“Όταν τα δημόσια πράγματα πάψουν να είναι η κυριώτερη απασχόληση των πολιτών κι όταν οι πολίτες αρχίσουν να προτιμούνε την εξυπηρέτηση του βαλάντιού τους παρά την εξυπηρέτηση του προσώπου τους, το κράτος τότε βρίσκεται ήδη κοντά στην καταστροφή του. Είναι ανάγκη να πάνε στη μάχη; Πληρώνουν μισθοφορικά στρατεύματα κι αυτοί κάθονται στην ησυχία τους. Χρειάζεται να πάνε στο συμβούλιο; Διορίζουν αντιπροσώπους κι αυτοί μένουνε στα σπίτια τους. Εξ αιτίας της οκνηρίας και της φιλοχρηματίας τους, παίρνουν στο τέλος στρατιώτες για να υπηρετούν την πατρίδα και διορίζουνε βουλευτές που δνε κάνουν άλλο τίποτε παρά να την πουλάνε.

Οι φροντίδες του εμπορίου και των τεχνών, η ακόρεστη επιθυμία του κέρδους, η μαλθακότητα και ο πόθος των ανέσεων, μεταβάλλουν τις προσωπικές υπηρεσίες σε χρηματικές. Ο καθένας δίνει ένα μέρος από το κέρδος του για να διατηρήσει την ανάπαυσή του. Δόστε χρήματα και σε λίγο θάχετε δεσμά. Η λέξη αντισήκωμα είναι λέξη δουλική. Είναι άγνωστη στο ελεύθερο άστυ. Σ’ ένα αληθινά ελεύθερο κράτος, οι πολίτες όλα τα κάνουν με τα χέρια τους και τίποτα με το χρήμα. Αντί να πληρώνουν για να εξαιρεθούν από τις υποχρεώσεις τους, θα πληρώνανε για να τις εκπληρώσουν αυτοί οι ίδιοι. Βρίσκομαι πολύ μακρυά από τις κοινές ιδέες. Έχω τη γνώμη ότι οι αγγαρείες είναι λιγώτερο αντίθετες προς την ελευθερία παρά τα αντισηκώματα.

Όσο καλλίτερα συγκροτημένο είναι το κράτος, τόσο περισσότερο υπερισχύουν οι δημόσιες υποθέσεις έναντι των ιδιωτικών, στο πνεύμα των πολιτών. Υπάρχουνε επίσης πολύ λιγώτερες ιδιωτικές υποθέσεις και τούτο γιατί, επειδή το ποσό της κοινής ευτυχίας, παρέχει ένα μερίδιο πολύ αξιόλογο στην ευτυχία του κάθε ατόμου, δεν μένουν σ’ αυτό παρά ελάχιστα πράγματα, που θα πρέπει να τ’ αναζητήσει με τις ιδιάιτερες φροντίδες του. Σε μια καλά διοικούμενη πολιτεία ο κάθε πολίτης σπεύδει για να λάβει μέρος στις συνελεύσεις. Όταν υπάρχει κακή κυβέρνηση κανείς δεν θέλει ούτε ένα βήμα να κάνει για να πάει στη συνέλευση, γιατί κανένας δεν ενδιαφέρεται για ό,τι γίνεται. Προβλέπουν ότι δεν πρόκειται να επικρατήσει η γενική θέληση κι έτσι στο τέλος τους απορροφούν ολοκληρωτικά οι ατομικές τους φροντίδες. Οι καλοί νόμοι θα δημιουργήσουνε καλλίτερους νόμους, οι κακοί οδηγούνε σε χειρότερους.

Όταν κάποιος πει για τις υποθέσεις του κράτους: “τι μ’ ενδιαφέρει;”, πρέπει αμέσως να καταλάβουμε ότι το κράτος αυτό είναι χαμένο.

- J.J.Rousseau, “Το κοινωνικό συμβόλαιο”