Marta Dacosta's Blog, page 4
March 29, 2020
Informaci�n actualizada en:
→Web-Blog:
https://martadacostaalonso.wordpress....
→Redes sociais:
https://www.facebook.com/marta.dacost...
Diario do confinamento
January 7, 2020
Filla de Medea.
Filla de Medea � o nome que lle dei � mi�a columna de opini�n en N�S Diario.
A partir de agora, cada s�bado, tentarei deixar al� a mi�a mirada sobre diversos temas. � un verdadeiro reto, como o foi no seu d�a, hai xa moitos anos, escribir opini�n mensualmente para un medio en papel. Hoxe como ent�n, asumo a proposta coma un desaf�o, sabendo que se son quen de manter con algunha dignidade esa columna, crecerei como escritora.
Escritora, ou poeta, denominaci�ns que a�nda me po�en moito respecto porque, malia ter superado a quinta d�cada, sei que me queda moit�simo por aprender.
Neste enlace poder�n lerse as colaboraci�ns unha vez que pasen ao xornal dixital. Velaqu� o inicio da primeira:
Extraordinariamente normal.
En canto sa�n da casa freei e coll�n o m�bil. Precisaba tirar unha foto, a�nda que tivese mala calidade, pois corr�a o risco de que non me cresen. Xusto no pincho do tellado unha pata (voan m�is c�s patos, que �a ser?) miraba cara ao leste, coa mesma normalidade que se estivese � beira dunha pucharca. Unha ave dom�stica revir�base contra os designios fixados para a s�a especie e condici�n e reclamaba a liberdade de acci�n propia das s�as antergas, normalizando o extraordinario: voar ao seu libre albedr�o.
...
A partir de agora, cada s�bado, tentarei deixar al� a mi�a mirada sobre diversos temas. � un verdadeiro reto, como o foi no seu d�a, hai xa moitos anos, escribir opini�n mensualmente para un medio en papel. Hoxe como ent�n, asumo a proposta coma un desaf�o, sabendo que se son quen de manter con algunha dignidade esa columna, crecerei como escritora.
Escritora, ou poeta, denominaci�ns que a�nda me po�en moito respecto porque, malia ter superado a quinta d�cada, sei que me queda moit�simo por aprender.
Neste enlace poder�n lerse as colaboraci�ns unha vez que pasen ao xornal dixital. Velaqu� o inicio da primeira:
Extraordinariamente normal.
En canto sa�n da casa freei e coll�n o m�bil. Precisaba tirar unha foto, a�nda que tivese mala calidade, pois corr�a o risco de que non me cresen. Xusto no pincho do tellado unha pata (voan m�is c�s patos, que �a ser?) miraba cara ao leste, coa mesma normalidade que se estivese � beira dunha pucharca. Unha ave dom�stica revir�base contra os designios fixados para a s�a especie e condici�n e reclamaba a liberdade de acci�n propia das s�as antergas, normalizando o extraordinario: voar ao seu libre albedr�o.
...
August 16, 2019
Informaci�n actualizada en:
Web-Blog:
https://martada...
Informaci�n actualizada en:
Web-Blog:
https://martadacostaalonso.wordpress....
Redes sociais:
https://www.facebook.com/marta.dacost...
Web-Blog:
https://martadacostaalonso.wordpress....
Redes sociais:
https://www.facebook.com/marta.dacost...
August 2, 2019
July 27, 2019
Presentaci�n de As casas de Carlos Lix�
O 25 de xullo tiven o pracer de acompa�ar a Carlos Lix� na presentaci�n do seu libro "As casas". Iso fixo que relese e gozase de novo deste poemario breve, mais intenso.
Dic�a el ao inicio que tem�a que as lecturas cr�tricas quedasen simplemente nun poes�a confesional, como adoito fan no caso da obra escrita por autoras, mais, afortunadamente, non fora as�.
En todo caso, deixo a mi�a puntada. E acaso a poes�a confesinal non �, neste e noutros casos, propiamente poes�a de denuncia e de reflexi�n?
Para min si.
Velaqu� o texto que preparei para a ocasi�n e que logo, a memoria, alterou e modificou sobre a marcha.
As Casas:
�Escribo desde o instituto mais en pequenas doses e de maneira irregular, de a� que o que m�is te�a feito sexan poemas soltos e relatos. Por�n con este libro foi diferente, xurdiu todo � xunta, na primavera de 2017. A idea xa estaba e o per�odo foi bo porque ti�a para facer moitas outras cousas e non me apetec�a p�rme con ningunha delas.�
� este un libro de poes�a que cont�n unha estrutura interna, polo que podemos realizar un esquema das s�as partes, que se van evidenciando segundo avanza o libro:
1. Orixe/nacemento:
a. A familia e os seus secretos
b. Os lugares aos que pertencemos
2. Crecemento:
a. Descuberta e construci�n da identidade
b. Reco�ecemento
3. Presente: consciencia plena da identidade e da ausencia de liberdade
A esta estrutura contrib�e a construci�n dos s�mbolos persoais do autor, que como f�os de ganduxar, afloran nos poemas ao longo do libro, entrelazando os textos e as imaxes que nos suxiren. Falo dos top�nimos, os ou as periquitas e o canci�o.
Neste libro que se nos presenta como un fresco dunha vila costeira galega, en que a aldea � recreada como locus amoenus e a vila representa o lugar da ausencia da liberdade, onde a xente vive apertada e a berrar, hai realmente unha viaxe � construci�n da persoa, unha viaxe que nos sinala algunha das s�as claves nas citas coas que o libro se abre os par�metros da construci�n do poemario: a orixe e a construci�n da persoa, como elementos esenciais para o seu (auto)reco�ecemento.
Isto que suxiro e que escrib�n co �nico alicerce da relectura do texto, comprobei despois que xa o manifestara o propio Lix� naquela escolma realizada por Call�n en maio de 2018: �Nel enfr�ntome � infancia, � paisaxe e � construci�n das identidades no rural que nos resta despois da fin do mundo campesi�o. Escribo sobre deixar unha casa e todas as casas.�
Xustamente nesa fin do mundo campesi�o comeza o poema que abre o libro, o propio l�xico al�rtanos. No primeiro verso do libro, Lix� non di casa, escribe �chal��, e esta decisi�n l�xica ponnos en alerta. Chal�s dos anos setenta que substitu�ron a nosa arquitectura tradicional, importando modelos alleos, moitas veces copiados das paisaxes da emigraci�n. Esa �apropiaci�n cultural�, que logo aparecer� no poema das gali�as, e que aqu� se manifesta xa na escolla do galicismo.
