Jitesh Donga's Blog, page 3

Brilliance of Ali Sethi

વર્ષોથી એક ઓબ્સેશન રહ્યું છે : માણસના સંપૂર્ણ કામને સમજવાનું ઓબ્સેશન.

એસ્ટ્રોનોમીમાં મને ખુબ જ રસ પડે. મેં કાર્લ સાગન (મારો સૌથી પ્રિય માણસ)ને લગભગ આંખો વાંચ્યો.

એજ રીતે ગુજરાતી ભજનોમાં ખુબ રસ પડે. બધાં ભજનીકોમાં મને નારાયણ સ્વામીને પીવાની જે મોજ પડી એવી, એ ઉંચાઈ, એ ઊંડાઈની મોજ ક્યાંય ન આવી.

નવલકથાઓમાં મેં હારુકી મુરાકામી, નેઈલ ગેઈમેન, ફ્રેડરિક બેક્મેન અને બ્રાંડન સેન્ડરસનના આ બધાનાં એકોએક સર્જન વાંચવામાં રસ લૂટ્યો એવો કોઈ અન્યમાં નહીં.

દરેક ક્ષેત્રમાં અમુક માણસો એવાં મળ્યાં જેને જ્યાં સુધી આંખા અંતરમાં ન ઉતારું ત્યાં સુધી મેળ ન પડે!

મ્યુઝીકના ક્ષેત્રમાં પાકિસ્તાનમાં જન્મેલાં સિંગર્સ સાથેનું મારું ઓબ્સેશન કશુંક એવું જ છે. એ ચાલુ થયેલું ધ ગ્રેટ નુસરત ફતેહ અલી ખાનથી. એમને પુરા સાંભળ્યા પછી એમનાં આખાં વારસાને સાંભળ્યો. (જેમની પાછળ ‘અલી’ એ બધાને!)

પરંતુ એક દિવસ અચાનક આબિદા પરવીનનો અવાજ સાંભળ્યો! અહાહા…કેવી સૂફી ગાયક. કેવો અદ્ભુત અવાજ. આબીદાજી પછી પણ મહાન ગાયકોની ખોજ થતી રહી. મને એમ હતું કે પાકિસ્તાનના સિંગર્સમાં આબિદા પરવીન, નુસરત ફતેહ અલી ખાન, ગુલામ અલી, ફરીદા ખાનુંમ, બેગમ અખ્તર, રેશમા, શબરી બ્રધર્સ અને છેલ્લે પહાડી અવાજની બાદશાહ એવી કુર્તુલૈન બલૌચ (Qurat-ul-Ain Balouch) આટલાં લોકોથી ઊંચું કોઈ મને ક્યારેય નહીં મળે.

પણ…

થોડા મહિનાઓ પહેલા હું સારેઈકી ભાષા (Saraiki language) વિશે વાંચતો હતો. એ ભાષાના સાહિત્યને શોધતો હતો. એમાં એક ગીત નજરે પડ્યું. એ ગીતને યુટ્યુબમાં શોધ્યું અને મળ્યો એક અનોખો અવાજ – અલી સેઠી.

એ ગીત હતું : चन कित्थाँ गुज़री आही रात वे

આ ગીત ઘણાં લોકોએ ગાયું છે, પણ અલી સેઠી જેવો મીઠો મધ જેવો અવાજ ક્યાંય સાંભળ્યો નથી. કેવો અદ્ભુત અવાજ છે!  એનાં અવાજમાં જે મધ જેવી મીઠાશ છે, જે ઝીણી રફનેસ છે, જે સુકૂન છે શું વાત કરવી.

એટલે થયું કે કદાચ ઘણાં લોકોને અલી સેઠીના બ્રિલીયંસ વિષે ખબર ન હોય તો કશુંક લખી નાખીએ.

તો નીચે એક પછી એક ગીતો મુકું છું. ખાસ: હેડફોન/ઈયરફોનમાં સાંભળજો.

બીજું કે જો શક્ય હોય તો દરેક ગીતનો અર્થ સમજવા પ્રયત્ન કરજો. ખુબ જ ગમશે.

Chan Kithan

આ ગીતનો અર્થ ખુબ જ મસ્ત છે. અહીં આ લીંક પર આખા ગીતનો અર્થ છે:

Mere Hamnafaz

મેરે હમનફઝ ગીતમાં એક જગ્યાએ એક પ્રિય કપલેટ છે :

मेरा अज़्म इतना बुलंद है कि पराए शोलों का डर नहीं

मुझे ख़ौफ़ आतिश-ए-गुल से है ये कहीं चमन को जला न दे

મતલબ –

કે મારો અઝ્મ (ઈરાદો – સંકલ્પ) એટલો બુલંદ (ઉંચો) છે કે મને બહારની જ્વાળાઓનો ડર નથી.

મને ખૌફ (બીક) મારા અંદરના ફૂલોની જ્વાળાનો છે કે એ મારા આખા બગીચાને બાળી ન નાખે!

Chandani raat

Ishq

4.a  I love this lyrical

Kithay nain ja jori

Ranjish Hi Sahi

Aaqa

Mahobbat karne wale

Ye mera diwana pan

Khabar-e-Tahayyur-e-Ishq

Aah ko Chahiye

 

આમ તો બીજા ઘણાં ગીતો છે જે ખુબ સારા છે. નવરાં પડો તો સાંભળજો.

Tour de Pondy

ગયા ઉનાળે પોંડીચેરી ગયેલાં. હું અને કલ્પિતા. કોઈ પ્લાન નહીં. શનિવારે સવારે સાત વાગ્યે ઉઠીને થયું કે ચાલો ક્યાંક જવું છે અને તરત જ બ્રશ કરીને, ચા પીઈને, મારી ઓફીસ બેગમાં એક-એક જોડી નાઈટડ્રેસ નાખીને ઉપડી ગયા. અમારું દરેક ટ્રાવેલિંગ કોઈ પણ પ્લાન વિના હોય.

એટલું અન-પ્લાન્ડ કે અમે પહેલાં બસસ્ટેશન કે રેલ્વે સ્ટેશન જઈએ અને પછી નક્કી કરીએ કે હવે કોઈ બસ કે ટ્રેન ઉભી છે જેનું બોર્ડ જોઇને ત્યાં જવાનું મન થાય!

અમે પોંડીચેરી, તમિલનાડુ, કર્નાટકના નાનાં-નાનાં ગામડાં બધું આમ જ રખડેલાં છીએ.

બેંગ્લોરના અમારા ઘરથી બહાર નીકળીને પછી તરત જ મેઈન રોડ પર આવ્યાં અને એક બસ પોંડીચેરી જઈ રહી હતી. કશું વિચાર્યા વિના બસમાં ચડી ગયા!

સાત કલાક પછી અમે પોંડીચેરીમાં હતાં. રસ્તામાં બસ જ્યાં ઉભી રહે ત્યાં ઢોસા કે ભાત-સાંભાર ખાઈ લીધેલા.

પોંડીચેરી જઈને શું કરવું એ બસમાં હું ગૂગલ કરતો હતો અને થયું કે સીધા દરિયાકાંઠે જતાં રહેશું અને બે દિવસ ત્યાં જ પડ્યા રહેશું!

બપોરે ત્રણ વાગ્યે દરિયે પહોંચ્યા.

[image error]દરિયે જઈને એક દુકાન પર ચા પીધી અને અમે બીચ પર બેઠાં

[image error]આ કાળા ચીકણા અને ગરમ પથ્થરો પર પડ્યા-પડ્યા આકાશ સામું અને દરિયા સામું જોતાંજોતાં જીવન વિષે વિચાર્યા કરવાનું ખુબ જ ગમે

સમાનુભૂતિ: Importance of Empathy in Current time.

[image error]

Empathy.

સમાનુભૂતિ.

કોઈ માણસ પાસે પોતાના બાળકને ખોરાક આપવાની સગવડ નથી, અને એને કારણે એ માણસને જે દુઃખ, રંજ, પીડા થતી હોય, અને એ માણસની પીડાની અનુભૂતિ જો આપણે પણ કરી શકીએ તો એને સમાનુભૂતિ કહેવાય.

વિશ્વ આખું વર્ષો સુધી નહીં ભૂલાય એવી અઘરી પરીક્ષામાંથી પસાર થઇ રહ્યું છે. કદાચ કોરોના ૨૦૨૦ પૂરું થશે ત્યાં સુધી મંદ-મંદ જીવ્યાં જ કરશે. કદાચ આપણને સૌને આ અદૃશ્ય જીવ કોઠે પડી જશે. ભવિષ્ય ધૂંધળું છે. આ પેન્ડેમિકને લીધે વિશ્વ આખામાં જે આર્થિક અને સામાજિક બદલાવો આવી રહ્યા છે એ બીજા ત્રણ-ચાર વર્ષ સુધી ચાલ્યાં કરશે.

આ બધાં કેઓસની વચ્ચે કેટલાયે માનવીઓ મૂંગી પીડામાંથી પસાર થઇ રહ્યા છે. ખુબ ઓછાં બોલી શકે છે. ખુબ ઓછાં રડી શકે છે. ખુબ ઓછાં રાડો નાખી શકે છે. આ સમયને અને આવતાં સમયને સૌથી વધું જરૂર છે – સમાનુભૂતિની.

અત્યારે જો પોતાના પરિવાર, દોસ્તો કે સમાજ માત્ર નહીં, પરંતુ ધર્મ-નાત-જાત ભૂલીને અન્યની પીડાને માત્ર ‘સમજી’ શકો તો પણ આપણે આખા વિશ્વની ‘પ્રેમની એન્ટ્રોપી’ વધારી શકીશું.

૧. આજે શેરીમાં સીતેરેક વર્ષના વૃદ્ધ એક ખાલી રેકડી લઈને ધીમું-ધીમું મરતું-મારતું ચાલ્યાં જતાં હતા. રેકડીમાં એક ખૂણામાં સુકાઈ ગયેલાં મોગરાના ફૂલોની વેણીઓ હતી. સામાન્ય દિવસોમાં બેંગ્લોરના રસ્તાઓમાં વેણી વેચનાર માણસના ફૂલો કરમાયાં ન હોય ત્યાં સુધીમાં વેચાઈ ગયા હોય, પરંતુ અત્યારે ફૂલો મુર્ઝાઈ ગયા હતા. એનાં સૂકા ફૂલ ખરીદવા કોણ બહાર નીકળે? એ વૃદ્ધનું સુકું શરીર, તડકે દાજેલો ચહેરો, ભૂખ્યું પેટ અને ખાલી ખિસ્સું જોવા અને એની પીડાની અનુભૂતિ કરવા માણસે પોતાના ડીવાઈસના સ્ક્રીનમાંથી ઊંચું જોઇને આ ઘરડાં માણસને બટકું રોટલો કે પાણીનો ગ્લાસ આપવો કે પછી એને માટે પોતાના ઈશ્વર-અલ્લાહને એક પ્રાર્થના કરવી પણ સમાનુભૂતિ છે.

