Nh�� Thuy��n ��� Tr�� ch��i v��n b���n v�� nh���ng t����ng t��c (�����c ���Chinatown��� c���a Thu���n)
1. M���t s��� l�� th�� v��� k�� thu���t trong ti���u thuy���t Vi���t Nam g���n ����y [d�� kh��ng c��n xa l��� trong v��n ch����ng th��� gi���i]: nh�� v��n tr��� th��nh nh��n v���t trong v��n b���n, ���g��y nhi���u��� ngo��i b���n th��n c��c k�� t���. M���i quan h��� t����ng t��c gi���a nh�� v��n & v��n b���n, v��n b���n n��y & v��n b���n kh��c, nh�� v��n & ng�����i �����c, v��n b���n & ng�����i �����c, �����i s���ng th���c & h�� c���u��� �������c thi���t l���p. T���t nhi��n, kh��ng ph���i c��ch th���c n��y c�� gi�� ��� m���i cu���n s��ch. T��i ch��� b���t �����u v���i m���t v�� d��� c�� th��� coi l�� th��nh c��ng: Chinatown c���a Thu���n (NXB ���� N���ng, 2005), trong ����, vi���c ����a ti���u s��� v��o t��c ph���m m���t c��ch l��� li���u ����� ���c��� t��nh ����nh l���a �����c gi������ nh�� l���i ph��t bi���u c���a Thu���n[1] g���i nh���ng ��i���u xa h��n.
Gi���i thi���u ��� b��a s��ch ���Thu���n. Sinh n��m 1968. T���t nghi���p �����i h���c S�� ph���m Ngo���i Ng��� Pyatigorsk (c���ng h��a Nga), cao h���c �����i h���c Paris 7 v�� �����i h���c Sorbonne. T��c gi��� c���a Made in Vietnam v�� m���t s��� truy���n ng���n, ti���u lu���n. Hi���n s���ng t���i Ph��p��� c�� th��� ch���ng �� v��� g�� n���u kh��ng t����ng th��ch v�� b���t t����ng th��ch v���i h��ng lo���t chi ti���t, t��� ���� v���n �����ng m���t d��y chuy���n c��c m���i nghi ng���: ���16 tu���i t��i v��o h���c ti���ng Nga ��� �����i h���c Thanh Xu��n. 17 tu���i t��i l��n �������ng sang Leningrad���������H���n b���o c�� vi���t th�� �����ng k��� chuy���n ng�����i quen. B���n b�� m��y ��� trong n�����c �����c Made in Vietnam �����u kh��ng h��i l��ng.��� v.v. Thu���n ��� ng�����i vi���t Made in Vietnam ch��nh l�� nh��n v���t t��i�� ��� ��� Chinatown? H��n th���, nh��n v���t c���a Made in Vietnam ch���y d���t sang cu���n ti���u thuy���t n��y. Chinatown ���th���t��� ��� ����u, ���b���a��� ��� ����u? Ti���u thuy���t l�� tr�� b���a �����t hay ch��nh �����i s���ng th���c l�� m���t b���a �����t? Hay t���t c��� �����u kh��ng quan tr���ng? N��i nh�� v��n ���� ���l���a��� �������c ng�����i �����c e h��i qu�� l���i (v���i �����c gi���), ����ng h��n l�� ���d������ ng�����i �����c tham gia tr�� ch��i h�� c���u c���a m��nh. Nh��ng d��� �������c ng�����i �����c ch��i ch��� l�� b�����c kh���i �����u. Nhi���u khi ng�����i d��� th���t b���i ngay t��� �����u n���u v�� duy��n v�� t��� nh���t. Quan tr���ng, tr�� ch��i ph���i ���th�����. Thu���n ���� l��m �������c: Ng�����i �����c b��� k��ch th��ch ph���i s��m soi v��n b���n, nh��n v���t nh�� c�� th��� nh���y kh���i trang s��ch b���t c��� khi n��o.
