Lời mở đầu "Cospolist Nổi Loạn"

Tôi không nghĩ rằng cần kể lại chi tiết những gì Trungku, kẻ được gọi là Cospolist Nổi Loạn, đã làm tại Quán Chó Lớn vào cái thời điểm ấy mà về sau nhiều người sẽ nhớ, cũng như những gì xảy ra tiếp theo, hệ lụy của việc Trungku làm. Không cần kể lại, không hẳn vì tôi không muốn và không ai muốn, mà vì tôi không thể và không ai có thể. Nhưng tôi không nên nói thay người khác, tôi chỉ nên nói về bản thân.

Có thể là duyên do ở chỗ tôi không phải người kể chuyện tài ba. Điều duy nhất tôi mong ở người đọc chuyện tôi kể sau đây là: đừng thắc mắc về căn cước và nhân thân của tôi. Còn, cái gì đã khiến tôi nghĩ cần phải kể chuyện này cho người đọc ở một thế kỷ xa trong quá khứ? Mọi nhà văn, mọi người kể chuyện xưa nay đều kể cho hiện tại và cho tương lai (khi dùng chữ ‘tương lai’, họ không nhiều thì ít nghĩ tới sự vĩnh hằng). Tôi thì kể cho hiện tại và cho quá khứ, không quan tâm tới vĩnh hằng. Và khi tôi nói “không quan tâm tới vĩnh hằng”, ý tôi là như vậy, không hơn. Lời này của tôi không có hai mặt khác nhau. Nó chỉ có một mặt duy nhất. Nó là một dải Mobius.
Khi kể chuyện cho người nghe thuộc về quá khứ xa xăm, tôi buộc phải dùng thứ ngôn ngữ họ có thể hiểu, thứ ngôn ngữ hoàn toàn xa lạ với tôi. Ồ dĩ nhiên tôi cần nói rõ hơn ở chỗ này, để những người nghe ở quá khứ xa xăm đó - người thế kỷ 21 - biết rằng, ở thời của tôi, loài người đã không còn biết tới bất cứ rào cản nào về mặt ngôn ngữ nữa. Ở thời của tôi, cho dẫu anh sinh ra và sống ở đâu và tiếng mẹ đẻ của anh là tiếng gì đi nữa, bất cứ khi nào gặp một người khác từ bất cứ đâu trong Đế chế của loài người trải khắp bảy hệ hành tinh, anh có thể nói với người đó bằng cách truyền thẳng ý nghĩ của mình vào đầu họ, các người hiểu không. Cố nhiên việc này diễn ra được là nhờ có một loạt công nghệ nào đó, song anh không cần phải biết những công nghệ ấy thì mới có thể chuyện trò với bất cứ cá thể nào thuộc loài người, cũng như các người không nhất thiết phải am tường về vi mạch thì mới có thể dùng máy vi tính và điện thoại di động. Cho nên, thực tế là tôi có thể nghe mà hiểu các người như thể các người đang nói tiếng mẹ đẻ của tôi và các người có thể nghe mà hiểu những gì tôi muốn truyền đạt như thể tôi đang nói với các người bằng ngôn ngữ thế kỷ 21 của các người. Chỉ là, tôi không muốn thế. Niềm sướng khoái bất tận, với tôi, là khi tôi có thể dùng tâm trí của mình, không thông qua bất kỳ ngoại vật hỗ trợ nào, mà có thể học được ba mươi tám ngôn ngữ của Trái Đất Mẹ thuộc những dân tộc khác nhau nhất, từ Kazakh tới Iceland, từ Bahnar tới Ainu, từ Oromo tới Yanomami, từ Khmer tới Thổ Nhĩ Kỳ, thuộc những thời khác nhau nhất, từ thế kỷ 23 trước Công nguyên cho tới thế kỷ 21 Công nguyên, đến độ có thể nghe hiểu tất cả những gì họ nói và nói cho họ hiểu tất cả những gì tôi muốn nói. Như vậy, chỉ có như vậy tôi mới sánh được ngang hàng với những nhà thám hiểm ngày xưa, những thương nhân đầu tiên sau ngàn dặm gian truân đặt chân tới vùng đất lạ, những nhà tu hành đầu tiên tiếp xúc với một bộ tộc ở chốn tận cùng thế giới mà suốt hàng ngàn năm chưa bao giờ ra khỏi mảnh đất của mình. Nếu trong toàn cõi người ở thời của tôi, thế kỷ 35, chỉ còn một cá nhân duy nhất leo lên đỉnh Everest bằng cơ thể thô (cấu tạo bằng xương thịt) của mình, thì đó là tôi. Nếu trong toàn cõi người ở thời của tôi, thế kỷ 35, chỉ còn một người duy nhất sử dụng được chiếc bàn tính cổ giống như bất cứ thương nhân Trung Hoa thế kỷ 19 nào, thì đó là tôi. Trong mắt tất cả người cùng thời với tôi, tôi là kẻ đi sau tất cả và theo nghĩa nào đó thì đúng như vậy, tuy nhiên đó là nếu ta không nghĩ đến chuyện, trên thực tế, mọi kết thúc đều đồng thời là khởi đầu. Một điểm cuối của hướng này có thể là điểm đầu của một hướng khác.
