ANS ( Autonomic Nervous System): mərkəzi sinir sistemində onun bütün daxili orqanlarının fəaliyyətini avtomatik tənzimləyən xüsusi alt sistem

İnsanın mərkəzi sinir sistemində onun bütün daxili orqanlarının fəaliyyətini avtomatik tənzimləyən xüsusi alt sistem — Autonomic Nervous System (ANS) fəaliyyət göstərir. ANS özü də mahiyyətcə bir-birinə əks istiqamətdə fəaliyyət göstərən daha iki alt sistemdən təşkil olunur. Birincisi insanı bioloji sistem olaraq mübarizəyə və ya müdafiəyə (“fight or flight“) hazırlayır . İkincisi isə insanı bioloji sistem olaraq istirahətə (“rest and digest“) hazırlayır.

Mübarizə və ya müdafiə üçün insana ilk növbədə enerji tələb olunur, bu səbəbdən avtomatik sistem orqanizmi daha çox qlukoza ilə təmin edir. Ürəyin fəaliyyəti güclənir, ürək bərk-bərk döyünməyə başlayır. Yaxınlaşan təhlükəni və düşməni daha yaxşı görmək üçün insanın gözləri avtomatik bərəlir. Həzm sistemi passivləşir, o səbəbdən təhlükə aradan qalxana kimi kritik anlarda insan aclıq hiss etmir.

Mübarizə və ya müdafiə yekunlaşandan sonra itirilmiş enerjini bərpa etmək və ya mövcud enerjini qoruyub saxlamaq üçün insanın istirahətə ehtiyacı yaranır. Nəticədə ürək döyüntüləri zəifləyir, həzm sisteminin fəaliyyəti güclənməyə başlayır, ağız suyu ifraz olunur, insan şiddətli aclıq hissi keçirməyə başlayır.

Hər iki sistemin ikisi bir arada aktiv şəkildə mövcud olmur, eyni zamanda yalnız biri də mövcud olmur. Sadəcə birinci sistem aktivləşəndə ikinci passivləşir və ya əksinə. Mahiyyət etibarilə ANS-in fəaliyyət mexanizmi Yin-Yang fəlsəfəsini xatırladır – kosmosda hər şey iki qüvvə — aktiv və passiv qüvvələr arasındakı tarazlıq üzərində qurulub. Tarazlığı qoruyub saxlamaq üçün nə aktiv qüvvə yerini passiv qüvvəyə, nə də passiv qüvvə yerini aktiv qüvvəyə doğru dəyişə bilər. Hər iki qüvvənin öz yolu var, nə birinci, nə də ikinci daha mühümdür, birinci olmasa ikinci, ikinci olmasa isə birinci mümkün deyil. Amma mütləq şəkildə nə birinci, nə də ikinci mövcud deyil – birincinin daxilində ikincinin elementləri, ikincinin daxilində isə birincinin elementləri mövcuddur.