Susan Howe, Diagnostische pijlen

Het lijkt gemakkelijk, maar dat is het niet: het maken van een boeiend collagegedicht. Iedereen kan snippers knippen en samenvoegen tot een geheel, maar niet iedereen zal met zijn of haar werkstukje ook de aandacht van de kijker-lezer gevangen kunnen houden.

Met het gedicht ‘Concordance’, dat uit zestig collage’s bestaat en is opgenomen in de bundel Concordance (2020), weet de Amerikaanse Susan Howe (1937) mijn nieuwsgierigheid te prikkelen. Ze knipte en verwerkte snippers uit ‘oude concordanties op en facsimile-uitgaven van Milton, Swift, Herbert, Browning, Dickinson, Coleridge en Yeats, en uit veldgidsen over vogels, stenen en bomen’.

Een concordantie is een ‘alfabetisch register van alle in een tekst voorkomende woorden met aanwijzing van de plaats waar zij staan’.

Howe wordt vanwege haar lak aan literaire conventies en deconstructivistische houding ten opzichte van taal nogal eens, leerde ik online, in het hokje van de Language dichters geplaatst.

Ik zoom in op een van haar collages uit Concordance:

Deze snippers zijn niet alleen op esthetische wijze geschikt, maar het geheel heeft ook een betekenisvolle inhoud:

DIAGNOSTISCHE PIJLEN

mezelf uit
mezelf naar mijn au
om een gedicht te schrijven

*

Deze korte verhandeling deed me meteen aan Willem Kloos denken, ‘dat kunst de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie moet zijn’. Maar Howe heeft het in haar gedicht wel over een bepaalde categorie emoties, te weten hevige gevoelens die door pijnlijke ervaringen worden opgeroepen, haar ‘au’. Daar richt ze haar pijlen op.

Er zijn aanwijzingen dat autobiografisch schrijven mogelijk een therapeutische werking heeft. Het zou inzicht kunnen geven in wie je bent en bij inzicht je gezondheid kunnen bevorderen. Gezien het gegeven dat het hier om diagnostische pijlen draait heeft Howe toch op zijn minst de hoop dat ze door een gedicht te schrijven tot enige vaststelling omtrent zichzelf kan komen. Ze wil zichzelf uit zichzelf opdiepen, tot waar het pijn doet.

De laatste regel van het vers speelt het hoger, is voor meer dan één uitlegging vatbaar. Schrijft Howe nu een gedicht om tot een diagnose van zichzelf te komen? Of is ze net als Kloos van mening dat een gedicht ‘de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie moet zijn’? In dat geval staat er eigenlijk: om een gedicht te kunnen schrijven. Oftewel is ‘Diagnostische pijlen’ een gedicht of een metagedicht? Of beide? Kies maar.