2. Thu���n l��m �������c b���ng c��ch n��o? Lo���i kh���i ����y s��� k��ch th��ch c���a b���n th��n th��ng tin, v�� Thu���n kh��ng ph���i minh tinh m��n b���c ����� �����c gi��� soi chuy���n �����i t��, c��ng kh��ng ph���i m���t nh�� v��n l���n s���p h���t tu���i tr���i v�� c�� nhu c���u vi���t ti���u thuy���t ��� h���i k��. Thu���n l��m �������c b���ng c��ch c���a ���nh�� tr����� t��� ch���c m���t cu���c truy t��m, nh�� m���t phi��u l��u trong truy���n trinh th��m. C��u chuy���n b���t �����u b���ng s��� ki���n m���t c��i t��i du l���ch v�� ch��� b��� ph��t hi���n, d���n �����n s��� nghi ng��� ��m m��u ����nh bom, d���n �����n hai ti���ng �����ng h��� k���t t��u ��i���n. C�� th��� �����t v��o ����y m���t d��ng ng�����i l��n l��t kh��� nghi, m���t ����m c���nh s��t nh���n nh��o, ����m ����ng h���t ho���ng, m���t th��m t��� t��i ba��� Nh��ng kh��ng c�� nh���ng ��i���u ���y. N���u �����t m��y quay, s��� ch��� l�� m���t c��i ga hiu h���t, con t��u b���t �����ng, trong m���t toa t��u, ba h��nh kh��ch, m���t ph��� n��� ng���i b���t �����ng, c���u trai ng��� g���c tr��n vai, ch���c ch���c l���i nh���m d���y. Hai ti���ng sau v���n l�� nh���ng c���nh ���y: toa t��u, ba h��nh kh��ch c��ng toa nh��n nh��, ng�����i ph��� n��� kh��ng bi���t n��n ng���i ng��� g���t hay b���t xe bu��t��� C��u chuy���n ���v��� v���n��� n��y ��� ch��� l�� m���t phi���n ��o���n c���a hi���n t���i ��ang ti���p di���n v�� nh�� kh��ng th��� ho��n th��nh ��� ch���y �������c b���ng c��ch: nh�� v��n �����t v��o ��c c���a nh��n v���t m���t camera ����� ���r��nh r���p������ H���i t�����ng l�� ph����ng c��ch gi���i tho��t kh���i ���c ch��� c���a hi���n t���i, m���t li���u thu���c an th���n, c��ng l�� c��ch duy nh���t n��n k�� ���c b���n m����i n��m trong hai ti���ng. R��t c���c, n�� l�� m���t cu���c truy t��m h���i ���c, truy ��u���i t�����ng t�����ng ����� t��m ��i���m th�����ng ngu���n s��� ph���n m��nh, c��i kh���i sinh cho hi���n t���i: 40 n��m tr��i qua c���a �����i ng�����i ph��� n��� tha h����ng, nh���ng g�� c�� ta vi���t, nh���ng l���p kh��ng gian th���i gian x��o tr���n c���a H�� N���i, Leningrad, Paris,��� ��� b��� s��u, ���� c��ng l�� m���t ��u t�� ki���m t��m b���n th���, m���t ��u t�� mang m��u s���c hi���n sinh.. H���i ���c b��� truy ��u���i ���y l�� B�� ���n: Th���y l�� m���t b�� ���n, Chinatown l�� m���t b�� ���n, Y��n Kh�� l�� m���t b�� ���n. Vi���t c��ng l�� m���t b�� ���n. H��nh tr��nh c���a nh��n v���t t��i trong I���m yellow ( m���t truy���n l���ng gh��p trong Chinatown ) th���c ch���t c��ng l�� m���t d���ng ch���y tr���n, ����� tho��t kh���i c��i b�� ���n c���a qu�� kh��� nh�� s��� ph���n nh�� ��c m���ng. M���t n��� nh��n v���t m�� m���i truy t��m qu�� kh���, m���t nam nh��n v���t tr���n ch���y n��, t���t c��� �����u h��nh �����ng theo n���i ��m ���nh c���a s��� ph���n. Ch��nh ��� ����y ta g���p c��i b��ng bi���n d���ng m��o m�� c���a ti���u thuy���t trinh th��m trong ���� kh��ng ph���i nh�� v��n t���o ra m���t Sherlock Homles m�� �����c gi��� ph���i bi���n th��nh th��m t��� nghi���p d�� v�� nh�� v��n l�� c���ng s��� ����� t��m bi���t nh���ng b�� ���n. Nh���p ��i���u c���a ti���u thuy���t n��y, do ���� l�� nh���p ��i���u c���a phi��u l��u, c���a h���i h���p �����i ch��� m���t gi���i m�� nh���ng b�� ���n c���a s��� ph���n. C��i th���c c���a nh���ng chi ti���t ti���u s��� ���� m���t gi�� so v���i cu���c truy t��m n��y.
