AI - hype and reality

 AI – cườngđiệu và thực tế

Nguyễn Vạn Phú

Bạn đôi lúc có cảm giác hơi hơi mặc cảm vì chung quanh đọcđâu cũng thấy bàn về AI (trí tuệ nhân tạo), về các chatbot thông minh trong khimình chưa bao giờ dùng nó vào công việc, ngay cả đối đáp thì chỉ thử vài ba lầnrồi thôi. Xin đừng quá tự ti, một nghiên cứu của Reuters Institute và đại họcOxford, khảo sát hơn 12.000 người ở 6 nước cho thấy một điều tương tự - chỉ có7% ở Mỹ và 2% ở Anh, Pháp, 1% ở Nhật nói họ sử dụng các công cụ AI tạo sinhhàng ngày; đa số chỉ xài một hai lần cho biết. Nghiên cứu cũng cho thấy một tỷlệ lớn người được khảo sát (47% ở Mỹ và 42% ở Anh) chưa hề nghe nói đếnChatGPT; tỷ lệ này còn cao hơn ở các AI tạo sinh khác như Gemini của Google, hayCopilot của Microsoft.

AI cho từngngười

Vì sao thế giới hay ít ra trên mặt báo cứ xôn xao chuyện AImà thực tế ít người dùng như thế? Đó là bởi đứng trước màn hình ChatGPT thiệttình không biết hỏi gì luôn. Có lẽ ai cũng thử hỏi các câu mang tính kiểm trakiến thức xem nó có thông minh thật không. Cách chúng trả lời gây ấn tượng chonhiều người nhưng cũng có thể gây thất vọng ở nhiều người khác bởi trước sau gìcũng bắt gặp nó trả lời sai,            nhiềucái sai rất vớ vẩn. Từ đó ấn tượng của người dùng là ChatGPT quá giỏi, quá tàinhưng không tin được, dùng để giải trí thì được còn dùng nó để giải quyết các vấnđề vướng mắc thật sự thì chưa.

Điều này cũng giải thích các bài viết cứ chỏi nhau về AI: mộtbên nói nó sẽ lấy đi nhiều công ăn việc làm, sẽ đẩy hàng triệu người vào chỗ thấtnghiệp; một bên nói còn lâu, tất cả chỉ là sự cường điệu hóa của một số doanhnghiệp đánh cược vào AI. Ở đây có lẽ nên phân biệt hai loại góc nhìn, phântích, đánh giá, đo lường tiềm năng của các công cụ AI nhìn từ góc độ cá nhân vàtừ góc độ chung cho cả nền kinh tế.

Ở góc độ cá nhân, nếu vượt qua được giai đoạn xài thử cho biết,không còn dè chừng ChatGPT như một trợ lý thông minh nhưng không đáng tin, chúngta có thể biến nó thành công cụ hỗ trợ công việc rất có ích. Lấy ví dụ công việcbếp núc của tòa soạn một tờ báo, là chuyện chuyên môn của người viết bài này, giảthử một phóng viên ngày mai có cái hẹn phỏng vấn một nhân vật quan trọng, bìnhthường phóng viên sẽ gặp trưởng ban hay thư ký tòa soạn để được hướng dẫn nên hỏigì, hướng câu chuyện phỏng vấn vào những đề tài nào… Nay với ChatGPT ngườiphóng viên có thể hỏi ngay công cụ AI này, miễn sao cứ cung cấp càng nhiều chitiết càng tốt như chức vụ người được phỏng vấn, lãnh vực chuyên môn, đề tàiđang quan tâm, thông tin nền… Bảo đảm câu trả lời chi tiết của ChatGPT cùng vớihàng loạt câu hỏi phỏng vấn nó gợi ý sẽ gây ngạc nhiên cho nhiều người.

