Διώξεις συγγραφέων και βιβλίων με την κατηγορία του αθεϊσμού και της βλασφημίας: Μέρος Α

Μέρος Α: Πρωταγόρας, Πλήθωνας Γεμιστός, Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής, Ανδρέας Λασκαράτος, Δαρβίνος, Τεύκρος Ανθίας, Νίκος Καζαντζάκης
Ανδρέας Καπανδρέου(Συγγραφέας – Βιβλιοθηκονόμος)ΠρόλογοςΑθεϊσμός ονομάζεται η άρνηση ύπαρξης του - οποιουδήποτε Θεού. Βλασφημία ονομάζεται ο ανόσιος και ασεβής λόγος, στην περίπτωση μας ο γραπτός λόγος, ενάντια στην επικρατούσα άποψη περί Θεού ή άλλων ιερών προσώπων και πραγμάτων.  Ο αθεϊσμός και η βλασφημία εκφραζόμενες άμεσα ή έμμεσα μέσα από λογοτεχνικά ή επιστημονικά κείμενα προκαλούσαν πάντα, από αρχαιοτάτων χρόνων, την αντίδραση της ηγεσίας της επικρατούσας θρησκευτικής αντίληψης αλλά και μερίδας φανατικών πιστών. Ιερά θρησκευτικά βιβλία αποτέλεσαν, σε συνθήκες πολέμου αλλά όχι μόνο,  στόχο από αντίπαλους, αλλά και άλλοθι για διωγμούς. Ενδεικτική είναι η ιστορία κατά την οποία ο  Αβάσης εμίρης Αμρ ιμπν αλ-Ας μετά από εντολή του χαλίφη Ομάρ έκαψε όλα τα βιβλία που κυκλοφορούσαν στο εμιράτο του, επειδή όπως πίστευε δηλητηρίαζαν τις ψυχές των πιστών. Η εκπληκτική δικαιολογία που δόθηκε από τον εμίρη για το κάψιμο αμέτρητων βιβλίων ήταν ότι «το Κοράνι αντικαθιστά όλα τα άλλα βιβλία», έτσι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν τα βιβλία που αμφισβητούν το Κοράνι, για να μην μολύνουν τις ψυχές των πιστών. Σύμφωνα με τον ίδιο, όμως, δεν έπρεπε να υπάρχει και οποιοδήποτε άλλο βιβλίο, έστω και αν συμφωνούσε με το Κοράνι, αφού όλη η αλήθεια ήταν ήδη γραμμένη στο ιερό βιβλίο των μουσουλμάνωνΟ Πρωταγόρας (π. 490-420 π.Χ.), έγραψε πολλά συγγράμματα από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα και αυτά μέσα από αναφορές άλλων, κυρίως του μεγάλου του αντιπάλου, του Πλάτωνα. Σε ένα από αυτά τα συγγράμματα, με τίτλο «Περί Θεών», ο Πρωταγόρας αμφισβήτησε την ύπαρξη των Θεών του περί φυσικής και πολιτιστικής συνέχειας του Ελληνισμού αλλά και της ενασχόλησης τους με τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, αποτέλεσε στόχο κάποιων σκληροπυρηνικών του Οικουμενικού Πατριαρχείου.Το έργο «Νόμων Συγγραφή» το οποίο θεωρήθηκε ως το πιο αιρετικό έργο του Πλήθωνα Γεμιστού, γράφτηκε στα τελευταία στάδια της ζωής του και σε αυτό εξωτερίκευε τις εσωτερικές του πεποιθήσεις. Ανέλυε το όραμα του για μια ιδανική πολιτεία και για ένα σύνταγμα στο οποίο έθιγε ζητήματα θρησκείας, ηθικής, πολιτικής και φιλοσοφίας. Το «Νόμων Συγγραφή» ανακαλύφθηκε μετά τον θάνατο του συγγραφέα.Μετά από αξίωση του Σουλτάνου, το 1798, χρονιά θανάτου του Ρήγα Φεραίου, ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ (αργότερα και αυτός θύμα των Οθωμανών) αφόρισε τον Ρήγα εξέδωσε εγκύκλιο προς τους ορθόδοξους αρχιερείς καταδικάζοντας το «Σύνταγμα του Ρήγα» καλώντας τους κληρικούς να μαζέψουν όλα τα χειρόγραφα και έντυπα έργα του Ρήγα και να τα στείλουν στο Πατριαρχείο εφημερίδες καυτηριάζοντας μέσα από τα γραφόμενα του την αδικία, την ανηθικότητα και την υποκρισία. Ο Λασκαράτος δεν δίστασε σε πολλές περιπτώσεις να καταφερθεί έντονα εναντίον της ανικανότητας των πολιτικών και κατά των θρησκευτικών προλήψεων και της αυθαιρεσίας των θρησκευτικών αξιωματούχων.  Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εξέδωσε το 1856 το μυθιστόρημα «Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς» μέσα από το οποίο σατίριζε  την οικογένεια, την θρησκεία και την πολιτική. Το βιβλίο αυτό υπήρξε η αιτία για τον αφορισμό του πρώτα από τον Μητροπολίτη Κεφαλονιάς και αργότερα από την Ιερά ΣύνοδοΗ απαγόρευση της «Καταγωγή των ειδών» του Κάρλου Δαρβίνου Ο Άγγλος φυσιοδίφης Κάρλος Δαρβίνος(1809-1882) εξέδωσε το1859 το βιβλίο του «Η καταγωγή των ειδών» (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life).Το επιστημονικό σύγγραμμα του Δαρβίνου προκάλεσε μεγάλη αναταραχή ανάμεσα στον επιστημονικό και θρησκευτικό κόσμο της εποχής αφού εισήγαγε την θεωρία ότι οι πληθυσμοί εξελίσσονται από γενιά σε γενιά με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής υπονοώντας ότι αυτό γίνεται χωρίς θεϊκή παρέμβαση.Το βιβλίο το οποίο θεωρείται το θεμέλιο της εξελικτικής βιολογίας  έγινε πολύ γρήγορα γνωστό και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες αποκτώντας φανατικούς φίλους αλλά και εχθρούς και λογοκρίθηκε σε πολλές χώρες.  Το ίδιο συνέβηκε και στην Ελλάδα όταν το 1937 το βιβλίο απαγορεύτηκε από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά Κύπρου, με αφορμή την έκδοση της ποιητικής του συλλογής “Η Δευτέρα Παρουσία” (Λευκωσία,
1931). Μαζί με τον συγγραφέα αφορίστηκε και ο Πατάπιος Χριστοδούλου ο οποίος προλόγισε το βιβλίο και ήταν και ο εκδότης του.Στην εν λόγω ποιητική συλλογή ο Ανθίας αναφέρεται σε δίκη των ανθρώπων κατά του Θεού  αλλά και σε αιφνίδιο θάνατο του ΘεούΟι διώξεις των έργων του Νίκου Καζαντζάκη Ασκητική Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) άρχισε να συγγράφει το φιλοσοφικό του έργο με τίτλο «Ασκητική» γύρω στο 1927. Πριν ακόμα ολοκληρωθεί η «Ασκητική» και πριν εκδοθεί σαν βιβλίο, αποσπάσματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό του Δημήτρη Γληνού «Αναγέννηση».Το 1930 οι δικαστικές αρχές της Αθήνας άσκησαν δίωξη εναντίον του Νίκου Καζαντζάκη με την κατηγορία του αθεϊσμού, εξαιτίας των αποσπασμάτων της  «Ασκητικής». Η ημερομηνία της δίκης ορίστηκε στις 10 Ιουνίου 1930 αλλά δεν έγινε ποτέ.Ο Καζαντζάκης ολοκλήρωσε  την «Ασκητική» το 1944. Ως βιβλίο η «Ασκητική» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1945 στην Αθήνα.

