Lưu Hiểu Ba – Đằng sau kỳ tích Trung Quốc

Phạm Thị Hoài dịch

Tôi dịch bài viết này như một nén hương nhỏ tưởng niệm nhà văn và tù nhân lương tâm Lưu Hiểu Ba, qua đời vì bạo bệnh trong tù ngày 13 tháng Bảy bốn năm trước. Tất cả những gì ông nói về Trung Quốc đều có hiệu lực trọn vẹn với Việt Nam, đất nước khôn nguôi căm ghét người láng giềng phương Bắc, để rồi không làm gì khác ngoài trở thành bản sao vĩnh cửu, tuy mờ và thu nhỏ, của chính kẻ thù truyền kiếp ấy.

______________

SauThảm sát Thiên An Môn ngày 4 tháng Sáu 1989, nền kinh tế Trung Quốc đã có nhữngthay đổi to lớn, mức độ vượt xa so với những năm tám mươi.

Độnglực chính cho sự phát triển kinh tế cao độ này là nỗ lực của Đặng Tiểu Bìnhnhằm nhanh chóng cứu vãn quyền lực cá nhân và tính chính danh của chế độ bịsa sút nghiêm trọng do vụ thảm sát Lục Tứ. Đặng quyết tâm dùng kinh tếđể duy trì ổn định chính trị và đề xuất phương châm “phát triển là đạo lýtối hậu”.

Khibức màn xã hội ngột ngạt vừa được vén lên về mặt kinh tế, động lựcchính cho những thay đổi tiếp theo là mưu đồ trục lợi của các gia đình quyền quý,tức những thế lực bắt đầu nổi lên từ đầu thập niên tám mươi.

Chínhsự tham lam của giới quyền quý này đã khuấy động dục vọng làm giàu củacon người, phát động giấc mộng kim tiền của toàn dân, thúc đẩy sự phát triểnbất thường và nhanh chóng của nền kinh tế Trung Quốc. Tốc độ tăng trưởng trung bìnhhàng năm trên 9% có thể gọi là một “kỳ tích kinh tế”.

Đặcsắc Trung Quốc

Tuysự phát triển của nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc vào thị trường hóa và tư hữuhóa, nhưng thị trường kiểu Trung Quốc không phải là kết quả của thị trườnghóa nhà nước pháp quyền mà là kết quả của thị trường hóa quyền lực. Quyềnlực thành phương thức chủ yếu để phân bổ các nguồn lực; phân phốiquyền lực quyết định phân phối nguồn vốn. Tư hữu hóa kiểu Trung Quốckhông phải là tư hữu hóa hợp pháp và hợp đạo đức, mà là tư hữu hóa kiểu thổphỉ. Thị trường bất động sản được mở cửa từng bước biến thành sân chơiriêng cho giới quyền thế, và thị trường tài chính do chính phủ kiểm soát biếnthành một thiên đường phương Đông cho giới quyền thế có thể giàu sụ quađêm. Sự xuất hiện đột ngột của nền kinh tế mới đã mở ra những cơ hội mới cho giớiquyền thế, và cũng tạo ra một tầng lớp phú ông trẻ tuổi gắn bó với quyềnlực.

Đồngthời, việc “chia nhỏ nồi cơm to bằng thìa riêng” trong quá trìnhtái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước đã khiến quá nhiều tài sản nhà nước chảy vàotúi một thiểu số nắm quyền hành; những ngành công nghiệp độc quyền manglại lợi nhuận cao hầu hết nằm trong tay một vài gia đình quyền thế.

Ngânsách của chính quyền Trung cộng tăng nhanh tới mức không chỉ trên cả tốcđộ tăng trưởng đã rất cao của GDP, mà còn vượt xa tốc độ tăng thu nhập củadân chúng. Ngày càng giàu và nhiều thế lực, giới quan chức vung tiềnra khắp thế giới. Đồng thời, tốc độ tích lũy tài sản tư nhân của giới quyềnquý Trung Quốc có thể khiến bất kỳ nhà tư bản nào ở một quốc gia tư bản lâu đờitrở nên kém cỏi. Huyền thoại làm giàu qua đêm lan truyền trong nhữnggia tộc quyền lực của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Cáigiá quá đắt

Cáigiá phải trả của sự phát triển theo mô hình Trung Quốc là các quyền tựdo cá nhân cũng như quyền lợi và phúc lợi xã hội bị bỏ qua. Hưởng lợi từ sựphát triển hiệu quả cao này chủ yếu là các nhóm quyền thế. Dân thường chỉ nhặtnhạnh cơm thừa canh cặn sót lại.

Hoàntoàn tương ứng với điều đó là quan điểm kỳ dị về nhân quyền, đặt quyền sinhtồn lên hàng đầu, tức nhân quyền theo mô hình đặc sắc Trung cộng, nhằm phụcvụ sự ổn định của chế độ và lợi ích của giới cầm quyền.