Fin do mundo campesi�o, dic�a, que, por�n, non quere soltar o �ltimo riz�n e mant�n a imaxe da virxe do Carme no pinche da casa, como un amuleto, como unha marca identitaria, m�is etnogr�fica ca propiamente relixiosa.
Estamos entrando na orixe, asistimos ao nacemento da persoa, e co�ecemos os lugares aos que pertencen e que son unha parte do que somos, ou non � certo que se pertenc�semos a outro lugar seriamos diferentes?
Os lugares e as familias, as que gardan na memoria das xeraci�ns o sacrificio, as mortes, os segredos, o rexeitamento. E a violencia:
�Mesmo na familia m�is comedida hai dalgunha maneira certo pouso de violencia, non necesariamente f�sica. Case todo se funda sobre o traum�tico� (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, s�bado 30, decembro 2017)
Ent�n comezamos percorrer o mapa do lugar que define o eu po�tico e no que van aparecendo os top�nimos, o cemiterio de San Paio, a aldea de Vilar, Caama�o, S�lvora, Vix�n, Carreira, nun poema, que xa non pertence a esta parte, en que o eu po�tico reproduce a colisi�n de dous mundos, en que Carreira representa a vila que se op�n a toda unha extensa zona rural. E canda esta oposici�n rural/vilego, est� a da lingua, as referencias � diglosia, � li�a divisoria que marcan os usos ling��sticos, ao abandono do idioma entre os m�is novos.
No recurso topon�mico entrecr�zanse o Lix� historiador e o Lix� poeta (apelido topon�mico) pintando para n�s a lagoa que non nomea, mais si sinala claramente ao nomear a s�a orixe topon�mica e aludir a unha lenda que recollen tanto o licenciado Molina como Carr� Alvarellos (�A microtoponimia de S�lvora� Estud. ling��st. galega 8 (2016): 127-145;).
Nesta parte, volvemos reparar na escolla l�xica realizada polo autor para describir un vestido: �da cor do sulfato�, unha referencia que, para al�n de invocar unha cor, nos sit�a nun mundo concreto, o mundo da aldea campesi�a e dos labores do campo. Poder�a ter dito un vestido azul, mais azul ser�a un termo pobre que non nos far�a pensar nin na tonalidade, nin no brillo do sulfato, de cor tan intensa.
�Mais ademais o pasado non � s� a infancia como pasado vivido, � tam�n o pasado asumido� (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, s�bado 30, decembro 2017)
A segunda parte, a que eu denomino �crecemento�, est� marcada co verso �Cando era neno�. A partir de a� in�ciase a viaxe de retroceso en que van sinal�ndose os f�os cos que se descobre a identidade, primeiro dun xeito non consciente �como era eu, a�nda que non o sab�a�, at� chocar coa realidade �como pouco a pouco/ at� que non entrei nunca m�is�.
E a terceira in�ciase co verso �O meu can co��ceme mellor que calquera persoa�, ese can, que � outro f�o de ganduxar, que v�n desde aquel primeiro poema: �agora no xard�n est� enterrado un canci�o� e que na s�a ausencia de linguaxe articulada e intelixencia humana �, por�n, capaz de reco�ecer o eu po�tico, pois carece de prexu�zos e a s�a mirada nace do amor. (inciso: oposici�n dom�stico, co�ecido, pr�ximo, normal// salvaxe, desco�ecido, afastado, non control�bel que se evidencia cargada de significado naquel poema �cando era neno�: a cadela do t�o que mata os pitos diferentes) E con ese reco�ecemento transitamos cara ao presente, un presente de estorni�os libres que rin dos humanos que viven apertados e a berrar, incapaces de ver cara ao futuro, �ningu�n ve vir a tempestade�, e a pesar de todo hai unha fenda para confiar na existencia do amor, o amor como o da �casa familiar en inverno�.
O libro p�chase cos estorni�os, mais non son estas as �nicas aves que atravesan o poemario. Periquitas rosas, canarias rosas, a garza, un pardal aforcado, son as aves que trasladan aos poemas e que, sen prexu�zo da simbolox�a tradicional, podemos interpretar como expresi�n da liberdade: �fuxiu entre os dedos/voou libre�. Mais tampouco temos por que desbotar a interpretaci�n cl�sica que nos traslada Cirlot: �Desde o antigo Exipto, as aves simbolizan con grande frecuencia as almas humanas� (p�x. 91) e realmente podemos entendelas as�, almas que ans�an liberdade e que son aforcadas para reprimir xustamente esa ansia.
Outro dos s�mbolos que atopamos ao longo de poemas e partes diferentes � o dos caranguexos: pinzas de caranguexo que se cravan, d�a dos caranguexos e noite dos caranguexos. Tr�tase dun s�mbolo relativamente herm�tico que nos fai imaxinar algo negativo, escuro, o suicidio, a morte. Mais en todo caso, un misterio que paira no poema e nos prende a el, fac�ndonos volver ao texto e tentar captar a emoci�n que nos transmite, esa si, di�fana.
As casas �, por tanto, unha reflexi�n sobre a identidade, unha reflexi�n feita de imaxes pasadas que van aparecendo ante n�s at� compor un crebacabezas que, na s�a abstracci�n tam�n nos cont�n �s lectoras e aos lectores, como persoas nacidas da tensi�n entre o que nos v�n dado: a casa, o lugar, a familia e os seus segredos e o que n�s decidimos: os lugares en que estar en silencio, a compa��a e os xogos, liberar os paxaros.
Un libro, pois, que nos convida a facernos preguntas, a pescudar nos misterios que nos deixa. Iso que lle pedimos a un libro, especialmente a un libro de poes�a.
Dic�a el ao inicio que tem�a que as lecturas cr�tricas quedasen simplemente nun poes�a confesional, como adoito fan no caso da obra escrita por autoras, mais, afortunadamente, non fora as�.
En todo caso, deixo a mi�a puntada. E acaso a poes�a confesinal non �, neste e noutros casos, propiamente poes�a de denuncia e de reflexi�n?
Para min si.
Velaqu� o texto que preparei para a ocasi�n e que logo, a memoria, alterou e modificou sobre a marcha.
