Latif Joneydi > Recent Status Updates

"امیر داند که از برادر این کار بزرگ برنیاید و این خاندان را دشمنان بسیارند و ما عورات و خزائن به صحرا افتادیم." ص۵۶
این توصیفیِ که بیهقی از نامه حُرّه خُتلی به روایت‌ حُرّه، عمه مسعود غزنوی(مدعیِ سلطنت) درباره وضعیتی که زیرِ سُلطه محمد غزنوی بهش دچار اَند. محمد برادرِ مسعود بود و بر تخت نشسته.
شیوه بازنمایی و استعاره ای که حُرّه استفاده میکنه جالبه و نشان دهنده تکّه ای از تصورات و افکارِ بخشی از مردمانِ اون عصر.

"در قرن چهاردهم(...)اطلاق لفظ باسواد به شخص به معنای آن بود که او میتواند به لاتین بخواند و بنویسد و از شیوه ی تفسیر متون مقدس سررشته دارد. داشتن مهارت در زمینه زبان های بومی(...) سواد به حساب نمی آمد و خواندن و نوشتن به زبان اوکی (یا آلمانی، فرانسه، انگلیسی) باز هم شخص را در زمره افراد بی سواد قرار می‌داد." ص۱۸
بعد میگن پیشرفت کردیم، با این حساب نود و نُه درصدمون با این معیار بی سوادیم ؛)))

"تحت شرایط مدرن، نه از بین بردن بلکه حفظ کردن ویرانی به بار می آورد زیرا نفس دوام اشيای حفظ شده، بزرگترین سد راه روند گردش کالاست که افزایش سرعت آن یگانه ثباتی است که در هر جا که گردش کالا سیطره داشته است به جا مانده است." ص۳۸۰

"تحت شرایط مدرن، نه از بین بردن بلکه حفظ کردن ویرانی به بار می آورد زیرا نفسِ دوام اشیای حفظ شده، بزرگترین سد راه روند گردش کالا است که افزایش پیوسته سرعت آن یگانه ثباتی است که در هر جا که گردش کالا سیطره داشته است به جا مانده است." ص۳۸۰

"این که افلاطون لازم دید اعلام کند که خوب، و نه زیبا، برترينِ ایده هاست اساسا با هدفی سیاسی بود: رفع ویژگی شکنندگی و ناپایداری از امور بشری."ص۳۳۵
استعاره "ساختن" تنواره های سياسی میراثِ افلاطونی در نظریه هایِ سیاسیِ پَسین و مخصوصا آرمانشهر هایِ بعدی بود.
آرنت اینجا پیش‌بینی پذیری و تحت کنترل قرار گرفتن آینده رو هدفِ افلاطون در استفاده عامدانه افلاطون از "ساختن" یاد میکنه و اونو به بررسی و نقد میکشه.

"افلاطون اولین کسی بود که، به جای تقسیم دیرینه عمل به آغاز کردن و انجام دادن، بین آنهایی که میدانند و عمل نمیکنند و آنهایی که عمل می‌کنند و نمیدانند تمایز نهاد، به طوری که دانستن آنچه باید انجام داد و انجام دادن آن، دو فعل کاملا متفاوت شد." ص۳۳۱
این نکته ایه که در اندیشه سقراط استادِ افلاطون وجود نداشت، یعنی در سقراط معرفت به امر اخلاقی، سوژه رو در عمل هم اخلاقی می‌کرد.

"همین فقدان ارتباط با دیگران و همین دلمشغولی درجه اول نسبت به کالاهای قابل مبادله است که مارکس آن را به این عنوان که انسانیت زدایی و از خودبیگانگی جامعه سوداگر است مذمت کرده است..." ص۳۱۷
بخشِ مهمی از این کتاب تأمل بر مفاهیمِ صورتبندی شده‌ توسط مارکس هست که آرنت با درنگی بر فرهنگ یونانی به بازتعریف و بازسازیِ معناییشون میپردازه.
بدون یک درک حداقلی از ایده های مارکس فهمِ "وضع بشرِ" آرنت دشواره.

