Nguyễn Văn Bông – Luật Hiến pháp và Chính trị học (1)

Lời giới thiệu của pro&contra

Cuốn sách này sẽ còn phải chờ một thời gian dài, trước khi lại được xuất bản tại Việt Nam. Vì hai lẽ:

Thứ nhất, vì bản thân nội dung của nó. Ra đời gần một nửa thế kỉ trước tại miền Nam Việt Nam thời Đệ nhị Cộng hòa, nền tảng lí thuyết tổ chức một nhà nước dân chủ và pháp quyền mà nó trình bày đối lập sâu sắc với mô hình nhà nước xã hội chủ nghĩa với độc quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản trước sau vẫn tồn tại trong thực tế và vẫn chế ngự tư duy chính thống.

Thứ hai, tác giả của nó không phải ai khác, chính là Giáo sư Nguyễn Văn Bông, người bị chính quyền cách mạng ám sát ngày 10-11-1971. Lí do để ở thời điểm ấy, Hà Nội quyết định duyệt lệnh giết một giáo sư luật, Viện trưởng Viện Quốc gia Hành chánh tại Sài Gòn, gần đây được bạch hóa trên báo chí Việt Nam với một sự thản nhiên đến lạnh người. Một trong hai người trực tiếp tiến hành và tiến hành thành công vụ ám sát, ông Vũ Quang Hùng kể: “Theo tin tức tình báo, G.33 (tức ông Nguyễn Văn Bông) đang chuẩn bị lên nắm ghế thủ tướng. Nếu G.33 đã nắm chức, sẽ rất khó hành động vì khi ấy việc bảo vệ ông ta sẽ khác hẳn. Và nếu tình huống này xảy ra, cách mạng có thể gặp khó khăn hơn bởi Nguyễn Văn Bông là một trí thức có uy tín và chính quyền ngụy chuyển từ quân sự sang dân sự mọi diễn tiến sẽ có lợi cho địch”. Trong một loạt bài vinh danh “chiến công vang dội của An ninh T4″, báo Công an cho biết thêm: “Nguyễn Văn Bông bị tiêu diệt không chỉ làm ‘đổ bể‘ kế hoạch thay đổi nhân sự của ngụy quyền Sài Gòn mà còn làm cho nội bộ địch nghi ngờ lẫn nhau“.

Trong danh sách những nhân vật xuất chúng bị chính quyền cộng sản ám sát hoặc trừ khử trong bóng tối, Nguyễn Văn Bông có nhiều điểm tương đồng với Phạm Quỳnh. Họ đều là những trí tuệ hiếm có, những trí thức có tầm vóc và ảnh hưởng lớn, dấn thân trong trường chính trị cho một nước Việt Nam mới, song họ đều khước từ lựa chọn chủ nghĩa cộng sản. Gần 70 năm sau cái chết của Phạm Quỳnh, tên tuổi ông ở Việt Nam ngày nay không còn là cấm kị, một số tác phẩm của ông đã được tái xuất bản và ngày càng có thêm những công trình nghiên cứu về ông. Lịch sử đã dần bình tĩnh trở lại, tuy nỗi đau từ những tương tàn của cuộc chiến hệ tư tưởng vẫn giày vò các thế hệ đến sau. Còn Nguyễn Văn Bông? Trong cao trào thảo luận về dự thảo sửa đổi Hiến pháp vài tháng trước, Luật Hiến pháp và Chính trị học, tác phẩm chính của ông, cũng được một số người nhắc đến trong phần cước chú hay tài liệu tham khảo, song toàn văn cuốn sách này cho đến nay nằm ngoài khả năng tiếp cận của phần lớn giới độc giả hàn lâm Việt Nam.

Bản điện tử sau đây được thực hiện từ bản chụp của một trong những ấn bản hiếm hoi còn sót lại của cuốn sách này, trong đó một số trang đã bị mất. Để thuận lợi cho độc giả hôm nay, chúng tôi quyết định biên tập theo một số chuẩn mực phổ biến trong tiếng Việt hiện đại. Sự can thiệp này chỉ thuần túy mang tính kĩ thuật, chủ yếu liên quan đến chính tả, tuyệt đối không chạm vào nội dung văn bản. Bên cạnh đó chúng tôi cũng sẽ công bố bản điện tử được thực hiện trung thành với bản in, để truyền đạt nguyên vẹn ấn tượng và cảm xúc về một văn bản mang đậm dấu ấn văn hóa và lịch sử của một quốc gia trên lãnh thổ Việt Nam hiện không còn tồn tại. Nguyên sách có làm mục lục chuyên đề (Index) để dễ dàng tra cứu, trong bản điện tử chúng tôi không thực hiện. Các chú thích có kèm dấu (p&c) là do pro&contra thực hiện. Tất cả còn lại là chú thích của tác giả Nguyễn Văn Bông.