Thôi tạm đủ những tự sự dông dài vô vị về tôi. Vậy, hỡi người đọc của quá khứ, tôi viết những dòng này dành cho các người. Chính xác hơn là cho những ai trong các người đủ may mắn để sống sót tới cái ngày đọc được những dòng này (trước cả khi chúng xuất hiện trên thế gian). Phải, tôi có cách để đưa những dòng này đi ngược chiều thời gian, đến gần các người hơn, giảm được chừng nào hay chừng nấy khoảng cách thời gian giữa các người và tôi. (Nói đúng ra, “đi ngược thời gian” là cách nói thích hợp về phía các người trong chuyện này, thống nhất với cách hiểu thô sơ của các người về thời gian, còn với tôi thì đơn giản là tôi cho chúng di chuyển trong thời gian. Sẽ đến lúc các người hiểu như tôi rằng thời gian không chỉ tiến theo một chiều từ quá khứ tới tương lai, thời gian là một vòng lặp không đầu không cuối, và thời gian là một hệ đa tuyến. Và, thề có Thượng đế chứng giám theo cách nói của các người, tôi chẳng ưa sự phức tạp này của thời gian đâu. Chẳng phải là chưa từng có lúc tôi thèm được sống trong một thời gian đơn giản, đơn tuyến, chỉ tiến theo một chiều duy nhất, thời gian theo cách hiểu của các người. Nó có sự nghiệt ngã của nó, đúng, nhưng nó đơn giản và đôi khi sự đơn giản là điều duy nhất chúng ta cần, cái duy nhất chúng ta có thể chịu được. Một thế giới chỉ có hai đối cực tốt và xấu, sống và chết thì đơn giản hơn và dễ xử hơn nhiều so với một thế giới có cả một dãy không biết bao nhiêu cấp độ trung gian, quá độ, chuyển tiếp, chồng chập một phần lên nhau giữa tốt và xấu, giữa phải và trái, giữa sống và chết, giữa quá khứ và tương lai. Tôi nói điều này có thể các người sẽ thấy bất ngờ, song tôi có đầy lúc muốn đổi vị trí của mình với ai đó trong các người. Phải, đổi phận mình để làm một trong những con người đơn giản, ngờ nghệch, dốt nát của quá khứ, chuyện đó có chút gì thú vị và hạnh phúc. Điều này, nghĩ kỹ, không khó hiểu. Điều này, nghĩ kỹ, rất người. Ta sẽ giống con người hơn nếu như, thỉnh thoảng, ta chợt muốn mình giống đứa trẻ, được như đứa trẻ.
Vậy thì rốt cuộc chúng ta hãy hành xử như thể chúng ta là lũ trẻ, vậy tốt hơn phải không? Tôi sẽ kể cho các người và các người sẽ nghe tôi kể giống như một đứa trẻ kể cho lũ trẻ khác nghe và lũ trẻ nghe một đứa trẻ kể chuyện, vậy hay hơn chăng? Ai trong chúng ta hồi nhỏ là trùm kể chuyện? Ai trong chúng ta hồi nhỏ hau háu nghe không chán những trùm kể chuyện?