As Casas:
�Escribo desde o instituto mais en pequenas doses e de maneira irregular, de a� que o que m�is te�a feito sexan poemas soltos e relatos. Por�n con este libro foi diferente, xurdiu todo � xunta, na primavera de 2017. A idea xa estaba e o per�odo foi bo porque ti�a para facer moitas outras cousas e non me apetec�a p�rme con ningunha delas.�
� este un libro de poes�a que cont�n unha estrutura interna, polo que podemos realizar un esquema das s�as partes, que se van evidenciando segundo avanza o libro:
1. Orixe/nacemento:
a. A familia e os seus secretos
b. Os lugares aos que pertencemos
2. Crecemento:
a. Descuberta e construci�n da identidade
b. Reco�ecemento
3. Presente: consciencia plena da identidade e da ausencia de liberdade
A esta estrutura contrib�e a construci�n dos s�mbolos persoais do autor, que como f�os de ganduxar, afloran nos poemas ao longo do libro, entrelazando os textos e as imaxes que nos suxiren. Falo dos top�nimos, os ou as periquitas e o canci�o.
Neste libro que se nos presenta como un fresco dunha vila costeira galega, en que a aldea � recreada como locus amoenus e a vila representa o lugar da ausencia da liberdade, onde a xente vive apertada e a berrar, hai realmente unha viaxe � construci�n da persoa, unha viaxe que nos sinala algunha das s�as claves nas citas coas que o libro se abre os par�metros da construci�n do poemario: a orixe e a construci�n da persoa, como elementos esenciais para o seu (auto)reco�ecemento.
Isto que suxiro e que escrib�n co �nico alicerce da relectura do texto, comprobei despois que xa o manifestara o propio Lix� naquela escolma realizada por Call�n en maio de 2018: �Nel enfr�ntome � infancia, � paisaxe e � construci�n das identidades no rural que nos resta despois da fin do mundo campesi�o. Escribo sobre deixar unha casa e todas as casas.�
Xustamente nesa fin do mundo campesi�o comeza o poema que abre o libro, o propio l�xico al�rtanos. No primeiro verso do libro, Lix� non di casa, escribe �chal��, e esta decisi�n l�xica ponnos en alerta. Chal�s dos anos setenta que substitu�ron a nosa arquitectura tradicional, importando modelos alleos, moitas veces copiados das paisaxes da emigraci�n. Esa �apropiaci�n cultural�, que logo aparecer� no poema das gali�as, e que aqu� se manifesta xa na escolla do galicismo.
Fin do mundo campesi�o, dic�a, que, por�n, non quere soltar o �ltimo riz�n e mant�n a imaxe da virxe do Carme no pinche da casa, como un amuleto, como unha marca identitaria, m�is etnogr�fica ca propiamente relixiosa.
Estamos entrando na orixe, asistimos ao nacemento da persoa, e co�ecemos os lugares aos que pertencen e que son unha parte do que somos, ou non � certo que se pertenc�semos a outro lugar seriamos diferentes?
Os lugares e as familias, as que gardan na memoria das xeraci�ns o sacrificio, as mortes, os segredos, o rexeitamento. E a violencia:
�Mesmo na familia m�is comedida hai dalgunha maneira certo pouso de violencia, non necesariamente f�sica. Case todo se funda sobre o traum�tico� (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, s�bado 30, decembro 2017)
Ent�n comezamos percorrer o mapa do lugar que define o eu po�tico e no que van aparecendo os top�nimos, o cemiterio de San Paio, a aldea de Vilar, Caama�o, S�lvora, Vix�n, Carreira, nun poema, que xa non pertence a esta parte, en que o eu po�tico reproduce a colisi�n de dous mundos, en que Carreira representa a vila que se op�n a toda unha extensa zona rural. E canda esta oposici�n rural/vilego, est� a da lingua, as referencias � diglosia, � li�a divisoria que marcan os usos ling��sticos, ao abandono do idioma entre os m�is novos.
No recurso topon�mico entrecr�zanse o Lix� historiador e o Lix� poeta (apelido topon�mico) pintando para n�s a lagoa que non nomea, mais si sinala claramente ao nomear a s�a orixe topon�mica e aludir a unha lenda que recollen tanto o licenciado Molina como Carr� Alvarellos (�A microtoponimia de S�lvora� Estud. ling��st. galega 8 (2016): 127-145;).
Nesta parte, volvemos reparar na escolla l�xica realizada polo autor para describir un vestido: �da cor do sulfato�, unha referencia que, para al�n de invocar unha cor, nos sit�a nun mundo concreto, o mundo da aldea campesi�a e dos labores do campo. Poder�a ter dito un vestido azul, mais azul ser�a un termo pobre que non nos far�a pensar nin na tonalidade, nin no brillo do sulfato, de cor tan intensa.
�Mais ademais o pasado non � s� a infancia como pasado vivido, � tam�n o pasado asumido� (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, s�bado 30, decembro 2017)
A segunda parte, a que eu denomino �crecemento�, est� marcada co verso �Cando era neno�. A partir de a� in�ciase a viaxe de retroceso en que van sinal�ndose os f�os cos que se descobre a identidade, primeiro dun xeito non consciente �como era eu, a�nda que non o sab�a�, at� chocar coa realidade �como pouco a pouco/ at� que non entrei nunca m�is�.
E a terceira in�ciase co verso �O meu can co��ceme mellor que calquera persoa�, ese can, que � outro f�o de ganduxar, que v�n desde aquel primeiro poema: �agora no xard�n est� enterrado un canci�o� e que na s�a ausencia de linguaxe articulada e intelixencia humana �, por�n, capaz de reco�ecer o eu po�tico, pois carece de prexu�zos e a s�a mirada nace do amor. (inciso: oposici�n dom�stico, co�ecido, pr�ximo, normal// salvaxe, desco�ecido, afastado, non control�bel que se evidencia cargada de significado naquel poema �cando era neno�: a cadela do t�o que mata os pitos diferentes) E con ese reco�ecemento transitamos cara ao presente, un presente de estorni�os libres que rin dos humanos que viven apertados e a berrar, incapaces de ver cara ao futuro, �ningu�n ve vir a tempestade�, e a pesar de todo hai unha fenda para confiar na existencia do amor, o amor como o da �casa familiar en inverno�.