ĐảngCộng sản Trung Quốc không ngần ngại sử dụng mọi nguồn lực để duy trì sự ổn địnhchính trị. Sự băng hoại của ý thức hệ chính thống đã khiến chủnghĩa cơ hội cực đoan và chủ nghĩa thực dụng lên ngôi. Nhưng không hềgì, chủ nghĩa nào cũng được, miễn là đặc quyền độc tài và củacải cướp bóc được bảo toàn.

Sáchlược của Đảng

Sáchlược thống trị của chế độ độc tài đầu sỏ được chia thành năm khía cạnh tươnghỗ nhau:

Thứnhất, sử dụngchủ nghĩa dân tộc như một liên kết ý thức hệ mới, gắn các khẩu hiệu chính thứccủa chính sách ngoại giao cường quốc và sự trỗi dậy của các cường quốc với tinhthần độc lập chống Mỹ, chống Nhật và chống Đài Loan. Đồng thời, hướng toàn bộxã hội quay trở lại thời đại hoàng quyền; các bậc đế vương vĩ đại và sự thịnhvượng của nền văn minh Trung Quốc thời hoàng kim trở thành những chủ đềchính của văn hóa đại chúng.

Saunhững đại loạn chính trị, sự phát triển của nền kinh tế được tuyêntruyền là nghỉ ngơi và dưỡng sức, là hứa hẹn về một tương lai sung túc, cócơm ăn áo mặc trong một xã hội hài hòa, phiên bản mới của nền hòa bình vàthịnh vượng truyền thống, dựa trên đức trị với “bát vinh bát sỉ”– tám điều vinh, tám điều nhục – nối tiếp truyền thống Nho giáo[1].

Thứhai, tiến mạnh theohướng “tất cả vì lợi nhuận” của chủ nghĩa tư bản nguyên thủy. Chínhquyền Trung cộng cổ động làm giàu. Lợi ích của toàn đảng chia thành lợiích của các phe cánh chính trị. Lợi ích của cả quốc gia chia thành lợiích của các tập đoàn đặc quyền. Còn lại miếng bánh cuối cùng thì chiacho nhóm lợi ích của các gia đình và cá nhân quyền thế.

ĐảngCộng sản Trung Quốc không còn húy kỵ việc theo đuổi lợi nhuận và cũng khôngcòn ngần ngại đứng ra đại diện cho đại tư bản. Lợi nhuận đã thay thế sự vậnđộng ý thức hệ, trở thành sợi dây gắn kết xã hội và thước đo lòng trungthành chính trị cũng như thành tích công cán và hiệu quả điều hànhquản lý của các quan chức. Tình trạng tham nhũng, chiếm dụng công quyền đểtư lợi đã trở thành căn bệnh ung thư ăn sâu vào cơ thể của Đảng.

Vớinhóm cầm quyền hiện tại, kim tiền là nền chính trị vĩ đại nhất. Tiền, đểđảm bảo sự ổn định của chế độ và lợi ích của giới quyền lực. Tiền, để bìnhđịnh các thành phố trung tâm và mua chuộc giới tinh hoa. Tiền, để thỏa mãnlòng tham của những kẻ muốn giàu nhanh qua đêm và dập tắt sự phản kháng của nhữngtầng lớp dân chúng thiệt thòi. Tiền, để mặc cả với các nước phương Tây trongchính sách ngoại giao. Tiền, để mua sự ủng hộ chính trị từ những nước nhỏbất hảo.

Thứba, chạy theo tiêuthụ vật chất xa xỉ và văn hóa phù phiếm dễ dãi.

Mộtmặt, lĩnh vực tiêu dùng liên tục phóng ra những “vệ tinh giá trên trời”,xe hơi nổi tiếng, đồng hồ nổi tiếng, biệt thự sang trọng và một văn hóatiêu dùng sôi động. Mặt khác, sự tầm thường hóa, đại chúng hóa được bọcbằng lớp vỏ Chân Thiện Mỹ và phồn vinh giả tạo đã trở thành một ngànhcông nghiệp cao sản và thống lĩnh thị trường văn hóa. Sự vui nhộn tiểuphẩm và thư giãn nông cạn của nó phối hợp với sự ồn ào lên gân của cácchủ đề thấm nhuần ý thức hệ đã tạo ra một chủ nghĩa hưởng lạc được chế độđộc tài chủ ý dung túng, phát tán một sự độc ác thô bỉ, lạnh lùng vàman rợ.

Thứtư, mọi bất đồngchính kiến ​​về chính trị đều bị nghiêm cấm, các hoạt động có tổ chứccủa xã hội dân sự bị đặc biệt nghiêm trị.

Dướisự đàn áp khốc liệt của Đảng Cộng sản Trung Quốc đối với các tổ chức dânsự tự trị, những cá nhân đã tách khỏi các tổ chức đảng và đơn vị nhà nước tuycó một không gian riêng tư nhất định nhưng không thể hình thành một xã hộidân sự có tổ chức và tự trị trong phạm vi công cộng mà lại một lần nữa bị phântán, bị nguyên tử hóa, không đủ khả năng hình thành một lực lượng dân sự độclập, có tổ chức, vì vậy không thể nói đến việc tranh giành quyền lực với nhànước và đảng cầm quyền được tổ chức cao độ.