معرفت شناسیِ آرنت:
"یگانه مشخصه جهان که با آن واقعیتش را میسنجیم مشترک بودن آن میان همگان است، و حس مشترک مرتبه ای بس بلند در مراتب سیاسی دارد آز آنرو که همان یگانه حسی است که حواس پنجگانه کاملا فردی ما و داده های کاملا خاصی را که آن‌ها در می یابند با کل واقعیت وفق می‌دهد. به لطف حس مشترک است که دیگر ادراکات حسی، منکشف کننده واقعیت شناخته میشوند و صرفا مواردی از تحریک اعصاب ما یا احساس مقاومت بدنمان به حساب نمی آیند"

آرنت نشون میده که پولیسِ یونانی کارکردِ هومر رو داشته در شاهد و گواه بودنِ بر "عمل و سخن" و زوال ناپذیریِ کردار ها و داستان هایِ حاصل از "محصولاتِ" ساخته انسان و عمل و سخن چنان که "کارستانی به عظمت نبرد تروا بدون شاعری که چند صد سال بعد آن را جاودان سازد ممکن بود فراموش شود." ص۳۰۱
پس "پولیس همان دولتشهر از حیث جا و مکان فیزیکی اش نیست؛ پولیس سازمان مردم است که از دل عمل کردن و سخن گفتن مشترک ایشان سر برمی‌آورد." ص۳۰۳

"قهرمانی که داستان او را عیان می دارد لزومی ندارد که صفات قهرمانان را داشته باشد؛ کلمه (hero) [قهرمان] در اصل، یعنی به نزد هومر، صرفا نامی بود که بر هر آزادمردی که در کارستان نبرد تروا شرکت کرده بود و درباره او می‌شود داستانی گفت اطلاق شد."
شیفته بازتعریف و تبارشناسیِ مفاهیمِ یونانیِ توسطِ آرنت اَم.

"گرچه درباره سقراط، که حتی یک سطر ننوشت و اثری از خود به جا نگذاشت، بسی کمتر از افلاطون یا ارسطو می‌دانیم، شناختی که از کیستی او داریم، به دلیل اینکه داستان او را می‌دانیم بسیار بهتر و عمیق تر از شناختی است که از کیستی ارسطو داریم که از عقایدش بسی بهتر مطلعیم." ص۲۸۸
ابتدای افلاطونِ فیلسوفانِ بزرگِ یاسپرس، استادِ آرنت رو بخونید می‌بینید که یه همچین ترجیع-بندِ نظری ای داره. نسبتِ مفهومیِ چیستی با کیستی!

"مهاجرت ها و برخورد های قهری جماعات مختلف، اهالی یونان را مجبور می‌ساخت که در معتقدات خود دائم تجدید نظر کنند و به این ترتیب اساطیر و افسانه ها کم کم تسلطی را که بر جریان عمومی زندگی داشتند از دست دادند." ص۹
تو کتاب یونانیان هامفری کیوتو هم به شکلی این نکته تکرار شده بود، پرسش؛ مگه مثلا در بین النهرین و... این مهاجرت و برخورد های قهری میان جماعات مختلف نبوده؟ پس چرا اساطیر و افسانه ها تسلط خودشون رو از دست ندادند؟

آرنت در بخشی از فصل "ماندگاری جهان و اثر هنری" می‌نویسد: "کیفیت شعر ممکن است تابع ضوابط گوناگونی باشد، قابلیت یادسپاری آن به طرز اجتناب ناپذیر تعیین کننده قابلیت دوام آن است، یعنی تعیین کننده امکان این که همواره در یاد انسان ها بماند."
آرنت پیشتر "تغییر شکل وزنِ" شعر را عاملی برای ثبت شدن در حافظه یاد می‌کند و قلمداد کردنِ وزن به عنوان ویژگی کیفی می‌تواند به چند و چونی در تعریفِ آرنت در قابلیتِ دوامِ شعر می
بیانجامد.