O libro p�chase cos estorni�os, mais non son estas as �nicas aves que atravesan o poemario. Periquitas rosas, canarias rosas, a garza, un pardal aforcado, son as aves que trasladan aos poemas e que, sen prexu�zo da simbolox�a tradicional, podemos interpretar como expresi�n da liberdade: �fuxiu entre os dedos/voou libre�. Mais tampouco temos por que desbotar a interpretaci�n cl�sica que nos traslada Cirlot: �Desde o antigo Exipto, as aves simbolizan con grande frecuencia as almas humanas� (p�x. 91) e realmente podemos entendelas as�, almas que ans�an liberdade e que son aforcadas para reprimir xustamente esa ansia.
Outro dos s�mbolos que atopamos ao longo de poemas e partes diferentes � o dos caranguexos: pinzas de caranguexo que se cravan, d�a dos caranguexos e noite dos caranguexos. Tr�tase dun s�mbolo relativamente herm�tico que nos fai imaxinar algo negativo, escuro, o suicidio, a morte. Mais en todo caso, un misterio que paira no poema e nos prende a el, fac�ndonos volver ao texto e tentar captar a emoci�n que nos transmite, esa si, di�fana.
As casas �, por tanto, unha reflexi�n sobre a identidade, unha reflexi�n feita de imaxes pasadas que van aparecendo ante n�s at� compor un crebacabezas que, na s�a abstracci�n tam�n nos cont�n �s lectoras e aos lectores, como persoas nacidas da tensi�n entre o que nos v�n dado: a casa, o lugar, a familia e os seus segredos e o que n�s decidimos: os lugares en que estar en silencio, a compa��a e os xogos, liberar os paxaros.
Un libro, pois, que nos convida a facernos preguntas, a pescudar nos misterios que nos deixa. Iso que lle pedimos a un libro, especialmente a un libro de poes�a.
Un ano m�is, subir ao Pico Sacro.
Sa�do pronunciado na Subida ao Pico Sacro o d�a 20 de xullo.
Artigo publicado en Terra e Tempo.
Referencia en Sermos Galiza.
Como cada ano, a A.C. O Galo e a A.C. Vagalume organizaron a subida ao Pico Sacro para conmemorar a realizada por Castelao no ano 1924. Tr�tase dun acto de lembranza en que tam�n se le o discurso Alba de Gloria e se realizan outras actividades destinadas a afondar no co�ecemento deste lugar emblem�tico desde o punto de vista do patrimonio material e inmaterial.
� un privilexio contarmos con entidades culturais que te�en a fortaleza de continuar a traballar ano tras ano. Grazas a elas mantemos en p� a nosa memoria colectiva e podemos afondar no co�ecemento da nosa identidade. Por iso � unha honra acudir ao seu convite e ser parte deste acto necesario.
Velaqu� as palabras que pronunciei ao p� do Pico:
Entidades organizadoras que me convidastes. Amigas e amigos
Sa�dovos cando acadades � cima deste lugar, monte e cume que foron obxecto de culto do pobo que por dereito habitaba estas terras antes da cristianizaci�n forzosa que quixo ocultar a s�a existencia. Como sucede adoito, non puideron apagar as lendas que no seu formato fant�stico conservan para n�s a historia esix�ndonos que saibamos p�r luz na s�a mesta rede de relatos converxentes. Estamos no altar da Terra Nai, como dixo Daniel, a quen hoxe lembramos e homenaxeamos.
Da subida que hoxe conmemoramos f�lannos as imaxes de Pedro Brey e o relato de Ken Keirades, que eu releo citado por Xo�n Carlos Garrido (�90 aniversario da viaxe de Castelao ao Pico Sacro�, Faro de Vigo, 16-07-2014). Paga a pena ler a descrici�n do comportamento de Castelao cando se deitou no chan para ver o bordo do barranco. Retr�tanos o mesmo home que vemos nos seus dese�os: un ser �nico, mestura de sinxeleza, inocencia, curiosidade e intelixencia. Ese xesto de deixar a un lado aquel sombreiro que o cobre en todas as imaxes, ese arrastrarse polo chan para ir at� onde ningu�n �a, esa satisfacci�n de cumprir os desexos propios e avanzar, ratifican o que vemos na s�a obra, unha persoa �nica que �, con raz�n, unha das estrelas que ilumina a nosa noite. Outra �luci�a� m�is dese �substractum insobornable da nosa Patria� (Castelao, Alba de Gloria, Xunta de Galicia, Vigo, 2008, p�x. 19).
Aqueles homes estaban pescudando a terra que alimenta as nosas ra�ces, fac�ndose fortes nelas. Algo que n�s debemos manter e seguir a practicar: co�ecer e sentir orgullo do que somos. Sacar � luz, visibilizar as abas da nosa historia como realmente foron, para as� sabermos se acadamos o cume ou a�nda temos que percorrer un traxecto necesario e convocar o noso pobo para que comprobe de que elementos estamos feitos.
E se, coma este monte, estamos feitos de cuarzo, somos duros e transparentes, como Castelao foi. Cuarzo, o duro mineral desgastado en mill�ns de anos de chuvia at� se converter en p�a e facer do natural algo extraordinario, confundindo ao propio L�pez Ferreiro quen, onde traballara a natureza, identificou a man dun pobo prehist�rico: �Esta pena � de cuarzo medio cristalizado como as demais daquel sitio; est� naturalmente adherida ao chan; polos seus contornos parece que andou a man do home; e polo que toca � cavidade superior � dif�cil explicala como un efecto das frecuente choivas, pois a s�a �spera superficie non revela a acci�n da auga.� (Groba Gonz�lez, X. e Vaqueiro Rodr�guez, M., A Cova do Pico, Concello de Boqueix�n, 2004, p�x. 118)
Os cient�ficos f�lannos da antig�idade do Pico, uns 400 mill�ns de anos, orixinado na primeira etapa da formaci�n xeol�xica de Galiza, f�lannos tam�n da s�a singularidade por ser unha monta�a de cuarzo en terra de granito. Dinnos que � un inselberg de 553 metros erixido sobre o punto en que se soldaron d�as placas tect�nicas. Mais esta descrici�n xeol�xica, resultado da investigaci�n e do m�todo cient�fico, que d� resposta racional �s nosas preguntas, � xustamente a que me fai a min dicir aqu� as palabras de Alfredo Vicenti na s�a novela A orillas del Ulla (1875-1880): �Non hai d�bida; a orixinal monta�a garda un secreto. Esfinxe de pedra, pon en tortura a imaxinaci�n de cantos a interrogan (...)�(op. cit. p�x. 25)
A imaxinaci�n, ese elemento imprescind�bel para reco�ec�rmonos. Como di Castelao no Alba de Gloria: �evocar algo irreal, algo puramente imaxinario, que co seu simbolismo nos deixe ver o pasado para proveito do futuro� (Castelao, 2008, p�x. 11). A imaxinaci�n � hoxe o f�o co que corcosemos os anacos de n�s que imos recuperando, coma se f�semos n�s as espele�logas que baixamos por ese �pozo vertical que no negro e pavoroso parece chegar ao centro da terra� (Groba e Vaqueiro, 2004, p�x. 25)
A mi�a imaxinaci�n preg�ntase por Lupa. Os silencios que se estenden entre os retallos que nacen abeirados aos top�nimos que gardan a s�a memoria, po�en en marcha a engrenaxe que acaba por se traducir en palabra po�tica, versos que non esquecen a imaxe da escultura que retratou o seu sometemento � igrexa, case a �nica imaxe que chega a n�s.