Các cuộc họp giao ban tin vào mỗi buổi sáng thường là cơn ácmộng với nhiều phóng viên vì không tìm ra đầu tin để báo. ChatGPT có thể gợi ýđề tài, hay cứ cung cấp cho nó các mảng thời sự chính rồi nhờ nó chỉ ra các đềtài để viết tiếp (follow-up). Trong các buổi động não chung ở tòa soạn, nó sẽlà trợ lý đắc lực đưa ra các ý tưởng mới cho mọi người thảo luận. ChatGPT vàcác công cụ AI tạo sinh tương tự nay đã có thể phân tích sâu một báo cáo tàichính, tóm tắt một tài liệu dài, nêu những điểm chính của một văn bản vừa banhành. Chúng có thể giúp phóng viên tạo ra các biểu bảng, đồ họa, thậm chí cảhình minh họa nữa.

Đây chỉ là một minh họa cho việc sử dụng AI tạo sinh như cáccông cụ hỗ trợ hữu ích trong nghề báo; mọi nghề khác đều có thể tìm thấy các ứngdụng tương tự, từ dịch thuật đến tóm tắt văn bản, từ viết kế hoạch marketing đếnviết đơn xin việc. Chúng không thể thay thế hoàn toàn con người nhưng sẽ làcánh tay nối dài đắc lực cho những ai biết cách sử dụng chúng. Chí ít chúngcũng giúp chúng ta giải thích các khái niệm mới lạ, một câu tiếng nước ngoài chưabiết, một tít báo khó hiểu – tất cả có sẵn trong lòng bàn tay.

AI cho cả nềnkinh tế

Ở góc nhìn toàn bộ nền kinh tế, tác động của AI, cho dù đượckhuếch trương bằng cả ngàn bài viết, là chưa đến đâu cả. Cái làm nên sôi động củalãnh vực AI chính là giá cổ phiếu của các công ty liên quan đang tăng mạnh, nhưhãng Nvidia, chuyên sản xuất chip dùng trong AI, giá cổ phiếu liên tục tăngkhông ngừng nghỉ, giúp giá trị vốn hóa công ty này đến tháng 6-2024 vượt quaMicrosoft, Apple, trở thành công ty lớn nhất thế giới ở mức giá trên 3.300 tỷđô-la.

Ngược lại, sau cơn sốt đầu tư vào AI như một xu hướng thờithượng, các công ty mới vỡ lẽ, cuộc chơi AI rất tốn kém nhưng hiệu quả chưa thấyđâu cả. Theo Bloomberg, tỷ lệ các công ty có kế hoạch tăng mức đầu tư vào AItrong 12 tháng tới đã giảm từ mốc rất cao 93% cách đây một năm nay chỉ còn 63%.Trong khi đó, theo Cục Thống kê Mỹ, chỉ có 5% công ty Mỹ có sử dụng AI. Trongbình diện từng công ty, có thể từng cá nhân các nhân viên mày mò tìm cách sử dụngAI để nâng hiệu suất công việc nhưng cả công ty ứng dụng AI để cải tiến sản phẩmhay dịch vụ thì chưa thông suốt.

Philipp Carlsson-Szlezak, nhà kinh tế trưởng của BostonConsulting Group nhận định: “Với tôi, đây là câu chuyện năm năm nữa, chứ khôngphải năm quý”. Ý ông muốn nói phải chừng năm năm nữa mới chứng kiến được sự thayđổi trong hoạt động của doanh nghiệp dưới tác động của AI. Trở lại câu chuyện mộttòa soạn để minh họa ứng dụng AI, từng phóng viên, từng thư ký tòa soạn có thể sửdụng AI để hỗ trợ cho công việc. Còn nói tờ báo dùng AI để thay phóng viên viếttin bài thì còn lâu.

