streampunk.

Την σημασία που της αξίζει έχει στο μυθιστόρημα και η σπουδαία Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδριας.

Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο συγγραφέας από τον τίτλο του βιβλίου, πρόκειται για την πρώτη πράξη του έργου ενώ αναμένεται και συνέχεια!

Με παραπομπές σε ειδική ιστοσελίδα που φτιάχτηκε για αυτό τον σκοπό, ο συγγραφέας δίνει πολλές επιπρόσθετες πληροφορίες για την ιστορία του, διαχωρίζοντας για τον αναγνώστη τα πραγματικά από τα φανταστικά γεγονότα.

 

Από το οπισθόφυλλο

Εναλλακτικό 20 π.Χ., Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου Μετά τον θάνατο του Ιουλίου Καίσαρα και την ήττα της Ρώμης από ένα πανίσχυρο Πτολεμαϊκό Βασίλειο, ικανό να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της αιολόσφαιρας του Ήρωνα και άλλων αρχαίων εφευρέσεων, η βασίλισσα του γνωστού κόσμου, Κλεοπάτρα η Ζ΄, μοιάζει παντοδύναμη. Μία μυστική συνωμοσία όμως υφαίνεται εναντίον της. Οι συνωμότες γνωρίζουν το πιο ευαίσθητο σημείο της και θα να τη χτυπήσουν αλύπητα, αποζητώντας πλούτη, εκδίκηση και εξουσία. Οι άνθρωποί τους βρίσκονται παντού, ενώ κρατούν αιχμάλωτο τον παλιό σύντροφο της Κλεοπάτρας, Μάρκο Αντώνιο και προσπαθούν να του αποσπάσουν τα μεγαλύτερα μυστικά της Αιγύπτου. Μέσα στην κλιμακούμενη δύνη των γεγονότων, τα δίδυμα παιδιά της Κλεοπάτρας, ο Αλέξανδρος και η Σελήνη, θα γίνουν καταλύτες σημαντικών εξελίξεων. Με την πριγκίπισσα Σελήνη να εξαφανίζεται μυστηριωδώς, η Κλεοπάτρα αναγκάζεται να παλέψει με στασιαστές και προδότες, ακροβατώντας μεταξύ της αίσθησης της ευθύνης και της αγάπης της για τα παιδιά της, ενώ ο πρίγκιπας Αλέξανδρος, παρακούοντάς την, αποφασίζει να αντιμετωπίσει ο ίδιος τους συνωμότες, με τη συνδρομή του φίλου του, Φιλίππου και του δασκάλου του, Στράβωνα. Παράλληλα, η πριγκίπισσα Σελήνη, κρυμμένη πίσω από ένα πέπλο αναληθών ιστοριών, γνωρίζει έναν μεγάλο έρωτα, που όμως φαίνεται εξ αρχής καταδικασμένος. Και σύντομα, θα κληθεί να επιλέξει ανάμεσα στον άνδρα της καρδιάς της και στην αγάπη της για την οικογένεια και την πατρίδα της. Και ενώ η προέλαση των Παρθών στην Μεσοποταμία συνεχίζεται, μία ακόμα άγνωστη, ενδεχομένως επικίνδυνη δύναμη, αρχίζει να παρεμβαίνει στο έργο του πρίγκιπα Αλέξανδρου, οδηγώντας τον στο να ανακαλύψει τον πραγματικό του πατέρα και προειδοποιώντας τον, για μία νέα απειλή που πλησιάζει, χωρίς όμως να διαφαίνεται ακόμα στον ορίζοντα.

Βιογραφικό συγγραφέα 

Ο Λεωνίδας-Βασίλειος Μανιάτης γεννήθηκε το 1994. Αφού αποφοίτησε από το Γενικό Λύκειο της Ελληνογαλλικής Σχολής Ουρσουλινών, έγινε δεκτός ως φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Τον Απρίλιο του 2014, έγινε δεκτή η αίτησή μετεγγραφής του στο αντίστοιχο Τμήμα του ΕΚΠΑ. Εκεί, πήρε το Πτυχίο του, με ειδίκευση στην Αρχαιολογία, ενώ το 2017, συμμετείχε στην πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα. Από τον Σεπτέμβριο του 2018 συνεχίζει τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο, με ειδίκευση στην Προϊστορική Αρχαιολογία. Γράφει ακόμα ποίηση και πεζογραφία. Έργα του έχουν διακριθεί σε διαγωνισμούς σε Ελλάδα και Κύπρο και έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικές ανθολογίες. Το 2019 δημοσίευσε ελεύθερα για εκπαιδευτικούς σκοπούς ένα corpus σαράντα εκπαιδευτικών παιχνιδιών, συνδεδεμένων με το μάθημα της Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου, τα οποία φιλοξενούνται στο ιστολόγιο «Εμπέδωση & Ψυχαγωγία» (https://empedosi-psychagogia.blogspot.com/).