Tôi thèm cái khoảnh khắc người kể chuyện dựng tóc gáy, chảy nước mắt vì câu chuyện mình đang kể tuy nhiên không phải vì vậy mà giọng kể run lên hoặc đẫm ướt theo mà vẫn vững vàng, tiết chế, tự chủ, sáng rõ, đầy sức mạnh. Tôi thèm cái cảm giác khi, mặt đối mặt, ta biết người nghe không tin ta, thế rồi một phút sau họ tin, một phút sau họ nghi ngờ, nửa phút sau họ à to chợt hiểu, một phút sau nữa mắt họ trào lệ vì đau và phẫn nộ, trán họ nhăn lại suy tư, họ kêu to trong sung sướng hoặc trong niềm kính sợ. Tôi thèm cái cảnh người nghe và người kể cùng hít thở một bầu không khí, bầu không khí tích căng năng lượng cộng hưởng từ cảm xúc và tư duy của tất cả mọi người, cũng như đầy nhóc thán khí và vi trùng quyện lẫn vào nhau từ ngần ấy con người. Sự lan tỏa những kỳ thú đi liền với mối rủi ro lan tỏa những nguy cơ: càng khăng khăng đòi sự vô trùng, vô nhiễm, tinh khiết, chúng ta càng xa khỏi những cơ hội cộng sinh, tự tái tạo, đổi mới, thực sự tiến hóa.
Ở chừng mực nào đó tôi có thể nói như Wislawa Szymborska thế kỷ 20, rằng một nửa của tôi sống ở 50 năm trước, nửa kia của tôi sống ở 50 năm sau, chỉ có điều tôi muốn sửa lại chút ít, rằng một nửa tôi sống ở 500 năm sau còn nửa kia ở 500 năm trước. Và điều ê chề nhất cho tôi là tôi thực sự không có can đảm hình dung bản thân mình trong một thế giới 500 năm sau tôi. Tôi có thể tưởng tượng ra thế giới sau mình 500 năm nhưng tôi biết nó chỉ là sản phẩm của riêng tôi, còn cái thế giới 500 sau mà có khả năng xảy ra hơn hết thì tôi không đủ sức, không đủ liều, không đủ gan, không đủ điên để nghĩ tới. Thế nên tôi thấy thoải mái và bình thản hơn khi nói và kể chuyện cho các người bởi vì ít nhất tôi không cần phải hình dung ra các người, các người đã có mặt trước tôi trong dòng thời gian, thế nên tôi có thể nhìn thấy các người và biết các người đã thực sự tồn tại đúng như thế chứ không phải do tôi tưởng tượng ra, theo nghĩa nào đó tôi thấy thân thiết với các người như thể các người là anh chị em ruột thịt của tôi. Mong các người dù gì cũng thông cảm mà bỏ qua cho chút đa cảm này của một hậu duệ xa đến vậy của các người. Về phần mình tôi thông cảm mà bỏ qua cho các người cái chuyện rằng các người, có trời biết dựa vào đâu, cứ một hai tin chắc như đinh đóng cột rằng hậu duệ nhiều đời của các người, như tôi chẳng hạn, nhất định là sẽ ít cảm xúc hơn các người. Đơn giản là các người suy từ bản thân mình ra. Hiển nhiên là các người, những kẻ văn minh hơn các thế hệ trước các người (hoặc các vị tự cho là vậy), các người đồng thời cũng ít cảm xúc hơn tiền bối của mình, và chẳng có gì bảo đảm rằng cái xu hướng càng-ngày-càng-ít-cảm-xúc-hơn của loài chúng ta có thể sẽ ngưng lại hoặc tự đảo ngược một lúc nào đó. Suy từ bản thân mình ra, các người tin chắc rằng hậu sinh của mình sẽ văn minh hơn mình và đồng thời hoặc chính vì vậy mà ít cảm xúc hơn mình; với các người, chẳng có gì tự nhiên và hợp lẽ hơn thế. Chao ôi, thật đáng chán, các người. Tôi chán các người. Tôi chán bản thân tôi. Vậy mà vẫn phải tiếp tục tồn tại, bởi vì tự hủy mình thì cũng chẳng ít chán hơn một chút nào. Theo nghĩa nào đó, chúng ta tồn tại là để sự tồn tại của mình không đến nỗi quá chán và sao cho thế giới này đừng đáng chán thêm vì sự tồn tại của chúng ta, tôi nghĩ vậy các người thấy có phải không? Tôi kể chuyện này cho các người, một phần lớn là để tôi bớt chán chính mình, để tôi bớt chán các người, để các người bớt chán bản thân các người và để thế giới này bớt chán chúng ta.
