شعر كوتاه، طرح، هايكو، هاشور و ترانك نام هايي هستند كه اين روزها به بسياري از سروده هاي كوتاه شاعران، بويژه شاعران جوان كشور اطلاق مي شوند. اسم هايي كه هرگز درخصوص دلايل نامگذاري اين قالب ها اتفاق نظر وجود ندارد و اين شعرها هر اسمي بر آنها بگذاريم بيشتر با بازي هاي زباني شكل مي گيرند و محوريت خود را بر كشف هاي لحظه اي شاعر قرار داده اند. چند وقتي است تب سرودن هايكو كه يك قالب وارداتي از ادبيات ژاپن است، به نسل گذشته هم سرايت كرده است و چند تن از شاعران نامدار كه سابقه خود را مديون شعرهاي غيركوتاهند، با انتشار مجموعه هايي مستقل طبع خود را در سرايش شعر كوتاه آزموده اند
اولين نكته اي كه در شعر كوتاه اين روزها خود را بشدت نشان مي دهد، سردرگمي در نامگذاري قالبي است كه اين روزها مورد توجه شاعران نسل اول، دوم و سوم قرار گرفته است. غلامرضا كافي، شاعر و منتقد درخصوص نامگذاري شعرهاي كوتاه مي گويد: مطرح ترين نام در اين عرصه طرح است كه خود آن هم پايه و اساسي ندارد. طبيعتا براي اين كه پرهيز شود از اسم هايكو، از عنوان طرح استفاده مي شود و عنوان طرح هم ريشه آنچناني ندارد. البته در گذشته هاي دور، خسرواني ها سروده مي شدند كه شعرهايي 3 لختي بودند كه مي توان گفت به نوعي با هايكو مناسبت دارد. وي درخصوص هايكو تاكيد مي كند: هايكو شعر كوتاه نيست و خود مقدمه شعرهاي بلند ژاپني بوده است كه «هاكا» نام داشته اند و در ادامه خود به قالبي مستقل تبديل شده است. چيزي مانند اتفاقي كه براي غزل افتاد در قبال قصيده. كافي كه خود عنوان ترانك ها را براي مجموعه سروده هاي كوتاهش برگزيده است، مي افزايد: به هر روي، به نظر من براي اهالي فن عنوان هايي چون طرح يا ترانك شعر كوتاه را به ذهن متبادر مي كند و همين بسنده است و خيلي نبايد در لحظه به مجادله پرداخت و بيشتر بايد به تطبيق شعرها نظر داشت. بسياري از شاعران امروز ايران علاقه دارند سروده هاي خود را هايكو بنامند؛ در حالي كه به اعتقاد دكتر كافي، هر شعر كوتاهي هايكو نيست. وي مي گويد: هايكو كاملانظام مند است و اگرچه از هاكا گرفته شده، امروزه ابتدائا يك قالب ادبي است كه از 2 لخت تشكيل مي شود و وزن هجايي كه وزن عمده ادبيات شرق و ادبيات گذشته ما است، در آن حضور دارد. هايكو در مجموع 17 هجا دارد كه 2 لخت كناري 5 هجايي و لخت مياني 7 هجايي است. البته در اين فرم، تصرف هايي هم شده است و حتي خود باشو هايكوهايي 16 و 18 هجايي داشته است. ضمن اين كه در هايكوهاي مدرن و آنهايي كه پس از دوره مي جي به وجود آمدند، حتي هايكوي 9 هجايي هم داريم. از منظر ديگر، نوع ادبي هايكو به گونه اي است كه مضمون هايي خاص را در خود جاي مي دهد و «فصل واژه» يكي از دستمايه هاي اصلي هايكوست. اين در حالي است كه هيچ كدام از اينها، براي طرح مطرح نيستند و سفر كوتاه ما از نظر هجايي ووزني، از نظر تعداد لخت ها و مضمون و محتوا نظام مند نيست. البته ما با اين تفاوت ها كنار آمده ايم و طرح فقط از نظر كوتاهي مشابهت هايي با هايكو دارد. وي با اشاره به مسابقه شعر كوتاه سرايي در سال هاي اخير مي گويد: شايد يكي از استادان فن در اين عرصه قدسي قاضي نور باشد كه طرح هايش هجاهاي