Đầu tư Trung Quốc ở Myanmar: Dự án đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc-Myanmar có thể trở thà nh một quân cờ

Ying Hongwei

Phạm Hải Hồ dịch và chú thích

Bài báo sau đây do nhà báo tá»± do Ying Hongwei viết trên quan điểm lợi ích của Trung Quốc về một dá»± án năng lượng trong chÆ°Æ¡ng trình hợp tác giữa nước này với Myanmar, một dá»± án rất quan trọng đối với an ninh năng lượng của Trung Quốc. Nó được quảng bá là ít tốn kém và an toàn hÆ¡n việc vận chuyển dầu thô bằng đường thủy qua eo biển Malacca. CÅ©ng nhÆ° một số nhà nghiên cứu Trung Quốc, Ying Howei phê phán dá»± án đường ống dẫn dầu khí từ vịnh Bengal xuyên qua đất nước Chùa Vàng đến tận thành phố Côn Minh, không những về mặt kinh tế – tài chính, an toàn dá»± án, mà còn về trách nhiệm doanh nghiệp đối với văn hóa, xã hội và môi trường của nước sở tại.

Trở về quá khứ, khi Myanmar còn sống dưới chế độ quân phiệt thẳng tay đàn áp đối lập, bị quốc tế lên án và phÆ°Æ¡ng Tây cấm vận kinh tế thì hầu nhÆ° chỉ có quốc gia láng giềng phÆ°Æ¡ng Bắc làm hậu thuẫn cho nước ấy, bất chấp dÆ° luận thế giới và xem thường mọi giá trị nhân văn. Điều đó chỉ có thể giải thích phần nào bằng sá»± đói năng lượng của một nước phát triển quá nóng với 1,3 tỉ dân, phải bằng mọi cách thu hút tài nguyên dồi dào của Myanmar và nhiều nước Á- Phi khác. NhÆ°ng một lý do không kém phần quan trọng là chính sách bành trướng của Bắc Kinh núp dưới danh nghÄ©a “trỗi dậy hòa bình”. Theo “logic” của chính sách này, một phần Siberia, bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ, Biển Hoa Đông, phần lớn Biển Đông Nam Á [1] đều thuộc chủ quyền Trung Quốc, còn những nước nhÆ° Myanmar, Lào, Campuchia, Việt Nam v.v. thì nằm trong vùng ảnh hưởng của nó. HÆ¡n nữa, vị trí địa lý của Myanmar rất lý tưởng để tiếp cận vịnh Bengal và Ấn Độ DÆ°Æ¡ng. Vì các lý do ấy nên khi Myanmar khởi sá»± quá trình dân chủ hóa và phÆ°Æ¡ng Tây lần lượt tháo gỡ lệnh cấm vận, Trung Quốc vẫn tiếp tục đầu tÆ° mạnh mẽ, mặc dù chi phí tăng lên rất nhiều so với dá»± tính, người dân Myanmar phản kháng ngày càng gay gắt hÆ¡n trước những vấn đề xã hội – môi trường do các dá»± án của họ gây ra và Tổng thống Thein Sein đã cho dừng việc xây dá»±ng đập Myitsone khổng lồ vì “nó trái với ý chí của nhân dân”.

Phạm Hải Hồ

___________

[image error]Ngày 28 tháng Bảy 2013, ở miền Tây Bắc Vịnh Bengal[2], các ngọn đuốc dầu khí trên những giàn khoan khổng lồ ngoài khÆ¡i Myanmar gây một ấn tượng dị kỳ. Khi ấy, đại diện bốn quốc gia Trung Quốc, Myanmar, Hàn Quốc và Ấn Độ cùng mở van đưa khí đốt từ Vịnh Bengal vào các đường ống dẫn của dá»± án dầu khí Trung Quốc – Myanmar ở trạm phân phối đầu tiên − trạm Kyaukpyu. Vài giờ sau đó, Phó Tổng thống Myanmar U Nyan Tun Aung cùng đại sứ Trung Quốc tại Myanmar Yang Houlan mở van điều chỉnh ở trung tâm điều chỉnh hệ thống đường ống Mandalay, và họ đốt khí flare[3] ở trạm đo lường Namkham. “Ý tưởng về đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar” vốn được hỗ trợ mạnh mẽ cuối cùng đã thành hiện thá»±c.