આ વૃદ્ધ જેવા તો કરોડો ગરીબ આ એકસો ચાલીસ કરોડના દેશમાં છે. આપણે મદદ તો બસ દસ-બારને કરવાની છે. બસ પૂછવાનું છે કે : “દાદા, ભૂખ લાગી છે?”

વિચારો : અત્યારે કેટલીયે માના દીકરાઓ દૂર-દૂર ફસાયાં હશે. કેટલાયે ઘરડાં માબાપ એકલાં હશે. વિકલાંગ, અંધ, કે કોઈપણ બીમારી ધરાવતો માણસ તમારી સાંજની પ્રાર્થનામાં આવે તો પણ ઘણું.

૨. અર્થતંત્ર તૂટે ત્યારે ખુબ ધીમું-મૂંગું તૂટે. રોજનું કમાઈને રોજનું ખાતો દરેક માણસ બેરોજગાર થઇ પડે. શરીરનો ઉપયોગ કરીને જે માણસ રોજીરોટી કમાતો હોય એ બધાં ભાંગી પડે. કન્સ્ટ્રકશનના મજૂરો, સામાન ઊંચકતા કૂલી, ટીફીનવાળા, ટેક્સી ચલાવતાં ડ્રાઈવરો, નાનકડી નાસ્તાની લારીઓ, ચા-કોફી-આઈસ્ક્રીમ વેચનારા, વેઈટરો, ફેરિયાઓ, સેલ્સમેન, નાનકડી નાસ્તા, વાસણ, કપડાં, જૂતાં વગેરેની ભાડાની દુકાનો ચલાવનારા માણસો, સીઝન મુજબ લગ્ન, ઉત્સવો કે પ્રસંગ મુજબ કામ મેળવતાં દરેક રસોઈયા, દરજી, સુથાર, માછીમારો બધાં જ શું કરે?

આપણા દેશમાં આ સંખ્યા નાની નથી. ચાલીસ કરોડથી વધું લોકો છે! માત્ર ખેતી ઉપર જીવન નિભાવતું માણસ કે જેને માટે માર્કેટયાર્ડમાં કશુંક વેચાય તો દિવાળી આવે એજ કેટલાં.

બેશક સરકારે એક તરફ આર્થિક મહામારી અને બીજી તરફ આ અવિરતપણે ભાગતી બીમારી બંનેને બેલેન્સ કરવાના છે. આપણે કશું ન કરી શકીએ તો કઈ નહીં પરંતુ કોઈ માણસને કામ આપી શકીએ તો Supply-Demand નું ચક્ર ચાલતું થાય. જે માણસો પાસે ૩૦-૪૦ હજાર રૂપિયાની સગવડ છે એમને દિવાળી આવી જાય, પરંતુ જેમનાં ખિસ્સા અત્યારે જ ખાલી છે એની પીડાની ભાળ હોવી એ પણ ઘણું.

૩. અર્થતંત્ર તૂટે ત્યારે ઊંહકાર ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગને જ નીકળે. દેશનું અર્થતંત્ર ચાલે પણ MSME (નાના-મધ્યમ ધંધાઓ) દ્વારા. અત્યારે દરેક હીરાના કારખાનાં, કોલસેન્ટર, નાના ઉદ્યોગો, ઘરેલું ઉદ્યોગો, સર્વિસ સેક્ટરની દરેક નોકરી, ટ્રાવેલ ઉદ્યોગ, હોટેલ અને ગેસ્ટહાઉસનો ઉદ્યોગ, કુરિયર જેવી ટ્રાન્સપોર્ટમાં જોડાયેલી દરેક નાની-નાની જોબ, નાનકડાં કારખાનાં-હોટેલો બધું જ બંધ છે. કારીગરો અને માલિક બધાં ગામડે સ્થળાંતર કરી ગયા છે. એ બધાં જ મહિનાઓ સુધી કદાચ ન આવે અને આ બધું ચાલુ થાય ત્યાં સુધી સૌકોઈ નાની નોકરીવાળા માણસને ‘મને પાછો નોકરી પર રાખશે કે નહીં’ એ સતત ભય નીચે જીવવાનું છે.

ખાસ યાદ રહે: આપણે આમને મદદ ન કરી શકીએ કદાચ, પણ આ ડીજીટલ યુગમાં જ્યારે દરેક માણસ એકબીજાની જીંદગી જોઈ શકે છે ત્યારે ભૂલથી પણ કોઈને મજાક ન બનાવીએ. આપણું સુખ-સાહ્યબી કદાચ આ સમયમાં સૌને શો-ઓફ ન કરીએ તો ચાલે. અત્યારે પોતાનાં મકાનો-કાર-ઘરેણાં કે અમુક અંશે ભપકાદાર રસોઈના ફોટા પણ ન મુકીએ તો ચાલે. (ખરેખર કોઈને ખબર નથી હોતી કે બીજો માણસ કેવી અગ્નિપરીક્ષા આપી રહ્યો છે)

જો તમે રોજગાર આપનારાં માણસ હો તો ખાસ આજીજીપૂર્વક કહીશ કે – આઠ-દસ હજારના પગારદાર માણસને છોડી ન મુકવો. સમય કપરો છે જ, પરંતુ તમે થોડા ઘસાવ અને કોઈનું ખોરડું ઉજળું થતું હોય તો થવા દેજો. આ હાથ ઝાલવાનો સમય છે, હાથ છોડવાનો નહીં.

૪. મોટાભાગની કંપનીઓએ લાખોની સંખ્યામાં માણસોને લે-ઓફ કર્યા છે. પગાર બંધ કર્યા છે. પગાર ઘટાડી દીધાં છે. પગારમાં વધારો રોકી દીધો છે. પણ જ્યાં સુધી નોકરી છે ત્યાં સુધી ચિંતા ન જ કરવાની હોય. ઉલટું જેમને નોકરી નથી એમની તરફ સમાનુભૂતી રાખીને એમને નોકરી શોધવામાં મદદ કરવાની છે. તમારો પગાર વધ્યો હોય તો પણ એનો કોઈને દેખાડો કરવો ન જોઈએ. આ વર્ગ કે જેની સેલેરી ત્રીસ-ચાલીસ હજારથી વધુ છે એમણે જ શક્ય એટલી સમાનુભૂતિ – એમ્પથી બતાવીને સંયમ સાથે અન્યને મદદ કરવાની છે. નોકરી ન આપી શકો તો વિશ્વાસુ માણસને બનતી મદદ પણ ઘણું મોટું પુણ્ય જ છે. લાખોના દાન ન આપીને કોઈના બાળકોને ભણાવી દેશો તો કોઈનો આત્મો ઠરશે.

૫. ખુબ જ અગત્યનું છે : અત્યારે કરોડો લોકો માનસિક રીતે પીડાઈ રહ્યા છે. કહી નથી શકતાં પરંતુ એમનાં મન-મગજ થાક્યા છે. કેટલીયે સ્ત્રીઓને પોતાના પુરુષની  ઘરેલું હિંસા વધી છે. બાળકો-વૃદ્ધો સૌ ચાર દીવાલો વચ્ચે ચુપચાપ રાહ જોઈ રહ્યા છે કે ક્યારે આ સમય પૂરો થાય. ૨૦૨૦ને માત્ર છ મહિના ગયા છે પણ જાણે વર્ષોનો કારાવાસ લાગે છે. દરેક માણસને સહાનુભૂતિ અને સમાનુભૂતિ બંનેની જરૂર છે. શક્ય હોય તો જેમની પીડા સાંભળી શકાય એ સાંભળજો. સાંત્વના દેજો. સાયકોલોજીસ્ટની જેમ એમને માત્ર તમારી આગળ ખાલા થવા દેજો. અગેઇન : પોતાની મોજ અને જાહોજલાલી ન દેખાડો તો પુણ્યનું કામ કર્યું સમજવું. કોઈને બે મીઠાં શબ્દો કહીને, ભેંટીને, માથે હાથ ફેરવીને કહી શકો કે ‘આ બધું જ વીતી જશે’ અથવા ‘હું તમને સમજી શકું છું’ બસ તો પણ ત્યાં આપણી સૌની ‘સમાનુભૂતિ’ જન્મી જશે. ત્યાં વિશ્વ આખાની ‘પ્રેમની એન્ટ્રોપી’માં વધારો થશે.

કોરોના : અતિ મહત્વની સલાહો-સૂચનો

…ગુસ્સો તો એવો આવે છે કે કોરોના બાબતે સમાજમાં બેજવાબદાર, અબુધ, જડસુ અને તદ્દન મગજ વગર વાતો-વર્તન  કરનારી આપણી પ્રજાને પકડી-પકડીને એવી કાળ-કોટડીઓમાં નાખું કે જેમાંથી જ્યાં સુધી આ વાઈરસ આખી દુનિયામાંથી ન જાય ત્યાં સુધી બહાર ન કાઢું. (આમ તો ક્યારેય બહાર જ ન કાઢું)

આમને વાંદરાઓની જાત કહીએ તો વાંદરાઓનું અપમાન લાગે એવી નફ્ફટ પ્રજા છે આપણી! એક તરફ કરોડો મૂંગા-ભોળા-સમજેલા નાગરિકો ઘરમાં ભરાઈને સમાજને સારું ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે અને બીજી તરફ હજારો અક્કલમઠ્ઠાઓ રસ્તે રખડવા નીકળી પડે છે. ટોળે મળીને રાસડા લે છે! વોટ્સએપમાં ગમે તેવા નબળાં ન્યુઝ ફેલાવે છે. મારા એક સગાએ હવન આદર્યું છે. બીજાએ રેલી કાઢી છે. ત્રીજાએ પુજારીઓની ટોળી ભેગી કરીને થાળીઓ વગાડી! 

મને ઘણાં સમજેલા માણસો કહેતા હોય છે કે કોરોનાની ચેતવણીઓ આપી-આપીને હું બધાને ડરાવ્યા કરું છું. તો આવા સડેલાં ભૂંડને પંપાળીને સમજાવવાના? આવા ગાજરને કોરોનાનો ડર પણ નથી લાગતો. કહે છે – ‘ફ્લુ છે! અમે આવા ખુબ જોયા! ગરમ પાણી પીવો જતો રહેશે!’

પણ…પણ…પણ…

આ જગતને જેટલી પીડા ખરાબ માણસના કર્મોથી નથી થતી એટલી પીડા સારા માણસની ચુપકીદીથી થાય છે. 