A lenda, a historia de Lupa foi sempre utilizada como elemento negativo na construci�n do relato da vinculaci�n do ap�stolo Santiago con Compostela. Retallos � sombra da historia que outros nos dixeron real: a xangada de pedra portadora de �sos sagrados na loita pola construci�n dun pasado cristi�n que dese poder e riqueza �s terras recuperadas. Un relato que se repite en diferentes latitudes e que, se o lemos ben, fala de loitas de poder. Lendas de poder que a�nda hoxe prevalecen e nos impo�en unha forma de mirar � historia.
As� sometida a Santiago, xa como relato secundario, � como, talvez, non chega a esa Santa Compa�a que Castelao creou no seu discurso Alba de Gloria, pronunciado o 25 de xullo de 1948 no Centro Galego de Bos Aires. Santa Compa�a encabezada por Prisciliano, seguido por Teodosio, San D�maso, Eteria, Paulo Orosio, en quen me quero deter hoxe. Eu cheguei a Paulo Orosio pescudando na orixe do que Carvalho Calero dixera que pod�a ser o lema de todas as galegas e galegos: �esperar contra toda esperanza�. Carvalho engad�a naquela entrevista que lle fixera Francisco Salinas para a AS-PG: �mentres non decidamos suicidarnos como povo temos que confiar na posibilidade de rectificar a historia e a historia, por suposto, ten que ser rectificada� (Salinas Portugal, F., Voz e silencio (Entrevista con Ricardo Carballo Calero), Edici�ns do Cumio, Vilaboa, 1991, citado a trav�s do v�deo publicado en 2002 por eDixgal na www.bvg.udc.es)
N�s estamos aqu� xustamente para rectificar a historia, comezando por esclarecer como sucederon os feitos para logo colocalos no lugar que lles corresponde. Visibilizalos e difundilos.
�s veces ser� sacando � luz pergameos, inscrici�ns, pinturas e gravados que permaneceron ocultos baixo a maleza real e metaf�rica. Outras veces, botando man do �puramente imaxinario�, como cemento necesario para edificar a casa de noso. Nese lugar creamos, �s veces, as poetas, procurando constru�r a rede que nos soste�a, o cobertor que nos abrigue.
Como galega, � dicir, muller nacida nesta terra, consciente da mi�a identidade, do meu x�nero, da mi�a clase e de que esta sociedade precisa ser transformada, po�o ao dispor de cantos me acompa�ades o pouco que sei facer, enfiar palabras coas que nomear emoci�ns.
Con esa vontade, deixeime levar un d�a polo galopar das eguas entre a n�boa e corporeicei a ra��a pag� que foi sepultada baixa as palabras oficiais, para que das s�as cinzas nacese a nosa vida. � o meu particular xeito de �ver o pasado para proveito do futuro�
Artigo publicado en Terra e Tempo.
Artigo publicado en Terra e Tempo.
Referencia en Sermos Galiza.
Como cada ano, a A.C. O Galo e a A.C. Vagalume organizaron a subida ao Pico Sacro para conmemorar a realizada por Castelao no ano 1924. Tr�tase dun acto de lembranza en que tam�n se le o discurso Alba de Gloria e se realizan outras actividades destinadas a afondar no co�ecemento deste lugar emblem�tico desde o punto de vista do patrimonio material e inmaterial.
� un privilexio contarmos con entidades culturais que te�en a fortaleza de continuar a traballar ano tras ano. Grazas a elas mantemos en p� a nosa memoria colectiva e podemos afondar no co�ecemento da nosa identidade. Por iso � unha honra acudir ao seu convite e ser parte deste acto necesario.
Velaqu� as palabras que pronunciei ao p� do Pico:
Entidades organizadoras que me convidastes. Amigas e amigos
Sa�dovos cando acadades � cima deste lugar, monte e cume que foron obxecto de culto do pobo que por dereito habitaba estas terras antes da cristianizaci�n forzosa que quixo ocultar a s�a existencia. Como sucede adoito, non puideron apagar as lendas que no seu formato fant�stico conservan para n�s a historia esix�ndonos que saibamos p�r luz na s�a mesta rede de relatos converxentes. Estamos no altar da Terra Nai, como dixo Daniel, a quen hoxe lembramos e homenaxeamos.
Da subida que hoxe conmemoramos f�lannos as imaxes de Pedro Brey e o relato de Ken Keirades, que eu releo citado por Xo�n Carlos Garrido (�90 aniversario da viaxe de Castelao ao Pico Sacro�, Faro de Vigo, 16-07-2014). Paga a pena ler a descrici�n do comportamento de Castelao cando se deitou no chan para ver o bordo do barranco. Retr�tanos o mesmo home que vemos nos seus dese�os: un ser �nico, mestura de sinxeleza, inocencia, curiosidade e intelixencia. Ese xesto de deixar a un lado aquel sombreiro que o cobre en todas as imaxes, ese arrastrarse polo chan para ir at� onde ningu�n �a, esa satisfacci�n de cumprir os desexos propios e avanzar, ratifican o que vemos na s�a obra, unha persoa �nica que �, con raz�n, unha das estrelas que ilumina a nosa noite. Outra �luci�a� m�is dese �substractum insobornable da nosa Patria� (Castelao, Alba de Gloria, Xunta de Galicia, Vigo, 2008, p�x. 19).