 

Οι Χρησμοί του Αγαθάγγελου και το ξανθό γένος: μύθοι και πραγματικότητες

 

[image error]

Οι Χρησμοί του Αγαθάγγελου και το ξανθό γένος: μύθοι και πραγματικότητες

Ανδρέας Καπανδρέου

Το 1751, ο αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυειδής, παρουσίασε ένα χειρόγραφο ημερομηνίας του 1279, με χρησμούς του μοναχού Ιερώνυμου Αγαθάγγελου. Στο προφητικό αυτό κείμενο ο Αγαθάγγελος, προέβλεπε την πτώση της Κωνσταντινούπολης και την υποδούλωση των Ελλήνων, αλλά και την απελευθέρωσή τους με τη βοήθεια του «ξανθού γένους».

Η προφητεία αυτή διαδόθηκε δια μέσου των αιώνων και έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Στην παρούσα εισήγηση εξετάζεται το ιστορικό πλαίσιο μέσα από το οποίο εμφανίστηκαν και διαδόθηκαν οι χρησμοί του Αγαθάγγελου, καθώς και η αυθεντικότητα του κειμένου.

Εξετάζονται επίσης, ο ρόλος που οι χρησμοί διαδραμάτισαν στη διατήρηση του φρονήματος των υπόδουλων Ελλήνων και πως οι προφητείες επηρέασαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Ο χρησμός (ή οι χρησμοί) του Αγαθάγγελου που αναφέρεται στο ξανθό γένος που θα ελευθερώσει τους Έλληνες, είναι ίσως η πιο γνωστή προφητεία που αφορά τη μοίρα του ελληνικού έθνους. Η προφητεία αυτή διασώθηκε δια μέσου των αιώνων και έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Κάποιες από τις μεταγενέστερες προφητείες είναι σαφέστατα επηρεασμένες από αυτό τον χρησμό.

Τις προφητείες του Αγαθάγγελου έφερε στην επιφάνεια το 1751 ο Θεόκλητος Πολυειδής, ένας Έλληνας κληρικός και λόγιος της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.  

Ο Ιερώνυμος Αγαθάγγελος, όπως ήταν το πλήρες όνομά του συγγραφέα των χρησμών, ήταν σύμφωνα με τον Πολυειδή, Έλληνας μοναχός από τη Ρόδο ο οποίος, έγραψε τις προφητείες του το 1279, στην Μεσσήνη της Ιταλίας όταν ήταν 79 χρόνων, μετά από οπτασίες που είδε. Οι προφητείες αυτές  ήταν χαμένες μέχρι που τις ανακάλυψε ο Πολυειδής σε ένα ιταλικό μοναστήρι και τις μετάφρασε στα ελληνικά.

Στην πραγματικότητα, ο Ιερώνυμος Αγαθάγγελος ήταν ένα φανταστικό πρόσωπο που δημιούργησε ο Θεόκλητος Πολυειδής, ο οποίος ήταν ο πραγματικός συγγραφέας των χρησμών. Η πραγματική ημερομηνία της σύλληψης και συγγραφής των χρησμών ήταν γύρω στο 1751 (και όχι το 1279 όπως διέδιδε ο Πολυειδής).

