Οι ρίζες της σύγχρονης Ιαπωνίας: o Jared Diamond για την ιστορία της Ιαπωνίας

 

OδιάσημοςΑμερικανός γεωγράφος και συγγραφέας Τζάρεντ Ντάιαμοντ (Jared Diamond) στοβιβλίο του «Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στηνιστορία τους» (Upheaval: Turning Points for Nations in Crisis) αφιερώνει ειδικόκεφάλαιο στη περίπτωση της Ιαπωνίας εστιάζοντας στη μεταμόρφωση της χώρας κατάτην αποκατάσταση του Meiji, η οποία ξεκίνησε το 1868. Αυτή η περίοδοςχαρακτηρίζεται ως σημαντική καμπή στην ιστορία της Ιαπωνίας, όπου το έθνοςαντιμετώπισε εσωτερικές και εξωτερικές κρίσεις και υπέστη μια δραματικήμεταμόρφωση από φεουδαρχική κοινωνία σε σύγχρονο βιομηχανικό κράτος.

Η Ιαπωνία στα μέσα του 19ου αιώνα βρισκόταν υπό τηνκυριαρχία του σογκουνάτου Τοκουγκάουα, ενός φεουδαρχικού καθεστώτος που είχεαπομονώσει τη χώρα από μεγάλο μέρος του έξω κόσμου για πάνω από δύο αιώνες. Ηάφιξη των μαύρων πλοίων υπό τον Αμερικανό Matthew  Perry το 1853 που εξανάγκασε την Ιαπωνία ναανοίξει το εξωτερικό της εμπόριο ανέδειξε την ευπάθεια της χώρας και επιτάχυνεμια εθνική κρίση.

Ο Meiji επικράτησε με τη βοήθεια μιας ομάδα νεαρών σαμουράικαι προοδευτικών ηγετών που συνειδητοποίησαν ότι η Ιαπωνία έπρεπε ναεκσυγχρονιστεί για να επιβιώσει. Προσπάθησαν να μάθουν από τη Δύση, υιοθετώνταςδιάφορες πρακτικές και τεχνολογίες, διατηρώντας, όμως, παράλληλα την ιαπωνικήταυτότητα και κυριαρχία.
Οι ηγέτες του Meiji εφάρμοσαν εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις,συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του φεουδαρχικού συστήματος, τουεκσυγχρονισμού του στρατού, της υιοθέτησης της δυτικής τεχνολογίας και τωνεκπαιδευτικών συστημάτων και της δημιουργίας συνταγματικής κυβέρνησης. Αυτές οιαλλαγές είχαν ως στόχο την ενίσχυση της Ιαπωνίας και την αποτροπή τουαποικισμού της από τις δυτικές δυνάμεις.
Η μετάβαση προς τις μεταρρυθμίσεις δεν ήταν ομαλή, καθώς υπήρξεσημαντική αντίσταση από συντηρητικά στοιχεία εντός της ιαπωνικής κοινωνίας.Υπήρξαν εξεγέρσεις και συγκρούσεις, όπως η εξέγερση του Σατσούμα, που έπρεπε ναξεπεραστούν για να εξασφαλιστεί η επιτυχία των μεταρρυθμίσεων.

Ένα κύριο θέμα στο κεφάλαιο είναι η ικανότητα της Ιαπωνίαςνα προσαρμόζει και να ενσωματώνει ξένες ιδέες διατηρώντας παράλληλα τη δική τηςπολιτιστική ταυτότητα. Αυτή η ισορροπία ήταν καθοριστική για την επιτυχημένημεταμόρφωση της Ιαπωνίας.
Η αποκατάσταση του Meiji έθεσε την Ιαπωνία σε μια πορεία ώστενα γίνει μια μεγάλη παγκόσμια δύναμη. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ιαπωνία είχεαναδειχθεί σε ένα βιομηχανοποιημένο έθνος με ισχυρό στρατό, ικανό ναανταγωνιστεί τις δυτικές δυνάμεις.

Η νησιωτική γεωγραφία της Ιαπωνίας παρείχε τόσο απομόνωσηόσο και προστασία, επιτρέποντάς της να αναπτύξει έναν μοναδικό πολιτισμό καιένα πολιτικό σύστημα σχετικά απαλλαγμένο από εξωτερικές παρεμβάσεις για μεγάλομέρος της ιστορίας της. Αυτή η γεωγραφική απομόνωση συνέβαλε επίσης στηνικανότητα της Ιαπωνίας να προσαρμόζει επιλεκτικά ξένες τεχνολογίες καιπρακτικές κατά τη διάρκεια περιόδων επαφής με άλλους πολιτισμούς.

[Αργότερα τις δεκαετίες του 30 και του 40 οι άπειροι και αλαζόνεςστρατιωτικοί ηγέτες της Ιαπωνίας, μη υπολογίζοντας σωστά τους κινδύνους και τιςδυνάμεις τους, ενεπλάκησαν σε ταυτόχρονες διαμάχες με Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ,Βρετανία με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική τους ήττα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμωςκαι πάλι η Ιαπωνία κατάφερε να ανακάμψει και να γίνει και πάλι μια πολύ ισχυρήοικονομικά και τεχνολογικά χώρα]

Ο Diamond χρησιμοποιεί την εμπειρία της Ιαπωνίας κατά την αποκατάστασητου Αυτοκράτορα Μέιτζι (Meiji) ως παράδειγμα για το πώς τα έθνη μπορούν νααντιμετωπίσουν επιτυχώς τις κρίσεις αγκαλιάζοντας την αλλαγή, μαθαίνοντας απόάλλους και εφαρμόζοντας αποτελεσματικά μεταρρυθμίσεις διατηρώντας παράλληλα μιασυνεκτική εθνική ταυτότητα. Ταυτόχρονα  υπογραμμίζει τη σημασία της προσαρμοστικήςηγεσίας και του στρατηγικού οράματος σε σημεία καμπής για τα έθνη σε κρίση.
Diamond, Jared. Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν τηνπιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους. Αθήνα: Διόπτρα, 2020.

Diamond, Jared. Έθνη σε αναταραχή: πωςαντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους [μετάφραση του: Upheaval:Turning Points for Nations in Crisis]. Αθήνα: Διόπτρα, 2020, 5η έκδ.