"آشکارا، برای پرسشی که زمانی لسینگ پیش روی فیلسوفان فایده گرای روزگارش نهاد پاسخی وجود ندارد:
"فایده فایده چیست؟" معضل فایده گرایی این است که که گرفتار زنجیره بی پایانی از وسایل و غایات است بدون آن که هرگز به اصلی برسد که بتواند مقوله وسیله و غایت، یعنی خود فایده، را توجیه کند." ص۲۴۰

مقدمه "دَمی با ابوالفضل بیهقیِ" یاحقی در تصحیحِ فیاض مفیده ولی اگر میخواید در ورود به متنِ بیهقی که ناگهان در میانه مرگِ محمودِ غزنوی و به زیر کشیدنِ ولیعهد یعنی امیر محمد و بر تخت نشستنِ امیر مسعود آغاز میشه گیج نشید مقاله کوتاهِ "مدخلی به تاریخ بیهقی" مهدی سیدی راهگشاست.
و این جمله امیر محمد شاهِ عزل شده هنگامی که در بند آگاه میشه از تعیین سرنوشتش توسط برادر، ص۴۹:
"امیر ایشان را بنواخت و گفت: مرا فراموش مکنید."

"پرسش این نیست که آیا ما ارباب ماشین هایمان هستیم یا برده آن ها، بلکه پرسش این است که آیا ماشین ها هنوز در خدمت جهان و اشیای آن هستند یا، به عکس، ماشین ها و حرکت خودکار روند هایشان دست به کار شده اند تا بر جهان و اشیا حاکم شوند و حتی آن را نابود کنند." ص ۲۳۷
نقدِ ماشینیسم الان کلیشه ای به نظر میاد ولی در زمینه ای که آرنت بحث میکنه و پیوندش با مفهوم بیگانگی با جهان، مساله اشو از تکنولوژی هراسیِ صرف بَسی عمیق تر میکنه.

"ارسطو (...)، در بستر مرگ، بردگانش را آزاد ساخت، چه بسا آنقدر که اهالی عصر مدرن تصور می‌کنند به طرزی نامنسجم رفتار نکرده باشد‌. او منکر آن نبود که بردگان می توانند انسان باشند، بلکه تنها مخالف این بود که بر افراد نوع انسان مادام که تابع ضرورتند کلمه "انسان: اطلاق شود."
آرنت با ارجاع پیاپی به یونانِ باستان درگیرِ ضرورت بودن را گیر کردن در وضعیت "زحمت" و زحمتِ عمومی شده مدرن را باعث بی‌ معناییِ "کار" و "عمل" می‌داند.

"کارهای خوب باید به محض این که صورت می‌پذیرند فراموش شوند، زیرا حتی یادآوری، کیفیت "خوب" بودن آن ها را زایل می‌کند." ص۱۲۲
روان-شناسیِ زرد نداریم اینجا، آرنت در صفحه بعدش تحلیل فلسفی-سیاسی خودش رو با ارجاع به ماکیاولی به خوبی پیش میکشه، فراتر از کانتکستِ این کتاب، شیوه نظرورزیِ یک اندیشمندِ جدی درباره مسائلِ به نظر پیش پا افتاده و پیشفرض انگاشته شده برام تأمل برانگیزه.

"آنچه همه فیلسوفان یونانی، فارغ از میزان مخالفتشان با حیات پولیس، مسلم می‌گرفتند این بود که آزادی منحصرا در حیطه سیاسی جای دارد و ضرورت در درجه اول پدیداری ماقبل سیاسی و مشخصه سازمان خانگی خصوصی است."
آرنت با استناد به یونان باستان که در آن جداییِ دو سپهرِ خصوصی و سپهر عمومی/سیاسی که در اولی با تامین حوائج و ضروریات زندگی امکانی برای فعالیتِ سیاسی آزادمردِ یونانی فراهم می آمد به امر اجتماعیِ عصرِ مدرن می‌تازد.