C�� th��� g���i �����n m���t kh��i ni���m m�� Lewis Barry g���i l�� ���nh���ng c���p v��ng t����ng t��c���: ���nh���ng c���p v��ng t����ng t��c trong v��n ch����ng h�� c���u h���u hi���n �����i x���y ra khi c�� v��n b���n n���i t���i v�� th��� gi���i ngo���i t���i �����u c�� kh��� n��ng lan t���a v�� th���m th���u v��o nhau, �����n m���t m���c ����� ch��ng ta kh��ng th��� t��ch bi���t �������c c��i n��y kh���i c��i kia. Ngh��a ��en v�� ngh��a b��ng (c���a c���m t��� nh���ng c���p v��ng t����ng t��c) nh���p v��o nhau khi nh���ng ��i���u sau ����y x���y ra:�� nh���ng ch��� ��o���n m���ch (khi t��c gi��� b�����c v��o trong v��n b���n) v�� nh���ng t��nh th��� l�����ng s��� (khi nh���ng nh��n v���t l���ch s��� c�� th���t xu���t hi���n trong nh���ng t��c ph���m h�� c���u)��� [2] Tr�� ch��i tr��n v��n b���n n��y k��ch th��ch b���i n�� l�� tr�� ch��i li��n v��n b���n v�� s��� s���n sinh b���t t���n c��c v��n b���n v�� nh���ng t����ng t��c n��y��� S��� nh���m l���n, tan l���n gi���a v��n b���n v�� th��� gi���i, do ����, s��� x���y ra kh��ng ng���ng, ��i���u kh�� t��m th���y trong v��n ch����ng hi���n th���c ��� khi t��c gi��� mu���n duy tr�� m���t c��u chuy���n to��n v���n, th���ng nh���t.
H��nh v��� n��y minh h���a s�� s��i cho s��� t����ng t��c gi���a hi���n th���c v�� h�� c���u, nh��n v���t v�� ng�����i th���c���C�� th��� h��nh dung m���t m�� h��nh ti���u thuy���t trong ���� c�� s��� t��i t���o li��n t���c c��c v��n b���n trong c��ng m���t v��n b���n, m�� ch��nh b���n th��n �����i s���ng c�� th��� l�� m���t v��n b���n kh���ng l��� b���/�������c h�� c���u b���i c��� nh�� v��n l���n �����c gi���. Nh���ng v��ng tr��n c�� th��� v��� th��m v�� t���n.
Nh�� v���y, c��ch th���c n��y l�� m���t tr�� ch��i v��n b���n m�� n���u kh��ng k��ch th��ch s��� tham gia ch��i c���a ng�����i �����c th�� vi���c Thu���n cho c��c chi ti���t ti���u s��� ����� g��y m���p m���, th���m ch��, c�� th��� ch��� l�� m���t ����n t��m l�� l���i th���i, m���t tr�� l��m d��ng c���a nh�� v��n m�� th��i.
