Ψυχρή τρυφερότητα: Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού

(έκατσε ωραία και η ημέρα)

Ariane Chavasse : I’m too thin! And my ears stick out, and my teeth are crooked and my neck’s much too long.
Frank Flannagan : Maybe so, but I love the way it all hangs together.
[they kiss]

«Η εμπειρία του le coup foudre (κεραυνοβόλου έρωτα) περιέχει ορισμένα επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά, όπως ότι βιώνεται ως ένα μοναδικό γεγονός, το οποίο εμφανίζεται ξαφνικά και βάναυσα στη ζωή του ατόμου, είναι ανεξήγητο και χωρίς λογική, συμβαίνει αμέσως μετά την πρώτη συνάντηση και ως εκ τούτου, θα προσθέσω, δεν βασίζεται σε κάποια γνωστική, σωρευτική πληροφορία για το άλλο άτομο. Διαταράσσει την καθημερινή ζωή του ατόμου και λειτουργεί σαν μια βαθιά αναστάτωση της ψυχής».

Τρία σύντομα δοκίμια ενωμένα σε ένα, να ξεχωρίζει λαμπρά το τελευταίο. Με κλιμακωτό ενδιαφέρον, τα πρώτα δύο εξετάζουν το επικοινωνιακό ήθος, την αστικοποίηση που φέρει μπλαζέ ύφος μέχρι και μίσος, το θεραπευτικό αφήγημα, δηλαδή την εδραίωση του Ψ κλάδου, τη μοναδικότητα που πρότεινε ο Φρόιντ με το κυνήγι του μοναδικού εαυτού και πώς η σύγκρουσή της με τον καπιταλισμό έφερε μια διαφορετική συναισθηματική κουλτούρα που πασπαλίστηκε σε κάθε πτυχή της εργασίας και των προσωπικών σχέσεων, δημιουργώντας το σύγχρονο ιδανικό της οικειότητας, συχνά έναν αγώνα αυτοπραγμάτωσης και την κοινωνική/πολιτική ιεράρχιση των συναισθημάτων.

Η Illouz ευτυχώς δεν είναι αφοριστική, ωστόσο εμπλέκονται πολλά: το δύσκολο ταξίδι της ενδοσκόπηση που έφερε η ψυχανάλυση δεν ήταν κάτι προσβάσιμο σε όλους, ενώ η ψυχοθεραπεία του σήμερα έχει καταλάβει τη Δύση. Επίσης δεν είναι όλες οι σχολές σύμφωνες – το έδαφος αρχίζει και γίνεται γκρίζο όταν αναφέρεται η σχολή του πατέρα της ψυχανάλυσης (τις περισσότερες φορές λάθος) παρέα με τους σύγχρονους της γνωσιακής σχολής. Αυτό το πάντρεμα δίνει ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία, ωστόσο συγχωνεύει διαφορετικές προσεγγίσεις οι οποίες θα είχαν και διαφορετικές θέσεις. Το σημείο εκκίνησης ήταν προφανώς το ίδιο, οι ρίζες στον 19ο αιώνα, αλλά η κατεύθυνση διαφορετική.

Το τελευταίο κεφάλαιο θα μπορούσε να σταθεί και μόνο του. Η Illouz υπογραμμίζει πως ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια μη συναισθηματική κοινωνία όπου και κυριαρχεί ο καφκικός γραφειοκρατικός ορθολογισμός και ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητάει σύντροφο μέσα από τα γνωστά dating apps (κάποιες φορές είναι η φεμινιστική λύση), όπου και όλα παίρνουν μορφή εμπορεύματος (καλά και το Γκάζι τα Σάββατα νυφοπάζαρο είναι εχεμ). Εκεί που η οικονομική συμπεριφορά θα συγκρουστεί με αυτή την αναζήτηση, έρχεται η αμήχανη στιγμή, λες και η γνωσιακή σχολή επιχειρεί να κάνει τη δουλειά του ντιβανιού. Πολλά παραδείγματα σύγχρονων ερευνών αναλύονται κι έτσι γίνεται το κείμενο πιο ζωντανό. Το αγαπημένο μου ήταν αυτό που η γυναίκα ήξερε όταν έσφιξε το χέρι του άντρα με ένα ακόμα θεωρητικά ‘τέλειο’ και ‘συμβατικό’ προφίλ, πως δεν θα προχωρήσει το μεταξύ τους μιας και ήταν άνευρος ο χαιρετισμός του. Πράγματι! Το προφίλ λειτουργεί ως Εγώ που αναζητάει τον ιδανικό ψηφιακό Άλλο και σε αυτή τη σημαντική χειρονομία συγκρούεται το Πραγματικό με το Φαντασιακό. Το Πραγματικό χωράει μέσα του το φαντασιακό, μάλιστα το πυροδοτεί, πχ πώς κινείται κάποιος στον χώρο, ενώ το φαντασιακό απέχει από το πραγματικό πχ η δυσάρεστη ανακάλυψη του πόσο γλυκανάλατα κάποιος προσφέρει το χέρι του για να συστηθεί.

Ο νεότερος ψυχολογικός εαυτός (η Illouz προτείνει πως τον ορισμό τον παρουσίασε ο Μακιαβέλι ως κανονικότητα του διαχωρισμού της ιδιωτικής και δημοσίας σφαίρας) ζει συχνά στο διαδίκτυο (paprika vibes), όπου και αυτοαξιολογεί και αυτοπαρουσιάζεται με τα Ψ εργαλεία που του γνωστοποιήθηκαν, κι εκεί απεμπλουτίζεται από τη δυνατότητα των σχέσεων, συχνά χάνοντας τη μεταφυσική της έλξης, θυσιάζοντας το σπάνιο ώστε να υπάρξει το πολύ, μιας και η πρακτική μιας τάξης έχει παραμορφώσει και τους τρόπους των ανθρώπων.