Δεύτερο σπίτι
Τρικυμία εν κρανίω είμαι για το Δεύτερο σπίτι της Cusk. Σκεφτόμουν πως οι λογοτεχνικοί έρωτες δεν απέχουν και πολύ από τους άλλους. Με σημάδεψε περισσότερο απ’ όσο είχα καταλάβει η Illouz με την Ψυχρή Τρυφερότητα και συγκεκριμένα με τις λέξεις «ξαφνικά και βάναυσα».
Για τα τυπικά: Η Μ., μια νεαρή, παντρεμένη και δυστυχισμένη γυναίκα, είναι αποφασισμένη να χωρίσει. Περιπλανιέται στο Παρίσι και εντυπωσιάζεται από τον πίνακα ενός τότε άγνωστου ζωγράφου, του Λ. Ο πίνακας της θυμίζει όσα φυλάει μέσα της και τα βιώνει ως μυστικό, ως κάποια απόλυτη ελευθερία. Δεκαπέντε χρόνια μετά, φιλοξενεί τον ζωγράφο μαζί με την πολυτάλαντη νέα σύντροφό του, στον απομονωμένο Βάλτο της, στο παραθαλάσσιο Δεύτερο Σπίτι της, μαζί με τον Δεύτερο άντρα της, την κόρη της και τον σύντροφο της κόρης της.
«Μου φαινόταν πως όλη εκείνη η ομορφιά δεν ωφελούσε αφού δεν ήταν προστατευμένη: αν εγώ μπορούσα να τη βλάψω, τότε μπορούσε να τη βλάψει και ο οποιοσδήποτε.»
Η Μ. επιθυμεί να τη ζωγραφίσει ο Λ. κάτι που ο ίδιος της στερεί, επιλέγοντας άλλα θέματα να εστιάσει την πολύτιμη προσοχή του. Ο πίνακας του Λ. που τότε την είχε μαγέψει, ήταν αποκαλυπτικός για την ίδια- φαινόταν σαν να μπορούσε όχι απλά να τη δει, αλλά να αφηγηθεί εκείνη τη σκοτεινή περίοδο στη ζωή της. Η επιμονή της να τη ζωγραφίσει απέδειξε πως θα ήθελε να γίνει η ίδια, αυτή η περίοδος και να κοιτάξει κατάματα εκείνες τις ημέρες, να απολογηθεί σε αυτές και να απολογηθούν κι αυτές σε εκείνη. Τι πιο αποκαλυπτικό από μια εικόνα άλλωστε;
Η Cusk έγραψε βασισμένη στο βιβλίο Lorenzo in Taos της Mabel Dodge Luhan, όταν ο DH Lawrence την επισκέφθηκε στο Μεξικό. Ο Τόνι, σύζυγος της Μ., είναι ο Tony Lujan, ο τέταρτος σύζυγος της Luhan, native American, όπως κανείς μπορεί να μαντέψει και για τον Τόνι. Ο Τζέφερς που η Cusk απευθύνεται σε όλο το βιβλίο με μορφή μιας τεράστιας επιστολής (εάν δεν υπήρχαν τα θαυμαστικά θα το ξεχνούσα), δεν είναι άλλος από τον ποιητή Robinson Jeffers. Ο Lawrence απείλησε να ‘καταστρέψει’ την οικοδέσποινά του, τη Luhan και έτσι ο Λ. κάνει το ίδιο στη Μ.
Διάβασα πως το Δεύτερο Σπίτι δεν στέκεται χωρίς το Lorenzo in Taos, αλλά αυτό με βρίσκει τελείως αντίθετη. Η διεισδυτική ματιά της Cusk το αποδεικνύει άλλωστε. Η Cusk πήρε το έδαφος της Luhan και επέτρεψε στον εαυτό της να φτιάξει έναν μαγικό χώρο, όπου μπορεί να επεξεργαστεί το δικό της διαζύγιο, που την έχει σχηματίσει λογοτεχνικά.
Υπάρχει κάτι αποκαλυπτικό όταν γυναίκες γράφουν για γυναίκες. Σαν η σελίδα να ξεθωριάζει και το μελάνι να χύνεται μακριά και για λίγο νομίζεις πως είσαι στις τουαλέτες του μπαρ ή σε κάποιο τσατ ρουμ και κάποια άγνωστη που τα κρατάει όλα μέσα της για καιρό σε έχει επιλέξει και δεν ξέρεις γιατί, αλλά καταλαβαίνεις πως πρόκειται για κάτι σημαντικό. Όπως χάνεις την αίσθηση του χρόνου εκεί, έτσι την χάνεις κι εδώ.
Η Μ. είναι μια ηρωίδα που σε πολλά κοινωνικά περνάει λιγότερο αδιάφορη από την ηρωίδα της Τοκάρτσουκ στο Οδήγησε το αλέτρι σου και έχει λιγότερη μανία από την ηρωίδα της Kraus από το I Love Dick. Η Μ. φαίνεται τρωτή, ευάλωτη, αλλά εξίσου παντοδύναμη και σίγουρη. Το Δεύτερο Σπίτι θα μπορούσε να εστιάσει οπουδήποτε, αλλά επιλέγει να μην εστιάσει στον χωρισμό της, ούτε στα χρόνια του έρωτα με τον Τόνι.