[Chú thích của nhà xuất bản: Theo kế hoạch, tiếp theo việc khởi động đường ống dẫn khí vào tháng Bảy 2013, đường ống dẫn dầu thô song song với nó sẽ được khởi động. Việc này hoãn lại đến đầu năm 2014 nhưng chắc không được hoàn thành đúng thời hạn vì những vấn đề môi trường và sự chống đối của công chúng Trung Quốc.]

Trong lúc ấy, một tổ chức phi chính phủ Myanmar công bố một báo cáo về quyền sử dụng, sở hữu đất đai, nó cho thấy hơn 18 thành phố lớn nhỏ sẽ bị ảnh hưởng bởi dự án đường ống dẫn dầu khí đi qua các bang Rakhine, vùng Magway, vùng Mandalay và bang Shan[4], với điểm cuối là thành phố Muse [ở sát biên giới Myanmar - Trung Quốc][5] đối diện thành phố Ruili thuộc tỉnh Vân Nam.

Không những các đường ống dẫn được xây dựng dưới điều kiện địa lý và xã hội khó khăn, mà cũng không rõ chúng sẽ hoạt động suôn sẻ trong tình trạng phức tạp hiện nay ở Myanmar hay không.

Việc lắp đặt đường ống dẫn đối mặt với nhiều trở ngại

Theo tuyên bố chính thức của Trung Quốc, việc nhập năng lượng qua các đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar rất quan trọng, chỉ sau việc nhập khẩu dầu thô bằng đường thủy, đường ống dẫn dầu Trung Quốc – Kazakhstan, đường ống dẫn khí Trung Á và đường ống dẫn dầu thô Trung – Nga. Sau khi lập xong kế hoạch, đối tác Trung Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống đường ống dẫn [Trung Quốc - Myanmar] và hy vọng nó sớm được hoàn thành. Tuy nhiên, sá»± việc không đơn giản nhÆ° họ nghÄ©, quá trình xây dá»±ng đã gặp nhiều trở ngại.

Trước hết, dự án không mang lại lợi ích cho người dân. Lại phải xây dựng các đường ống dẫn trong những vùng rất khó khăn, không có hạ tầng cơ sở. Các đường ống phải vượt biển, băng qua đồi núi, cao nguyên Shan và nhiều con sông lớn. […]

Với công nghệ tân tiến và tinh thần làm việc cật lá»±c, trong ba năm qua, công nhân Trung Quốc đã vượt qua nhiều khó khăn không thể tưởng tượng và tạo ra một công trình kỳ diệu. Ngày 13 tháng Hai 2012, họ đã hoàn thành công việc xây dá»±ng ở khu du lịch Phật giáo với ngọn núi Popa trong vùng Mandalay. Đây là di sản tôn giáo quốc gia thuộc những Khu Bảo tồn Cảnh quan Quốc gia (National Scenic Area) được bảo vệ nghiêm ngặt nhất về mặt môi trường và du lịch văn hóa – tâm linh.

