Khoa học xã hội ở ta là thế, làm sao khác được !

    Như tiêu đề của nó đã nêu rõ, bài
viết  Vụ Luận văn về Mở Miệng: còn cơ hội nào cho
ngành KHXH&NV? ( xem mạng bauxite
Việt Nam 7-10-13) không chỉ xới lại một
hiện tượng nổi cộm thời gian gần đây, mà còn động chạm tới tình trạng của khoa
học xã hội ở VN nói chung.

  
 Tại sao lớp trẻ Việt Nam ngao
ngán KHXH đang dạy ở nhà trường và những đầu óc ưu tú nhất trong thế hệ các em
chối từ đến cùng các ngành sử triết ..?

     Tại sao những người cầm chịch KHXH hiện
nay không ngớt kêu gào đưa trình độ của ngành lên tầm quốc tế, và càng kêu thì
họ càng thấy tuyệt vọng?  

  
  Bài viết của Nguyễn Thị Từ Huy, suy cho cùng, có
liên quan tới các hiện tượng đó.

     Đọc xong bài này tự nhiên trong đầu óc một
người như tôi nẩy sinh nhu cầu phải trở lại với các câu hỏi nguyên thủy, chẳng
hạn quá trình hình thành KHXH ở ta là thế nào, thực chất quan niệm của xã
hội về những người làm KHXH ở ta ra sao…

     Có hiểu những nguyên nhân xa, thì mới lý
giải được tình hình trong giới gần đây. Họ là những người như thế, được đào
tạo như thế, thì sẽ ứng xử với nhau như thế, làm ra những sản phẩm như thế, có
gì là lạ.

     Trong
quá trình nghiên cứu về tình hình giới KHXH ở VN, tôi có mò mẫm vào hậu trường
của giới nghiên cứu Liên xô trước đây. Ở Thư viện của Viện thông tin khoa học
xã hội 26 Lý Thường Kiệt Hà Nội,  tôi tìm được
một số tài liệu theo tôi là có khả năng gợi mở rất cao, nghĩa là cứ y như họ
viết về VN vậy.

      Thí
dụ như bài viết dưới đây của tác giả N. Kozlova, in trên  tạp chí Khoa
học xã hội ngày nay (ONS) số 2-1991.

      Đọc xong, tôi thấy
yên tâm.Khoa học xã hội ở ta là thế làm sao khác được! 

      Bài viết sau đây không phải bản dịch đầy
đủ mà chỉ là một bản lược thuật, được làm để dùng riêng, nhưng tôi tin là  đã truyền đạt chính xác các ý tưởng chính của
tác giả.  




                            CHÍNH HỆ TƯ TƯỞNG HÓA
KHOA HỌC ĐÃ LÀM NGHÈO VĂN HÓA

Trong
xã hội Xô viết, xuất hiện một tình thế quái đản: “Khoa học giữ chức
năng hệ tư tưởng, còn hệ tư tưởng thì khoác cái trang phục của khoa học”.


Vấn
đề này có cơ sở xã hội của nó.

Trong
chủ nghĩa xã hội, tồn tại một kiểu trí thức. Nhờ  đáp ứng được nhu cầu cấp bách của cách mạng, họ
đóng một vai trò tham gia vào việc tổ chức cách mạng, lật đổ cái cũ cũng như
xây dựng cái mới.

Trong
tiếng Pháp có một danh từ les parvenus de
le sciene – tức là những kẻ mới phất lên trong khoa học.

Đó
là những kẻ không có học hành cơ bản nhưng ham hiểu biết và tin vào tương lai.

Ở
họ, lòng ham hiểu biết và ý hướng muốn thay đổi thế giới nhập làm
một.

Họ
không chỉ quan tâm đến trí thức như là những chân lý vĩnh hằng, mà còn ý thức
được sức mạnh trí thức khoa học ngay
trong hoàn cảnh hiện tại.

Ham
hiểu biết, nhưng do nhạy bén với nhu cầu trước mắt của cách mạng, đồng thời họ
đi vào chống trí thức, phủ nhận giới tri thức. 

Đây chính là cách mà họ tìm ra
trên con đường lập nghiệp.

Với
họ, trí thức là một thứ ông lớn nhút nhát, hèn yếu khi gặp nguy hiểm, xa lạ với
quẩn chúng, không đáng gọi là người.