Οι χρησμοί ήταν ένα χριστιανικό - προφητικό κείμενο, που υποτίθεται ότι προέβλεπε με ακρίβεια όσα είχαν ήδη συμβεί ως την εποχή που το κείμενο «επανεμφανίστηκε». Στο κείμενο «προβλεπόταν»  η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καθώς και η πολύχρονη σκλαβιά των Ελλήνων από τους Τούρκους. Το κείμενο γινόταν πειστικό αφού υποτίθεται ότι ενώ γράφτηκε το 1279, προέβλεπε με μεγάλη ακρίβεια γεγονότα που έγιναν αιώνες μετά (π.χ. την πτώση Κωνσταντινούπολης το 1453) εντυπωσιάζοντας τον αναγνώστη. Τα δεινά των Ελλήνων, σύμφωνα με το κείμενο του Αγαθάγγελου, αποδίδονταν στην απομάκρυνσή τους από τον Θεό, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο, ένα αίσθημα ενοχής στους Έλληνες αφού, εν μέρει, έριχνε σε αυτούς την ευθύνη για το ότι παρέμεναν σκλάβοι.

Οι προφητείες συνέχιζαν προβλέποντας «την συντέλειαν της βασιλείας των Οσμανών» δηλαδή τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καλλιεργώντας την πίστη ότι το «ξανθό γένος»θα έσωζε την Ελλάδα από τους Τούρκους. Η επιλογή δε του ονόματος Αγαθάγγελος (από τις λέξεις αγαθός + αγγελία = μια είδηση δηλαδή από κάποιον με αγνές προθέσεις) δεν ήταν καθόλου τυχαία.

Εικάζεται, ότι ο Πολυειδής, αρχικά ως ξανθό γένος υπονοούσε τους Γερμανούς με τους οποίους ένοιωθε πολύ  κοντά  αφού ζούσε τότε στη Γερμανία και διετέλεσε μάλιστα και αρχιμανδρίτης στη Λειψία,  πόλη στην οποία απεβίωσε το 1759.

Στην πορεία, υπονοήθηκε πως το ξανθό γένος ήταν οι ομόθρησκοί των Ελλήνων Ρώσοι. Οι χρησμοί μάλιστα γίνονταν ακόμα πιο πιστικοί και δημοφιλείς ανάμεσα στους Έλληνες, όταν οι πολίτικες συνθήκες το ευνοούσαν, όταν δηλαδή οι σχέσεις των Ρώσων με τους Τούρκους οξύνονταν (π.χ. κατά τα Ορλωφικάκαι κατά  τον πόλεμο των «τριών Ιμπεριών»)

Ο χρησμός αυτός κυκλοφορούσε ανάμεσα στους Έλληνες ως χειρόγραφο, χέρι με χέρι αλλά και ως προφορικός θρύλος. Σκοπός του ήταν να εμψυχώσει τους υπόδουλους Έλληνες, αφού προφήτευε την απελευθέρωσή τους και την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κάποιοι ιστορικοί αποδίδουν την πρώτη εκτύπωσή των χρησμών του Αγαθάγγελου, που έγινε το 1791 στη Βιέννη, στον Ρήγα (Φεραίο) Βελεστινλή. Η συγκεκριμένη έκδοση του Ρήγα έχει κάποιες δικές του προσθήκες σύμφωνα με τις οποίες, πλέον, το «ξανθό γένος» είναι, με βεβαιότητα το Ρωσικό.

Πολλοί Έλληνες πίστεψαν στους χρησμούς και ανέμεναν την εκπλήρωσή των προφητειών του Αγαθάγγελου. Ακόμα και ο ίδιος ο Ρήγας, που μάλλον γνώριζε ότι η προφητεία δεν ήταν αληθινή, την αναπαρήγαγε αφού, ήθελε με αυτόν τον τρόπο να δώσει κουράγιο στους υπόδουλους συμπατριώτες του, αλλά και επειδή, αρχικά τουλάχιστον, έδειχνε να πιστεύει πραγματικά ότι οι Ρώσοι θα βοηθούσαν το ομόθρησκο έθνος των Ελλήνων.

Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων, μάλιστα, φούντωσε ακόμα περισσότερο όταν κατά τη διάρκεια του Αυστρορωσικού πολέμου εναντίον των Τούρκων, διαδόθηκε η φήμη πως η Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη Β΄ έδωσε την υπόσχεσή της σε ελληνική αντιπροσωπία ότι θα απελευθέρωνε την Ελλάδα.