Tuy nhiên, các cộng đồng địa phÆ°Æ¡ng không xem đó là một tin tốt. Ngày 1 tháng Ba 2012, hÆ¡n 100 người Myanmar biểu tình phản đối trước tòa đại sứ Trung Quốc ở Thái Lan và yêu cầu Tổng thống Thein Sein dừng dá»± án xây dá»±ng đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar. Lãnh đạo tổ chức Myanmar với tên gọi “Phong trào Khí Shwe” (Shwe Gas Movement) nói: “Dá»± án này không chia sẻ lợi ích và quyền lợi với nhân dân địa phÆ°Æ¡ng, những người vừa mới mất tài sản và phÆ°Æ¡ng tiện sinh sống. Trong khi đó, nó lại thiếu minh bạch, trách nhiệm giải trình và trách nhiệm của doanh nghiệp [đối với xã hội và môi trường]. Hoạt động của chúng tôi không chỉ nhằm vào Trung Quốc, mà tất cả các công ty tham gia và các nhân vật có liên quan tới dá»± án.” Chiến dịch được tổ chức đồng thời trước các đại sứ Myanmar, Ấn Độ, Hàn Quốc và Trung Quốc tại Thái Lan.

Hơn nữa, sự thay đổi chính trị ở Myanmar đã tạo ra những lực lượng mới trong dân chúng ngăn cản dự án đường ống dẫn dầu khí. Tháng Ba 2011, chính quyền quân sự Myanmar đã chuyển đổi thành một chính quyền dân sự, Tổng thống mới U Thein Sein có nhiều sáng kiến, đặc biệt về tự do ngôn luận trên các phương tiện truyền thông đại chúng và quyền xuống đường phản đối. Dưới “sức ép của công luận”, Tổng thống U Thein Sein không những dừng đập Myitsone do Trung Quốc đầu tư xây dựng mà còn yêu cầu đánh giá lại việc đầu tư của Trung Quốc vào dự án khai thác đồng Letpadaung.

Chắc hẳn các biện pháp ấy đã tạo sức ép với việc xây dá»±ng đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar. Trước đây, ba dá»± án nói trên được xem là “ba dá»± án đầu tÆ° trọng điểm của Trung Quốc tại Myanmar” dùng để thá»­ đánh giá sá»± thay đổi trong quan hệ giữa chính quyền mới của Myanmar với Trung Quốc.

Trung Quốc nhượng bộ

Chính quyền và các công ty Trung Quốc đã kịp thời nhận thấy tình hình mới và có những biện pháp ứng phó tức thời. Trên bình diện chính phủ, quan chức cấp cao liên tục viếng thăm Myanmar nhằm điều phối việc đầu tư và mời các nhà chính trị chủ chốt của nước này sang thăm Trung Quốc. Cũng như vậy, các công ty cố gắng tạo ra những dự án nhân đạo và cải thiện hình ảnh Trung Quốc trên các phương tiện truyền thông đại chúng của Myanmar.

Theo thỏa thuận trước đây, dự kiến đường ống dẫn khí đã hoàn thành mỗi năm sẽ chuyển 12 tỉ mét khối khí [sang Trung Quốc]. Sản lượng hàng năm của đường ống dẫn dầu dự kiến sẽ là 22 triệu tấn.

Dù mặc cả, chính phủ Myanmar cũng không thể có được điều kiện tốt hơn nữa: họ sẽ nhận đến 2 triệu tấn dầu thô và 20 % tổng số lượng khí tự nhiên sản xuất hàng năm. Các điều kiện này tốt hơn nhiều so với thỏa thuận trước kia: 13 triệu đô la Mỹ cho chi phí quá cảnh. Ngày 28 tháng Bảy, khi tham dự lễ khai mạc nói trên, Phó Tổng thống Myanmar U Nyan Tun tuyên bố dự án đường ống dẫn là một thắng lợi chung của cả bốn quốc gia liên quan, nó “sẽ cải thiện nền kinh tế, quá trình công nghiệp hóa và điện khí hóa của Myanmar, nó quan trọng đối với sự phát triển lâu dài của Myanmar.”

