ORIGIN OF GORGO - MEDUSA

 Î“ΟΡΓΩ - ΜΕΔΟΥΣΑ: ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΚΗΣ Ή ΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ;Από την Λαζάρου έχει υποστηριχθεί η προϊστορική προέλευση και η ευρύτερη αιγαιοπελαγίτικη καταγωγή της Γοργούς – Μέδουσας – κεφαλής της Γοργούς (γοργόνειον - αποκρουστική εικόνα).[1] Αν και καθιερωμένη ήδη από την πρώιμη αρχαϊκή εποχή, από τότε έχει υποστεί τροποποιήσεις εξελιχθείσα κατά το σχήμα, το αρχετυπικό πρόσωπο και την ολόσωμη μορφή, σε κάθε περίπτωση όμως έχει τις ρίζες της βαθιά στο μακρινό παρελθόν.

Με την ελεύθερη έκφραση και διαφοροποίηση του καλλιτέχνη, διατηρώντας ωστόσο ορισμένα στοιχεία και σύμβολα, η αποτροπαϊκή, αποκρουστική μορφή επαναξιολογείται εδώ με συνέπεια και προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι το θέμα κατάγεται από την προϊστορική Ελλαδική ηπειρωτική χώρα και το Αιγαίο.

Κεραμεικό ερυθρό επί λευκού βάθους από το Νεολιθικό Σέσκλο (6000–5800 π.Χ.)[2] Λίθινο περίαπτο από το Σεσκλο της ΝΝ (5300-4500 π.Χ. (μορφή με προσωπείο ζώου ή όρθιο ζώο, ΕΑΜ Π 5980)

Τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του γοργονείου προέρχονται προφανώς από το Μέση Νεολιθικό Σέσκλο (κεντρ. Ελλάδα),[3] ως κεραμεική μάσκα με διογκωμένα μάτια, ορθάνοιχτα ρουθούνια, υπερμεγέθη δόντια και επιμήκη προεξέχουσα γλώσσα. Οι πρισματικές σφραγίδες, από ημιπολύτιμους λίθους, που ευρέθηκαν στην ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στο ανάκτορο της Κνωσού, των Μαλίων, του Μόχλου και του Πετρά (μέχρι στιγμής από την Κρήτη) της ΜΜ ΙΙ, καθώς και τα κεραμεικά πιθάρια από την Φυλακωπή της νήσου Μήλου της Μέσης Κυκλαδικής περιόδου, όλα έχουν ξεχωριστά χαρακτηριστικά αρχαϊκών γοργονείων. Η σημασία του υλικού από την Κρήτη, του κατασκευασμένου από ημιπολύτιμους λίθους, συμβολίζει την κοινωνική θέση για την αποτροπή του κακού πνεύματος. Θέματα χρονολογούμενα στην Μέση Εποχή του Χαλκού αλλά και οι αρχαιολογικές αναφορές επιβεβαιώνουν μιάν Μέσο - Κυκλαδική τουλάχιστον χρονολόγηση...
[image error] Μορφοποιημένη, ψημένη ανάγλυφη πλάκα απεικονίζουσα γυμνό άνδρα με κυρτά πόδια & δαιμονικό πρόσωπο (Ur, BM 116814)

Μεσο-Μινωικά προσωπεία CMS-VI-101a & III-238a[4]
Κοινά τυπολογικά χαρακτηριστικά των προϊστορικών Γοργονείων απαντώνται εν συνεχεία στην Αρχαϊκή περίοδο όπως τα χαρακτηριστικά της κεφαλής και του προσώπου (μάτια, κώμη, φτερά στο κεφάλι της γοργόνας, φίδια που αναδύονται από την κώμη). 

Από τον Wang και την Wolf, αντίθετα, η Γοργώ - Μέδουσα θεωρείται Ελληνικό δάνειο βασιζόμενο στην Humbaba της Ur,[5] ενώ η εισαγωγή της μαζύ με λοιπά μειξογενή πλάσματα, από την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο κατά τον 8/7 αι. π.Χ. υποστηρίζεται από τους διοργανωτές της εκθέσεως Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art![6] ÎŸ Hopkins ανάγει το θέμα του Περσέως αποκόπτοντος την κεφαλή της Γοργούς στο σχετικό Βαβυλωνιακό - Ασσυριακό θέμα του θεού ή ήρωος που επιτίθεται σε γίγαντα ή ήρωα, θεωρεί δε ότι η μεταφορά έλαβε χώραν ολίγον μετά τα μέσα του 7ου αι. π.Χ.,[7] Ï„ην άποψή του δε ενστερνίζεται και ο Steymans![8] Από την άλλη ο Napier σημειώνει το γεγονός ότι το βαβυλωνιακό τέρας Humbaba αναπαρίσταται μόνο ολόσωμο και συχνά τρέχον[9] ή ημιγονατίζον, ενώ - όπως και η Γοργώ - απεικονίζεται επίσης και με μόνη την κεφαλή της.[10] Ο ίδιος συγγραφέας παραλληλίζει το ζεύγος του Περσέως - Γοργούς με αυτό του Gilgamesh - Humbaba, δεδομένου ότι αμφότερα τα τέρατα αποκεφαλίζονται από ήρωα - ηγεμόνα[10a] βοηθούμενο από υπερφυσική δύναμη, ήτοι της Αθηνάς - Enkidu αντιστοίχως.