Την εποχή εκείνη μάλιστα κυκλοφορούσε κι ένα δημοτικό τραγούδι ανάμεσα στους Έλληνες σχετικά με τη βοήθεια που περίμεναν από τους Μόσκοβους (Ρώσους): 

«Ακόμα τούτη τὴν ανοιξη,

ραγιάδες, ραγιάδες,

τούτο τὸ καλοκαίρι,

όσο νὰ ῾ρθεί ὁ Μόσκοβος,

ραγιάδες, ραγιάδες,

νὰ φέρει τὸ σεφέρι».

 

Το κείμενο του Αγαθάγγελου διαπνέεται από τη νοσταλγία της τελικής νίκης των υπόδουλων Ορθοδόξων Χριστιανών και την αποκατάσταση μιας χριστιανικής αυτοκρατορίας. Θεωρείται από κάποιους ότι ίσως αποτελεί μια ύστατη υπόμνηση του οικουμενικού χαρακτήρα του Ελληνισμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κείμενο του Αγαθάγγελου έδινε κουράγιο και ελπίδα στον καταπιεσμένο ελληνικό λαό, βοηθώντας τον να αντέξει ακόμη λίγο, περιμένοντας να έρθει η Ρωσική βοήθεια.  

 

Οι προφητείες του Αγαθάγγελου, όμως, διαβασμένες από μια άλλη σκοπιά, ελλόχευαν τον κίνδυνο οι Έλληνες να επαναπαυθούν περιμένοντας βοήθεια από άλλους και έτσι να μην ξεσηκωθούν ποτέ, περιμένοντας άδικα τη βοήθεια του «ξανθού γένους» που θα τους απελευθέρωνε, παραμένοντας για πάντα σκλαβωμένοι.

Επίσης, μια ερμηνεία του κειμένου, από κάποιους εκκλησιαστικούς και άλλους κύκλους που δεν έβλεπαν την επανάσταση με θετικό μάτι, ήταν ότι η σκλαβιά που βίωναν οι Έλληνες ήταν θέλημα του Θεού και αποτέλεσμα των αμαρτιών τους και έτσι θα έπρεπε να την υποφέρουν αγόγγυστα. Όσο για την σκλαβιά τους, αυτή θα καταλυόταν, με τη θέληση του Θεού, όταν ερχόταν η στιγμή που  το «ξανθό γένος» θα τους απελευθέρωνε. Αλλά ακόμα και αν δεν προλάβαιναν να ζήσουν την απελευθέρωση, οι σκλαβωμένοι Έλληνες, θα ανταμείβονταν για αυτή την καρτερικότητά τους, στην επόμενη ζωή.

Φαίνεται πάντως, πως  παρόλο που ο χρησμός του Αγαθάγγελου έγινε εξαιρετικά δημοφιλής ανάμεσα στους σκλαβωμένους Έλληνες, υπήρχαν κάποιοι που από την πρώτη στιγμή κατάλαβαν ότι πρόκειται περί ψευδοπροφητειών. Ο εκ Πάτμου μητροπολίτης Ματθαίος Μυρέων ο Γ, για παράδειγμα, προέτρεπε τους σκλάβους Έλληνες να μην πιστεύουν σε μωρολογήματα, αλλά να αντιληφθούν ότι μόνο με τις δικές τους δυνάμεις θα αποτίναζαν τον τούρκικο ζυγό. Απαντώντας μάλιστα στο δημοτικό τραγούδι που προσδοκούσε βοήθεια από τους Μόσκοβους έγραφε τους δικούς του στίχους:

 

«Ελπίζομεν κ’ εις τα ξανθά γένη να μας γλιτώνουν.

Να έλθουν από τον Μόσκοβον να μας ελευθερώσουν.

Ελπίζομεν εις τους χρησμούς σταις ψευδοπροφητείαις.

Και τον καιρόν μας χάνομεν σταις ματαιολογίαις.

Εις τον Βορράν τον άνεμον, έχομεν την ελπίδα.

Να πάρουν από πάνω μας του Τούρκου την παγίδα».