Câu chuyện này sẽ là cái tát cho các người tỉnh trí lại và trưởng thành hơn một chút song trước hết nó phải đủ hấp dẫn để dụ được các người. Chao, nói gì thì nói, các người rốt cuộc chỉ là một đám con nít dù các người có đỏ mặt tía tai cãi là không phải. Việc của tôi, người kể chuyện, là đánh lừa các người, làm các người bất ngờ, làm các người khóc, làm các người cười, làm các người nổi khùng, làm các người tỉnh ra, làm các người lớn lên, như với một bầy trẻ nít. Cần phải nói ngay rằng con người ở thời đại của tôi cũng y chang như các người, tức là không có gì thay đổi, không có gì khá hơn sau nhiều thế kỷ. Những bước tiến khổng lồ về kiến thức, công nghệ và của cải trong nhiều thế kỷ đã không thể làm được cái việc mà một số người trông đợi là đưa loài người thoát khỏi giai đoạn ấu niên về nhận thức và tinh thần. Nhận thức này từng có lúc làm tôi bứt rứt và ngao ngán vô cùng tuy nhiên sau một thời gian dài nghiền ngẫm và tự truy vấn, một cách kịch liệt, tôi đi đến chỗ ngộ ra rằng không phải vô cớ mà Hóa công tạo ra loài người đúng như thế: chúng ta mãi mãi là bầy trẻ nít, điều này một mặt là tai họa cho chúng ta song mặt khác là một phước lành. Lúc nào cũng vậy, ở đâu cũng vậy, chỉ cần và chỉ nên có một số ít người trưởng thành giữa bầy trẻ nít này mà thôi, và, là người trưởng thành giữa bầy trẻ nít, anh phải chấp nhận toàn bộ cái gánh nặng dẫn dắt chúng, khép chúng vào kỷ luật khi cần thiết, và chịu đựng sự rắn mắt, ương ngạnh, đồng bóng, ranh ma, nổi loạn, càn rỡ, ích kỷ, độc ác của chúng khi thời gian khó đã qua và chúng nghĩ chúng không còn cần anh. Điều đáng nói, điều mà mấy người trưởng thành hay quên, đó là có những lúc quả thật lũ trẻ nít không cần sự có mặt của người trưởng thành.
Vậy, điều duy nhất tôi cần suy nghĩ và lựa chọn là, tôi sẽ kể chuyện cho các người giống như một đứa trẻ kể cho bọn trẻ khác nghe, hay là giống như một người lớn kể cho bầy trẻ con nghe. Cả cách này lẫn cách kia đều hấp dẫn tôi. Tôi ghét cái chuyện mình hoàn toàn là người lớn hoặc hoàn toàn là đứa trẻ. Tôi coi thường những ai khăng khăng làm người lớn mọi nơi mọi lúc và những ai nhất định làm trẻ nít mọi nơi mọi lúc. Một đứa trẻ muôn đời muốn làm người lớn, nghĩ mình là người lớn trong thân hình đứa trẻ, và một người lớn muôn đời mơ là đứa trẻ song không thể, hay một người lớn không thể nào tưởng tượng mình thật ra là đứa trẻ trong thân hình người lớn, đó là tình thế lưỡng phân khôn giải muôn đời xé rách con người. Trước khi nghe chuyện của tôi, hãy cùng tôi nhớ và nghiệm lại chân lý này, rằng chúng ta một mực nghĩ và tin mình là người lớn, chính vì chúng ta là một lũ trẻ nít mãi mãi không thể lớn.
Ý thức về điều này chẳng làm chúng ta thôi không còn trẻ nít mà thành người lớn, song ít nhất nó khiến chúng ta thành thật với chính mình hơn, đỡ lố bịch hơn, và chừng đó cũng đáng kể.
Vậy thôi nhỉ. Giờ là câu chuyện.