Σφραγίδα CMS II,7 139A της ΥΜ Ι[11]
Η Αναστασιάδου, επίσης, έχει σημειώσει ότι οι ομοιότητες αυτών των μινωικών 'προσωπείων' και του ελληνικού Γοργονείου δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι το δεύτερο βασίζεται στα πρώτα και επομένως σε μια παράδοση μετωπικών αποτροπαικών - γκροτέσκων κεφαλών που αναπτύχθηκε πλήρως στο Αιγαίο στο πρώτο ήμισυ της δεύτερης χιλιετίας π.Χ.[12]
Humbaba - Huwawa [13]
Κλείνοντας την παρούσα σύντομη αναφορά στο θέμα σημειώνουμε:(α) το θέμα της μετωπικής αποτροπαϊκής κεφαλής εμφανίζεται οικείο στο Αιγαίο από την Νεολιθική,[15](β) από τις αρχές της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. ανάλογα θέματα εμφανίζονται στην μικρογλυπτική της Μινωικής Κρήτης και αλλού,(γ) η συστηματική απόδοση του θέματος στην Μεσοποταμία σχετίζεται με την γνωστή προκατάληψη ex oriente lux αγνοεί δε συστηματικά τα ευρήματα της αρχαιολογίας εμμένουσα σταθερά σε απόψεις πρίν κάν την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β'. Η προκατάληψη αυτή υιοθετεί την άποψη ότι η Μεσοποταμιακή εισαγωγή έλαβε χώραν ολίγον πριν την καταγραφή των Ομηρικών επών, αγνοούσα ότι τα έπη προυπήρξαν και μετεδίδοντο με την προφορική παράδοση. Θραύσματα από το σπήλαιο Gorham και ανασύνθεση του Γοργονείου[16]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Lazarou 2019, p. 382. Ο Όμηρος, Il.11.35f., Ï€ÎµÏÎ¹Î³ÏÎ¬Ï†ÎµÎ¹ πώς εξοπλίζεται ο Αγαμέμνων για την μάχη, με την ασπίδα του να φέρει ένα γοργόνειο ως κεντρική εικόνα:τῇ δ᾽ ἐπὶ μὲν Γοργὼ βλοσυρῶπις ἐστεφάνωτο /δεινὸν δερκομένη, περὶ δὲ Δεῖμός τε Φόβος τε Î£Î·Î¼ÎµÎ¹ÏŽÏƒÏ„ε ότι το ένα στοιχείο αυτής της εικόνας είναι και στις δύο περιπτώσεις ο δειμός (τρόμος), επίσης ο φόβος, γιατί είναι τρομερό να την κοιτάς (σμερδνή, από το σμερδαλέος). Αγγλική μετάφραση βασισμένη στο LSJ (Wolf 2019, p. 76, n. 261).[2]. Lazarou 2019, p. 358, fig. 1.[3]. Anastasiadou 2018, p. 170.
[4]. Anastasiadou 2018, fig. 2.
[5]. Zhiyuan Wang 2021; Wolf 2019, p. 78, n. 273. [6]. Karoglou 2018, p. 4.[7]. Hopkins 1934, p. 356.[8] Steymans 2020, p. 104, n. 34.
[9]. Γιά το θέμα της τρέχουσας μορφής στην μικρογλυπτική του Ζάκρου βλ.  Lazarou (Lazarou 2019, p. 376-378).[10]. Napier 1987, p. 109.[10a].  Πάντως το επικό μυθολογικό θέμα της διαπάλης ήρωος με τέρας, συνήθως ερπετοειδούς μορφής, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο τόσον στον Ινδο-Ευρωπαϊκό χώρο, όσον και εκτός αυτού (Watkins 1995, p. 298), ακόμη και σε Αρμενικούς και Λιθουανικούς μύθους (West 2007, p. 430, n. 65). Γιά το ερπετοειδές στοιχείο της Γοργούς βλ. Pind.P.10.46-8.a usually reptilian monster[11]. arachne.dainst.org.
[12]. Anastasiadou 2018, p. 168.[13]. Αριστερά: Louvre AO 12460, Isin-Larsa (;) (1ο ήμισυ δευτέρας χιλιετίας) ή 1η δυναστεία της Βαβυλώνας (;) (-2004 - -1763 και -1894 - -1595). Δεξιά: ΒΜ 116624, χρονολογούμενη την περίοδο 1800-1600 π.Χ. ή την πρώτη χιλιετία π.Χ. σύμφωνα με την S. B. Graff.