_________________

 

MỤC LỤC

Lời tựa

Lời nói đầu cho bản in lần thứ hai

Chương mở đầu

Phần thứ nhất: Lý thuyết đại cương

Thiên thứ nhất : Những khái niệm và nguyên tắc căn bản

Chương I: Chính quyền và quốc gia

Mục I: Quyền lực, uy quyền và hiện tượng chính trị

Quyền lực và quyền uy
Hiện tượng chính trị

Mục II: Khái niệm chính quyền

Chính quyền và cộng đồng chính trị
Ý niệm và vai trò của chính quyền
Những hình thức của chính quyền

Mục III: Quốc gia

Định nghĩa
Những đặc tính pháp lí của quốc gia
Những hình thể của quốc gia

Chương II: Hiến pháp

Mục I: Thế nào là một hiến pháp?

Định nghĩa thực chất và định nghĩa hình thức
Hiến pháp tục lệ và hiến pháp thành văn
Hiến pháp nhu tính và hiến pháp cương tính

Mục II: Thiết lập hiến pháp

Quyền lập hiến
Những phương thức thiết lập hiến pháp

Mục III: Tu chính hiến pháp

Nhận xét tổng quát
Ai có quyền đề nghị tu chính hiến pháp?
Những phương thức tu chính hiến pháp

Mục IV: Bảo vệ hiến pháp

Đặt vấn đề
Những hình thức kiểm soát sự hợp hiến
Giá trị pháp lý của “Lời nói đầu”

Chương III: Nguyên tắc dân chủ

Mục I: Khái niệm chính đáng

Hợp pháp và chính đáng
Nguyên tắc dân chủ: Nguyên tắc chính đáng trong xã hội cận đại

Mục II: Khái niệm dân chủ

Định nghĩa
Chủ quyền

Mục III: Đại cương về chế độ chính trị

Định nghĩa về chế độ chính trị
Phân loại các chế độ chính trị
Chế độ dân chủ và không dân chủ
Những hình thức dân chủ

Thiên thứ hai: Tổ chức chính quyền

Chương I: Những cơ quan công quyền

Mục I: Chính phủ

Cá nhân điều khiển
Tập thể điều khiển
Cá nhân và tập thể điều khiển

Mục II: Quốc hội

Vấn đề lưỡng viện
Tổ chức và điều hành Quốc hội

Chương II: Những hình thức tổ chức chính quyền

Mục I: Chế độ phân quyền

Nguyên tắc phân quyền
Tổng thống chế: chế độ áp dụng nguyên tắc phân quyền

Mục II: Chế độ hợp quyền

Khái niệm hợp quyền
Chế độ nghị viện hay nội các chế

Mục III: Chế độ tập quyền

Những hình thức tập quyền cổ điển
Một hình thức mới, chế độ độc đảng

Chương III: Những định luật căn bản của nền dân chủ hiện đại

Mục I: Những hình thức tổ chức chính quyền cổ điển và thực tại chính trị ngày nay

Những biến chuyển của chế độ nghị viện
Những biến chuyển của chế độ tổng thống
Sự thay đổi toàn điện điều kiện sinh hoạt xã hội ngày nay

Mục III: Một vài định luật căn bản

Chính phủ, cơ quan đầu não của quốc gia
Một hệ thống quyết định, tấn phong và trách nhiệm quốc gia
Một hệ thống đối thoại tự do

Thiên thứ ba: Sự tham gia chính trị của công dân trong chế độ dân chủ

Chương I: Tuyển cử

Mục I: Chế độ tuyển cử và đặc tính của đầu phiếu

Chế độ tuyển cử
Những đặc tính của đầu phiếu

Mục II: Thể thức đầu phiếu

Một vài quy tắc tổ chức
Đầu phiếu theo đa số và đầu phiếu theo tỷ lệ

Mục III: Vấn đề bất tham gia cuộc đầu phiếu

Mực độ bất tham gia
Nguyên do của sự bất tham gia

Chương II: Những hình thức tham gia chính trị

Mục I: Công dân chú trọng đến các vấn đề chính trị

Tìm hiểu chính trị
Lập trường chính trị

Mục II: Công dân chú trọng đến các tổ chức chính trị

Chính đảng
Những tổ chức không mục tiêu chính trị

Chương III: Tham gia và bất tham gia

Mục I: Thái độ phi chính trị

Phủ nhận tính cách chính trị trong hoạt động
Đề cao thái độ thụ động của công dân đối với thời cuộc

Mục II: Lập trường Mác-xít: Sự tham gia trong chế độ dân chủ là một trò bịp bợm

Nội dung của lập trường
Nhận xét

Chương IV: Đối lập chính trị

Mục I: Định nghĩa và các quan niệm về đối lập

Định nghĩa
Đối lập được quan niệm như thế nào?

