Σουρεαλισμός και Φαντασία

Θέματα αντίληψης, προοπτικής, και προσέγγισης

Αρκετές φορές έχει τεθεί το ερώτημα αν υπάρχει καμιά ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στον σουρεαλισμό και τη φαντασία. Εγώ πλέον έχω καταλήξει ότι ίσως η διαφορά να είναι θέμα αισθητικής αλλά και προκαταλήψεων.
Όταν λέμε «φαντασία», εννοούμε ή την επιστημονική φαντασία – κόσμοι στο διάστημα, διαστημόπλοια, εξωγήινοι, και τα λοιπά – ή την ηρωική/επική φαντασία – αρχαϊκοί κόσμοι, αχανή δάση, μάγοι, δράκοι. Επίσης, εννοούμε οτιδήποτε μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε αυτές τις δύο ακραίες μορφές, καθώς και παραλλαγές τους (όπως, πχ, κάτι σαν το δικό μου Θρυμματισμένο Σύμπαν).
Όταν λέμε «σουρεαλισμός», το πράγμα αρχίζει να μπλέκει. Σουρεαλισμός μπορεί να είναι κάτι σαν τους πίνακες του Νταλί – δηλαδή, κάτι που, για τους περισσότερους από εμάς, δεν βγάζει κανένα νόημα αλλά απλά δημιουργεί μια κάποια αίσθηση. Στη λογοτεχνία, συχνότερα, ο σουρεαλισμός είναι περισσότερο μια αισθητική παρά οτιδήποτε άλλο. Αν και περιλαμβάνει φανταστικά στοιχεία, αυτά μπορεί να είναι πιο πολλά ή πιο λίγα, κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, οι ιστορίες του Borges θεωρούνται σουρεαλιστικές· το ίδιο, όμως, και του William Burroughs, ο οποίος, συνήθως, περιλαμβάνει περισσότερα φανταστικά στοιχεία απ’ό,τι ο Borges. Σουρεαλιστικές είναι, επίσης, οι ιστορίες του Franz Kafka. Και ειδικά εκείνη η ιστορία με τον τύπο που μεταμορφώνεται σε κατσαρίδα έχει έκδηλα φανταστικά στοιχεία, αλλά μπορείς και να το θεωρήσεις «αλληγορία» ή ό,τι άλλο θέλεις, οπότε εμπίπτει κυρίως στον σουρεαλισμό, όχι στη φανταστική λογοτεχνία.
Και, γενικά, εκείνο που έχω προσέξει εγώ σχετικά με τον διαχωρισμό φαντασίας και σουρεαλισμού είναι ότι βασίζεται στην αισθητική. Αυτό είναι το πιο ουσιώδες κριτήριο. Αν και υπάρχει πολύς υποκειμενισμός. Ο Thomas Pynchon, ας πούμε, θεωρείται ότι γράφει σουρεαλισμό· αλλά κάτι βιβλία του όπως το Against the Day θυμίζουν ύποπτα φανταστική λογοτεχνία. Το Against the Day το λες σουρεαλισμό απλά και μόνο λόγω της αισθητικής του, ή επειδή το έγραψε ο Thomas Pynchon. Αλλιώς θα μπορούσες να το πεις και φανταστική λογοτεχνία. Ακόμα και επιστημονική φαντασία, αν είσαι φανατικός.
[Συνέχισε να διαβάζεις] ➤ https://www.fantastikosorizontas.gr/k...