ચુપચાપ બધું જોયા કરશો તો કોરોના ક્યારે ઘરે-ઘરે પહોંચી જશે એ ખબર નહીં રહે. સારા માણસ વધું મરશે. આમેય મૂરખના ટોળા આખા વિશ્વમાં છે. દરેક દેશમાં એક ટકા પ્રજા આવી હોય જ છે. (આપણા દેશમાં 140 કરોડમાંથી એક ટકા એટલે દોઢ કરોડ જેવા થયા!) મારું-તમારું મિશન હોવું જોઈએ કે આ દોઢ કરોડ ભૂંડને સીધા કરવા. 

જે કોઈ પણ આ વાંચી રહ્યું છે. ધ્યાનથી વાંચજો. અનુસરજો. સારા માણસ હો તો આ સમય છે તમે સમાજને સાચી માહિતીઓથી જાગતો રાખો. (જો મૂંગામંતર બેઠા રહેવું હોય તો પછી તમને જગતના નબળાં પાસાની ફરિયાદ કરવાનો તમને અધિકાર નથી). આગળ વાંચતા પહેલાં નક્કી કરો કે તમારી નજીકના કોઈ પણ પાંચ અબુધને તમારે સમજાવવું છે. બસ. માત્ર પાંચ માણસને સમજાવો. કોરોનાની જેમ સારપ પણ exponentially આગળ વધી શકે. 

 

નીચેની બાબતો આજથી જ ધ્યાનમાં લેજો: 

1) ખાસ:  ખોટી માહિતી ફેલાવનારા ખુબ બધા છે. વોટ્સએપ યુનિવર્સીટીના વિધાર્થીઓ ખાસ. તમારા વોટ્સએપમાં જેટલી માહિતીઓ આવે છે એમાંથી ૮૦% કચરો હોય છે. એને ફેક્ટ-ચેક કરીને જુઓ, અને તરત જ ખોટી માહિતી ડીલીટ કરવા કહો. (ફેક્ટ ચેક માટે આ લેખ નીચે ઘણી ભરોસાપાત્ર લીંક આપેલી છે). કોઈ વધું પડતું બાફતું હોય તો શરમ રાખ્યાં વિના ઉતારી પાડો.ખોટું ફેલાવનારને ખબર પણ નથી હોતી કે એ ખોટું છે અને આવા માણસો દસ ગણું શેર કરે. આ સમયમાં શરમમાં રહેશો તો ખોટી માહિતી માણસોના જીવ લઇ શકે. 

ફેસબુક અને ટ્વીટરમાં તો રીપોર્ટ ઓપ્શન જ વાપરો. બંને પ્લેટફોર્મ અત્યારે ખુબ જ સાવધાન છે. હટાવી લેશે. પોસ્ટની કમેન્ટમાં જ ખંખેરી સાચો સોર્સ બતાવીને એમને સાચા રસ્તે વાળો) 

અત્યારે તકનો લાભ લઈને રાજકીય માણસો પણ ખુબ અફવાઓ ફેલાવશે એનું ધ્યાન રહે. 

 

2) Self quarantine (જાતે સ્વયં-શિસ્તથી એકલાં-અલગ રહેવું) અને Social Distancing (સામાજીક દૂરી) અતિશય મહત્વના છે. ખાસ જ્યારે અત્યારે આપણે સૌ ઘરે છીએ ત્યારે પ્લીઝ તમારા દાદા-દાદી, માબાપ, વડીલો, દરેક પ્રૌઢ-વૃદ્ધ માણસને ફોન કરીને કોરોના વિષે ઊંડાણમાં સમજાવો. તેઓ હંમેશા તમને ફોન કરતા હોય છે. હવે આપણો વારો છે કે એમને રોજે ફોન કરીએ. છતાં, વડીલોમાં બે પ્રકાર હોય છે: 

૧. જડભરત. જાડી બુદ્ધિ. વાયડા. મને બધું આવડે છે. તમે ભણેલા મૂંગા મરો વાળી હવા કરનારા. (આ બધાને જેટલાં ડરાવી શકો એટલાં ડરાવીને પણ સમજાવવા ખરા. એ નહીં માને, પણ હારવું નહીં. બીજા દેશોના આંકડા બતાવો. Data is new God. કહો કે એપીસેન્ટર હવે ભારત તરફ આવી રહ્યું છે) વળી આ પ્રજાતિ જ ખોટા મેસેજ/વિડીયોને વોટ્સએપમાં ખુબ રખડાવે છે. આમને ખાસ રોકવા. 

૨. શાંત, સમજુ વડીલો જેમને હકીકતમાં કોરોનાની સાચી માહિતી જ નથી. (આ બધાને ખુબ ધીરજ રાખીને બધું શીરાની જેમ ગળે ઉતારવા મદદ કરો) 

(જોકે ખાલી વડીલો નહીં, દરેક માણસ આવા બે પ્રકારના હોય છે

Blog author on 1 year Vacation…

અલવિદા…

9 Quotes on Love from Book – વિશ્વમાનવ

 

પહેલી નવલકથા ‘વિશ્વમાનવ’ એક પાગલ બાળક પર લખાયેલી નવલકથા છે. રામ, મુસ્કાન, રૂમી અને સ્વરાં આ ચાર જ પાત્ર છે. આજે વેલેન્ટાઇન ડે ના દિવસે આ નવલકથામાંથી મારા એક વાંચક પ્રકાશ જાનીએ શોધીને મને મોકલેલા ક્વોટ તમારી સાથે શેર કરી રહ્યો છું. મેં વાંચ્યા અને મને ખુબ ગમ્યા. અમુક ક્વોટ વાંચીને આંખે પાણી ભરાયું અને મનમાં થયું આ કોણ લખાવે છે? કેમ ખબર…

લગ્ન નામનો લાડવો…!

 

હેલ્લો…

મને ઓળખી? હું ખુશી.

ના ઓળખી? અરે !

પેલી ખુશી. ‘આનંદ’ ની બહેન. ‘જીવન’ભાઈની દિકરી. ‘દુઃખ’ અંકલની દુશ્મન અને ‘મોજ’ની દોસ્ત.

હું હતીને તમારી પાસે! તમારા જન્મથી માંડીને કેટલા વર્ષ તમારી સાથે રહી. કેમ ભૂલી ગયા? તમે નાના હતા ત્યારે હું-મોજ-આનંદ અમે બધા તમારી પાસે અમે આવતા. તમારી સાથે જ તો રહેતા ! નથી યાદ? આપણે તમારા બાળપણમાં, સ્કુલમાં, અરે કોલેજમાં પણ સાથે હતા દોસ્ત…! કેમ ભૂલી જાઓ છો. તમારી તો કોલેજ પૂરી થઇ અને અમારાથી દૂર જ ભાગવા લાગ્યાને ! કોલેજ પછી નોકરી કરતા હતા ત્યારે પણ આપણે ક્યારેક તો મળતા જ! તો આ લગ્ન પછી કેમ તમે અને હું મળ્યા જ નથી એવું લાગે છે? દુઃખ અંકલ તમને વળગી ગયા હોય એવું લાગે છે. હા…એ કાકો તો ખીજડાના મામા જેવો છે. એની નજીક જાઓ એટલે વળગી જ જાય. પણ હું તમને બાંધતી નથી હો. તમે મારી નજીક આવતા, પરંતુ તમે જાતે જ દૂર ગયા છો. હું આજે એટલે આવી છું, તમને શીખવવા માટે.

તો તમે, આ વાંચનારા, હા તમને બધાને કહું છું કે કેમ તમે બાળપણ છોડીને જેમ-જેમ મોટા થઇ રહ્યા છો એમ હું દૂર થતી જાઉં છું. સાંભળો.

એક બાવીસ વર્ષની ખુબ ડાહી છોકરી હોતી રમીલા. રાજકોટ નજીક એક ગામમાં રહેતી. એક દિવસ સાંજે ઘરે એના પપ્પાએ કહ્યું: તારા લગ્ન માટે છોકરાવાળા જોવા આવવાના છે. રમીલા તો શું બોલે? જાણે એના પગ નીચેથી જમીન ફાટી પડી. શું થશે જિંદગીનું? બીજા દિવસે તો ઘરે કાકો આવ્યો, મામો આવ્યો, પાડોશી આવ્યો, અને અંબોડાવાળી મંથરા જેવી ડોશીઓ આવી. અચાનક જે માણસો તેને પરિવાર લાગતા એ બધા એની સામે ઉભા રહી ગયા! કેવો છોકરો ગમશે? કેટલું ભણેલો? નોકરી કે ધંધો? તારો બાયોડેટા ક્યાં? તારે લગ્ન પછી નોકરી કરવી છે? જો સાસરાવાળા પૂછે તો ના જ પાડજે. હાથ પર વેક્સ કરાવ. આ આઇબ્રો તો જો. સરખો પાવડર લગાડજે. છોકરો આમ પૂછે તો પેલો જવાબ દેજે. પેલું પૂછે તો આ જવાબ દેજે. એની સામે ખુબ હસતી નહી.

રમીલાએ બે છોકરાને ના પાડી ત્યાંતો બધા સગાઓના ફોન આવ્યા ! બેટા…તારા બાપુ માથેથી લગ્નનો ભાર દૂર કર. છોકરાને હા પાડી દેજે હો. આ જવાબદારી સરખી નિભાવ. આ સોગિયું ડાચું સરખું કર. ઉંચાઈ આટલી કેજે. વજન આટલું કેજે. ફાંદ ઓછી કર. ડાયેટિંગ ચાલુ કર.

ત્રીજો છોકરો જોવા આવ્યો. ધ્રુજતા હાથે ચા દેવા ગઈ. સાડી પહેરવી પડી. છોકરા સાથે રૂમમાં ગઈ. તમારું નામ? કેટલા ભાઈ-બહેન? શોખ? ઘરકામ આવડે છે? નોકરી કરશો?

ઓહ માય ગોડ…એક બાવીસ વર્ષની સીધીસાદી છોકરી અને એની ‘ખુશી’ ત્યાં જ હોમાઈ ગઈ.