 

Μπορεί και ο ίδιος ο Ρήγας να προσδοκούσε βοήθεια από τη Ρωσία αλλά, όπως φαίνεται, μελετητής της αρχαίας γραμματείας καθώς ήταν ο ίδιος, εφάρμοσε την ρήση «συν Αθηνά και χείρα κίνει». Εξάλλου, ο Ρήγας κάθε άλλο παρά αφελής ή δεισιδαίμων ήταν και αυτό το αποδεικνύει με την μεγάλη προσπάθεια που έκανε να μεταφέρει με το έργο του σημαντική επιστημονική γνώση της εποχής στον ελληνικό χώρο για την καταπολέμηση της δεισιδαιμονίας και των προλήψεων. Ο Ρήγας, ως γνήσιος πατριώτης, δεν ήταν προσκολλημένος σε κανένα πολιτικό στρατόπεδο. Φιλορώσος  και οπαδός της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Β όταν αυτή πολεμούσε τους Τούρκους και οπαδός της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολέοντα όταν πίστευε ότι αυτός μπορούσε να βοηθήσει τον αγώνα του.

Ο Ρήγας και οι σύντροφοί του (μαζί με αυτούς και ο Κύπριος Ιωάννης Καρατζάς) επηρεασμένοι από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, ευτυχώς, δεν κάθισαν να περιμένουν την επαλήθευση των χρησμών και την επέλαση του ξανθού γένους στην Ελλάδα. Αντίθετα, προσπαθούσαν να ξεσηκώσουν τους Έλληνες ώστε να διεκδικήσουν οι ίδιοι την ελευθερία τους, ανυψώνοντας τους το ηθικό και ετοιμάζοντάς τους για ένοπλο αγώνα.

Ας μην ξεχνάμε τους στίχους από τον Θούριο του Ρήγα ο οποίος δεν ήταν τίποτε άλλο από μια προτροπή προς τους Έλληνες να ξεσηκωθούν:

 

Ως πότε παλληκάρια, θα ζούμε στα στενά

μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;

Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή

παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.

 

Οι χρησμοί του Αγαθάγγελου λοιπόν, επιτέλεσαν τον σκοπό τους να διατηρήσουν τη φλόγα της ελπίδας για απελευθέρωση ζωντανή. Ο Ρήγας και οι σύντροφοίτου, με τη βοήθεια αυτής της φλόγας άναψαν φωτιά η οποία έγινε πυρκαγιά συνεπαίρνοντας τους Έλληνες επαναστάτες λίγα χρόνια αργότερα.

 

Ακόμα και ο γέρος του Μοριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ο οποίος προκειμένου να εμψυχώσει τους Έλληνες χρησιμοποίησε ένα παρόμοιο με τον Πολυειδή κόλπο λέγοντας στους συμπολεμιστές του «Είδα ένα όνειρο αυτές τις μέρες. Υπόγραφε ο Θεός ένα ομόλογο, την ελευθερία της Ελλάδος και ο Θεός δεν παίρνει την υπογραφή του οπίσω!», σε μια στιγμή ειλικρίνειας θα ομολογήθει πως «ό,τι κάμομε θα το κάμομε μοναχοί και δεν έχουμε καμμιά ελπίδα από τους ξένους».

 

Σήμερα, αιώνες μετά τη συγγραφή των χρησμών του Αγαθάγγελου, υπάρχουν ακόμα άτομα που πιστεύουν σε αυτούς (ή σε παρόμοιους χρησμούς) αναμένοντας το «ξανθό γένος» να σώσει την Ελλάδα, να απελευθερώσει την Κύπρο και να μας οδηγήσει στην Κωνσταντινούπολη. Το «ξανθό γένος», όταν χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος, μπορεί να αφορούσε τους Γερμανούς, αργότερα βόλευε, αυτό το γένος να είναι οι Ρώσσοι, ενώ κατά καιρούς, αυτοί μπορεί να θεωρήθηκαν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι κ.α. Οι καιροί όμως έχουν αλλάξει. Αυτού του είδους οι χρησμολογίες έχουν χάσει τη χρησιμότητά τους και είναι πλέον από γραφικές μέχρι επικίνδυνες.

 

Γιατί, όπως αποδεικνύει η ιστορική πραγματικότητα, ο κάθε λαός κατακτά την ελευθερία του με δικούς του αγώνες και δικές του θυσίες, κανένα «ξένο γένος» δεν θα του την χαρίσει αν δεν αγωνιστεί ο ίδιος για αυτή…

 

 *

Η ανακοίνωση δημοσιεύτηκε στην εσπερίδα που διοργάνωσε ο Ελληνικός Πνευματικός Όμιλος Κύπρου (ΕΠΟΚ) και η ΟΕΛΜΕΚ, η οποία ήταν αφιερωμένη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και στα 100 χρόνια Μνήμης Μικρασιατικού Ελληνισμού. Παρασκευή, 3 Ιουνίου 2022.