"دلیل اینکه شاید عاقلانه باشد از داوری سیاسی دانشمندان از آن حیث که دانشمندند سلب اعتماد کنیم در درجه اول "بی سیرت" بودن ایشان -اینکه با گسترش سلاح های اتمی مخالفت نکردند-یا ساده ساده لوحی آنها -اینکه نفهمیدند وقتی این سلاح ها گسترش یابند، آخرین کسانی خواهند بود که درباره کاربرد آن ها با ایشان مشورت می‌شود- نیست، بلکه دقیقا این واقعیت است که آنان در جهانی سیر می‌کنند که درآن سخن قدرت خود را از دست داده است." ص ۳۹

"زیرا آرنت در یونان باستان نقطه اتکایی ارشمیدسی می یابد تا از آنجا به اشکالی از تفکر و رفتار ما آن هارا مسلم میگیریم نقادانه نظر کند(...) در حقیقت، فرض خاموش آرنت مبنی بر اینکه ممکن است بتوانیم از تجربه مردمانی که دو هزار و پانصد سال پیش میزیسته اند درس های مهمی بیاموزیم خود اعتقاد به پیشرفت را به معارضه می طلبد."
تکّه آخرِ مارگارت کَنووَن قابل تأمله.

تا اینجاش که خوب بود.
تعلیقِ به جا و شخصیت پردازیِ با درنگ و حوصله و روایتِ منطقی.
گرچه گاهی سخنرانی هایِ راوی و پارتنرش از رُمان-وارگیِ اثر میکاهه و فُرم رو ضعیف میکنه.
یه حدسِ کوچکی هم بزنم، شاید راوی غیر قابل اعتماد از آب در بياد...حالا باید دید.
فعلا درگیرم کرده.

جُدا از ترکیبات کُهن و تامل برانگیزش که برای هر واژه-باره ای دلنشینه شیوه روایتش هم قابل تامله.
مثلا حکایت جوانی که به دستور مادرش پیِ گاوی به کوه میره رو تا دخالتِ شیطان میگه و با "این روایت بوصالح بود" پایانش رو در تعلیق میذاره و بعد روایت وهب و حسن بصری رو پیش میکشه که اولِ داستان رو با تفاوتی ذکر کردن و با پایان روایت بصری "بقیت قصه کلبی" رو اضافه میکنه.
متونِ کهن خالی از تکنیک هایِ روایت و داستان پردازی نیستند.

یک رمانِ روسیِ تراز!
باید برای فهمِ ارجاعات، مُدام مانندِ آونگ به آخرِ کتاب رفت و فُزونیِ ارجاعات مطالعه متن رو دشوار کرده.
طنزِ کم و کاری ای داره و روایت پاکِشان و با دِرنگ ضربه اَشو بر خواننده آوار میکنه.

مُتفاوت!
راوی چون مِهی گُسترنده هر چیزی را که در بَر می‌گیرد به واژه پدیدار می‌کند. مثلا در حالیکه سوژه اصلی اش دَرِ گوشی حرف زدنی دو نفره است، چند بار به گوشه هایِ سالن هم به این شیوه سر می‌زند که:
و از پیرامونشان به گوش میرسید:
"حرف دهنت را بفهم!..."
یا
از میز بغلی یکی سکسکه کرد و بانگ برآورد: هیش هیش نکن پیش من.

این روایتِ پر دست انداز و گیر و لبریز از توصیف و کنایه و ارجاع را دوست دارم تا در ادامه چه پیش آید!

تا صفحه چهل و شش، مقدمه و درآمدِ خوبی در تاریخِ متن هایِ در بابِ تساهل و رواداری پیش کشیده که برای خواننده علاقه مند به موضوع، امکان پیگیریِ روشن تری ایجاد میکنه.