[15]. Η Dexter σημειώνει: Εξετάζω την ελληνορωμαϊκή Γοργόνα, την Μέδουσα, διαπολιτισμικά, μέσω των περισσότερων σημαντικών ελληνικών και ρωμαϊκών κειμένων και εικονογραφίας, προκειμένου να εξετάσω την καταγωγή της καθώς και τις πολύπλευρες λειτουργίες της. Θα δείξω ότι η Μέδουσα είναι μια συλλογή της νεολιθικής ευρωπαϊκής, σημιτικής και ινδοευρωπαϊκής μυθολογίας και εικονογραφίας. Εικονογραφικά, δύο πολύ διαφορετικές απεικονίσεις συνενώνονται στη Μέδουσα της Κλασικής Εποχής: η Νεολιθική Θεά της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης, η οποία αναπαρίσταται ως πουλί, φίδι ή υβρίδιο πουλί-φιδιού. και τον δαίμονα της Εγγύς Ανατολής Humbaba του οποίου το κομμένο κεφάλι χρησιμοποιείται, όπως και της Μέδουσας, με αποτροπαϊκό τρόπο. Η Μέδουσα είναι άγρια, αλλά το μισό αίμα της είναι θεραπευτικό παρά καταστροφικό. Επειδή συχνά θεωρείται τρομακτική στους ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς, αυτή η άλλη πλευρά της συχνά παραβλέπεται ( Dexter 2010; 2018).[16]. Finlayson et al. 2021, fig. 2.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.academia.edu/42320486/Pre...
Lazarou, Α. 2019. "Prehistoric Gorgoneia: a Critical Reassessment," Studia Antiqua et Archaeologica 25(2), pp. 353–385.
https://issuu.com/haleyclassicaljourn... Wang. 2021. "From Humbaba to Gorgons: The Artistic Connection between Ancient Near East and Ancient Greece," The Haley Classical Journal II (I), pp. 11-15.
http://melammu-project.eu/database/ge... Project. The Heritage of Mesopotamia and the Ancient Near East
https://www.academia.edu/39228396/THE... Dexter, M. 2018. "The Greco-Roman Medusa and her Neolithic Roots," in Materiality and Identity in Pre-and Protohistoric Europe Homage to Cornelia-Magda Lazarovici, pp. 463-482.
https://books.google.gr/books?id=wZ1l..., A. D. 1987. Masks, Transformation, and Paradox, Univ. of California Press.
https://www.academia.edu/37322467/201..., M. 2018. "The Origin of the Different: 'Gorgos' and 'Minotaurs' of the Aegean Bronze Age," in Making Monsters, ed. E. Bridges and D. al-Ayad, pp. 165-175. 
https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/138..., H. U., ed. 2020. Gilgamesh: Epic and Iconography (Orbis Biblicus et Orientalis 245),  Vandenhoeck & Ruprecht.
https://www.researchgate.net/publicat..., S. B. 2013. "The Head of Humbaba," Archiv für Religionsgeschichte 14(1), pp. 129-142.
http://eprints.nottingham.ac.uk/11787..., E. 2007. "The Fantastic Creatures of Bronze Age Crete" (diss. Univ. of Nottingham).
https://resources.metmuseum.org/resou..., K. 2018. Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art (The Metropolitan Museum of Art Bulletin 7: 3), MMA.
https://books.ub.uni-heidelberg.de/pr..., D. 2019. Monsters and the Mind. Composite Creatures and Social Cognition in Aegean Bronze Age Glyptic (Daidalos – Heidelberger Abschlussarbeiten zur Klassischen Archäologie), Propylaeum.
https://www.jstor.org/stable/498901Ho..., C. 1934. "Assyrian Elements in the Perseus-Gorgon Story," AJA 38 (3), pp. 341-358.
Watkins, C. 1995. How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, Oxford.
West, M. L. 2007. Indo-European Poetry and Myth, Oxford.
https://www.academia.edu/39228396/THE... Dexter, M. 2018. "The Greco-Roman Medusa and her Neolithic Roots," in Materiality and Identity in Pre-and Protohistoric Europe Homage to Cornelia-Magda Lazarovici, pp. 463-482.
https://www.jstor.org/stable/10.2979/... Dexter, M. 2010. "The Ferocious and the Erotic: “Beautiful” Medusa and the Neolithic Bird and Snake," Journal of Feminist Studies in Religion 26 (1), pp. 25-41
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/arti..., C. et al. 2021. "Where myth and archaeology meet: Discovering the Gorgon Medusa’s Lair," online 2021 Apr 1. doi: 10.1371/journal.pone.0249606

ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 270322