Aqueles homes estaban pescudando a terra que alimenta as nosas ra�ces, fac�ndose fortes nelas. Algo que n�s debemos manter e seguir a practicar: co�ecer e sentir orgullo do que somos. Sacar � luz, visibilizar as abas da nosa historia como realmente foron, para as� sabermos se acadamos o cume ou a�nda temos que percorrer un traxecto necesario e convocar o noso pobo para que comprobe de que elementos estamos feitos.
E se, coma este monte, estamos feitos de cuarzo, somos duros e transparentes, como Castelao foi. Cuarzo, o duro mineral desgastado en mill�ns de anos de chuvia at� se converter en p�a e facer do natural algo extraordinario, confundindo ao propio L�pez Ferreiro quen, onde traballara a natureza, identificou a man dun pobo prehist�rico: �Esta pena � de cuarzo medio cristalizado como as demais daquel sitio; est� naturalmente adherida ao chan; polos seus contornos parece que andou a man do home; e polo que toca � cavidade superior � dif�cil explicala como un efecto das frecuente choivas, pois a s�a �spera superficie non revela a acci�n da auga.� (Groba Gonz�lez, X. e Vaqueiro Rodr�guez, M., A Cova do Pico, Concello de Boqueix�n, 2004, p�x. 118)
Os cient�ficos f�lannos da antig�idade do Pico, uns 400 mill�ns de anos, orixinado na primeira etapa da formaci�n xeol�xica de Galiza, f�lannos tam�n da s�a singularidade por ser unha monta�a de cuarzo en terra de granito. Dinnos que � un inselberg de 553 metros erixido sobre o punto en que se soldaron d�as placas tect�nicas. Mais esta descrici�n xeol�xica, resultado da investigaci�n e do m�todo cient�fico, que d� resposta racional �s nosas preguntas, � xustamente a que me fai a min dicir aqu� as palabras de Alfredo Vicenti na s�a novela A orillas del Ulla (1875-1880): �Non hai d�bida; a orixinal monta�a garda un secreto. Esfinxe de pedra, pon en tortura a imaxinaci�n de cantos a interrogan (...)�(op. cit. p�x. 25)
A imaxinaci�n, ese elemento imprescind�bel para reco�ec�rmonos. Como di Castelao no Alba de Gloria: �evocar algo irreal, algo puramente imaxinario, que co seu simbolismo nos deixe ver o pasado para proveito do futuro� (Castelao, 2008, p�x. 11). A imaxinaci�n � hoxe o f�o co que corcosemos os anacos de n�s que imos recuperando, coma se f�semos n�s as espele�logas que baixamos por ese �pozo vertical que no negro e pavoroso parece chegar ao centro da terra� (Groba e Vaqueiro, 2004, p�x. 25)
A mi�a imaxinaci�n preg�ntase por Lupa. Os silencios que se estenden entre os retallos que nacen abeirados aos top�nimos que gardan a s�a memoria, po�en en marcha a engrenaxe que acaba por se traducir en palabra po�tica, versos que non esquecen a imaxe da escultura que retratou o seu sometemento � igrexa, case a �nica imaxe que chega a n�s.
A lenda, a historia de Lupa foi sempre utilizada como elemento negativo na construci�n do relato da vinculaci�n do ap�stolo Santiago con Compostela. Retallos � sombra da historia que outros nos dixeron real: a xangada de pedra portadora de �sos sagrados na loita pola construci�n dun pasado cristi�n que dese poder e riqueza �s terras recuperadas. Un relato que se repite en diferentes latitudes e que, se o lemos ben, fala de loitas de poder. Lendas de poder que a�nda hoxe prevalecen e nos impo�en unha forma de mirar � historia.
As� sometida a Santiago, xa como relato secundario, � como, talvez, non chega a esa Santa Compa�a que Castelao creou no seu discurso Alba de Gloria, pronunciado o 25 de xullo de 1948 no Centro Galego de Bos Aires. Santa Compa�a encabezada por Prisciliano, seguido por Teodosio, San D�maso, Eteria, Paulo Orosio, en quen me quero deter hoxe. Eu cheguei a Paulo Orosio pescudando na orixe do que Carvalho Calero dixera que pod�a ser o lema de todas as galegas e galegos: �esperar contra toda esperanza�. Carvalho engad�a naquela entrevista que lle fixera Francisco Salinas para a AS-PG: �mentres non decidamos suicidarnos como povo temos que confiar na posibilidade de rectificar a historia e a historia, por suposto, ten que ser rectificada� (Salinas Portugal, F., Voz e silencio (Entrevista con Ricardo Carballo Calero), Edici�ns do Cumio, Vilaboa, 1991, citado a trav�s do v�deo publicado en 2002 por eDixgal na www.bvg.udc.es)
N�s estamos aqu� xustamente para rectificar a historia, comezando por esclarecer como sucederon os feitos para logo colocalos no lugar que lles corresponde. Visibilizalos e difundilos.
�s veces ser� sacando � luz pergameos, inscrici�ns, pinturas e gravados que permaneceron ocultos baixo a maleza real e metaf�rica. Outras veces, botando man do �puramente imaxinario�, como cemento necesario para edificar a casa de noso. Nese lugar creamos, �s veces, as poetas, procurando constru�r a rede que nos soste�a, o cobertor que nos abrigue.
Como galega, � dicir, muller nacida nesta terra, consciente da mi�a identidade, do meu x�nero, da mi�a clase e de que esta sociedade precisa ser transformada, po�o ao dispor de cantos me acompa�ades o pouco que sei facer, enfiar palabras coas que nomear emoci�ns.
Con esa vontade, deixeime levar un d�a polo galopar das eguas entre a n�boa e corporeicei a ra��a pag� que foi sepultada baixa as palabras oficiais, para que das s�as cinzas nacese a nosa vida. � o meu particular xeito de �ver o pasado para proveito do futuro�
Artigo publicado en Terra e Tempo.
July 24, 2019
Bagaxe de regreso
Cami�o r�as desco�ecidas no af�n de alargar o mapa emocional co que buscar a paz. Consulto os itinerarios recomendados, mais procuro nas fendas: det��ome baixo os ni�os das andori�as para retratar as osgas indiscretas ou paro o coche no medio da estrada para co�ecer a andori�a d�urica ou contemplar o vo do abelleiro tan escaso entre n�s.
