Hai viễn cảnh

Phạm Thị Hoài

2025

Phim Mười năm (Thập niên, tên tiếng Anh: Ten Years)
năm 2015 của 5 đạo diễn Hồng Kông gồm 5 phim ngắn, 5 kịch bản dystopia, viễn
cảnh đen tối, về một Hồng Kông của 10 năm sau, 2025.

Phim thứ nhất: Văn phòng Liên lạc của chính quyền
trung ương Trung Quốc mật cho viên chức Hồng Kông thuê xã hội đen ám sát hai
nghị viên của hai đảng chính trị trong buổi Lễ Lao động ở một trường học. Hai kẻ
giết thuê, một thuộc Hội Tam hoàng, một là người Ấn Độ nhập cư, ngay sau đó bị
cảnh sát bắn chết. Chính quyền đặc khu xác nhận đó là các thành phần khủng bố
nguy hiểm, vì thế cần sớm thi hành Luật An ninh Quốc gia.

Phim thứ hai: Trong một căn nhà đổ nát đóng kín ở khu
Đại Giác Chủy, hai thanh niên nam nữ tìm cách bảo tồn những mẫu vật cuối cùng
còn sót lại của một Hồng Kông trong ký ức. Bên ngoài là một Hồng Kông khác. Họ
lưu cả mồ hôi, da, tóc vào vườn ươm ký ức. Mẫu vật cuối cùng của nhân vật nam
là chính cơ thể mình.

Phim thứ ba: Một tài xế tắc xi tuyệt vọng vì tiếng Hán
tiêu chuẩn (phổ thông thoại) thành ngôn ngữ chính thức tại Hồng Kông thay thế
tiếng Quảng Đông bị coi là phương ngữ.

Phim thứ tư: Một Hồng Kông của những người cười khẩy –
“Chúng ta chỉ là con điếm của Trung Quốc. Vậy nằm ngửa ra mà hưởng có phải hơn
không?”. Một Hồng Kông của những người thực dụng – “Mình có gì mà lo. Đảng Cộng
sản cũng chỉ là mafia đem tiền sang Hồng Kông gửi. Mà mafia thì sợ nhất là mất
tiền.” Một Hồng Kông của những người hoài nghi – “Hồng Kông chưa bao giờ và
không có khả năng độc lập.” Một Hồng Kông của những mật vụ trẻ măng mặc com-lê
nghiêm chỉnh ngồi nghe nhạc uống nước ngọt và mặt lạnh như tiền. Một Hồng Kông
của sự đểu giả vô biên của chính quyền trung ương và sự đàn áp tàn bạo của cảnh
sát đặc khu. Và một Hồng Kông của những thanh niên day dứt bởi “Hồng Kông không
có dân chủ vì chưa ai chết cho nó cả” và xuống đường tự thiêu.

Phim thứ năm: Trứng gà, như mọi sản phẩm sản xuất tại
Hồng Kông, không được phép ghi là sản phẩm địa phương. Những đội thiếu nhi mặc
đồng phục gợi hình ảnh Hồng Vệ binh mang theo danh sách các sản phẩm cấm đi
lùng soát các cửa hàng. Trong một kho cất giấu sách cấm có cả bộ truyện tranh Doraemon.

Mười năm không nổi bật về nghệ thuật, có phần như những tác phẩm tốt nghiệp của
sinh viên điện ảnh, song nó trở thành sự kiện khi nhận bằng khen của Hội Phê
bình Điện ảnh Hồng Kông và lãnh Giải Kim Tượng. Cầm chắc một tương lai Đại lục
hóa nhưng Hồng Kông sẽ thất thủ trong tư thế bất tử, tạc nốt nhạc hùng tráng cuối
cùng vào khúc ca tự do rồi sẽ rơi vào thinh không – ám ảnh ấy, niềm kiêu hãnh
và sự tuyệt vọng ấy cũng như việc lần đầu tiên hiện thực Hồng Kông xuất hiện trần
trụi như vậy trên màn hình khiến giải điện ảnh uy tín nhất của Hồng Kông và thuộc
loại danh giá nhất châu Á, đã chọn Mười năm của 5 đạo diễn trẻ – người
trẻ nhất 28, người lớn tuổi nhất chưa tròn 40 – còn tương đối vô danh – Ngũ Gia
Lương (Ng Ka-leung) Quách Trăn (Kwok Zune), Hoàng Phi Bằng (Wong Fei-pang), Âu
Văn Kiệt (Au Man-kit), Chu Quan Uy (Chow Kwun-Wai) – , với kinh phí chưa đầy 80.000
dollar là phim hay nhất trong năm. Và lần đầu tiên từ năm 1991, Trung Hoa Đại lục
cắt chương trình truyền hình trực tiếp buổi trao Giải Kim Tượng.