3. Th��ng th�����ng ti���u s��� nh�� v��n trong m���t cu���n ti���u thuy���t (h�� c���u) s��� d���n �����n kh��� n��ng n�� tr��� th��nh ti���u thuy���t ��� t��� truy���n (t��� thu���t), trong ���� ng�����i �����c ti���u thuy���t c�� th��� tin v��o ����� ch��n th���t c���a th��ng tin v�� ��i���u ���� l�� c���n thi���t ( kh��ng t��nh �����n nh���ng t��c ph���m t��� thu���t thu���n t��y (autobiography) nh�� m���t th��� lo���i phi h�� c���u). C�� th��� so s��nh c��ch Nguy���n Kh���i ���� ���l��m th���t m��nh��� v���i ���Th�����ng ����� th�� c�����i���: s��� d���ng c��c chi ti���t �����i t�� c�� th���c ����� t��� gi���u nh���i v�� b��c m��� m��nh, c��ng nh�� T�� X����ng ���� l��m trong th��. ��� Chinatown, y���u t��� t��� thu���t h���u nh�� v�� ngh��a v��� m���t th��ng tin, nh�� ���� n��i, n�� l�� m���t th��� ph��p k��ch th��ch v��n b���n. C��i t��i mang m��u s���c t��� thu���t tr��� th��nh m���t ���v���t li���u���, m���t th��� ph��p. Thu���n bi���n m��nh th��nh nh��n v���t trong cu���n ti���u thuy���t kh��ng ph���i ����� ���kh��m ph�� m��nh��� m�� ����� t���o���hi���u ���ng t���o c���m gi��c/nh���n th���c gi��� ��� th���t l���n l���n���.
����� th���c t��� truy���n��� trong v��n h���c l�� m���t v���n ����� c���n nh���ng nghi��n c���u k�� l�����ng [1], nh��ng c�� th��� th���y, m���t ch��m s��u c���a n�� l�� t��m l��/�� th���c c�� nh��n v�� b���i c���nh x�� h���i t���ng th���i �����i d���n �����n nh���ng bi���u hi���n ��a d���ng. Nh��ng ����y kh��ng ph���i m���t ti��u ch�� r�� r���t v��� ch���t l�����ng ngh��� thu���t, b���i vi���c ph��i b��y T��i, tr��nh di���n v��� T��i v�� �� th���c v��� T��i l�� kh��c nhau. ��i���u m�� Thu���n l��m kh��c ��i, �����t trong truy���n th���ng t��� s��� Vi���t Nam, l�� s��� d���ng c��i t��i t��� thu���t nh�� m���t y���u t��� k�� thu���t, kh��ng b���n t��m �����n ���h��� l���y �����o �����c��� g���n v���i n�� nh�� �� th���c v��� ti���u s���, danh d��� c�� nh��n nh�� nh���ng th��� kh��ng �������c sao ch��p, c���t d��n t��y ti���n. Th��� thu���t c���t d��n ti���u s��� ����� d���ng nh��n v���t ���� th���y trong ���Thi��n s������ c���a Ph���m Th��� Ho��i, nh��ng b��t ph��p huy���n ���o c���a t��c ph���m x��a ��i nghi ng���. Chinatown c�� th��� l�� cu���n ti���u thuy���t �����u ti��n in ��� Vi���t Nam m�� t��c gi��� c���t d��n kh��ng th����ng ti���c c��i t��i ti���u s��� c���a m��nh, kh��ng v���n s��� vi ph���m �����i v���i danh d���, l��ng t��� tr���ng, s��� t��� t��n nh��n th��n��� ��i���u n��y s��� kh���c nghi���t h��n v�� g��y nhi���u tranh c��i h��n khi c�� nh���ng t��c gi��� (ch���ng h���n Tr���n V��) ���ng v��o m���ng ����� t��i l���ch s���: c���t d��n, b���a �����t c��c s��� ki���n, nh��n v���t l���ch s��� nh���m t���n c��ng v��o t��nh x��c th���c c���a nh���ng t��n ni���m th��ng th�����ng. Trong v��n ch����ng hi���n �����i, m���i quan h��� tin c���y ��� t�����ng l�� c�� th���c gi���a nh�� v��n v�� ng�����i �����c b��� ph�� v���. Th���c ch���t, nh�� v��n lu��n ���ph���n b���i��� l���i ni���m tin c���a b���n �����c theo m���t c��ch n��o ����, v�� �����i s���ng c�� nh��n c���a h��� trong trang s��ch c��ng ch��� l�� m���t d���ng v��n b���n h�� c���u m�� th��i.