مختلف دارد. از طرف ديگر، كسي چون بيژن جلالي كه حتي در طرز نوشتن از نوشتار عمودي ژاپني تبعيت مي كند، چندان به تعداد لخت ها و مشابهت آن به هايكو پايبند نيست. در اين ميان، كسي كه سعي كرده كاملابراساس هايكو بسرايد، سيروس نوذري است كه 300 و اندي اثرش غالبا 3 لختي هستند و از فصل واژه استفاده مي كنند و فضاي زباني و تصويري شعرهايش مانند هايكوست. او درباره تب شعر كوتاه دوره اخير مي گويد: زماني كه يدالله رويايي شعرك را به راه انداخت و با همين نظر مجموعه لب ريخته ها را منتشر كرد، نظريه اش اين بود كه در عصر امروز كه عصر سرعت است، بايد دامن شعر كوتاه شود. آن زمان اين حرف خيلي جدي گرفته نشد و چندان هم مصداقي نداشت. ضمن اين كه ادعاي پلي فونيك (چندصدايي) در شعر برخلاف اين نظر به حرف اضافه و دراز دامني شعر مي پرداخت. اما امروزه به گمانم تنوع طلبي و دقت بيشتر سرمنشاء اين تب است؛ چرا كه صرف كوتاه نويسي ايجاد انگيزه نمي كند. كافي بنيان كار در شعر كوتاه را در خلاصه گويي مي داند و مي گويد: همان گونه كه هر اثر موزون و معنايي شعر سنتي نيست، شعر كوتاه هم بايد به تعبير دكتر شفيعي كدكني ماندگاري و مانايي و ته نشيني در ذهن داشته باشد. البته به اعتقاد من، كشف شاعرانه در هر قالبي پسنديده است و وقتي ما اساس را بر شعر كوتاه مي گذاريم، بايد بدانيم به همان ميزان كه شعر بسرعت خوانده مي شود، به همان ميزان هم مي تواند سريع فراموش شود. پس اساس كار در طرح بر آفرينش ادبي است و حداقلي بايد براي آن در نظر گرفت كه به عقيده من بازي زباني از مهمترين آن حداقل هاست. البته اگر تلميح و تلويحي كه بر ذهن خواننده استوار باشد، در آن رخ دهد نيز بهتر است.
چند وقتي است تب سرودن هايكو كه يك قالب وارداتي از ادبيات ژاپن است، به نسل گذشته هم سرايت كرده است و چند تن از شاعران نامدار كه سابقه خود را مديون شعرهاي غيركوتاهند، با انتشار مجموعه هايي مستقل طبع خود را در سرايش شعر كوتاه آزموده اند
اولين نكته اي كه در شعر كوتاه اين روزها خود را بشدت نشان مي دهد، سردرگمي در نامگذاري قالبي است كه اين روزها مورد توجه شاعران نسل اول، دوم و سوم قرار گرفته است.
غلامرضا كافي، شاعر و منتقد درخصوص نامگذاري شعرهاي كوتاه مي گويد: مطرح ترين نام در اين عرصه طرح است كه خود آن هم پايه و اساسي ندارد. طبيعتا براي اين كه پرهيز شود از اسم هايكو، از عنوان طرح استفاده مي شود و عنوان طرح هم ريشه آنچناني ندارد. البته در گذشته هاي دور، خسرواني ها سروده مي شدند كه شعرهايي 3 لختي بودند كه مي توان گفت به نوعي با هايكو مناسبت دارد. وي درخصوص هايكو تاكيد مي كند: هايكو شعر كوتاه نيست و خود مقدمه شعرهاي بلند ژاپني بوده است كه «هاكا» نام داشته اند و در ادامه خود به قالبي مستقل تبديل شده است. چيزي مانند اتفاقي كه براي غزل افتاد در قبال قصيده.
كافي كه خود عنوان ترانك ها را براي مجموعه سروده هاي كوتاهش برگزيده است، مي افزايد: به هر روي، به نظر من براي اهالي فن عنوان هايي چون طرح يا ترانك شعر كوتاه را به ذهن متبادر مي كند و همين بسنده است و خيلي نبايد در لحظه به مجادله پرداخت و بيشتر بايد به تطبيق شعرها نظر داشت.