Dầu khí rất quan trọng đối với công cuộc phát triển kinh tế của Myanmar. Kể từ năm 2000, Myanmar là nước xuất khẩu khí tá»± nhiên nhiều nhất ở châu Á – Thái Bình DÆ°Æ¡ng. Nhà máy lọc dầu thô dá»± kiến thành lập cÅ©ng sẽ góp phần tạo ra sản phẩm xuất khẩu. Chính phủ hy vọng các đường ống dẫn dầu khí sẽ thúc đẩy sá»± tăng trưởng của Myanmar trong 20 năm tới và giúp nước này khắc phục tình trạng nghèo nàn lạc hậu.

Lý lẽ giả tạo của Trung Quốc cho việc đầu tư ở Myanmar

Mặc dù thế, tầm quan trọng của đường dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar là điều có thể tranh cãi. Đại diện của Tập đoàn Dầu khí Trung Quốc (China National Petroleum Corporation, CNPC) tuyên bố dá»± án ấy có tầm quan trọng chiến lược: “Sau khi hoàn thành đường ống dẫn, dầu thô nhập từ Trung Đông và khí tá»± nhiên từ Myanmar sẽ không còn qua eo biển Malacca nữa. Điều này có tầm quan trọng chiến lược đối với việc đa dạng hóa và an ninh năng lượng của Trung Quốc.”

Cho đến nay, eo biển Malacca đặc biệt quan trọng đối với việc cung ứng dầu thô cho Trung Quốc. Sự đói khát năng lượng khiến Trung Quốc rất lệ thuộc vào dầu thô từ Trung Đông. Chừng 80 % lượng dầu thô mà Trung Quốc nhập khẩu từ Trung Đông đi qua eo biển Malacca.

Do đó, vài học giả nhấn mạnh rằng Trung Quốc cần gấp rút tạo cho mình những nguồn dự trữ dầu riêng vì nếu eo biển Malacca bị kiểm soát bởi những nước khác, Trung Quốc sẽ mất khả năng vận chuyển dầu.

Nhằm giải quyết “tình trạng tiến thoái lưỡng nan ở Malacca”, một số nhóm tư duy chiến lược (think tank) Trung Quốc nảy ra ý tưởng thay thế eo biển Malacca. Đào một đường hầm xuyên qua eo đất Kra ở miền Nam Thái Lan hay hợp tác với Malaysia để xây dựng một đường ống dẫn qua Ấn Độ, đó chỉ là hai trong nhiều sáng kiến. Nhưng đa số các dự án đều rất khó thực hiện vì những lý do địa lý, địa chất, địa chính trị hay tài chính.

Dự án đường ống dẫn xuyên qua Myanmar được chấp thuận ở một thời điểm mà chính quyền quân sự của nước này rất bị cô lập trong cộng đồng quốc tế.

Sau khi hoàn thành, đường ống dẫn sẽ thu ngắn đường vận chuyển dầu thô của Trung Quốc từ Trung Đông và châu Phi đến 1200 kilomet. Nó sẽ giảm chi phí vận chuyển so với đường qua eo biển Malacca và sẽ đạt được 10 % khả năng đảm bảo an ninh năng lượng (energy capability).

Tuy nhiên, tình trạng gọi là “tiến thoái lưỡng nan ở Malacca” dưới cái nhìn của vài học giả thật ra là một lý lẽ giả tạo. Trước hết, không ai dám công khai ngăn chặn tàu Trung Quốc, trừ phi họ muốn chiến tranh với Trung Quốc. Trong trường hợp này, quân đội hùng mạnh của Trung Quốc có thể tấn công một cách hợp lý để bảo vệ lợi ích quốc gia. Hơn nữa, nếu thực sự muốn ngăn chặn tàu Trung Quốc, thì họ cũng có thể làm việc ấy ở Ấn Độ Dương và vịnh Aden, tại sao phải đợi đến eo biển Malacca?