કોઈએ પૂછ્યું નહી કે રમીલા તારા મનમાં શું ચાલે છે. એ સાંભળો…એના મનમાં ખુશીનું ખૂન થઇ રહ્યું છે. છોકરાએ એક ફોન લઇ દીધો. રોજે છોકરાના ફોન આવ્યા. પ્રેમ ઉત્પન્ન કરવામાં આવ્યો. એટલો ઉત્પન્ન કર્યો કે લગ્ન સુધી તો ચાલે જ. એક દિવસ અચાનક સગાઇ, કંકુપગલા, લગ્ન આવ્યા. બાપુજીએ આખા ગામનું ખાધું છે તો હવે બધાને ખવડાવવું પડે એ નાતે લાખો ખર્ચ્યા. બાએ આખા ગામની છાબમાં ઘરેણાં જોયા છે તો આપણે પણ કરવા પડે એમ સમજીને બીજા લાખો ખર્ચ્યા. રમીલા બા-બાપુજીને કશુંક કહેવા માગતી હતી પણ ત્યાંતો ઢોલ વાગ્યા. ઘોડા ઉપર આવ્યો એ. ખાટલે ઘોડા ખેલાવ્યા. ફટાકડાના અવાજ અને કચરો કર્યા. માથું ફરી જાય એવા ડીજે વગાડ્યા. કન્યા પધરાવો સાવધાન! (ના…જીંદગી પધરાવો સાવધાન…!) મંડપમાં ચારેબાજુ બંદૂક લઈને ઉભા હોય કેમેરા વાળા પોઝ માંગવા લાગ્યા. ફોટા સારા આવે એટલે ગોરબાપાએ પણ વિધી ટૂંકાવી. દોડધામ. ફેરા. બધા રોયા. દુઃખ ઓછા અને દેખાડા વધુ થયા. અને એક બાવીસ વર્ષની રમીલા એક પચીસ વર્ષના રમેશને અર્પણ થઇ. હવે શું? હવે રમીલાને સુહાગરાત હતી. સુહાગને ખુશ કર. પછી સાસુને, પછી આખા ઘરને ખુશ કર. એ ઘરને શું કામ? ત્યાં પણ કાકી, મામો, ડોશીયું છે. એ દરેકને ખુશ કર…ઓહ માય ગોડ. આમાં ખુશી ક્યાંથી રહે આ રમીલા પાસે?

અને એવું જ થયું આ પચીસ વર્ષના રમેશને. કોલેજ છોડીને હજુ માંડ દસ હજારની નોકરીએ લાગ્યો અને દુનિયા આવી પોતાની દુનિયાદારી લઈને. ક્યારે લાડવા ખવડાવવા છે બેટા? (એ તમે મરો ત્યારે ખવડાવવા છે સડેલાઓ. ખાવા છે?) જીંદગી અચાનક અરેન્જ મેરેજની ખોટી ઉભી કરેલી સીસ્ટમમાં ફસાઈ.

રમેશ રમીલાને જોવા ગયો, રૂમમાં ઇન્ટરવ્યું થયો. રમેશને લાંબો સમય બેસીને છોકરીને દોસ્તની જેમ નિખાલસતાથી બધું કહેવું હતું. પણ બારણે ટકોરા પડ્યા ! દસ મિનીટમાં નક્કી કરવું પડ્યું કે છોકરી કેવી છે ! રમેશને અરેન્જ મેરેજથી વાંધો ન હતો. વાંધો હતો જે રીતે દસ મિનીટના ઇન્ટરવ્યું પછી લાઈફ-પાર્ટનર પસંદ કરી લેવાના બોગસ રીવાજ પર. વાંધો હતો કે કોઈ તેને સાંભળતું જ ન હતું. એના સપના, અપેક્ષા, આશા બધું લગ્નના લાડવાની વાતો અને આવનારી જવાબદારીઓ વચ્ચે દટાઈ ગયું હતું. એ થાક્યો. જે થયું એ થવા દીધું. ખાધું-પીધું- અને રાજ કર્યું. લગ્ન થઇ ગયા. રમેશ અને રમીલા કોઈ શહેરમાં એકલા રૂમ રાખીને રહેવા લાગ્યા. દુનિયાએ મોઢું ફેરવી લીધું. હવે કોઈ પૂછતું ન હતું કે શું ચાલે છે, બધું બરાબર છે કે નહી. બે માણસની જીંદગીને મારી મચડીને ભેગી કરી દીધી અને દુનિયાના લોકો પોતે આ ખેલમાં ફસાયેલા હતા એટલે રમેશ-રમીલા પણ ફસાઈ ગયા એમ સમજીને ખુશ થયા. બે વર્ષ પછી એ બધા ફરી પાછા આવશે. ‘છોકરા ક્યારે અને કેટલા કરવા છે?’ એ સવાલ લઈને…

ડીયર વડીલો…આમ તો તમે કશું જ વાંચતા હોતા નથી, પરંતુ જો આ વાંચી રહ્યા હોય તો આજે સાંભળી લો. આ ઉપર કહી એ રમીલા-રમેશ તમે પણ હતા. સમાજના મોટાભાગના માણસો હતા. બધાએ આવું જ કર્યું અને હવે તમારી પાસે બધું જ છે. હું નથી. હા…ખુશી નથી. જે છે એ ફેઇક છે. તકલાદી છે. સાચી નથી. એટલે આજે હું ડંકાની ચોટ પર, કડવા શબ્દોમાં અમુક ટૂંકી વિનંતી કરું છું. પ્લીઝ સમજજો. પ્લીઝ. પગે લાગુ. પ્લીઝ. સાંભળો:

આદરણીય સંસ્કારી વડીલ… (કાકા-મામા-ફૂવા, દાદા, પપ્પા, બા, માસી, પડોશી, સમાજ અને ગામ આખું…)

માનવજાત જ્યારે આદિમાનવ હતી ત્યારથી સ્ત્રી-પુરુષ ભેગા રહે છે. જરૂરી છે. આ લગ્ન તો તમારી છેલ્લા હજાર વર્ષની પેદાશ છે. વર્ષો પહેલા લગ્ન ખુબ સહજ હતા. વર્ષો જતા તેને જવાબદારી બનાવી દીધી, અને હવે જરૂરિયાત ! ચાલો ઠીક છે, વાંધો નહી, ભવિષ્યની પેઢીઓ આમેય તમારું તબલો પણ માનવાની નથી, અને મનમાની કરીને પોતાની લાઈફ-પાર્ટનર શોધવાની છે. તમને પૂછશે પણ નહી. સારું છે.

…પણ હાલમાં સમાજમાં વડીલોની એક આખી જમાત ઉભી થઇ છે જે માતેલા સાંઢની જેમ ઘૂરાયા મારે છે પોતાના દીકરા કે દિકરીના લગ્ન માટે. એમને ખબર છે કે તેઓ સરેઆમ બે યુવાન હૈયાઓના અવાજની કતલ કરી રહ્યા છે. બધું જ ખબર છે. આ રમીલા અને રમેશના મનમાં જે ચાલે છે એ બધું જ એના વડીલોને ખબર જ છે. બસ કોઈને સાંભળવું નથી. શું જાય છે? વડીલ…શું જાય છે તમારું? મહિનામાં એકવાર તમારી દિકરીને બાજુમાં બેસાડીને પુછજો કે બેટા શું ચાલે છે? ( આમેય સમાજ ખુબ ફરિયાદ કરતો હોય છે ને કે દીકરા-દીકરી ભાગી જાય છે. એનું કારણ એ જ હોય છે કે એમને ક્યારેય તમે સાંભળ્યા જ નથી હોતા. એમની લાગણી વ્યક્ત થાય ત્યાં જ દબાવી દીધી હોય છે.) એકવાર એને પૂછો કે કઈ ઉંમરે લગ્ન કરવા છે. કેવો છોકરો જોઈએ છે. સમજાવો. વાત કરો. એને સાંભળો. સમજો. દિકરીના બાપ તરીકે જે લાગણીઓના ઈમોશનલ ગાણા ગાઓ છો તેની જગ્યાએ લોજીક લગાડીને વિચારો કે દિકરીના લગ્ન ઓછામાં ઓછા ચોવીસ વર્ષ પછી જ કરાય. ગામની બીજી છોકરીઓ ક્યારે પરણે છે એ ના જોવાય. એ તમારી દીકરી છે, ગામની નહીં.

લગ્ન માટે છોકરો જોવા આવે તો કહેવાય કે છોકરા-છોકરીને એકાદ કલાક ભેગા બેસીને વાત કરવા દો. એ સમયમાં તમે વેવાઈ સાથે રાજકારણ ખોલોને. દીકરો-દીકરી નિર્ણય ના લઇ શકે તો સમય આપો. નંબર એકચેન્જ કરીને પાછળથી પણ થોડો સમય વાતો કરવા દો. શક્ય હોય તો રૂબરૂ મળવા દો. ( છોકરાઓની લાઈન લગાડી દઈશ એવા ફાંકા મારવા કરતા શાંતિથી અમુક ચૂંટેલા છોકરાઓ સાથે સરખી વાત કરવા દો.) સમય તો આપો. જીંદગી આખીનો સવાલ છે. એમને સાંભળો. છોકરો બાપનો ધંધો સંભાળે છે કે હજુ ભણે છે તોયે સંબંધ કરી દેવા છે ! કેમ? દિકરીને હોમવાની આટલી ઉતાવળ? આ યુવાન પેઢીને તો સમજો. કાલે ઉઠીને ખરાબ પાત્ર ભટકાઈ ગયું તો જીંદગીભર કોસશે. સાસરેથી પાછી કદાચ નહીં આવે પણ તમને મનમાં કોસશે. બસ…સહજતાથી, શાંતિથી, ભલે બે-ત્રણ વર્ષ નીકળી જાય, પરંતુ સમજી-વિચારીને દિકરીને જાતે એક પુરુષ પસંદ કરવા દો. કદાચ બે-ત્રણ વર્ષ સતત ના પાડે તો દીકરીને છાતીએ વળગાડીને સાંભળો. તમારા મનનો ભાર કહો. સમજી જશે.

વેક્સ-આઇબ્રો-સાડી-અને ચા સરખા રાખવામાં એકવીસ વર્ષની છોકરી બધું ન કરી શકે વડીલ. તમારા જમાના અલગ હતા. હવે અલગ છે. છોકરો કે છોકરી પરણાવવાનો વિચાર પણ એમના ચોવીસ વર્ષ પછી જ કરવો.

સાહેબ…

આજકાલ ખુબ સંભળાય છે કે સગાઇઓ ખુબ તૂટે છે. છોકરીઓ ખુબ પાછી આવે છે. મોર્ડન પેઢીને સમજાતું નથી કે સાથે કેમ રહેવું !