بسياري از شاعران امروز ايران علاقه دارند سروده هاي خود را هايكو بنامند؛ در حالي كه به اعتقاد دكتر كافي، هر شعر كوتاهي هايكو نيست.
وي مي گويد: هايكو كاملانظام مند است و اگرچه از هاكا گرفته شده، امروزه ابتدائا يك قالب ادبي است كه از 2 لخت تشكيل مي شود و وزن هجايي كه وزن عمده ادبيات شرق و ادبيات گذشته ما است، در آن حضور دارد. هايكو در مجموع 17 هجا دارد كه 2 لخت كناري 5 هجايي و لخت مياني 7 هجايي است. البته در اين فرم، تصرف هايي هم شده است و حتي خود باشو هايكوهايي 16 و 18 هجايي داشته است. ضمن اين كه در هايكوهاي مدرن و آنهايي كه پس از دوره مي جي به وجود آمدند، حتي هايكوي 9 هجايي هم داريم.
از منظر ديگر، نوع ادبي هايكو به گونه اي است كه مضمون هايي خاص را در خود جاي مي دهد و «فصل واژه» يكي از دستمايه هاي اصلي هايكوست. اين در حالي است كه هيچ كدام از اينها، براي طرح مطرح نيستند و سفر كوتاه ما از نظر هجايي ووزني، از نظر تعداد لخت ها و مضمون و محتوا نظام مند نيست. البته ما با اين تفاوت ها كنار آمده ايم و طرح فقط از نظر كوتاهي مشابهت هايي با هايكو دارد.
وي با اشاره به مسابقه شعر كوتاه سرايي در سال هاي اخير مي گويد: شايد يكي از استادان فن در اين عرصه قدسي قاضي نور باشد كه طرح هايش هجاهاي مختلف دارد. از طرف ديگر، كسي چون بيژن جلالي كه حتي در طرز نوشتن از نوشتار عمودي ژاپني تبعيت مي كند، چندان به تعداد لخت ها و مشابهت آن به هايكو پايبند نيست. در اين ميان، كسي كه سعي كرده كاملابراساس هايكو بسرايد، سيروس نوذري است كه 300 و اندي اثرش غالبا 3 لختي هستند و از فصل واژه استفاده مي كنند و فضاي زباني و تصويري شعرهايش مانند هايكوست.
او درباره تب شعر كوتاه دوره اخير مي گويد: زماني كه يدالله رويايي شعرك را به راه انداخت و با همين نظر مجموعه لب ريخته ها را منتشر كرد، نظريه اش اين بود كه در عصر امروز كه عصر سرعت است، بايد دامن شعر كوتاه شود. آن زمان اين حرف خيلي جدي گرفته نشد و چندان هم مصداقي نداشت. ضمن اين كه ادعاي پلي فونيك (چندصدايي) در شعر برخلاف اين نظر به حرف اضافه و دراز دامني شعر مي پرداخت. اما امروزه به گمانم تنوع طلبي و دقت بيشتر سرمنشاء اين تب است؛ چرا كه صرف كوتاه نويسي ايجاد انگيزه نمي كند.
كافي بنيان كار در شعر كوتاه را در خلاصه گويي مي داند و مي گويد: همان گونه كه هر اثر موزون و معنايي شعر سنتي نيست، شعر كوتاه هم بايد به تعبير دكتر شفيعي كدكني ماندگاري و مانايي و ته نشيني در ذهن داشته باشد. البته به اعتقاد من، كشف شاعرانه در هر قالبي پسنديده است و وقتي ما اساس را بر شعر كوتاه مي گذاريم، بايد بدانيم به همان ميزان كه شعر بسرعت خوانده مي شود، به همان ميزان هم مي تواند سريع فراموش شود. پس اساس كار در طرح بر آفرينش ادبي است و حداقلي بايد براي آن در نظر گرفت كه به عقيده من بازي زباني از مهمترين آن حداقل هاست. البته اگر تلميح و تلويحي كه بر ذهن خواننده استوار باشد، در آن رخ دهد نيز بهتر است.
منبع : http://www.shereno.com/news2.php?id=6923