S��� ph���n tr���c n��y g��y h��i kh��c v���i l���i t��� tr��o ��� trong ���� b���n th��n chi ti���t �����i s���ng ���� g��y c�����i. N�� g��y c�����i kh��ng ph���i v�� th��ng tin m�� v�� nhi���u th��ng tin. Nh��n nh�� m���t ����ng g��p v��� th��� lo���i, ti���u thuy���t n��y c�� th��� tr��� th��nh h��nh th���c t��� gi���u nh���i ti���u s��� c�� nh��n, gi���u nh���i t��� truy���n. C�� l��� Thu���n ���� ng���m t����ng chi���u v���i h��nh th���c ti���u thuy���t t��� thu���t ph��� bi���n ��� Ph��p v���i M.Duras v�� M. Yourcerna, nh���t l�� trong Chinatown, Thu���n ���� nh���c �����n Duras v���i nh���ng nh���m nh��y c�� ���n ��. C�� th��� di���n d���ch ����y l�� m���t c��ch ����a ch��i v���i th��� lo���i ���� c��, v���i nh���ng ng�����i vi���t s���n sinh ra c��c t��c ph���m tr�����c ����, d�� Thu���n h���c t���p c��c k�� thu���t c���a n��.
��i���u n��y g���i nh���c �����n m���t ���tr�� ch��i ngh��� thu���t��� trong c��c s��ng t��c ������ng �����i �������c g���i l�� parody ( bi���m nh���i ) m�� v�� d��� ti��u bi���u v�� d��� nh��� l�� b���c tranh Mona Lisa c���a Lenona de Vinci ���� b���/�������c M. Duchamp th��m r��u:
B���c h���a c���a Duchamp c�� ph���i l�� m���t c��ch ch��� nh���o v�� l���i ki���t t��c m�� c��� nh��n lo���i kh��ng ai ph��� nh���n c���a de Vinci? Nh���ng ng�����i ���ng h��� Duchamp s��� �����ng �� v���i gi���i th��ch r���ng ����y l�� c��ch s��� d���ng h��nh th���c c�� cho nh���ng nhu c���u m���i, m���c ����ch m���i.
4.�� Thu���n kh��ng ph���i k��� ph��t minh, v�� vi���c s��� d���ng y���u t��� t��� thu���t ��� Chinatown kh��ng ph���i l�� m���t c��ch t��n. S��� ph�� hu��� ranh gi���i th���t gi��� ����� t���o ng��� v���c ���� th��nh m���t th��� ph��p quen thu���c trong v��n ch����ng th��� gi���i[1], n�� kh��ng th���t c���n �������c b���o h��nh b���ng nh���ng tuy��n ng��n. Nh��ng kh��� n��ng l��m ch��� k�� thu���t v�� b��t ph��p g���n v���i nh���n th���c v��� �����i s���ng ������ng �����i c���a Thu���n, ��� th���i ��i���m cu���n s��ch ra �����i t���i Vi���t Nam l�� m���t s��� ph���n ���ng ���h���p b���i c���nh��� v���i l���i �����c v�� l���i vi���t ph��n l���p r��nh r��� hi���n th���c ��� h�� c���u v�� s��m soi ���hi���n th���c��� trong t��c ph���m, b���i c��ch hi���u s�� gi���n v��� ���hi���n th���c���. ��i���u ph���i �������c th���a nh���n: ti���u thuy���t l�� m���t h�� c���u v��� �����i s���ng, nh��ng ch��nh b���n th��n �����i s���ng c��ng c�� th��� ch��� l�� m���t h�� c���u kh��ng h��n, vi���c ����n gi���n h��a ���b���c tranh hi���n th���c��� ch��� m���t c��ng v�� n���c c�����i, b���i ch���ng ai x��c t��n �������c ����u l�� ��i���m quy chi���u c���a th��� gi���i n��y; nh��ng �����ng th���i s��ng t���o lu��n l�� m���t n��� l���c ��i t��m ���hi���n th���c��� c���a m���i ng�����i vi���t. Vi���c ch��� �����i ���c��ch �����c kh��c��� c���a ng�����i �����c c�� th��� ch��nh l�� ch��� �����i ng�����i �����c kh��ng ch��� nh��n v��n b���n nh�� m���t ch���nh th��� ����ng k��n. N��i nh�� Umberto Eco, m���t t��c ph���m s��� lu��n l�� t��c ph���m m���, m���i g���i nh���ng di���n gi���i b���t t���n.