Ο Καπετάν Μιχάλης Το 1953 εκδόθηκε το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Καπετάν Μιχάλης». Στον «Καπετάν Μιχάλη», ο Καζαντζάκης διηγείται μια ερωτική σκηνή ενός χριστιανού και μιας μουσουλμάνας. Στη σκηνή αυτή παρουσιάζεται ένας διάλογος μεταξύ των δύο μέσα από τον οποίο αμφισβητείται το ζήτημα της τριαδικότητας του θεού. Αυτό γίνεται αφορμή να εξεταστεί το βιβλίο από την Ιερά Σύνοδο και γίνεται λόγος για πιθανό αφορισμό του συγγραφέα.  (Βλέπε ολόκληρο το κατηγορητήριο της Εκκλησίας καθώς και την απάντηση του Καζαντζάκη, πιο κάτω).
Ο Χριστός ξαναστρώνεται Το 1952 εκδόθηκε πρώτα στη Σουηδία και τη Νορβηγία μεταφρασμένο το  μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Στην Ελλάδα και στην ελληνική γλώσσα κυκλοφόρησε το 1954 και ήταν ένα από τα έργα που προκάλεσαν την οργή της Ιεράς Συνόδου.(Βλέπε ολόκληρο το κατηγορητήριο της Εκκλησίας καθώς και την απάντηση του Καζαντζάκη, πιο κάτω).

Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, απαντώντας στις κατηγορίες της Εκκλησίας, έγραψε σε επιστολή του:«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ»Το Βατικανό, επίσης, ενέγραψε τον «Τελευταίο πειρασμό» (1954 και 1955) στον πίνακα των απαγορευμένων βιβλίων  (Index librorum prohibitorum)Στον τάφο του Καζαντζάκη χαράχθηκε η επιγραφή: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος».
Τα βιβλία του Καζαντζάκη βρίσκονται σήμερα στις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία της χώρας και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες σε όλο τον κόσμο. Η όλη φιλολογία γύρω από τα βιβλία και τις διώξεις τους τα έκανε ακόμα πιο γνωστά και αύξησε τις πωλήσεις τους.[Στο Μέρος Β
θα παρουσιαστούν οι περιπτώσεις βιβλίων των:  Εμμανουήλ Ροΐδη, Γιάνη Κορδάτου, Ηλία Πετρόπουλου, Σαλμάν Ρουσντί, Μίμη Ανδρουλάκη, Γκέρχαρντ Χάντερερ και Νταν Μπράουν]



Πηγή: Περιοδικό Διόραμα, τχ. 27 & 28 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2019 & Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2020).