Mục II: Vai trò của đối lập

Vai trò hạn chế và kiểm soát chính quyền
Vai trò cộng tác với chính quyền

Mục III: Quy chế của đối lập

Những quyền hạn của đối lập
Những nghĩa vụ của đối lập

Mục IV: Đối lập trong các quốc gia chậm tiến

Phần thứ hai: Thế giới chính trị hiện đại

Thiên thứ nhất: Những chế độ dân chủ cổ điển

Chương I: Chế độ chính trị Hoa Kỳ

Mục I: Khung cảnh pháp lý

Một quốc gia liên bang
Một hiến pháp cương tính
Một chế độ tổng thống

Mục II: Thực tại chính trị

Một hệ thống chính đảng duy nhất
Một chính thể đại nghị trá hình
Một nền dân chủ đại diện bởi một cá nhân

Chương II: Chế độ chính trị Anh Quốc  

Mục I: Khung cảnh pháp lý

Một xã hội cổ truyền thời Trung cổ
Một chính thể quân chủ lập hiến

Mục II: Thực tại chính trị

Một hệ thống lưỡng đảng
Một chính quyền thuần nhất và một trách nhiệm quốc gia
Một đối lập hữu hiệu

Thiên thứ hai: Những chế độ chuyên chế

Chương I: Chế độ chính trị Nga Sô

Mục I: Chủ nghĩa Mác-xít

Căn bản triết lý
Chủ thuyết kinh tế
Chủ thuyết chính trị

Mục II: Những định chế chính trị Nga Sô

Tóm tắt lịch sử
Nhà nước Nga Sô

Mục III: Đảng Cộng sản

Đặc tính và tổ chức
Vai trò

Thiên thứ ba: Những chế độ cùng Đông Nam Á

Chương I: Chế độ chính trị Đại Hàn

Mục I: Lược sử chính trị Đại Hàn

Từ 1945 đến 1960
Từ 1960 đến cuộc đảo chính ngày 16-5-1961
Sau cuộc đảo chính

Mục II: Hiến pháp Đại Hàn

Quốc hội
Chính phủ
Pháp viện tối cao

Chương II: Việt Nam

Mục I: Từ đế quốc đến chính thể cộng hòa

Khuynh hướng cộng sản
Khuynh hướng quốc gia

Mục II: Chế độ Ngô Đình Diệm

Phân tích Hiến pháp 26-10-1956
Nhận xét

Mục III: Việt Nam sau Cánh mạng 1-11-1963

Sự hình thành Quốc hội Lập hiến
Quốc hội Lập hiến 1966

Chương III: Nền Đệ nhị Cộng hòa

Mục I: Lời mở đầu và nguyên tắc căn bản

Lời mở đầu
Những nguyên tắc căn bản

Mục II: Quyền lập pháp

Quốc hội, cơ quan lập pháp
Thẩm quyền Quốc hội

Mục III: Quyền hành pháp

Cơ cấu hành pháp trung ương
Nền hành chánh địa phương

Mục IV: Quyền tư pháp

Vấn đề bảo vệ sự độc lập của thẩm phán xử án
Tối cao Pháp viện

Mục V: Các định chế đặc biệt

Đặc biệt Pháp viện
Giám sát Viện
Các cơ quan tư vấn

Mục VI: Tu chính Hiến pháp

Ai có quyền đề nghị tu chính?
Thủ tục tu chính

Tài liệu cần tham khảo

Phụ bản

Hiến pháp của Hiệp chúng Quốc ngày 4-3-1789
Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa ngày 26-10-1956
Hiến ước Tạm thời số 1 ngày 4-11-1963
Hiến ước Tạm thời số 2 ngảy 7-2-1964
Hiến chương Việt Nam Cộng hòa ngày 16-8-1964
Hiến chương Lâm thời ngày 20-10-1964
Ước pháp Tạm thời ngày 19-6-1965
Hiến pháp 1-4-1967

________________________

LỜI TỰA

Dù Chính trị có được xem là bệnh dịch hạch hay là địa hạt của những xảo trá, xôi thịt, hoặc được quan niệm như cái gì chỉ liên quan đến chính đảng, đến đấu tranh về ý thức hệ, con người không thể thoát vòng kềm tỏa của chính trị.

Dù cố ý sống trong tháp ngà hay vô tình lánh xa xã hội, khung cảnh cũng như trật tự pháp lý và những vấn đề chính trị vẫn chi phối và quấy nhiễu chúng ta.

Ưu thế và tầm quan trọng của chính trị không thể chối cãi.