Επιλέγεται ο Λ., μιας και φαίνεται πως ο Τόνι δεν θα ησυχάσει τη θάλασσα από την παλίρροια, γιατί αυτή η μαγική δεξιότητα πέρα από φαντασιακή είναι και άχρηστη. Η θάλασσα είναι και η φουρτούνα της.
Είναι ανακουφιστική η αμφιθυμία της πρωταγωνίστριας. Από τη μια αποστρέφεται το χάδι από την άλλη το αναζητάει και μάλιστα από μια φιγούρα συμβολική, ενός περισσότερο ξένου, παρά οικείου στοιχείου. Εντός αυτών των αντιθέσεων επικαλείται το φύλο της.
«Δεν είχε γεννηθεί σε σώμα γυναίκας και αυτό από μόνο του συνιστούσε καλοτυχία: δεν μπορούσε να διακρίνει τη δική του ελευθερία γιατί δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί πόσο εύκολα θα μπορούσαν να του την είχαν στερήσει»
Ζητάει από εκεί που δεν μπορεί να πάρει, γιατί αυτό που έχασε δεν μπορεί να υπάρξει. Η ίδια δύναμη που της γυρνάει την πλάτη είναι το ίδιο σύμπαν- δημιουργός. Δεν γνωρίζουμε συμπαντικές αλήθειες, αλλά κάποιες κοινωνικές πραγματικότητες είναι το σύμπαν μας.
Όλες οι διαφορετικές αναγνώσεις κάνουν το Δεύτερο Σπίτι τόσο υπέροχο και γεμάτο παγίδες ώστε να κριθεί μονοδιάστατο. Μερικές εύκολες από αυτές είναι πως η πρωταγωνίστρια πήρε τον Τόνι ως το χάπι κατά μιας ανίατης αρρώστιας και ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλά τη θέση του μέσα της. Η Μ. πλησιάζει τον Λ. ως μια περίοδο που διένυσε μακριά από τον πρώην σύζυγό της και την κόρη της, ζητώντας συγχώρεση από την κόρη που δεν ήταν αρκετά ετοιμοπόλεμη να την προστατεύσει ή που τον επέλεξε εξαρχής, ψαχουλεύοντας σήμερα μόνη της, ακόμα, αυτά τα αόρατα τραύματα. Εκεί όπου στέκεται και αναρωτιέται για την καθαρότητα της κρίσης της, της διαφάνειας και της υγείας του μυαλού της. Φαίνεται πως η Μ. έζησε και ευτύχισε στον βάλτο και όταν η περίοδος της ευτυχίας της μούδιασε, κάλεσε την για πάντα ωμή δυστυχία της, τον Λ., θέλοντας να συνυπάρξει μαζί της.
Όλες οι ψυχαναλυτικές ερμηνείες της Μ. για τον Λ. μπορούν να γίνουν βούτυρο στο ψωμί του αναγνώστη που θα αφεθεί στα χέρια της. Δεν υπάρχει σωστή και λάθος ανάγνωση, όμως η ανάγνωση με τη θεραπευτική απόσταση φαίνεται πολύ κατάλληλη – τι πιο χρήσιμο, μιας και θα έπαιρνε τον διπλάσιο ή και παραπάνω χρόνο η αποσυμβολοποίηση. Για παράδειγμα, το πιο απλό: Το ότι ο Λ. επιθυμούσε την ‘καταστροφή’ της θα μπορούσε να είναι η αλήθεια ή μια αλήθεια. Θα μπορούσε να είναι ένα χαριτωμένο λογοτεχνικό σχόλιο για την Luhan ή και τον γυναικείο πόνο. Θα μπορούσε να ήταν τρέλες ή σύμπτωμα ναρκωτικών. Θα μπορούσε να είναι η φαντασιοπληξία του Κουρτ (έτσι κι αλλιώς παρουσιάζεται ως ο περισσότερο αναξιόπιστος χαρακτήρας) ή η μνησικακία του, επιθυμώντας να μπει ανάμεσα σε κόρη και μητέρα. Θα μπορούσαν και να συνυπάρχουν και όλα τα παραπάνω, ωστόσο η αφηγήτρια δίνει την αναλυτική ερμηνεία της: Τον κατέστρεψε εκείνη (τον Λ.) πρώτη, ως μητέρα. Γι’ αυτό η θεραπευτική απόσταση, ως αναγνωστική εμπειρία, έρχεται να κάνει τα πράγματα απλά στον αναγνώστη: δεν έχει καμία σημασία ποιος καταστρέφει ποιον, αλλά πως η Μ. τελικά ένιωσε ένα μωσαϊκό πραγμάτων, ταυτίστηκε και με το θύμα και τον θύτη. Δεν μπορεί κανείς πια να τη ‘δολοφονήσει’ όπως λέει.
Συχνά νιώθω πως η αναγνωστική αποστολή μου είναι να βρω το απλό μέσα στο περίπλοκο. Εάν και, μάλλον, καταλήγω να βρίσκω το γνώριμο μέσα στο άγνωστο. Βέβαια το ένα δεν αναιρεί το άλλο, άρα ίσως και να είναι χρήσιμη συλλογιστική, κάποιες φορές.
«Υποψιαζόμουν πως η τρέλα μιας γυναίκας αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο του αντρικού μυστικού, το μέρος όπου θα προτιμούσε να την καταστρέψει παρά να αποκαλυφθεί, και πλέον δεν είχα καμία διάθεση να καταστραφώ μ’ αυτόν τον τρόπο – θα προτιμούσα να καταστραφώ η ίδια».