Thứnăm, mua chuộcgiới tinh hoa trí thức. Sau ngày 4 tháng Sáu, đầu tiên chính quyền Trungcộng dùng máu để trấn áp và uy hiếp giới tinh hoa trí thức, những người đãđóng một vai trò to lớn trong phong trào phản kháng năm 1989, rồi sau đócám dỗ họ bằng lợi nhuận, và nhanh chóng biến giới trí thức thành những kẻkhuyển nho dùng mông đít quyết định cái đầu.

Trongsâu thẳm, có thể họ bác bỏ ý thức hệ của chế độ hiện hành hoặc thậm chí khinhbỉ chính quyền hiện tại, song những cám dỗ lớn của lợi ích hiện hữu vànguy cơ khủng bố chính trị cao khiến họ phải gắn bó với chế độ hiện tại, côngkhai bày tỏ thái độ thừa nhận và ủng hộ chế độ đó. Họ tích cực xíchlại gần quyền lực và tư bản, không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào để hứng ơn mưamóc, không còn ngại công khai biện hộ cho các tập đoàn quyền lực, vàkhông còn xấu hổ khi tự giác hành động như nghệ sĩ hóa trang tư tưởng củachế độ tư bản. Tri thức, quyền lực và tư bản đã kết thành một liên minh lợiích tam vị nhất thể, cho phép giới tinh hoa trí thức nhanh chóng gia nhậphàng ngũ giàu sang quyền thế.

Chiphí xã hội

Dođó, những biến đổi cực đại trong lĩnh vực kinh tế của Trung Quốc nhìn bềngoài tuy rộng lớn và sâu sắc, nhưng thực chất lại khập khiễng và hời hợtmà đặc điểm chính là mở rộng về số lượng thay vì nâng cao chất lượng.

Chấtlượng cuộc sống xã hội nói chung và chất lượng con người đã không được cảithiện đồng bộ với tốc độ tăng trưởng kinh tế quá nhanh chóng. Các tiêu chuẩnđạo đức, sức sống tinh thần tư tưởng, phúc lợi xã hội và sự tham dự củacông chúng kém xa so với những năm tám mươi. Trung Quốc đang điên rồ chạytheo một chủ nghĩa tư bản thân hữu ở dạng tồi tệ nhất.

Giớichức sắc thì chia nhau tài sản của Đảng chuyển hóa từ cái gọi là tài sản nhànước một cách vô nguyên tắc; giới tinh hoa thì biện hộ cho quyền lực và tưbản một cách vô liêm sỉ.

Sứcmạnh tổng hợp thực tế và đạo đức những năm tám mươi đến từ phe khai sángcởi mở trong nội bộ Đảng, giới trí thức tự do, giới trẻ đầy nhiệt huyết,giới kinh tế tư nhân truy cầu đạo nghĩa và những người bất đồng chính kiến đểthúc đẩy cải cách chính trị nay đã biến mất. Duy nhất thay vào đó là một cảicách kinh tế đơn thuần lấy lợi ích kinh tế làm chuẩn mực.

Đằngsau “kỳ tích kinh tế” đó là kỳ tích hủ bại của thể chế, kỳtích bất công xã hội, kỳ tích suy đồi đạo đức, và kỳ tích phung phí tươnglai. Đó không chỉ là một kỳ tích với chi phí kinh tế và chi phí nhân quyền cựckỳ cao, mà cả với chi phí xã hội toàn diện không thể nào tính hết.

Nguồn: Bản tiếng Anh của bài viếtnày, nhan đề “Behind the China Miracle”, đăng lần đầu trên BBCngày 04/11/2008, sau này được đưa vào tuyển tập No Enemies, No Hatred,HarvardUniversity Press, 2012

Dịchtừ bản tiếng Đức “Die Hintergründe des chinesischenWirtschaftswunders” trong Ich habe keine Feinde, ich kenne keinen Hass,Fischer Verlag, Frankfurt am Main, 2013Tuần báo Trẻ, sốra ngày 15/7/2021

[1] “Bát vinh bát sỉ” (八荣八耻) là luận thuyết xã hội chủ nghĩa về danh dự và ô nhục do Hồ Cẩm Đào đề xướng năm 2006 gồm tám điều vinh và tám điều nhục như sau: 1) Yêu tổ quốc là vinh, hại tổ quốc là nhục; 2) Phục vụ nhân dân là vinh, phản bội nhân dân là nhục; 3) Tôn sùng khoa học là vinh, ngu muội vô tri là nhục; 4) Chuyên cần lao động là vinh, lười biếng hưởng lạc là nhục; 5) Đoàn kết tương trợ là vinh, ích kỷ hại người là nhục; 6) Trung thực thủ tín là vinh, hám lợi vong nghĩa là nhục; 7) Tuân thủ kỷ cương pháp luật là vinh, vi phạm kỷ cương pháp luật là nhục; 8) Phấn đấu gian khổ là vinh, kiêu căng xa xỉ là nhục. (Chú thích của người dịch)