Nhà kinh tế MIT nổi tiếng Daron Acemoglu viết trên tờ Project Syndicate bài “Đừng tin vào sựcường điệu AI” với câu mở đầu: “Nếu bạn lắng nghe các lãnh đạo công nghệ, cácnhà dự báo kinh doanh và hầu hết báo chí, bạn có thể sẽ tin rằng các bước tiếngần đây của AI tạo sinh sẽ sớm đem lại các lợi ích năng suất to lớn, cách mạnghóa cuộc sống của chúng ta bây giờ. Tuy nhiên lý thuyết kinh tế cũng như dữ liệukhông ủng hộ lời dự báo hồ hởi này”.

Bàn về tác động lâu dài của AI, có lẽ bài viết của RayKurzweil trên tờ Economist tóm gọnsúc tích nhất. Ông cho rằng AI sẽ đem lại những lợi ích to lớn trong ba lãnh vực:năng lượng, sản xuất và y tế. Về năng lượng, nếu con người chỉ cần khai thác0,01% năng lượng mặt trời hàng ngày rót xuống mặt đất thì cũng đủ cho thế giới dưxài, không cần phụ thuộc vào xăng dầu, than đá gây ô nhiễm nữa. Thế nhưng cuộccách mạng năng lượng mặt trời chưa diễn ra mạnh mẽ là do vật liệu chế tạo pin đểtrữ điện vào ban ngày khi dư thừa đem sang sử dụng vào ban đêm còn quá đắt. Sửdụng AI để sàng lọc hàng ngàn nguyên liệu có thể dùng để làm pin chọn ra hợp chấttối ưu là thế mạnh của AI – khi đó nguồn năng lượng sạch, dồi dào và rẻ tiền sẽbiến đổi hoàn toàn thế giới.

Năng lượng dồi dào sẽ dẫn tới sản xuất giá rẻ, kể cả robot thôngminh thay dần con người trong các công việc nặng nhọc, nguy hiểm. Ở lãnh vực thứba, AI sẽ thúc đẩy những bước tiến đột phá trong công nghệ sinh học, giúp thửnghiệm nhanh nhiều loại thuốc, giả lập hàng triệu tình huống khác nhau trongcác phòng thí nghiệm ảo, từ đó tìm ra các loại thuốc mới cho loài người.

Cho dù những dự báo của Kurzweil mang tính khả thi cao, chúngcũng đòi hỏi thời gian, tính bằng cả thập niên nữa. Vì thế có thể tạm thời kếtluận, AI rất có ích nhưng hãy bắt tay vào sử dụng chúng đi cho nhu cầu từng cánhân, từng tổ chức, từng công ty. Đừng ca tụng tiềm năng của chúng nữa vì sự cườngđiệu thường đem đến thất vọng trong khi AI cũng như nhiều đột phá công nghệ, cầnsự kiên nhẫn và dụng công để khai thác.

 

Box

Nhờ AI viếttít báo

Đặt tít thường là công việc của người biên tập chứ không phảicủa phóng viên. Đặt tít là một nghệ thuật, sao cho vừa ngắn gọn vừa thu hút sựchú ý của người đọc, nếu có các yếu tố hài hước, chơi chữ và trong thời đạiInternet, đáp ứng yêu cầu SEO nữa thì quá tốt.

Người viết thử tải toàn bộ bài này lên một số AI tạo sinh phổbiến rồi nhờ chúng đặt dùm cái tít, lưu ý văn phong dí dỏm nhưng ngắn gọn. ChatGPTcho vài tít có vẻ như muốn tạo sự hấp dẫn: AI: Siêu trí tuệ hay trợ lý mauquên?; AI: Đột phá công nghệ hay chỉ là “thánh phán”?

Gemini của Google đề nghị đến 10 tít, kể cả một vài tít khábí ẩn, không biết sao nó đưa ra: AI: "Lên Giàn Giả" Hay "XuốngGiếng Thật"?; AI: "Giải Mã Bí Ẩn" Hay "Tạo Ra MêCung"?; AI: "Chìa Khóa Tương Lai" Hay "Hố Đen Vô Tận"?

Nhìn chung là chưa ổn – thôi cứ để công việc này cho biên tậpviên như họ đang làm, chưa AI nào thay được.