Nhận
thức này được những người cách mạng nhiệt liệt chào đón.

 Những người xuất thân từ nhân dân khi nắm quyến
lực cảm thấy trí thức chân chính không đi với họ. Thế là giai cấp thống trị mới
coi những tri thức chân chính kia là ích kỷ, xấu xa.  Đám quý tộc về mặt tinh thần vốn hình thành từ
xã hội cũ ấy bị thù ghét coi như rác rưởi.

Một
khoảng trống được mở ra và đám trí thức
tự học (1) sẽ tìm cách lấp đầy nó.

Đám
trí thức tự học này:

-          Là đám tự đào tạo; là những nhà phát
minh không thành đạt, những nhà thơ không ai thừa nhận.

-       
Họ là những người không được học đến nơi
đến chốn, nhưng lại thừa khát vọng muốn đứng ở hàng đầu.

-       
Họ đối xử với kiến thức một cách thực dụng.
Thay cho việc đối chiếu hiểu biết của mình với chân lý vĩnh cửu , họ lại thích
đối chiếu kiến thức đó với thực tế và xem khả năng ứng dụng của kiến thức là tất
cả.

-       
Học thích tiếp xúc với đám công chúng ít
học – chữ mà ta gọi là quần chúng cơ bản.

-       
Họ thích làm lại khoa học – biến trường
đại học thành chỗ ai vào cũng được, thành những cuộc mít tinh chính trị công cộng.




Từ
đầu thế kỉ XX, nước Nga đã thường bàn về dân chủ hóa khoa học. A. Bogdanov muốn
gạt bỏ tôn giáo, xóa bỏ tính trừu tượng ban đầu của nhận thức, vả bằng cách đó
làm lại khoa học. Lúc này khoa học trở nên dễ hiểu với quẩn chúng, và tính dễ hiểu được coi như là tiêu chuẩn chủ
yếu của khoa học chân chính.

Thế
là những nhiệm vụ cơ bản của khoa học bị từ bỏ, quyền tự trị của khoa học bị
coi như nhu cầu không thể chấp nhận được, nếu không nói là phi lý và giả tạo.

Người
ta hướng khoa học vào việc giáo dục quần chúng, mà trong việc này thì lớp trí
thức cũ, nhất là những trí thức hàng đầu không được việc gì cả.




Từ
đây trong xã hội mới, khoa học là vũ khí đấu tranh cách mạng, là phương tiện để
tổ chức sản xuất và gắn kết xã hội.

Những
ngành khoa học nào không làm được việc đó có thể và cần phải xóa bỏ.

“Chân lý cũng phải đỏ” đó là khẩu hiệu
dành cho khoa học mới.

Tư
tưởng về sự ưu thắng của hành động so với nhận thức cũng rất phổ biến và được
coi là một tiêu chuẩn để đánh giá đâu là thứ khoa học cần thiết và có giá trị.

Tri
thức [ được hình thành trong xã hội sau cách mạng] là một thứ tín điều mới . Nhưng
đó là một tri thức nửa vời, tri thức bị giản lược.

Quá
trình giáo dục cũng bị giản lược.

Quá
trình này được hình thành đồng thời với sự quảng
canh văn hóa, đưa văn hóa về với đám đông. Và quá trình này sở dĩ được kiên
trì theo đuổi đến cùng vì nó được xem như một phương thức đạt tới công bằng xã
hội là điều mà cách mạng hứa hẹn và đám đông đòi hỏi – ngoài ra thì họ không cần
biết rằng đó là văn hóa thế nào cả.

Việc
thanh toán nạn mù chữ có một mục đích cụ thể là đưa mọi người tham gia vào khoa
học.

Điều
quan trọng nhất là sau quá trình này, người ta thấy ẩn chứa một nguyên tắc lớn
là không có chân lý chung chung, chân lý
cũng có tính giai cấp, nó cũng đươc ấn định một cách chủ quan.

Đảng độc quyền chân lý, và đảng
không thể đồng ý với kẻ thù bất cứ điều gì, kể cả những chân lý sơ giản.

-----



(1)   Điều
duy nhất cần bổ sung – về sau, đám trí thức mới phất này đã tự  phong cho mình đủ thứ danh hiệu kể cả , giáo
sư, tiến sĩ và cả viện sĩ nữa, tuy các học hàm học vị này không được nước nào
công nhận.