2075

Phim Trái đất lang thang (Lưu lãng địa cầu, tên tiếng Anh: The
Wandering Earth) của đạo diễn Quách Phàm, dựa trên truyện ngắn cùng tên của
Lưu Từ Hân, ra mắt đúng mồng một Tết, là sự kiện cực đại của điện ảnh Trung Quốc
năm 2019. Kịch bản dystopia, viễn cảnh đen tối – trái đất lâm họa diệt
vong vì mặt trời biến thành một hồng cự tinh và loài người phải khuân quả địa cầu
lên đường đi tìm một hệ hành tinh khác – chuyển thành utopia, viễn cảnh
địa đàng – một nhóm người Trung Quốc can đảm, quyết tâm, giàu sáng kiến và đầy
nghị lực đã quên mình cứu nhân loại ở phút cuối cùng trong hành trình gian nan
nguy hiểm ấy.

Trong mấy năm gần đây, điện ảnh Trung Quốc tung ra
hàng loạt phim khủng thành công vang dội về thương mại không chỉ ở thị trường
trong nước. Trung Hoa thế kỷ 21 không còn dùng phim cúng cụ để tuyên truyền.
Quyền lực mềm made in China là những phim hành động hiện đại được đầu tư
lớn, với những kịch bản gay cấn, những pha diễn nghẹt thở, những cảnh quay hoành
tráng khốc liệt, những đạo diễn có nghề, diễn viên có hạng và hệ thống kĩ thuật,
kĩ xảo ngoại hạng. Tất cả đều phô diễn sức mạnh thiện chiến, lòng yêu nước nồng
nàn, ý chí kiên cường và tinh thần quả cảm của quân đội Trung Quốc. Tất cả đều là
những bản anh hùng ca kể về những người lính Giải phóng quân dũng mãnh, hoặc tiễu
trừ một tổ chức tội phạm quốc tế khét tiếng (Chiến lang, 2015), hoặc chinh
phạt quân phản tặc, chư hầu của phương Tây, cứu bạn bè châu Phi (Chiến lang
2, 2017), hay diệt cướp biển, dẹp khủng bố, giải vây cho đồng bào ở Bắc Phi
(Điệp vụ Biển đỏ, 2018). Không có gì thuộc về Hollywood mà xa lạ với
Chollywood. Trung Quốc trỗi dậy và đang khởi động để soán ngôi Mỹ cả trên màn
hình.

Trái đất lang thang cũng đầy đủ các linh kiện cần thiết để một sản phẩm
công nghệ điện ảnh chiếm lĩnh thị trường. Cũng siêu anh hùng – kiểu Trung Hoa,
sáng sủa, thân thiện, gương mẫu, một lần nữa lại Ngô Kinh xinh trai và đức hạnh
hơn điều lệ đảng viên cho phép. Cũng mở và thắt tuyến nước mắt đúng chỗ đã đánh
dấu, cũng pha trò vừa đủ để một khán giả trung bình kịp cười đúng lúc, cũng chêm
vài thằng ngốc và điểm xuyết mấy tính cách tiêu cực cho hiện thực thêm phần đa
dạng, cũng triết lý và mơ mộng pha vừa miệng đại chúng, cũng phóng lớn các loại
tình chủ lưu: tình bạn, tình yêu, tình anh em, phụ tử, khuyến mãi thêm tình
nhân loại một nhà quốc tế, và trên hết là tình yêu nước đấm ngực thiêng liêng,
chưa kể các phụ tùng kỹ thuật tối tân và tiết tấu tự sự hiện đại. Song lần này,
Trung Quốc không chỉ thắng trận Thiện Ác thông thường, không chỉ giải cứu mấy
con tin hay giải phóng một lãnh thổ. Lần này Trung Quốc là cứu tinh của nhân loại
và điện ảnh Trung Quốc chính thức tiến vào lãnh địa phim khoa học viễn tưởng vốn
là độc quyền của phương Tây. Địa đàng chưa đến ngay, nhưng sau tuần đầu tiên công
chiếu, bộ phim với kinh phí 50 triệu dollar này thu 350 triệu và sau ba tháng
700 triệu.

*

Tại siêu thị điện ảnh thượng vàng hạ cám Netflix, bạn có thể chọn cả món Mười năm lẫn món Trái đất lang thang và lần lượt tiêu thụ cả hai viễn cảnh trong một buổi tối rỗi rãi. Nhưng viễn cảnh Hồng Kông nằm vùi ở đâu đó khó biết, lọt thỏm vô tăm tích giữa bạt ngàn serie bất tận mang sứ mệnh giải trí bạn đến xuống mồ, bẹp rúm dưới muôn trùng phim ăn liền ăn luôn mồm ăn để ăn và xực vì bội thực là chế độ trọn gói ưu đãi. Còn viễn cảnh Trung Hoa? Nó được bày ra rầm rộ ngay ở quầy sát cửa và tự động nhảy vào giỏ hàng của bạn. Và sau 125 phút nhai lạc nốc bia, bạn không có cách nào khác là ghi nhận rằng sứ mệnh không tưởng Trung Hoa cũng không tệ hơn những sứ mệnh Hoa Kỳ tương tự. Nếu bia vẫn chật bàn và buổi tối chưa tàn, Netflix sẽ gợi ý rằng sau Trung Quốc, Hồng Kông, bạn nên thử món Việt Nam Hai Phượng.

Báo Trẻ, 29/8/2019