Ivır Zıvırın Belleği

Kitabı duymuştum ama iş telaşından epeyce gecikerek edinebildim. Yazar Henry Jenkins, yıllardır ilgimi çeken bir akademisyen. Popüler kültüre dair yazdıklarını eskisi kadar yakından takip edemesem de dikkatle okuduğum isimlerden biri. Çizgi romanla ilgili bir çalışma kaleme alınca, bu kitabı edinmem kaçınılmaz oldu diyelim.
Jenkins bu kez “stuff” kavramına, yani bizim dilimizle “eşya”, hatta daha doğrusu “ıvır zıvır” dediğimiz nesnelere odaklanıyor. Kitabın temel savı şu: Stuff, yalnızca fiziksel nesneler değil,; aynı zamanda duygusal, kültürel ve toplumsal anlamlarla yüklü (medium, vessel) taşıyıcılardır. İçinde yaşadığımız üretim tüketim rejimi, varlığını epeyce bu eşyalar aracılığıyla sürdürür. Satın alıyoruz, yeniliyoruz, almak zorunda hissediyoruz, ama bir yandan da atmaya kıyamıyoruz filan ya…. Jenkins, bu geçici gibi görünen nesnelere yüklediğimiz kalıcı anlamları fark ederek, onlara dikkatle eğiliyor.
Düşünün: Neden bazı eşyaları atmıyoruz? Neden saklıyoruz? Çünkü o nesneler bize birini, bir zamanı ya da bir hâli hatırlatıyor. Kullanışlı olmasalar da duygusal bir değer taşıyorlar. Zamanla “bizim kim olduğumuzla” “sahip olduklarımız” iç içe geçiyor. Nesneler, bireysel hafızayla kolektif kültür arasında bir köprüye dönüşüyor.

Benimaçımdan stuff, ıvırzıvır demek. Ve bu nitelemehoşuma da gidiyor.Yıllarca,başta çizgi roman olmak üzere pek çok “lanetlenmiş tür”üzerineçalıştım. Ailem, çizgi roman gibi konularla ilgilenmemi hiçbirzaman anlamlıbulmadı. Akademisyenolduktan sonra da bu çalışmalarpek ciddiye alınmadı. Sanatdergileri,hele o yıllarda,çizgi romanla ilgilenmezdi. Ama çizgi roman ve ıvır zıvır,bana kalırsabirbirlerine çok yakışıyorlar.En azından benim dünyamda, yan yana güzelce demleniyorlar.
Takipçileri fark etmiştir: Günümüz grafik romanlarında artık klasikkahramanlıkanlatılarından çok,ev içi ayrıntılar, bastırılmış duygular, fiziksel objeler ve bireyselkırılganlıklar öne çıkıyor.Jenkins de tam olarak bu kırılgan nesnelliğe odaklanmış. Objelerin nasıl anlamyüklendiğini, bu anlamların bilinçdışı süreçlerle nasıl ilişki kurduğunu ve toplumsalhafızaya nasıl gömüldüğünü inceliyor. Artıknesneler,kimliğin bir ifadebiçimi, sınıfın bir göstergesi ya da kültürel değerlerin biryansımasıolarakokunuyor. Jenkins,bu büyük havuzacesurca dalıyor.
Çünkü grafikromanlardaki eşya,karakterlerin travmaları, arzuları ya da içsel dünyalarıyla iç içe geçmişdurumda.Özellikle kadın anlatıcıların, ev içi mekânlar ve özelhayatlar aracılığıyla yeni bir anlatı dili kurduklarını savunuyor.Bu gözlem, güncel üretimlere bakan herkesin dikkatini çekiyordur zaten.
Comics and Stuff, çizgi romanlarda eşya, mekân, bellek ve duyguarasında kurulan ilişkileri inceleyen teorik ve kültürel bir çalışma. Hemgündelik nesneleri hem de bu nesnelerin estetik olarak nasıl temsil edildiğiniodağına alıyor. Bu yönüyle yalnızcasanat tarihi ya da medya çalışmalarına değil; tüketim kültürü,toplumsal cinsiyet, hafıza ve kimlik araştırmalarına da katkı sunuyor.
Kitabın ilginç ve ilhamverici bölümleri var. Ben olsam, son çeyrek asırdaki yerli üretimlerimizebakarak bu kitabı tartışan bir makale kaleme alırdım. Editör olsam, birilerinemutlaka yazdırırdım.