ના…ભૂલ કરો છો. આ ભણકારા છે આવનારા બદલાવના. હજુ તો વધુ સંબંધો તૂટશે, છૂટાછેડા થશે, અને વડીલો બધા દંગ રહી જશે. ખબર છે કેમ? એક બદલાવ આવી રહ્યો છે. દરેકને ‘ખુશી’ જોઈએ છે, મારી જરૂર છે દરેકને. હું છું તો જીંદગી-મોજ-આનંદ છે. જે પાર્ટનરમાં તેને ખુશી નથી દેખાતી તેને છોડી દે છે. આને તમે વડીલ રોકી નહી શકો. નહીં જ રોકી શકો. રડવું હોય તો રડો. થશે જ. એમની ખુશીઓ તમે જ દબાવવાની ચાલુ કરી હતી એના લગ્નનો પ્રસ્તાવ આવ્યો ત્યારથી. ક્યારે એને સાંભળ્યા? એક સ્પ્રિંગ ઉપર પથ્થર મૂકી રાખો, અને અચાનક પથ્થર હટાવી દો તો એ સ્પ્રિંગ ઉછળવાની જ છે. લગ્ન, રીતરીવાજ, સમાજની અપેક્ષાઓ એક પથ્થર બનીને આવે છે. પછી કહો છો કે અમને બુઢાપામાં સાચવનાર કોઈ નથી. ક્યાંથી હોય? (લગ્ન પછી અલગ થવું જરાયે સારું નથી. માણસ ભાંગી-તૂટી જતું હોય છે, પણ એ કપલને તમે તો ફરમાનો જ સંભળાવ્યા છે. ( છોકરી જો, ફેરાં ફર, છોકરા કર, નોકરી સરખી કર. – આ બધાને ફરમાન કહેવાય.) તેમને ક્યારેય પ્રેમની ખાટીમીઠી સમજાવી છે? ના. તમે પોતે જ નથી જાણ્યા કદાચ.

વડીલો એક સહજ-સરળ સંવાદ તમે નથી સાધતા દીકરા-દિકરી સાથે. એને છાતીએ વળગાડ્યા છે ક્યારેય? એને ખભે હાથ મુકીને બેસ્ટ-ફ્રેન્ડની જેમ રહીને સમજાવ્યા છે કે કઈ રીતે લગ્ન એક ઉત્સવ છે. કહો એને. કહો કે સમાજ ગયો તેલ લેવા…તને કોઈ ગમતું હોય તો કહે. જો એ કહે તો કહો એને કે તમે શું વિચારો છો એ બાબતે. છોકરાને મળો. કશું જ જાણ્યા વગર ‘મારી દીકરી કેમ કોઈને પ્રેમ કરે? આ સંબંધ નહીં જ થાય’ એવો વિચાર થોપી ન દેશો. એને ગળે ઉતરે એમ સમજાવો. વાત કરો. જે સત્ય હોય એ સ્વીકારો.

રહી વાત અરેન્જ મેરેજની…તો દુનિયા આખી જાણે છે કે નવી પેઢી તકલાદી બની છે, સંબંધોનું ઊંડાણ સમજતી નથી. પરંતુ તમે એ પેઢીને આદર્શ બનીને દેખાડ્યું? વડીલ…તમને કહું છું. તમે તમારી પત્ની કે કુટુંબને પૂર્ણ હૃદયથી ચાહીને લગ્ન નામના સંબંધને તમારા સંતાનની નજરમાં ચમકાવ્યો ? જો તમે જ ઘરમાં પત્ની સાથે દિવસમાં બે વાર ઝઘડો છો, કે પછી તમારી પત્ની આખા ગામ આખાની નિંદા-કૂથલી કર્યા કરે છે, જો તમે બંનેએ જ મા-બાપ તરીકે સંતાન સામે સરખું જીવ્યું નથી તો શા માટે અભરખા જુઓ છો કે નવી પેઢી લગ્નને અને જીવનને સમજે? હે? કેમ? તમારી જીંદગીની ચડતી-પડતીમાં ક્યાંય પ્રેમ દેખાતો ન હોય તો તમારા કે પાડોશીના સંતાનને કોની સાથે પ્રેમ થયો કે એ સંતાન લગ્ન પછી કેવું જીવે છે એના બણગા ન ફુંકવા. બદલાવ લાવવો હોય તો બદલાવ બનો. ફરી બોલી જાઉં: ‘બદલાવ લાવવો હોય તો બદલાવ બનો.’

હવે વાત લગ્નની. જે માણસો કહેતા હોય કે ‘તમે ગમે મોટા લગ્ન કરો પરંતુ ગામ તો કહેશે જ દાળ મોળી હતી’ એનો એજ માણસ પોતાના સંતાનના લગ્નમાં એજ ભપકો કરશે! જે બાપ બીડી પીતો હોય એ સંતાનને શીખવે છે કે રૂપિયા કમાઈને ક્યાં નાખવા. ગટરમાં નાખો ગટરમાં.

મૂળ વાત એ છે કે લગ્ન તો ભવ્ય સંસ્થા છે. બે અજાણ્યા માણસો ભેગા થાય છે. સાથે રહેવાનાં છે. બધું સહજતાથી થતું હશે તો પ્રેમ-તત્વ જન્મશે અને એ કપલ ખુબ ખુશ હશે. તમને ખુશ કરશે. ક્યાંક આ લગ્ન નામની ભવ્ય સંસ્થામાં ફેરફાર કરીએ. માત્ર વાતો નહી, તમારી છાતીમાં બદલાવ લાવો. મારી રમીલા કે રમેશ વાંઢા રહી જશે એમ ડરવા કરતા એમની થોડી મેચ્યોર ઉંમર થાય ત્યારે બાજુમાં બેસાડીને જીંદગી કેવી ચાલે છે એ પૂછો. સાંભળો. બાયોડેટા તો ઠીક, પણ મળ્યા પછી એકબીજા સાથે ફોન કે મેસેજમાં થોડો સમય વાત કરે એવું સમજાવો. દીકરા-દીકરીની ખુશી જ્યાં હોય ત્યાં નક્કી કરો. જો બંને પક્ષમાંથી એક પક્ષ પણ સામાન્ય હોય તો સાદાઈથી લગ્ન કરો, અને દીકરાના ઘર તરફથી જ કરિયાવર લેવાના જુના રીવાજ બંધ કરો.

વડીલ…ક્યારેય નવા પરણેલા કપલ સામે બેસીને પોતાની જિંદગીની ભૂલો અને સારપ કહેજો. સત્ય કહેજો. પોતાની મહાનતાના બણગા નહીં ફૂંકવા. કબુલ કરજો કે તમે વડીલ નથી, દોસ્ત છો, અને પોતાની જીંદગીમાં કેવી-કેવી ભૂલો કરી છે, શું શીખ્યા છો, કઈ રીતે ભાંગી ગયેલા, અને ક્યારે તમે એકબીજાને ખભો આપેલો. કેવી મહાન છે આ પ્રેમભરી જીંદગી. લગ્ન તો આનું પહેલું પગથીયું છે. આ ભાર તો કહેવા પુરતો છે. આ ઉત્સવ છે. એને સહજતાથી કેમ જીવાય, સરળતાથી પ્રસંગ કેમ પાર પડાય, દેખાડા વિના સમાજ સામે કેમ એક ઉત્તમ ઉદાહરણ બની શકાય, ક્યાં રીવાજો સારા, ક્યાં રીવાજો ખરાબ, ક્યાં-કેટલા રૂપિયા નાખવા…આ બધું જ સહજતાથી થઇ શકે. દીકરા-દિકરીને સાંભળીને સમજીને થઇ શકે. સમાજ કે ગામને તડકે મુકીને બંને વેવાઈને શું કરવું છે એ મુજબ થઇ શકે.

વડીલ…એટલું કહો કે તમારા લગ્ન કેવા થયા હતા એ કોઈને યાદ છે હાલ? સમાજમાં એકપણ માણસને યાદ છે? નથી ને? બસ…આ જ રીતે તમારા સંતાનના લગ્ન કદાચ આ મોંઘવારીમાં સાદાઈથી કે કશુંક નવીન રીતે થશે તો પણ એક સમય પછી કોઈને યાદ હોતું નથી. દિકરીએ દસને બદલે વીસ છોકરા જોયા એ પણ એના લગ્ન પછી યાદ નહી રહે. મૂળ સત્ય એ છે કે સમાજ કે ગામ તમે ઉપજાવી કાઢેલ ભ્રમણાઓ છે. સમાજની યાદશક્તિ હોતી જ નથી. જો હોત તો રાજકારણીઓના કરિયર જ ના બનત.

શું જરૂર છે દેખાડા કરવાની? રૂપિયા છે તો લગ્ન પછી દીકરા કે દિકરીને સરખો ધંધો-કામ સેટ કરવામાં આપોને. શા માટે લાખો રૂપિયા તકલાદી દુનિયા સામે દેખાડો કરવા ફટાકડા-ઘરેણાં-કંકુપગલા જેવા ખોટા પ્રસંગો, મોંઘાદાટ જમણવાર- લગ્ન પછીના રિવાજોમાં નાખો છો? બધું કરાય. કંઈ વાંધો નહી, પણ આવી તીવ્રતાથી? આટલી ખોટી રીતે? બેન્ડવાજા સામે હજારો રૂપિયા ઉડાડતા માણસોને કહેવાનું મન થાય કે ભાઈ આ નીચે ધૂળમાં રમતી નોટો અને એને વીણતાં બાળકો સામે તો જો. તારા અભિમાન-ગુમાન સામેતો જો.

લગ્ન પ્રસંગ છે, અને પ્રસંગ ક્ષણિક હોય છે. એમાં શું કર્યું એ તમારા પરિવાર સિવાય કોઈને કશું જ યાદ નથી રહેવાનું. જરૂરી ખર્ચ જરૂર કરો. ખોટો ખર્ચ કેમ? સંતાનને લગ્ન પછી મદદ કરાય. તમારા સંતાન સુખી હશે તો ત્યાં હું હોઈશ.

હા…હું. ખુશી. જીંદગીની દિકરી. તમારી સૌની છું, પણ તમે જ દૂર કરો તો દુઃખ કાકો વળગશે જ. હું પ્રેમને પરણેલી છું. મારો પ્રેમ જ્યાં-જ્યાં છે ત્યાં સંકુચિત વિચાર નહી હોય. જનરેશન ગેપ નહી હોય. ત્યાં સંતાનને માબાપ સાંભળતા હશે, અને માબાપને સંતાન. જનરેશન ગેપ શબ્દ જ ખોટો છે, ગેપ એટલે જગ્યા. સંતાનના વડીલ બનીને જગ્યા મોટી કરતા જશો તો એક ખાઈ બની જશે, અને તમે અને સંતાન બંને એમાં ડૂબશો. સારો સંવાદ, હૂંફ, પ્રેમ, અને સમજણથી એકમેકને સમજશો તો જગ્યા (જનરેશન ગેપ) જેવું કશું જ નથી.

બસ…ત્યાં હું છું. આટલું બધું કહ્યું છે કશુંક તો મનમાં ઉતારજો. પ્લીઝ. આટલું સમજવામાં વડીલાઈ ના દેખાડો.

-ખુશી. ( રમેશ અને રમીલાની જૂની દોસ્ત. )

કેન્સરથી મૃત્યુના એક દિવસ પહેલા…

કેન્સરથી મૃત્યુના એક દિવસ પહેલા 27 વર્ષની એક છોકરીએ આપણને સૌને એક પત્ર લખ્યો છે. શાંતિથી સમજીને વાંચશો. કદાચ કોઈ આંખ ઉઘડે !