Ở Trung Quốc, những nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách phê phán các đường ống dẫn dầu khí chủ yếu vì phí tổn xây dựng cao và những rủi ro chính trị tiềm ẩn. Ông Zha Daojiong[6], chuyên gia an ninh năng lượng thuộc Đại học Bắc Kinh phát biểu trong một cuộc phỏng vấn của Financial Times: “Trên lý thuyết, nếu lực lượng thù địch nào muốn quấy rối việc vận chuyển bằng tàu chở dầu của anh, tại sao họ phải chăm chăm nhìn vào Malacca? Có lẽ chỉ vì dự án ở Myanmar gây tranh cãi và bị chỉ trích nên nhà chức trách Trung Quốc mới nhấn mạnh yếu tố chiến lược ấy.”

HÆ¡n nữa, dường nhÆ° dá»± án đường ống dẫn Trung Quốc – Myanmar gây nhiều vấn đề hÆ¡n “tình trạng bế tắc ở Malacca”.

Đến nay, xung đột quân sự trong nội địa Myanmar đã kéo dài hơn hai năm.[7] Trên 50 kilomet đường ống dẫn nằm trong vùng có chiến tranh, tình trạng an ninh ở Myanmar còn xấu hơn ở eo biển Malacca. Thậm chí chúng ta có thể tưởng tượng nông dân Myanmar sống dọc theo đường ống dẫn có thể dùng cuốc đập vỡ nó một cách dễ dàng. Vì đường ống dẫn nằm trong lãnh thổ Myanmar, Trung Quốc không thể và không có phương tiện để kiểm soát hành vi của họ.

Đánh giá phức tạp của Myanmar về tình trạng thực sự

Trung Quốc không phải là khách hàng duy nhất của Myanmar. Nhất là trong năm 1998, Myanmar trở thành nước xuất khẩu khí tá»± nhiên và từ năm 2000 đã xuất khẩu nhiều khí tá»± nhiên nhất vùng châu Á – Thái Bình DÆ°Æ¡ng.

Thứ nhì, cũng nên lưu ý là các đường ống dẫn không chỉ được đầu tư bởi Trung Quốc. Chúng còn được vận hành bởi “Công ty đường ống dẫn Đông Nam Á”, một công ty cổ phần đầu tư liên kết sáu công ty từ Trung Quốc, Myanmar, Ấn Độ và Hàn Quốc. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc nắm giữ hơn 50 % cổ phần. Nhưng cũng không nên đánh giá thấp phần lợi nhuận mà chính phủ Myanmar thu được.

Thứ ba, các cộng đồng Myanmar phải chịu tác động nhưng lại không hưởng lợi ích từ dự án. Một mặt, ngoài lãi cổ phần hàng năm ra, chính phủ Myanmar còn thu được nhiều tiền thuế, tiền thuê đất, chi phí quá cảnh, từ quỹ đào tạo kỹ thuật và nhiều nguồn khác. Vì dự án sử dụng một phần lớn nhân viên địa phương ở Myanmar để vận hành các đường ống dẫn nên cũng sẽ tập huấn một số lớn kỹ thuật viên trong ngành công nghiệp năng lượng.

Tuy nhiên, không dễ gì các mối lợi nhuận và lợi ích ấy được phân phối trực tiếp cho người dân thường, nhất là những cộng đồng ở dọc theo đường ống dẫn đã mất tài sản và bị thiệt hại bởi dự án. Họ than phiền chỉ nhận được ít tiền đền bù, trong khi sinh kế và môi trường của họ bị hủy hoại. Thật ra, Công ty đường ống dẫn Đông Nam Á đã cung cấp hơn 20 triệu đô la Mỹ cho việc bảo đảm an toàn sinh kế, số tiền này được dùng để xây dựng 43 trường học, 2 trường mầm non, 3 bệnh viện, 21 trung tâm y tế, một hồ chứa nước ở đảo Ma Day và đường dây dẫn điện ở bang Rakhine. Nhưng vì công ty không có khả năng thực hiện các dự án ấy ở cộng đồng, họ chỉ cung cấp tiền cho chính phủ Myanmar thực hiện; vì vậy nên việc làm của họ không được nhiều người dân địa phương ghi nhận.