Trong chiều hướng ấy, quyển sách này nhằm giúp sinh viên một tài liệu học hỏi và đồng thời những ai mong mỏi mở rộng kiến thức về qui tắc căn bản Quốc gia và điều kiện thực tiễn của cuộc sinh hoạt chính trị. Chúng tôi chỉ muốn lưu ý hai điểm:

1. Khi đề cập đến luật Hiến pháp hay Chính trị học, độc giả không nên quên rằng các vấn đề pháp lý hay chính trị không thể tách rời lịch sử tổng quát, rằng Hiến pháp không phải là sáng tác của óc tưởng tượng mà trước hết là sản phẩm của hoàn cảnh, của xã hội, của biến cố;

2. Nghiên cứu cuộc sinh hoạt chính trị hay các vấn đề hiến tính, phần thứ nhất về “Lý thuyết đại cương” có một tầm quan trọng đặc biệt. Chính trong phần này sinh viên tìm thấy những yếu tố ích lợi để có những nhận định khách quan và thực tiễn về các vấn đề trọng đại của Quốc gia, vấn đề mà sự hiểu biết rất cần thiết không những để học và thi mà còn để có dịp bày tỏ lập trường – với tư cách công dân tự do – trong cuộc tham gia vào sinh hoạt chính trị.

Saigon, ngày 10 tháng 3 năm 1967

NGUYỄN VĂN BÔNG

_______________

LỜI NÓI ĐẦU (CHO BẢN IN LẦN THỨ HAI)

Quyển sách này đã được xuất bản lần thứ nhất trong lúc Quốc hội Lập hiến đang thảo luận khung cảnh pháp lý tương lai cho Việt Nam.

Hôm nay, Hiến pháp của nền Đệ nhị Cộng hòa đã được ban hành và những định chế chính trị, dựa trên đạo luật căn bản ấy tuần tự được thiết lập. Nhìn lại quá khứ, khoảng thời gian của giao thời, chuyển tiếp, hỗn loạn, người quốc gia không khỏi hãnh diện đã xây dựng được một cái gì trong hoàn cảnh khó khăn của một cuộc chiến tranh bất qui ước. Mặc dầu kiến trúc có thể có vài khiếm khuyết, sự khai sinh nền Đệ nhị Cộng hòa đánh dấu bước đầu của ổn định và tạo khung cảnh cho một nếp sinh hoạt chính trị dân chủ tương lai.

Tuy nhiên định chế và con người là hai yếu tố hoàn toàn khác biệt. Không định chế, hoạt động của con người thoát vòng kềm tỏa của pháp luật, và chúng ta trở lùi lại thời kỳ của chính quyền cá nhân để bị ảnh hưởng bởi tính hiếu kỳ hay những xúc động tình cảm của kẻ nắm chính quyền. Trái lại, những định chế, tự nó chỉ là khung cảnh, là nguyên tắc điều hướng mà sự thực hiện sống động tùy thuộc vào hoạt động của con người.

Con người có thể – vô tình hay cố ý, giết hẳn tinh thần của định chế và nguy thay – giết luôn cả sự tin tưởng của quốc dân vào định chế.

Đó là mối lo ngại lớn lao trong năm đầu tiên của nền Đệ nhị Cộng hòa. Thái độ của Quốc hội khi bàn đến vấn đề phụ cấp, tinh thần vô trách nhiệm của một số vị đại diện khi phát biểu cũng như khi vắng mặt ở nghị trường, những chuyến du lịch quanh năm trong lúc địch dồn dập tấn công, những vụ tranh chấp giữa Hành pháp và Lập pháp về một số vấn đề pháp lý mà tầm quan trọng là con số không so với sự sống còn của đất nước, một quan niệm lệch lạc về phương cách tổ chức cơ quan Hành pháp… Tất cả sự kiện vừa nêu làm giảm giá trị của định chế quốc gia và – nếu còn tiếp tục – sẽ có hậu quả không hay cho tương lai nền dân chủ.

*

Với việc tái bản lần thứ hai, ngoài việc sửa chữa và cập nhật hóa thường lệ, tác giả còn dành một phần quan trọng cho việc phân tích và phê bình Hiến pháp ngày 1-4-1967. Nhân dịp, tác giả xin chân thành cảm tạ các phụ giáo tại Học viện Quốc gia Hành chánh, đặc biệt là bà Nguyễn Thị Ngọc Dung, ông Cung Đình Thanh và Lê Công Truyền đã góp phần vào việc soạn thảo quyền Luật Hiến pháp và Chính trị học này.

Saigon, ngày 10 tháng 3 năm 1969

NGUYỄN VĂN BÔNG

(Còn tiếp)

Nguồn: Nguyễn Văn Bông, Luật Hiến pháp và Chính trị học. In lần thứ hai. Sài Gòn 1969. Bản điện tử do pro&contra thực hiện.