હેલ્લો,

છવ્વીસ વર્ષની ઉંમરે તમે એવું વિચારવું ખુબ વિચિત્ર લાગે કે તમે એક દિવસ મરવાના છો. મરવાનો વિચાર જ ઇગ્નોર થઇ જાય. રોજે નવો દિવસ ઉગે, અને તમે આશા રાખી હોય કે આ નવો દિવસ રોજ આવ્યા જ કરશે અને બંધ નહીં જ થાય, ત્યાં સુધી જ્યારે કશુંક અણધાર્યું બને. મેં મારી જાતને હંમેશા મોટી થતી, કમાતી, બાળકો અને કુટુંબને પ્રેમ કરતી હશે એવી વિચારી હતી. આ બધું જ મારે જોઈતું હતું.

જિંદગીની આ જાદુગરી છે ! એ ખુબ નાજૂક છે, કિંમતી છે, અને અણધારી છે. દરેક નવો દિવસ એક ગિફ્ટ છે. જરૂરી નથી કે એ નવો દિવસ આવશે જ.

હું હાલ ૨૭ વર્ષની છું,અને મારે મરવું નથી. મને મારી જીંદગી ખુબ ગમે છે. ખુશ છું. મને પ્રેમ કરનારા માણસો છે. પરંતુ મારા હાથમાં કશો કંટ્રોલ નથી. હું મરવાની છું.

હું આ ‘મરતા પહેલાની નોટ’ એટલે નથી લખી રહી કે મને મોતનો ડર છે, મને તો ગમે છે કે આપણે મૃત્યુને અવગણીએ છીએ. જોકે મને એ નથી ગમતું કે જ્યારે હું મોતની વાત કરું ત્યારે એને ખરાબ કે ‘અયોગ્ય’ ટોપિક ગણીને આપણે ‘એવું કેમ વિચારવાનું?’ કહીને ઇગ્ન્નોર કરીએ. હું આ લખી રહી છું કારણકે મારી વિશ છે કે માણસો નાનકડી કારણ વિનાની ઉપાધિઓ બંધ કરે, અને યાદ રાખે કે અંતે તો આપણે બધાને એકસરખું જ નસીબ છે – અંત. એટલે એવી રીતે સમયનો વપરાશ કરો કે જેમાં તમને ગમે, આનંદ મળે, અને Bullshit દૂર રહે.

છેલ્લા મહિનામાં મારી પાસે તમને કહેવા માટે ઘણુંબધું હતું જે મેં અહીં લખ્યું છે. અત્યારે આ લખું છું ત્યારે અડધી રાત થઇ છે અને આ બધું જ મારા અંદરથી આવી રહ્યું છે. લખાઈ રહ્યું છે.

એ સમય કે ક્યારે તમે નાનકડી વાતો અને ઉપાધિઓ ઉપર રડ્યા કરો છો ત્યારે કોઈ એવા માણસ વિષે તો વિચારો કે જેને તમારા કરતા પણ મોટા દુઃખ છે. તમારા નાનકડા દુઃખો છે એતો સારું છે, સ્વીકારી લો અને એનાથી ઉપર ઉઠો. તમને કશુંક નથી ગમતું, સતાવે છે, દુઃખી કરે છે એ બધું બરાબર જ છે, પણ કેમ એના પર રડ્યા કરીને, બીજા લોકોને કહ્યા કરીને, ચારે બાજુ ઠાલવ્યા કરીને બીજા લોકોના મગજમાં નેગેટીવીટી ઠાલવવી? જસ્ટ બહાર જાઓ અને ઊંડો શ્વાસ લો. તમારા ફેફસાંને નવી હવા આપો અને જુઓ કે આસપાસ નીલું આકાશ, ઝુમતા વૃક્ષો, કૂદરત છે. બધું જ કેટલું સુંદર છે. તમે કેટલા નસીબદાર છો કે તમે શ્વાસ લઇ રહ્યા છો ! જીવી રહ્યા છો.

તમે કદાચ આજે ખરાબ ટ્રાફિકમાં ફસાઈ ગયા હશો, કે રાત્રે ઊંઘ નહીં આવી હોય, કે બાળકોએ સુવા નહીં દીધા હોય, કે તમે વાળ કપાવવા ગયા અને પેલાએ તમારા વાળ ખુબ ટૂંકા કરી નાખ્યા હશે, કે તમારા નખ સરખા રંગાયા નહીં હોય, કે તમારી બ્રેસ્ટ તમને નાનકડી લાગતી હશે, કે તમારી ફાંદ વધી ગઈ છે તેની ચીડ હશે.

આ બધો જ કચરો જવા દો. હું સમ ખાઈને કહીશ કે જ્યારે તમારો જવાનો સમય થશે ત્યારે આ કશું જ યાદ નહીં આવે. આ બધું ખુબ જ નાનું છે દોસ્ત. જીંદગી નાની છે. અને આખી જિંદગીના ફલક પર તમારા અત્યારના સવાલોને સરખાવશો તો ખબર પડશે કે કેમ કોઈ ક્ષણિક લાગણીઓ પર આટલું રડી રહ્યા છો તમે? હું મારા શરીરને મારી આંખો સામે ધોવાતું જોઈ રહી છું, અને હું કશું જ કરી શકું એમ નથી. મારી વિશ હતી કે હું મારો આગલો જન્મદિવસ કે ક્રિસમસ મારા પરિવાર સાથે જોઈ શકું, કે એ વધુ દિવસ મારા પાર્ટનર અને મારા કૂતરા સાથે વિતાવી શકું. બસ એક વધુ દિવસ.

માણસો એકબીજાને ફરિયાદ કરતા હોય છે કે તેમની નોકરી કે કામ કેટલું બોગસ છે, અને તેમનું જીમ કે કસરત કેટલું હાર્ડવર્ક માગી લે છે. કામ કે કસરત તમને ખુબ જ અગત્યના લાગતા જ હશે, જ્યાં સુધી એક દીવસ તમારું શરીર એ બંનેમાંથી એકપણ કરવા નહીં દે.

મેં તંદુરસ્ત જીવન જીવવાની કોશિશ કરી છે. આરોગ્ય મારું જનૂન રહ્યું છે. તમારું શરીર સારું તંદુરસ્ત અને કાર્યરત છે તો ખુશ થાઓ. કદાચ તમારું ફિગર આદર્શ ન હોય, કે લૂકસ સારા ન હોય, છતાં પણ જૂઓ તો ખરા કે એ કેટલું સરસ રીતે કામ કરી રહ્યું છે. તેને સાચવો. સારો ખોરાક ખાઓ. ધ્યાન રાખો, પરંતુ તેને વધુ રૂપાળું, જાડું-પાતળું, કે કોઈના જેવું કરવા પાછળ ગાંડાઘેલા ન થાઓ.

યાદ રાખો કે સારું આરોગ્ય એટલે માત્ર ફિઝીકલ બોડી જ નહીં, પણ તમારું મેન્ટલ, ઈમોશનલ, અને આધ્યાત્મિક આરોગ્ય અને આનંદ પણ એટલા જ મહત્વના છે. સોશીયલ મીડિયા કે વાસ્તવિક જગત જ્યાં પણ તમારી સામે એવી પોસ્ટ કે માણસ આવે કે જે તમને તમારી જાત પ્રત્યે નબળી સેન્સ આપે એમને દૂર કરી દો.

અરે આભાર માનો એ દિવસનો જ્યારે તમને શરીર દુઃખતું નથી, તાવ નથી, કે માનસિક તાણ નથી, કમર કે ગોઠણ દુખતા નથી. એ પીડા હોય ત્યારનો સમય ખરાબ જ હોય છે, પરંતુ સમય જતો રહે છે.

અને તમને ખુશ જીવન મળ્યું હોય તો સતત પોતાની ખુશી પાછળ જ ભાગતા ન રહો. ખુશી આપો. કોઈ બીજાને ખુશ કરો. તમે પોતાના માટે જેટલું કરશો અને ખુશ થશો તેના કરતા બીજા માટે કશુંક કરશો તો એ ખુશી અલગ જ હશે. મને ઈચ્છા હતી કે મેં બીજા માટે વધુ જીવ્યું હોત. હું જ્યારથી બિમાર થઇ છું ત્યારથી હું ખુબ જ અદ્ભુત અને દયાળુ માણસોને મળી છું, મારા પરિવાર અને અજાણ્યા માણસો તરફથી પણ મને પ્રેમ મળ્યો છે. નિસ્વાર્થભાવે. હું આ પ્રેમ અને લાગણીઓ ક્યારેય નહીં ભૂલું.

આ અંત તરફ પૈસા ખર્ચવા પણ વિચિત્ર લાગે છે. તમે જ્યારે મરતા હો ત્યારે બહાર જઈને કોઈ કરિયાણું કે કપડાં ખરીદવા વિચિત્ર લાગે. વિચાર આવે કે કેટલો મુર્ખ વિચાર છે કે નવા કપડાઓ કે વસ્તુઓ ખરીદ્યા કરવા માટે આપણે સતત રૂપિયા પાછળ ભાગ્યાં કરીએ. કોઈ ફ્રેન્ડને તેના લગ્ન પર નવો ડ્રેસ કે સોનું આપવા કરતા કશુંક લાગણીઓ ભર્યું ગિફ્ટ ન આપી શકો? કોઈને પડી નથી હોતી તમે એકનો એક ડ્રેસ બીજીવાર પહેરો તો. સતત પોતાના કપડાંની ચિંતા કે મોંઘી ગિફ્ટનો દેખાવ કરવા કરતા એ માણસને જાતે બનાવેલું કશુંક આપી શકો? તેને બહાર ફરવા કે જમવા લઇ જઈ શકો? તેને એક છોડ કે વૃક્ષ આપી શકો? તેને પત્ર લખી કે હગ કરીને કહીં શકો કે તેને તમે કેટલો પ્રેમ કરો છો? કશુંક એવું આપી શકો જે રૂપિયાની ટેગથી દૂર હોય. સમય આપી શકો?

સમય. બીજાના સમયની કદર કરજો. તમે ક્યાંક સમય પર હાજર નથી રહી શકતા એ તમારો પ્રશ્ન છે, બીજાને વેઇટિંગ ન કરાવશો. તમને સમયસર બનતા નથી આવડતું તો એ તમારી કૂટેવ છે. બીજા પાસે પણ ચોવીસ કલાક જ છે. એતો જુઓ. ખુશ થાઓ કે તમને એવા માણસો અને દોસ્તો મળ્યા છે કે જેઓ તમારી સાથે ફરવા, જમવા, બેસવા આવે છે, અને તમારે માટે આવે છે. તેમને શા માટે મોડા જઈને રાહ જોવડાવવી? એમના સમયનું ધ્યાન રાખશો તો રીસ્પેક્ટ મળશે.