Hậu quả là tình trạng bất ổn và những cuộc biểu tình phản đối của dân địa phương làm chậm tiến trình của dự án và khiến số tiền đầu tư ban đầu 2,54 tỉ tăng lên tới hơn 5 tỉ đô la Mỹ.

Trách nhiệm không được phân chia một cách hợp lý. Công ty tham gia dự án đã giao mọi trách nhiệm thu mua đất, tái định cư và đền bù cho nhà chức trách Myanmar. Nhưng chính quyền địa phương không dùng trọn số tiền đóng góp cho việc đền bù và phúc lợi xã hội. Dân làng ở những vùng bị ảnh hưởng cho phóng viên biết là họ không nhận được khoản đền bù nào cả. Sau khi báo chí đưa tin ấy, chính quyền địa phương mới dần dần trả tiền đền bù.

Các đường ống dẫn làm tăng thêm xung đột

Một điều đáng lo ngại hơn, là xung đột vũ trang ở Myanmar. Trong hai năm qua, xung đột vũ trang giữa quân chính phủ và Quân đội Độc lập Kachin (Kachin Independence Army, KIA) ở miền Bắc Myanmar đã leo thang. Các tác động phụ của chiến tranh ngày càng tăng thêm, như số nạn nhân thương vong, người tị nạn, người bị cưỡng bức di cư, tình trạng suy thoái kinh tế, việc cắt điện v.v. Ngày 23 tháng Mười 2011, lấy danh nghĩa bảo đảm an toàn cho việc xây dựng đường ống dẫn dầu khí, quân đội chính phủ đã tấn công vào lãnh địa của KIA ở bang Shan.

Việc xây dá»±ng đường ống dẫn làm xung đột giữa quân đội Myanmar và KIA trở nên gay gắt, nhÆ°ng cuộc xung đột cÅ©ng gây nguy hiểm cho đường ống dẫn vì nó đi ngang qua vùng này hÆ¡n 50 kilomet. Nếu cuộc tranh cãi về đường ống dẫn Trung Quốc – Myanmar vẫn tiếp diễn, nhân dân Myanmar sẽ không chấp nhận và ủng hộ hoàn toàn dá»± án ấy, và chắc hẳn trong tÆ°Æ¡ng lai nó sẽ gặp nhiều khó khăn.

Phía Trung Quốc cũng phản đối

Cách đây không lâu, ở Trung Quốc cÅ©ng xảy ra những vụ phản đối. Giữa lúc tiến hành dá»± án đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar, dá»± án lọc dầu công suất 10 triệu tấn / năm của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc ở Côn Minh và những dá»± án phụ của dá»± án đường ống dẫn, người dân Côn Minh đã xuống đường phản đối.[8] Vài nhà nghiên cứu đã lÆ°u ý: “Bất kể ở Myanmar hay Trung Quốc, các công ty Trung Quốc quen thÆ°Æ¡ng lượng với cấp lãnh đạo cao nhất, phớt lờ những thách thức mà xã hội dân sá»± và cộng đồng gặp phải. Nếu dá»± án không hoạt động theo kế hoạch, CNPC sẽ đối mặt với gánh nặng nợ nần và những thiệt hại kinh tế to lớn.”

Triển vọng

Các dá»± án đường ống dẫn có thể trở thành quân cờ Myanmar dùng để kiềm chế phát triển của Trung Quốc. Tuy nhiên, sau khi quyền hành từ nhóm quân phiệt chuyển sang chính quyền dân sá»±, xung đột lớn nhất ở Myanmar là xung đột chủng tộc. Trước sá»± mâu thuẫn về lợi ích kinh tế giữa chính phủ và các nhóm sắc tộc, cộng với các mối bất hòa và mâu thuẫn về văn hóa – tín ngưỡng, sá»± khẳng định bền bỉ của Trung Quốc về “không can thiệp và công việc nội bộ” sẽ gặp phải nhiều thá»­ thách.