Por iso as imaxes que vou gardar non te�en monumentos co�ecid�simos e si os versos da varanda de cristal que delimita os postos de lectura da biblioteca de Sines: Ana Lu�sa Amaral, Mar�a Teresa Horta, as Tres Mar�as. Versos que fun lendo mentres me achegaba � sala en que reproduc�an o concerto de Kronos quartet e saltaba na cadeira ao escoitar de novo �A casa do sol nacente�.
O caso foi que ese traxecto azaroso foi coma o mapa do tesouro que me conduciu at� o andel das novidades onde un retrato nunha portada tirou da mi�a curiosidade. Era a novela �Ele� de Cl�udia de Campos, escritora de Sines que vi�a ao mundo o mesmo ano que Alejandra, a primox�nita de Rosal�a de Castro, que na altura regresaba a Galiza.
Maria Cl�udia de Campos Matos publica o seu primeiro libro, �Rindo: contos�, sete anos despois de falecer Rosal�a, en 1892. Nese momento ti�a trinta e tres anos e hab�a catro que se divorciara xudicialmente do seu marido. Un feito ins�lito naquel tempo. Como reaccionar�an os seus coet�neos? Podemos imaxinalo. O feito � que esa realidade biogr�fica � a que sustenta a s�a novela �Ele�, a m�is co�ecida, a m�is pol�mica, porque, malia mudar os nomes reais por nomes ficticios, as persoas e os lugares de Sines que atravesan a novela eran ben reco�ec�beis. At� ent�n, a s�a vida fora como a de moitas outras mulleres, casou con dezaseis anos e aos dezaoito tivo unha filla. Mais ela, unha muller formada e de ampla cultura, decidiu p�r remate a ese matrimonio con vinte e nove anos. Ent�n foi cando comezou escribir.
A novela �Ele� publ�case no derradeiro ano do s�culo XIX, cando Cl�udia de Campos contaba corenta anos e xa era reco�ecida como escritora e como feminista (formou parte da direcci�n da Sec��o Feminista da Liga Portuguesa da Paz). En 1906, no xornal Vanguarda lemos: �D. Cl�udia de Campos � uma das mais distinctas escriptoras portuguezas. Verdadeira personalidade de artista a escrever, sem se deter ou preocupar com os preconceitos que dominan o nosso meio��
A trav�s da reportaxe de Joana Beleza (Expreso, 24/11/2016) sabemos que en 1895 de Campos era a �nica muller publicando na revista �A leitura�. Ao seu lado figuraban nomes como Stevenson, Tolstoi ou Mark Twain. Ela escrib�a: �h� muito que formulei este axioma e dele me n�o desdigo: um homem est�pido � duas vezes mais est�pido que uma mulher que o seja�
Quen quixer pode achegarse � s�a novela (est� acces�bel na p�xina do concello de Sines, que a reeditou). Como leo nas diversas referencias que puiden atopar, non � unha autora de primeira fila, mais iso non debe privala da lembranza que merece e que, co mesmo ou menor motivo, reciben autores do seu tempo. De certo existen outras autoras de maior relevo e m�is pr�ximas no tempo a Rosal�a que reclaman a nosa atenci�n, mais chegamos a elas tirando desta sedela e, ademais, facendo mi�as as palabras de Teresa Almeida recollidas por Joana Beleza (pois onde ela di portuguesa n�s podemos colocar galega ou, por que non, universal): �todas as mulheres que escrevem t�m necessidade de se filiar numa tradi��o que tem que ver com as autoras que escreveram em portugu�s�. �Portanto, descobrir uma nova escritora � muito importante para aquelas que escrevem hoje em dia, porque existe uma esp�cie de orfandade na literatura nacional.�
E esta foi a mi�a bagaxe de regreso, o que eu trouxen da �ltima viaxe ao sur, un pouco menos de orfandade e un novo f�o para seguir a agrandar ese cobertor que precisamos.
Artigo publicado en Sermos Galiza.
Por iso as imaxes que vou gardar non te�en monumentos co�ecid�simos e si os versos da varanda de cristal que delimita os postos de lectura da biblioteca de Sines: Ana Lu�sa Amaral, Mar�a Teresa Horta, as Tres Mar�as. Versos que fun lendo mentres me achegaba � sala en que reproduc�an o concerto de Kronos quartet e saltaba na cadeira ao escoitar de novo �A casa do sol nacente�.
O caso foi que ese traxecto azaroso foi coma o mapa do tesouro que me conduciu at� o andel das novidades onde un retrato nunha portada tirou da mi�a curiosidade. Era a novela �Ele� de Cl�udia de Campos, escritora de Sines que vi�a ao mundo o mesmo ano que Alejandra, a primox�nita de Rosal�a de Castro, que na altura regresaba a Galiza.
Maria Cl�udia de Campos Matos publica o seu primeiro libro, �Rindo: contos�, sete anos despois de falecer Rosal�a, en 1892. Nese momento ti�a trinta e tres anos e hab�a catro que se divorciara xudicialmente do seu marido. Un feito ins�lito naquel tempo. Como reaccionar�an os seus coet�neos? Podemos imaxinalo. O feito � que esa realidade biogr�fica � a que sustenta a s�a novela �Ele�, a m�is co�ecida, a m�is pol�mica, porque, malia mudar os nomes reais por nomes ficticios, as persoas e os lugares de Sines que atravesan a novela eran ben reco�ec�beis. At� ent�n, a s�a vida fora como a de moitas outras mulleres, casou con dezaseis anos e aos dezaoito tivo unha filla. Mais ela, unha muller formada e de ampla cultura, decidiu p�r remate a ese matrimonio con vinte e nove anos. Ent�n foi cando comezou escribir.
