Κάτω

Το “Κάτω” της Δώρας Κασκάλη με βρήκε δεκατρία χρόνια μετά την κυκλοφορία του. Σήμερα που το τελείωσα, μπορώ να πω πως μου άφησε την εντύπωση πολλών μικρών ανθρώπινων πορτρέτων.

Το αφηγηματικό σύμπαν έχει στο κέντρο του τη Καλλιρρόη, ένα απομονωμένο ορεινό χωριό κάποιου αιγαιοπελαγίτικου νησιού το οποίο δυστυχεί με παλιούς τρόπους -δυστυχεί από την πνιγηρή ιστορία του-, αλλά και από τα απόνερα του σύγχρονου τρόπου.

Δέκα έξι κεφάλαια με γυναικεία ονόματα, που συνομιλούν μεταξύ τους, αλλά με πρελούδιο του καθενός (με εξαίρεση ένα) άνδρες της προηγούμενης συγγραφικής Ελλάδας, μάλλον ως τραμπάλα ή περίγραμμα της γυναικείας ματιάς.

Στο κέντρο του κέντρου βρίσκονται δύο διαφορετικές αλλά όχι αντίθετες γυναίκες από τη Θεσσαλονίκη, η Άννα και η Αντιγόνη. Η μια με το ταξικό πρόσημο της φιλολόγου που δεν έχει χρόνο για ονειροπολήσεις και η άλλη υπάλληλος της Νομαρχίας, με αρκετό χρόνο για ονειροπολήσεις, σαν ένα νόμισμα με δύο πλευρές. Ο μικρόκοσμος των κοριτσιών θα φιλοξενηθεί στον μικρόκοσμο της «Διώνης», του ξενώνα τους για εκείνες τις ημέρες.

Το ανδρικό/γυναικείο είναι το σημείο αναφοράς όλων, συμβολικά ή και ξεκάθαρα. Το ξεκάθαρα ορίζεται με βασικό γνώρισμα τη γυναικοκεντρική πολυφωνικότητα εντός ενός χρονικού χάσματος, η οποία θα χωρέσει τις ενδοδιηγητικές φωνές, άλλοτε η μια θα καλύπτει την άλλη, άλλοτε θα τη βοηθάει, θα την ενδυναμώνει, δίνοντάς της παρελθόν ή μέλλον. Τα θέματα τους είναι οι ματαιωμένοι έρωτες, η επιβίωση, η καταπίεση και οι πλευρές της βίας στον χωροχρόνο. Οι άνδρες επιβάλλονται από το περιθώριο της σελίδας με κεντρικό σύμβολο της πατριαρχίας τον Φωτεινό Θοδούλη, να δεσπόζει στη νησιωτική ύπαιθρο. Το συμβολικό ορίζεται περισσότερο από τη μεταμόρφωση της ερημωμένης Αρνησάνης σε Καλλιρόη, φέρνοντας μια άλλη εποχή και μια εποχή που φέρνει τις πρωταγωνίστριες, οι οποίες επίτηδες ή μη, θα φέρουν ορατότητα.
Ενώ τα ζητήματα που θίγονται είναι πολλά – όσα και οι φωνές-, και ενώ τα υπαρξιακά αδιέξοδα νεκρών έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, η πιο αυθεντική επίγευση είναι η σχέση σύγχρονης κόρης και συντηρητικής μάνας, με όλες τις δυσκολίες αυτού και τη συνειδητοποίηση της πρώτης πως η δεύτερη σμιλεύτηκε με αυτά τα μυαλά, όχι εξαιτίας ελλιπούς αγάπης, αλλά εξαιτίας ενός κόσμου που θέλει τις μεγαλύτερες γυναίκες δεσμοφύλακες των μικρότερων.