X��t cho c��ng, cu���c t���n c��ng c���a v��n h���c hi���n nay v��o nh���ng ��i���u ���� quen �������c x��c t��n, nh�� l���ch s��� v�� ti���u s��� d���n �����n kh��� n��ng nh���ng ng�����i s��ng t���o v��n ch����ng c��ng nh�� c��c d���ng ngh��� thu���t kh��c c�� th��� kh��ng ch���i b��� b���t c��� m���t ph����ng ti���n n��o: l��m b���n lo���n c��� �����i s���ng v�� trang vi���t, l��m r���i c��ch �����c, tung h���a m�� th��� lo���i, s��� d���ng h��nh th���c c�� v���i nhu c���u m���i, th��i ����� m���i v.v���- bu���c ng�����i �����c ph���n t���nh v��� s��� ���kh��ng th���c��� c���a nh���ng t��n ��i���u���. Nh��ng ���� ho��n to��n kh��ng ph���i ch��� l�� chuy���n h���c ����i v��� th��� ph��p, b���i ch���ng c�� k�� thu���t n��o ��� �����i �������c v���i v��n ch����ng.
B���i vi���t ���� �����ng th���i l�� c��i b��� v�����t qua, ho���c l�� c���n t��� v�����t qua.
2.12.2007 -�� 24.09.09
(B��i ����ng tr��n ANTG cu���i th��ng s��� 98, 9 ��� 2009)
[1] Theo g��p �� c���a d���ch gi��� Cao Vi���t D��ng v��� b��i vi���t n��y, ����y l�� hi���n t�����ng autofiction (t��� h�� c���u), �����c bi���t ph��� bi���n trong v��n h���c Ph��p. ���T��� h�� c���u v��� b���n th��n m��nh, d���a tr��n m���t s���/nhi���u y���u t��� ti���u s��� c�� th���t, l��m l���c l���i, r���i tr�� ng�����i �����c, g��y ra nh���ng b���t ���n v��� c���m nh���n/nh���n bi���t/�����o �����c v��� s��� th���t.��� ���Ti���u thuy���t ���Fils��� c���a Serge Doubrovsky, �������c coi l�� quy���n �����u ti��n d��ng k��� thu���t n��y, Doubrovsky �������c coi l�� cha ����� c���a ���autofiction���, c��ng l�� ng�����i �����t ra thu���t ng��� ����. Quy���n n��y in trong nh���ng n��m 1970. G���n ����y c�� th��� l���y ���L���Inceste��� c���a Christine Angot l��m v�� d���. Autofiction l�� m���t th��� r���t Ph��p, c��� m���t tr��o l��u trong nhi���u n��m, nh��ng trong v��n h���c M��� c��ng c�� th��� t��m �������c v�� d���: ���Lunar Park��� c���a Bret Easton Ellis. V��n h���c Vi���t Nam: t��i ngh�� ���� t���ng �����c m���t s��� truy���n ng���n th���m ch�� ti���u thuy���t c�� th��� x���p v��o d���ng n��y, nh��ng kh��ng c�� g�� n���i tr���i ����� nh��� ngay �������c ra c������
(Ngu���n: blog Nh��� Linh)
[1] C�� th��� xem b��i vi���t c���a ��o��n C���m Thi ��� ���N���i bu���n chi���n tranh: t��� truy���n b���t th��nh��� ��� tienve.org
[1] Ph���ng v���n Thu���n, sinh vi��n Vi���t Nam s��� 11.2003. L�� H���ng L��m th���c hi���n.
[2] V��n ch����ng h�� c���u h���u hi���n �����i- Lewis Barry. www.tienve.org ��� Ho��ng Ng���c_Tu���n d���ch

Thuận's Blog
- Thuận's profile
- 135 followers
