H πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη: η λογοκρισία του βιβλίου και η κατηγορία για λογοκλοπή

Το εξώφυλλο της έκδοσης
Α. Α. Λιβάνη«Η Πάπισσα Ιωάννα είναι ένα βιβλίο σταθμός στην ελληνική λογοτεχνία, ένα κλασικό μυθιστόρημα που εξακολουθεί να γοητεύει και να «σκανδαλίζει».

Ο συγγραφέας του Εμμανουήλ Ροΐδης, γνωστός για την υφολογική του δεξιοτεχνία και τη σατιρική του ευθυβολία, εκμεταλλεύεται μια μεσαιωνική ιστορία (για το σκάνδαλο ενός θηλυκού Πάπα που γέννησε στη μέση του δρόμου), με σκοπό να στηλιτεύσει τον σκοταδισμό της εκκλησιαστικής εξουσίας και να παρωδήσει την κοινωνική υποκρισία.
Το απολαυστικό αυτό επίτευγμα, που αφορίστηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία, έχει επανεκδοθεί πολλές φορές στο παρελθόν και έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει το αυθεντικό κείμενο του 1866 σε πιστή αναπαραγωγή, την απάντηση του Ροΐδη στην Ιερά Σύνοδο (Ολίγαι Λέξεις), την ειρωνική «απολογία» του (Επιστολαί ενός Αγρινιώτου), καθώς και εκτενή εισαγωγή του επιμελητή».
Ο λογοτέχνης Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904) δημοσίευσε το 1866 το μυθιστόρημα «Η πάπισσα Ιωάννα». Σε αυτό εξιστορεί τον βίο της Ιωάννας, μίας γυναίκας η οποία σύμφωνα με ένα μεσαιωνικό θρύλο, κατά την περίοδο 855-858, κατάφερε προσποιούμενη τον άντρα να αναρριχηθεί στην ιεραρχία της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και του Βατικανού και να φτάσει μέχρι και το αξίωμα του Πάπα. Το μυθιστόρημα αυτό το οποίο θεωρείται το σημαντικότερο από τα έργα του Ροΐδη, αφορίστηκε από την Εκκλησία της Ελλάδος αφού χαρακτηρίσθηκε "ως βλάσφμον  αντιχριστιανικόν και κακόηθες, γέμον πάσης ασέβειας κακοδοξίας και αισχρότητος".Αυτό που κυρίως ενόχλησε την Εκκλησία της Ελλάδος ήταν το κεφάλαιο στο οποίο ο Ροΐδης αφηγείται την παραμονή της Ιωάννας στην Αθήνα, στο οποίο παρουσιάζει  τους ορθόδοξους ιερείς να ενδιαφέρονται μόνο για τα επίγεια αγαθά, και να είναι επιρρεπείς στην παραβίαση της νηστείας και στις ερωτικές προσφορές της Ιωάννας"Την 2 μ.μ. χθες έγινεν η κηδεία του Εμμανουήλ Ροΐδου... εις το Α' Νεκροταφείον, μία κηδεία σεμνή και συγκινητική. Προηγείτο εις ιερεύς μόνον... οι ακολουθήσαντες εκτός των συγγενών και των φίλων ήσαν λόγιοι και δημοσιογράφοι... Ως γνωστόν, ο Ροΐδης από της εποχής καθ’ ην συνέγραψε την "Πάπισσαν Ιωάνναν" είχεν αφορισθεί υπό της Ιεράς Συνόδου δια θρησκευτικούς λόγους. Προχθές την πρωίαν ενώ ο συγγραφεύς έπνεε τα λοίσθια η Ιερά Σύνοδος προέβη εις την άρσην του αφορισμού μεθ’ ο ο ετοιμοθάνατος εκοινώνησε των αχράντων μυστηρίων." Εν τούτοις, για το ζήτημα αυτό, ο βιογράφος και ανιψιός του Ροΐδη, Ανδρέας Ανδρεάδης, αναφέρει:
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης"Ο Ροίδης, εφ' όσον γνωρίζω, ουδέποτε αφωρίσθη· δια τούτο εξηκολούθησε τελών τα θρησκευτικά του καθήκοντα, οσάκις δε διωρίζετο εις δημοσίαν υπηρεσίαν εφρόντιζε να ομνύη τον νενομισμένον όρκον προ του ιερέως της ενορίας του. Διά τούτο δ' επίσης δεν εδέησε, όπως ανέγραψαν τινές εφημερίδες, ν' αρθή ο αφορισμός, όπως μεταλάβη των άχραντων μυστηρίων και κηδευθή χριστιανικώς."Πράγματι, φαίνεται πως η εγκύκλιος στρεφόταν μόνο κατά του βιβλίου και όχι κατά του ιδίου του Ροΐδη.Το 1940,  το έργο του Ροΐδη έπεσε ξανά θύμα λογοκρισίας όταν η κυβέρνηση Μεταξά απαγόρευσε έκδοση συλλογής από τον «Σύνδεσμο προς Διάδοσιν Ωφέλιμων Βιβλίων» στην οποία περιλαμβανόταν και η Πάπισσα Ιωάννα.  Ακόμα και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, που είχε παλαιότερα επαινέσει την Πάπισσα Ιωάννα για το σπινθηροβόλο και περίτεχνο ύφος της, φαίνεται να έχει αλλάξει γνώμη αφού στις 11 Αυγούστου 1941 έγραψε στα Αθηναϊκά Νέα: «Η τότε κυβέρνησις δεν είχε καθόλου άδικο να την απαγορεύση. Η "Πάπισσα Ιωάννα" είνε ένα βιβλίο όχι μόνο αισχρολόγο - κι αισχρολογεί με πνεύμα ή για να κάνη πνεύμα, που είνε για μένα το χειρότερο είδος της αισχρογραφίας - αλλά κι αντιθρησκευτικό ή μάλλον αντιχριστιανικό».Κατηγορίες και για λογοκλοπήΗ Πάπισσα Ιωάννα σχολιάστηκε και κατακρίθηκε από πολλούς τόσο για τον αντικληρικαλισμό την σκανδαλοθηρία αλλά και τις πηγές της.Απόσπασμα από το βιβλίο:"Η Ιωάννα, κατά την μαρτυρίαν πάντων των ιστορικών, υπήρξε, κατ' αρχάς τουλάχιστον, καλός πάπας, φυλάττουσα των προκατόχων της τας παραδόσεις και ακαμάτως υφαίνουσα το δογματικόν εκείνο δίκτυον, το προωρισμένον ν' αποκρύπτη τον ουρανόν εις τα όμματα των ευσεβών χριστιανών".
"Ο πάτερ Ραλήγος ευχαριστήσας την Ιωάννα δι' ηχηρού φιλήματος επί της παρειάς, έλαβε ανά χείρας ποτήριον ύδατος και τρις ραντίσας τας χήνας είπε μετά κατανύξεως "In nomine Patris, Filii et Spiritus Sancti, hic erit hobie nobis piscis". "Αμήν", απεκρίθησαν οι σύντροφοι αυτού, και μετ' ου πολύ τα οστά μόνον απέμειναν των νεοβαπτίστων ιχθύων. Αφού δε εκόρεσαν την πείναν, εσκέφθησαν οι καλοί πατέρες να σβέσωσι και την δίψαν· καθότι οι τότε μοναχοί, ως οι Άραβες της Χαλιμάς, πρώτον έτρωγον μέχρι χορτασμού και έπειτα εζήτουν αλμυρά αρτύματα και οίνον, ίνα δροσίζωσι και ξηραίνωσι τον λάρυγγα εναλλάξ, αμιλλώμενοι ως οι δαιτυμόνες του Μιθριδάτου τις προς τινος περισσότερον να πίη".

* Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1886 (Τυπογραφείο Ιωάννου Κασσανδρέως και Σίας, Εν Αθήναις, 1866). Από τότε ακλούθησαν πολλές επανεκδόσεις του από διάφορους εκδοτικούς οίκους όπως: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη – 2009 και 2011, Α. Α. Λιβάνης – 2009, Στρατηγικές εκδόσεις - 2008, Ελληνικά Γράμματα – 2005 και 2006, Μεταίχμιο – 2005, Βερέττας – 2005, Πελεκάνος – 2005, Ενάλιος – 2001, DeAgostini Hellas – 2000, Πάπυρος – 1995, Ερμής – 1993, Ωρόρα – 1993, Βιβλιοπωλείον της Εστίας – 1993, Εξάντας – 1988, Νεφέλη – 1988, Αφοί Τολίδη – 1971, Πέλλα – [χ.χ].


Κυκλοφόρησαν επίσης κατά καιρούς και αρκετά βιβλία τα οποία αναφέρονται στο συγκεκριμένο βιβλίο του Ροΐδη. 

Ροΐδης, Εμμαουήλ. Η Πάπισσα Ιωάννα. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2005. Εγκύκλιος της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, αρ. 5688/4-4-1866. Μελετόπουλος, Χαρίλαος Δ. Η αλήθεια περί της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Αθήναι: Αδελφοί Περρή, 1881. Απαγορευμένα βιβλία, σ.35 Πάπισσα Ιωάννα, σελ. 190, 205 και 207 Πάπισσα Ιωάννα, σελ. 191 Πάπισσα Ιωάννα, σελ. 191, 195 και 199 Πάπισσα Ιωάννα, σελ. 306-307, 309-313  "Η Κηδεία του Ροΐδου" Σκριπ, Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 1904, Περ. Γ', αρ. 7621, σελ. 1, ανάκτηση 29/06/2009 Α.Μ. Ανδρεάδου, Εμμ. Ροΐδης, βιογραφικόν σημείωμα, εν Αθήναις 1911, σελ. ε'-ο' βλ. Λιακοπούλου Ανδρονίκη, άρθρο στην Ιστορία Εικονογραφημένη, εκδ. Πάπυρος, τεύχ. 453 (2006), σελ. 101 Τζιόβας, Δημήτρης. Οι τύχες της Πάπισσας Ιωάννας. Το Βήμα, 17 Οκτ. 2004. http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=114&artid=161819&dt=17/10/2004#ixzz0j7jRVzC4 Τζιόβας ο.π. Μελετόπουλος ο.π., σ. 88-96 Βουτιερίδης Ηλίας, Σύντομη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Αθήνα: Μιχαήλ Σ. Ζηκάκη, 1933, σ. 394-395.