તમારા રૂપિયા મટીરીયલ્સ ખરીદવા પાછળ વાપરવા કરતા અનુભવો અને જગતને એક્સ્પ્લોર કરવા પાછળ વાપરો. તેના માટે વધુ રૂપિયા કમાશો અને ખર્ચશો તો વધુ આનંદ થશે. કોઈ દરિયા કિનારે એક દિવસ પસાર કરવા માટે, ઊંડા પાણીમાં ડૂબકી લગાડીને તમારા ગોઠણ તળિયાની માટીને સ્પર્શવા માટે કે તમારા ચહેરા પણ દરિયાનું ખારું પાણી લગાડીને કુદરતને સ્પર્શવા માટે તમારો સમય અને રૂપિયા ખર્ચ કરો. કુદરત સાવ ફ્રી છે. તેના બની જાઓ.

એક પછી એક ક્ષણ…બસ એજ રીતે ઊંડાણથી જીવો. પોતાનો આટલો સારો સમય પોતાના ફોનના સ્ક્રીનમાં ઘુસાડીને એક પરફેક્ટ ફોટો લેવા માટે જે થશે એ જીવન નથી. એન્જોય ધ બ્લડી મોમેન્ટ. જુઓ પેલી ક્ષણ ભાગી રહી છે. બધી જ ઘટનાઓને કેમેરામાં કેદ કરવાનું બંધ કરીને તેને આંખોથી માણો, મનમાં ઉતારો.

અને દરેક સ્ત્રીને મારે પૂછવું છે: કોઈ નાઈટ બહાર જવા માટે કે કોઈ ઇવેન્ટમાં જવા માટે શું અમુક કલાકો સતત પોતાના વાળ કે મેકઅપને સારા કરવામાં પસાર કરવા જરૂરી છે? શું એ સમય વર્થ છે? એક સ્ત્રી થઈને પણ મને બીજી સ્ત્રીઓની આ કૂટેવ સમજાતી નથી! ક્યારેક પોતાના સુંદરતાના ફેઇક વિશ્વને છોડીને કોઈ પંખીના અવાજને સંભાળ્યો છે? ખુલ્લા વાળ રાખીને આકાશના રંગોને જોતજોતા ઉગતા સુરજને માણ્યો છે? ક્યારેક સવારમાં પોતાના લૂકને છોડીને કૂદરતને તમારા પાર્ટનરને સમય આપ્યો છે?

મ્યુઝીક સાંભળો. સાચે જ સાંભળો. મ્યુઝીક થેરાપી છે. ઓલ્ડ ઈઝ ગોલ્ડ. જેમાં થોડો અર્થ હોય એ મ્યુઝીક જીવવાનો રસ્તો પણ આપશે.

તમારા કૂતરાને ભેંટી પડો. હું મરી જઈશ પછી એ ખુબ મિસ કરીશ.

તમારા દોસ્તો સાથે વાતો કરો. ફોન ખિસ્સામાં નાખીને વાત કરો. પૂછો તો ખરા કે તેઓ મજામાં છે?

તમારું મન હોય તો ટ્રાવેલ કરો. જો મન ના હોય તો ન કરો.

જીવવા માટે કામ કરો, કામ માટે જીવ્યા ન કરો.

સાચે…તમારું મન જેમાં ખુશ હોય એજ કરો.

કેક ખાઓ, અને કોઈ ગિલ્ટ મનમાં ન રાખો.

તમારે જે નથી જોઈતું, એ માણસ કે વસ્તુ, તેને ના પાડી દો.

બીજા લોકો જેવી જોવા માગે છે એવી જીંદગી જીવવા કરતા તમારે જીવવું છે એમ જીવો. તમારી ચોઈસની જીંદગી વિચિત્ર લાગે તો પણ ઇટ્સ ઓકે.

જ્યારે ચાન્સ મળે ત્યારે તમારા પોતાના માણસોને કહો કે તમે તેમને કેટલો પ્રેમ કરો છો. તમારા સર્વ અસ્તિત્વથી તેમને પ્રેમ કરો.

અને યાદ રાખો કે તમને કશુંક દુઃખી કરી રહ્યું છે તો તમારી પાસે તેને બદલાવવાનો પાવર છે. તમારું કામ કે પ્રેમ કે જે કંઈ પણ હોય. તમારી અંદર એ તાકાત હોય જ છે કે તમે તેને બદલી શકો. તમને આ ધરતી પર કેટલો સમય છે એ ખબર જ નથી એટલે કોઈ ન ગમતા કામ કે માણસ કે લાગણીને ચિપકી રહીને તમારો એકવાર મળેલો જન્મારો દુઃખી ન કરશો. મને ખબર છે કે આ બધું ખુબ બધી વાર કહેવાયું છે પણ સાચું છે.

એની વે…આતો બસ એક યુવાન છોકરીની લાઈફ-એડવાઈઝ છે. લઈલો અથવા આગળ વધો.

અને હા…છેલ્લી વાત: જો તમે કરી શકો તો આ માનવજાત માટે કશુંક સારું કરો. લોહી ડોનેટ કરો, કે મરો ત્યારે શરીર. કોઈનું જીવન બચાવશો તો ખુબ સારું લાગશે. તમારું બ્લડ ડોનેશન કે અંગદાન ત્રણ માણસોની જીંદગી બચાવી શકે છે. છતાં આ એક વિચાર સૌથી ઓવરલૂક થયેલો વિચાર છે. તમે સાવ સરળ પદ્ધતિથી આ જગતને કેટલી મોટી અસર કરી શકો છો !

મારી પોતાની મરતી જિંદગીને બીજા લોકોના બ્લડ ડોનેશને અત્યાર સુધી જીવાડી છે. એક વર્ષ મારા જીવનમાં એડ થયું છે કોઈના લોહીના દાન મળવાથી. હું એમનો ઉપકાર કેમ માનું? મેં કોઈના લોહીને લીધે આ ધરતી પર મારા પરિવાર, દોસ્તો સાથે એકવર્ષ જીવ્યું અને મારા જીવવાનો સૌથી બહેતર સમય બનાવી શકી એ માટે હું કઈ રીતે બધાનો આભાર માનું.

ક્યારેક ફરી મળીશું. 

Holly Butcher.

આ પોસ્ટ લખ્યાના અમુક કલાકો બાદ Holly Butcher આ ધરતી છોડીને જતી રહી. તેની આ અંગ્રેજી પોસ્ટનો અનુવાદ મેં કરેલો છે. 

Origional Post: Post

ગામડું, શહેર, અને વચ્ચે અટવાયેલું વૃદ્ધત્વ.

“બાપુજી…મારા લગ્ન પછી તો તમે અને મારા બા બેંગ્લોર આવી જશોને?” મેં ફોન પર પૂછ્યું.

“નાના. અમને ત્યાં ના ફાવે. અમે આંટો મારવા ક્યારેક આવીશું, પરંતુ હાથ-પગ ચાલે છે ત્યાં સુધી આ ગામડું છોડીને ક્યાંય જવું નથી.” બાપુજીએ જવાબ આપ્યો. પરંતુ એમની બાજુમાં બેઠેલી મારી મા બોલી: “મારે તો મારા દીકરા ભેગું જ જવું છે. તમે અહીં એકલા રહેજો.”

બાને તો શહેરમા આવવામાં કશો વાંધો નથી, પરંતુ બાપુજીને ગામમાં દોસ્તો છે, ખેતર સિવાય ક્યાંય ગમતું નથી. અંતે બંનેને મનાવ્યા કે તમે આખો ઉનાળો બેંગ્લોર આવી જાઓ. એમણે હા તો પાડી. પરંતુ મને ખબર છે. એકાદ અઠવાડિયું માંડ આવશે.

આ વાત ઘણા સમયથી કહેવી હતી પરંતુ મનમાં તાકાત ન હતી. આજે લખી રહ્યો છું;

“આપણા પચાસ વર્ષ વટાવી ચૂકેલા માબાપનું શું થતું હશે? ગામડાઓમાં-શહેરોમાં મકાનોની અંદર માત્ર જાણે વૃધ્ધો જ વધ્યાં છે! આજથી બાર વર્ષ પહેલા મારા ઘરમા અમે આઠ સભ્યો હતા. પાંચ ભાઈ-બહેન, દાદા, અને માબાપ. ઘર ધમધમતું હતું. એ ત્રીસ વીઘા જમીન. રોટલી રળનાર એક જ માણસ- બાપુજી. છતાં બધાનું પૂરું પડી જતું. ઘરમા ખાટલાઓ ઓછા પડતા.

દસ વર્ષ પહેલા દાદાજી ગુજરી ગયા. પછીના નવ વર્ષમાં બધી બહેનો સાસરે જતી રહી. છેલ્લા દસ વર્ષથી આ એકનો એક દીકરો બહાર ભણે છે, હવે નોકરી કરે છે. ગામડાનાં એ ઘરમા માત્ર માબાપ છે જે દસ વર્ષથી એકલા રહે છે. માત્ર મારું ઘર જ નહીં, આખી શેરી વૃધ્ધોથી ભરી છે. ગામનાં પાદરમા કે ખેતરોમા મજૂરોને બાદ કરતા જેટલું માણસ જોવા મળે એ બધું જ પચાસ વટાવી ચુક્યું હોય એવું લાગે. નોટબંધીના દિવસોમા બેંકની લાઈનોમા ઉભું રહેવું પડે, કે આધારકાર્ડના ધક્કાઓમા એમની ઘસાયેલી આંગળીઓની રેખાઓની સ્કેન ન નીકળે. રોજે સાંજ પડે અને એકલતા કોરી ખાતી હશે. કેમ ખબર? સાંજની ઠંડીનો સન્નાટો કે વરસાદની વીજળીઓનો ગડગડાટ એ એકલા જ હિંચકે બેસીને જોયા કરે. રસોડામાં શાંતિથી ખાઈ લે. સાંજ નજીક ટીવી ચાલુ કરી દે જેથી થોડો અવાજ થાય. મારા ગામનાં કેટલાયે વૃદ્ધોને મોતિયો આવી ગયો છે. સરખું જોઈ શકાતું નથી. બધું ધૂંધળું દેખાય છે. ઘરડી સ્ત્રીઓને કમર અને પગના દુઃખાવા સતત થયા કરે છે. એક સમયે આખા ઘરનું કામ કરતી સ્ત્રી અને આખા પરિવારને એકલે હાથે પોષતો પુરુષ અચાનક દવાખાના તરફ ધક્કાઓ ખાવા લાગે છે. રોજે ટિકડીઓ પીવે છે. ઓપરેશન કરાવે છે. કદાચ આપણો સમાજ હવે ઘરડાઘરનો વિરોધ કરવા લાગ્યો છે, પરંતુ ‘ઘરડાઘર’ એ કોઈ બિલ્ડીંગ નથી, એ લાગણી છે. માબાપ પોતાના ઘરમાં પણ એકલા ઘરડા થતા હોય તો તેને ‘ઘરડાઘર’ જ કહેવાય.