Tóm lại, các đường ống dẫn dầu khí Trung Quốc – Myanmar là một dá»± án gây nhiều tranh cãi vì viễn cảnh của Trung Quốc và sá»± hiện thá»±c hóa của nó. HÆ¡n nữa, tÆ°Æ¡ng lai của các dá»± án không chắc chắn bởi tình trạng xung đột quân sá»±.

__________

Chú thích [của nhà xuất bản]

Trên đây là bản rút gọn từ bài báo “The prospects of the Sino-Myanmar oil and gas pipeline” của Ying Hongwei, đăng trên Phoenix Weekly No 25, Vol 482, tháng chín 2013, trang 44-46.

Ying Hongwei là nhà báo tự do sống ở Trung Quốc.

Ảnh: Đường ống dẫn Myanmar – Trung Quốc là một trong 4 hệ thống đường ống dẫn năng lượng vào Trung Quốc. Ngoài ra, nước này còn nhập dầu thô từ Trung Đông và châu Phi bằng đường thủy qua eo biển Malacca và Biển Đông Nam Á. Ảnh chỉ dùng để minh họa, không có trong bài báo.

Nguồn: Dịch từ bản tiếng Anh: Ying Hongwei, Chinese investments in Myanmar. The Sino-Myanmar oil and gas pipeline project could become a chess piece, Stiftung Asienhaus Hintergrundinformationen 13.03.2014.

Bản tiếng Việt © 2014 Phạm Hải Hồ & pro&contra

[1] “Biển Đông Nam Á” (tên gọi quốc tế: South China Sea) là vùng biển nằm giữa Việt Nam, Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Brunei, Malaysia và Singapore. Đường “chín đoạn” hay “lưỡi bò” vô căn cứ mà các thế lực bành trướng Trung Quốc cho là ranh giới lãnh hải của mình chiếm đến 80-90 % biển Đông Nam Á. Từ “Biển Đông” thường được người Việt dùng để chỉ vùng biển nằm phía Đông Việt Nam, bao gồm hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa nhưng chưa xác định ranh giới rõ ràng.

[2] Tác giả đã lầm khi viết “in the southwest of the Bay of Bengal, Myanmar” (ở miền Tây Nam Vịnh Bengal, Myanmar).

[3] Khí nằm lẫn trong dầu mỏ mà khi khai thác người ta thường đốt để loại bỏ nó.

[4]Cộng hòa Liên bang Myanmar gồm 7 bang (state), 7 vùng (region), 1 địa hạt liên bang (union territory), 7 khu tự trị (self-administered zone) và 1 vùng tự trị (self-administered division).

[5] Đúng hơn, điểm cuối là thành phố Côn Minh, thủ phủ tỉnh Vân Nam, nơi Trung Quốc xây dựng một nhà máy lọc dầu.

[6] Giáo sư kinh tế chính trị quốc tế, trình bày quan điểm của mình về dự án đường ống dẫn Myanmar-Trung Quốc trong bài: Zha Daojiong, Oil Pipeline from Myanmar to China: Competing Perspectives, RSIS Commentaries 74/2009.

[7] Chính quyền và 14 trong 16 nhóm quân nổi dậy đã ký thỏa thuận hòa giải. Tuy nhiên, đến nay xung đột vÅ© trang giữa quân chính phủ và “Quân đội Độc lập Kachin” vẫn còn tiếp diễn. Xem: Tú Anh, “Chiến sá»± và lòng nghi kỵ đe dọa nỗ lá»±c hòa bình tại Miến Điện”, rfi 07/05/2014.

[8] Thật ra, người dân Côn Minh đã biểu tình phản đối khi hay tin nhà máy lọc dầu sẽ được xây dá»±ng tại thành phố của họ. Xem: William Ide, “Chinese Environmental Protesters Demand Transparency”, VOA May 17, 2013.