Παρόλο που το ξανθό γένος στο κείμενο αρχικά φωτογράφιζε τους Γερμανούς από τους οποίους ο πραγματικός του συγγραφέας (Πολυειδής) είχε πολλές επιρροές, αργότερα, στη συνείδηση του ελληνικού λαού η ερμηνεία κατέληξε να εννοεί του Ρώσσους οι οποίοι τα χρόνια εκείνα είχαν πολλές πολεμικές διαμάχες με τους Τούρκους.

Κίνημα ανεξαρτησίας της Ελλάδας που υποκινήθηκε από τους Ρώσους αδερφούς Ορλώφ εναντίον των Οθωμανών κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774).

Πόλεμος των τριών αυτοκρατοριών Αυστρίας και Ρωσίας εναντίον της Τουρκίας ().

Βρανούσης, Λέανδρος. Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη αρ.10. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος, 1957, σ. 80. Βλέπε επίσης: Παπαδόπουλος, Θωμάς. Ελληνική βιβλιογραφία (1466-1800). Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, 1984, σ. 366. Γράφει συγκεκριμένα: «Πολυείδης, Θεόκλητος. Προφητεία του Αγαθάγγελου [εκδότης Ρήγας Φεραίος, Εν Αγαθουπόλει [=Βιέννη], 1791]».

Καραμπελιάς, Γιώργος. Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του Ρήγα: «κόψε το ρόδο πριν μαραθεί». Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις,  2011, σ. 38.

Οι στίχοι είναι από δημοτικό τραγούδι της εποχής, που εκφράζει την ελπίδα των  Ελλήνων για βοήθεια από τη Ρωσία. Σεφέρι = Στρατιωτικό εκστρατευτικό σώμα (Σ.τ.Ε.).

Μιχαλόπουλος Δημήτριος, Αγαθάγγελος. Από τη νοσταλγία της νίκης στο όραμα του σύγχρονου κόσμου. Περιοδικό "Ευθύνη", 230, Φεβρ. 1991, σ. 56-60.

Πολίτης, Αλέξης. Ματθαίος επίσκοπος Μυρέων ο Γ: οπαδοί και αντίπαλοι του διαφωτισμού στην Πάτμο και στις ηγεμονίες στο δεύτερο μισό του 18ουαιώνα. - https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7713/7418

Βλέπε το βιβλίο που εξέδωσε για τον σκοπό αυτό: Φυσικής απάνθισμα δια τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας εκ της Γερμανικής και Γαλλικής διαλέκτου ερρανισθέν παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού. Ούτινος αναλώμασιν εξεδόθη, προς ωφέλειαν των ομογενών. Εν Βιέννη, εκ της Τυπογραφίας του Ευγενούς Τραττνερ, 1790. H διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας και της γλώσσας, ήταν ένας άλλος στόχος των έργων του Ρήγα που είχε σαν κύριο μέλημά του, την πνευματική αναβάθμιση των συμπατριωτών του. 

Οι σύντροφοι του Ρήγα Βελεστινλή που τον συνόδεψαν μέχρι τον θάνατο αφού εκτελέστηκαν μαζί του από τους τούρκους για την επαναστατική τους δράση ήταν οι: Ευστράτιος Αργέντης από τη Χίο, ο Δημήτριος Νικολίδης από τα Ιωάννινα, ο Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, ο Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία της Κύπρου, ο Θεοχάρης  Τουρούντζιας  από την Σιάτιστα, ο Ιωάννης Εμμανουήλ από τη Καστοριά και ο Παναγιώτης Εμμανουήλ, επίσης από την Καστοριά. Στην επαναστατική ομάδα του Ρήγα ανήκαν και άλλοι οι οποίοι είτε συνελήφθησαν από τις Αυστριακές αρχές αλλά δεν παραδόθηκαν στους Τούρκους επειδή είχαν υπηκοότητα κάποια Ευρωπαϊκής χώρας, είτε παρέμειναν ασύλληπτοι.