A novela �Ele� publ�case no derradeiro ano do s�culo XIX, cando Cl�udia de Campos contaba corenta anos e xa era reco�ecida como escritora e como feminista (formou parte da direcci�n da Sec��o Feminista da Liga Portuguesa da Paz). En 1906, no xornal Vanguarda lemos: �D. Cl�udia de Campos � uma das mais distinctas escriptoras portuguezas. Verdadeira personalidade de artista a escrever, sem se deter ou preocupar com os preconceitos que dominan o nosso meio��
A trav�s da reportaxe de Joana Beleza (Expreso, 24/11/2016) sabemos que en 1895 de Campos era a �nica muller publicando na revista �A leitura�. Ao seu lado figuraban nomes como Stevenson, Tolstoi ou Mark Twain. Ela escrib�a: �h� muito que formulei este axioma e dele me n�o desdigo: um homem est�pido � duas vezes mais est�pido que uma mulher que o seja�
Quen quixer pode achegarse � s�a novela (est� acces�bel na p�xina do concello de Sines, que a reeditou). Como leo nas diversas referencias que puiden atopar, non � unha autora de primeira fila, mais iso non debe privala da lembranza que merece e que, co mesmo ou menor motivo, reciben autores do seu tempo. De certo existen outras autoras de maior relevo e m�is pr�ximas no tempo a Rosal�a que reclaman a nosa atenci�n, mais chegamos a elas tirando desta sedela e, ademais, facendo mi�as as palabras de Teresa Almeida recollidas por Joana Beleza (pois onde ela di portuguesa n�s podemos colocar galega ou, por que non, universal): �todas as mulheres que escrevem t�m necessidade de se filiar numa tradi��o que tem que ver com as autoras que escreveram em portugu�s�. �Portanto, descobrir uma nova escritora � muito importante para aquelas que escrevem hoje em dia, porque existe uma esp�cie de orfandade na literatura nacional.�
E esta foi a mi�a bagaxe de regreso, o que eu trouxen da �ltima viaxe ao sur, un pouco menos de orfandade e un novo f�o para seguir a agrandar ese cobertor que precisamos.
Artigo publicado en Sermos Galiza.
June 24, 2019
Contra a selectividade. Imaxinaci�n e solidariedade
�...toda a��o cultural � sempre uma forma sistematizada e deliberada de a��o que incide sobre a estrutura social, ora no sentido de mant�-la como est�, ora no de transform�-la� (Paulo Freire)
Hoxe, cando abres unha web dedicada � docencia, podes atopar afirmaci�ns tales como que "aprender non consiste en aprobar exames".
E � as�. Sabemos perfectamente que � as�, a aprendizaxe � outra cousa.
Atender, participar, axudar, colaborar, ser solidaria, respons�bel, organizarse, comprometerse, ter vontade de mellorar ou aproveitar os recursos que o profesorado pon ao seu alcance son termos que dan conta perfectamente do que debe ser proceso de aprendizaxe (termos que todas e todos comprendemos facilmente e que eu prefiro a outros como "liderazgo, emprendemento ou perfil de aprendiz" cos que nos manda traballar a actual lexislaci�n). Mais, o proceso de aprendizaxe que acabamos de describir non � avali�bel a trav�s dos exames.
Continuar lendo en Sermos Galiza.
Hoxe, cando abres unha web dedicada � docencia, podes atopar afirmaci�ns tales como que "aprender non consiste en aprobar exames".
E � as�. Sabemos perfectamente que � as�, a aprendizaxe � outra cousa.
Atender, participar, axudar, colaborar, ser solidaria, respons�bel, organizarse, comprometerse, ter vontade de mellorar ou aproveitar os recursos que o profesorado pon ao seu alcance son termos que dan conta perfectamente do que debe ser proceso de aprendizaxe (termos que todas e todos comprendemos facilmente e que eu prefiro a outros como "liderazgo, emprendemento ou perfil de aprendiz" cos que nos manda traballar a actual lexislaci�n). Mais, o proceso de aprendizaxe que acabamos de describir non � avali�bel a trav�s dos exames.
Continuar lendo en Sermos Galiza.
A lingua no ensino hoxe. Unha proposta urxente
�A soluci�n potencial do problema (o uso p�blico do galego) � cada vez m�is patente, pero todo vai depender da marcha da vida pol�tica canto � participaci�n das forzas de resist�ncia.� F. Rodr�guez (1991): Conflito Ling��stico e ideoloxia na Galiza, Santiago de Compostela: Ed. Laiovento, p�x. 75.
�A lingua � o principal elemento diferencial a erradicar na cultura dun pobo por parte de quen est� a practicar o monoling��smo hist�rico dunha violencia que xa v�n sendo hist�rica no estado espa�ol. Actuar contra a lingua � actuar de ra�z contra o pobo.� Parlamento de escritoraes, Pontevedra, 15-16 marzo 2019.
O pasado 27 de abril, celebr�ronse as XVIII Xornadas de Lingua e Literatura organizadas pola CIG-Ensino e a AS-PG, unha actividade de referencia para o profesorado galego, especialmente para o profesorado de Lingua galega e Literatura. A trascencendencia desta proposta que acumula anos de achegas substanciais ao estudo da nosa lingua e literatura, pode medirse, mesmo, no n�mero de imitaci�ns que desde outras entidades e at� a propia Administraci�n se te�en producido.
A organizaci�n das Xornadas de Lingua dese�a sempre o programa co maior coidado, procurando que sexa un punto de encontro para a difusi�n das mellores propostas e para o debate. Por iso este ano colocou como unha actividade central a �Estado actual da lingua galega no ensino. Alternativas de futuro� en que participamos M�nica Pazos, Valent�n Garc�a e eu mesma,
Este artigo recolle a intervenci�n que ent�n realicei.
Contin�a en Terra e tempo.
�A lingua � o principal elemento diferencial a erradicar na cultura dun pobo por parte de quen est� a practicar o monoling��smo hist�rico dunha violencia que xa v�n sendo hist�rica no estado espa�ol. Actuar contra a lingua � actuar de ra�z contra o pobo.� Parlamento de escritoraes, Pontevedra, 15-16 marzo 2019.
O pasado 27 de abril, celebr�ronse as XVIII Xornadas de Lingua e Literatura organizadas pola CIG-Ensino e a AS-PG, unha actividade de referencia para o profesorado galego, especialmente para o profesorado de Lingua galega e Literatura. A trascencendencia desta proposta que acumula anos de achegas substanciais ao estudo da nosa lingua e literatura, pode medirse, mesmo, no n�mero de imitaci�ns que desde outras entidades e at� a propia Administraci�n se te�en producido.
A organizaci�n das Xornadas de Lingua dese�a sempre o programa co maior coidado, procurando que sexa un punto de encontro para a difusi�n das mellores propostas e para o debate. Por iso este ano colocou como unha actividade central a �Estado actual da lingua galega no ensino. Alternativas de futuro� en que participamos M�nica Pazos, Valent�n Garc�a e eu mesma,
Este artigo recolle a intervenci�n que ent�n realicei.
Contin�a en Terra e tempo.
Marta Dacosta's Blog
- Marta Dacosta's profile
- 2 followers
Marta Dacosta isn't a Goodreads Author
(yet),
but they
do have a blog,
so here are some recent posts imported from
their feed.
