Σκιές χωρίς ανθρώπους: Ιστορίες από την υπηρεσία ασύλου

Σκιές χωρίς ανθρώπους: Ιστορίες από την υπηρεσία ασύλου – Μέλισσα Φραγκάκου (εκδ. Μωβ Σκίουρος)

Το βιβλίο Σκιές Χωρίς Ανθρώπους της ανώνυμης δικηγόρου, που εξειδικεύεται στις υποθέσεις ασύλου, αποκαλύπτει τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις του συστήματος ασύλου και την καθημερινότητα των προσφύγων.

Η Φραγκάκου ρίχνει φως στις διαδρομές των ανθρώπων, των οποίων η ζωή συνήθως καταλήγει να είναι απλώς ένας φάκελος σε ένα γραφείο. Κάθε μία από αυτές τις ιστορίες αφορά μια πτυχή της πραγματικότητας των προσφύγων: από τα ανυπολόγιστα βασανιστήρια και τους βιασμούς που είναι καθημερινότητα για πολλές γυναίκες, μέχρι την καταδίωξη ατόμων που άλλαξαν θρήσκευμα ή τις ιστορίες παιδικών γάμων.

Ο τρόπος με τον οποίο η Φραγκάκου σκιαγραφεί τη γραφειοκρατική διαδικασία του ασύλου έχει μεγάλο ενδιαφερόν: Παρά τη συστηματικότητα και τις υποτίθεται «ανθρώπινες» διαδικασίες, οι πρόσφυγες βρίσκονται αντιμέτωποι με την ανάγκη να πείσουν για τα αυτονόητα και να αποδείξουν τον φόβο τους. Αυτά δεν φτάνουν· χρειάζεται να παρουσιαστούν με έναν τρόπο που να «κουμπώνει» στις καφκικές απαιτήσεις του γραφειοκρατικού μηχανισμού. Η Φραγκάκου έκανε λόγο για την πρωινή και άκαρδη ώρα των συνεντεύξεων, χωρίς να υπάρχει περίπτωση να γίνει η συνέντευξη τόσο πρωί, ενώ τον χειμώνα περιμένουν οι υπεύθυνοι χειριστές μαζί με τους πρόσφυγες, δίπλα σε σόμπες – μανιτάρια, καθισμένοι σε ξύλινους πάγκους χωρίς πλάτη. Αυτή η εικόνα από μόνη της μπορεί να είναι πολύ συγκινητική.

Μάλλον το μεγαλύτερο κέρδος είναι η προσπάθεια να ζεσταθεί η καρδιά του Έλληνα αναγνώστη, εάν σκεφτεί πως πίσω από τα φαινόμενα και τις πολιτικές συζητήσεις κρύβονται πραγματικοί άνθρωποι με πραγματικές ιστορίες. Το ακόμα μεγαλύτερο κέρδος είναι το λογοτεχνικό τέχνασμα όπου η Φραγκάκου επιδίδεται: ισχυρίζεται σε πολλά σημεία πως μέσα στο μυαλό της έχει πολλούς εαυτούς, οι οποίοι της μιλάνε, διαφωνούν μεταξύ τους, καταγγέλλουν γεγονότα ή τα της τα εξηγούν. Κάποιες φορές μιλάει ένας ρατσιστής ή σεξιστής εαυτός. Κι όχι, το κέρδος δεν είναι το κωμικό του Inside Out, αλλά η πολύτιμη παραδοχή πως μέσα σε όλους και όλες μας ζει ένας ρατσιστής, ένας σεξιστής κ.ά. Δεν γεννηθήκαμε με αυτούς τους εαυτούς αλλά τους αποκτήσαμε και δεν θα τους ξεφορτωθούμε ποτέ τελείως. Αυτή η παραδοχή υπάρχει για να μας ενώσει: ακόμα και όσοι ασχολούνται με επαγγέλματα που έχουν στόχο να βοηθήσουν τον συνάνθρωπο αντιμετωπίζουν τις προκαταλήψεις τους και δεν διαφέρουν από τους υπόλοιπους. Ωστόσο, εκεί που τραβάμε τη γραμμή ανάμεσά μας είναι σε όσους πολεμούν καθημερινά με τους ρατσιστές εντός τους και όσοι τους έχουν δώσει το τιμόνι.

“Η συνέντευξή της πήγε πολύ καλά. Στο διάλειμμα την κέρασα ένα τσάι και συζητήσαμε για τα αγόρια μας. «Δυσκολεύομαι όμως με το σεξ… Ξέρεις, λόγω της κλειτοριδεκτομής».
Κανένα ανθρωπάκι μέσα στο μυαλό μου δεν έβγαλε κουβέντα για μερικές στιγμές. Η κλειτοριδεκτομή είναι λόγος ασύλου από μόνη της – δεν χρειάζονται άλλα επιχειρήματα. Πώς ερχόταν στην επιφάνεια τώρα για πρώτη φορά; Γιατί έκανε τη ζωή της και τη ζωή μου δύσκολη, να προετοιμάζουμε με τις ώρες την υπόθεση; Αυτό το τελευταίο μού το σφύριξε αχνά ένας από τους εαυτούς που δεν έχω ταυτοποιήσει ακόμα.
«Θέλεις να το πεις στη συνέντευξη; Γι’ αυτό μου το λες τώρα;»
«Όχι. Έτσι κι αλλιώς, δεν έχω κάνει τη μεγάλη τομή και σιγά σιγά θα περνάει».
«Θέλεις να ζητήσω να μας φέρουν γυναίκα χειρίστρια;»
«Όχι. Θέλω να τελειώνω».”