શું થાય? દીકરા-દીકરીઓ ભણવા કે કમાવા માટે મોટા શહેરોમાં મોકલ્યા હોય છે. એ તહેવારોના દિવસોમાં આવે, અથવા જે દિવસે માણસ આંખ ખોલતું નથી કહેનારો ફોન આવે ત્યારે દોડતા આવે. રૂપિયા કમાવાની દોટ અને કેપીટાલીસ્ટ સમાજ આ ઘોંઘાટીયા ગંધાતા શહેરોમાં પડ્યો છે. આ મોટા શહેરોમાં કોઈ યુવાનને રહેવું નથી, પરંતુ રહેવું પડે છે! મારા કેટલાયે દોસ્તો કહે છે કે એમને ગામડે જ રહેવું છે, પરંતુ અહીં શહેરમાં મજબૂર છે. એમને નોકરીઓ નથી કરવી, પરંતુ સમાજનું સ્વરૂપ એવું છે કે એમને ડર લાગે છે.

એકના એક દીકરા તરીકે હું બેંગ્લોરથી મોટી-મોટી ટીકીટો ખર્ચીને પણ દર બે મહીને ગામડે જતો હોઉં છું જેથી માબાપને જોઈ શકું, એમની તબિયત ખરાબ હોય તો દવાખાને લઇ જઈ શકું, દવાઓ ચકાસી શકું. રૂપિયાની મદદ કરી શકું. મારા જેવા હજારો યુવાનો આ બધું જ કરે છે. જ્યારે-જ્યારે ગામડે જઈએ ત્યારે દેખાય કે માબાપ બે મહિના પહેલા હતા એનાથી વધુ વૃદ્ધ દેખાય છે. વિચાર આવે કે આ દવાઓનો પાવર વધુ હશે એટલે વાળ ધોળા થઇ ગયા હશે? ના. મારું મન કહે છે કે કદાચ અહીંની એકલતા અને અમુક સમયે આવતા દીકરાની રાહ એમને વધુ ઝડપથી વૃદ્ધ કરી દેતી હશે. કદાચ.

છેલ્લા પાંચ વર્ષથી માબાપ મને સતત કહેતા કે તું છોકરીઓ જોવાનું ચાલુ કર. લગ્ન કરી લે. લગ્ન કરીશ તો તારી સાથે રહેવા બહાર આવશું. હવે આવતા જાન્યુઆરીમાં મારા લગ્ન છે. પરંતુ હવે સમજાય છે કે તેઓ શા માટે લગ્નની ઉતાવળ કરતા હતા. જવાબદારીમાંથી મુક્ત થવું એતો એક બહાનું હતું. કોઈ જીવતું માણસ જવાબદારીથી મુક્ત નથી. તેમને દીકરો વાંઢો રહેશે કે લોકો શું કહેશે એવો સમાજનો ડર પણ ઓછો હતો. મૂળ હતી એ એકલતા. જીવનમાં કશું જ નવું ન થવાથી પેદા થતી પીડા. એક આકાંક્ષા કે જો દીકરા પરણી જાય તો પરિવારમાં નવુંનવું થયા કરે, ઘર ખાલી ન રહે, અને આવતા વર્ષોમાં બાળકો આવે જેની સાથે એમની એકલતા ભાગી જાય રમવા માટે!

મારા વૃદ્ધ થઇ ગયેલા ગામમાં એક પરિવારમાં દાદા-દાદી છે જેમને પૌત્ર પણ છે. પરંતુ જ્યારે-જ્યારે શહેરમાંથી એમનો દીકરો અને એના બાળકો આવે ત્યારે બધા જ ગામડાનાં સન્નાટા અને શાંતિમાં સ્થિર નથી થઇ શકતા. શહેરની જીવન જીવવાની રીતે તેમના પર મોટો ટેક્સ નાખ્યો છે- ‘સતત વ્યસ્ત રહેવાનો’. એ દાદાજી મને કહેતા હતા કે – હું વર્ષોથી રાહ જોતો હતો કે ક્યારે મારા દીકરાને સંતાનો આવે કે જેથી હું એમની સાથે રમી શકું, પરંતુ એ સંતાનો હવે આવે છે અને મોબાઈલમાં રમ્યા જ કરે છે. એમને માટી કે ધૂળથી રમતા કોઈએ શીખવ્યું જ નથી. અમારી મોતિયો ભરેલી આંખો મોબાઈલમાં કશું જોઈ શકતી નથી નહીંતર એમની સાથે એ રમત.

Global Age Watch Index નામના એક સર્વેમા વૃધ્ધો માટે અનુકૂળ દેશોમાં ભારત 96 માંથી 71 મા ક્રમ પર છે. આપણા શહેરોમાં રસ્તાઓ, મોલ, ટ્રાન્સપોર્ટ, મકાનો, દવાખાનાઓ કશું પણ વૃધ્ધો માટે અનુકુળ નથી. ટ્રાફિકમાં રસ્તાઓ ક્રોસ કરવા ભાગતા માણસો વચ્ચે વૃદ્ધનો હાથ પકડનાર ખુબ ઓછા હોય છે. જે માણસે ગામડામાં પોતાની મોટાભાગની જીંદગી પસાર કરી હોય એમને શહેર માફક ન જ આવે. દેશમાં હાલ દસ કરોડથી વધુ વૃધ્ધો છે, અને વર્ષ 2050 સુધીમાં સાઈઠ કરોડ સુધી સંખ્યા થશે એવું ન્યુયોર્ક ટાઈમ્સમા વાંચેલું.

એક ઉંમર પછી માણસ પરાધીન-એકલો-અને લાચાર બને છે. જો તેની એ અવસ્થા માટે જરૂરી માણસો કે સગવડ તેની બાજુમાં ન હોય, અને આ આપણે જ ઉભા કરેલા સામાજિક માળખાંનું આ સત્ય હોય તો આપણી જીવવાની રીતો ખોટી છે. એવું નથી કે મોર્ડન યુવાનો ને માબાપ સાથે રહેવું નથી કે ફાવતું નથી. જનરેશન-ગેપ પણ કદાચ માણસના મન સમજી શકે અને એક જ ઘરમાં ત્રણ-ચાર પેઢી ખુશીથી રહી શકે. પરંતુ વૃદ્ધત્વ અને મોટા શહેરોમા એમનું સેટ થવું એક એવો સવાલ છે જેનો જવાબ આ લખનારને ખબર નથી, અને આ વાંચનાર જવાબ જાણતું હોય તો જરૂરથી લખી શકે છે. એક તંદુરસ્ત ચર્ચા થાય તે રીતે.

જે જવાબ મને દેખાય છે એ એજ છે કે માબાપ જ્યારે મન પડે ત્યારે શહેરમા દીકરાના ઘરે આવે. દીકરો સતત માબાપ પાસે ગામડે ગયા કરે. એમની ખુશીઓ અને સ્વાસ્થ્ય માટે બનતું કરી છૂટે. ક્યાંક બંનેના જીવન બેલેન્સ પૂર્વક જીવાઈ રહે તેનું ધ્યાન રાખે.

જ્યાં સુધી હાથપગ ચાલે છે ત્યાં સુધી ગામ કે શહેર એમનું મન થાય ત્યાં સુખેથી અને ઓછી તકલીફે રહી શકે તેવું થાય. જે દિવસે હાથ-પગમાં તાકાત ન હોય ત્યારે જેનામાં તાકાત છે એણે જ એમની વારે આવવાનું હોય…

એ સામાન્ય હાલતમા ‘પીધેલી’ લાગે !

એ સામાન્ય હાલતમા ‘પીધેલી’ લાગે, અને હું પીધેલો હોઉં તો પણ ‘સામાન્ય’.

એ મોટા અવાજની માણસ, અને હું બોલું ધીમેધીમે.

એના પડઘા પડે, અને મારા ભણકારા વાગે.

એને સાઉથની ફિલ્મો ખુબ ગમે. હું ગ્લોબલ સિનેમા-ભક્ત. 

હું Soulful મ્યુઝિકમાં મસ્ત રહું, એ Popsongs માં વ્યસ્ત રહે.

પુસ્તકો મારો જીવ, અને હું આ છોકરીનો જીવ. હું એકલો-એકલો વાંચ્યા કરું, અને એ મને એકલાને વાંચ્યા કરે.

હું અથાક રખડ્યા કરું, અને એ ક્યારેક બેઠીબેઠી પણ થાકી જાય !

મને કુદરત સાથે ગાંડો પ્રેમ, અને ‘ગાંડો પ્રેમ’ કરવો એ જ એની કુદરત.

હું લાગણીઓ દેખાડ્યા કરું, બોલ્યા કરું, લખ્યા કરું. એ લાગણીઓ છુપાવ્યા કરે. કશું જ કહે નહીં.

હું મોટા સપનાઓ જોયા કરું, એ સપનાઓની દુશ્મન.

કેટલો વિરોધાભાસ છે અમારે! વસંત અને વરસાદ જેવો. સુરજ અને ચાંદ જેવો.

હું ગુસ્સાવાળો, એ ઠરેલી. હું ધૂની બાવો, એ જિંદગીના રંગોની રંગોળી.

હું ફકીરીમાં જીવ્યા કરું. મારી જડતા-જીદ-ઈગો સામે લડ્યા કરું.

અને એ? એ જાણે વર્ષો જૂનો જ્વાળામુખી. અંદર હજાર યુદ્ધ કરે, બહાર શાંત લીલીછમ ધરતી.

તો આટલા વિરોધાભાસ વચ્ચે માણસ એકબીજાને પ્રેમ કઈ રીતે કરી શકે? એ પણ એરેન્જડ મેરેજ! એ પણ અજાણ્યા માણસને! એ પણ અચાનક?

લોકો તો કહેતા હોય છે ને કે Choices, Interests, Likes મેચ થવા જોઈએ, અને મન મળવા જોઈએ, અને ગ્રહ મળવા જોઈએ, અને વોટ નોટ!

લોકો તો કહેતા હોય છે ને કે સમજણ, લાગણીઓ, રસના વિષયો, અને સ્વભાવ મળવા જોઈએ, અને સમજણ કેળવવી પડે, અને મન મનાવવા પડે, અને વોટ નોટ !

ના.ના.ના.ના.

તમારે માટે એ સાચું હશે, અમારે માટે તો પ્રેમ એટલે જગતના દરેક નિયમને તડકે મુકીને જે અંદરથી ઉભું થાય એ.