N.H. Pritchard, C
Veruit de meeste gedichten bestaan uit woorden, die de betekenis van het gedicht voortbrengen. Soms heeft de dichter het gedicht zodanig vormgegeven dat de typografie bijkomende betekenis genereert. We spreken dan van concrete poëzie. Als er ook nog grafische beelden aan zijn toegevoegd, dan kunnen we de gedichten onderbrengen in de subcategorie visuele poëzie. Maar over de precieze definities van concrete en visuele poëzie zijn de geleerden het nog niet eens. Er zijn grijze gebieden. Enfin. Een enkele keer is een gedicht niet bedoeld om te worden gelezen, maar om te worden gezien.
Het oeuvre van de Amerikaanse dichter Norman Henry Pritchard (1939-1996) is klein en bestaat hoofdzakelijk uit concrete poëzie. In de jaren zestig van de vorige eeuw maakte hij deel uit van Umbra, een collectief van jonge zwarte schrijvers dat in 1962 in New York werd opgericht. Umbra zette zich af tegen het witte literaire establishment en zocht naar een ander, eigen geluid. De vraag of Umbra zich in eerste instantie activistisch of esthetisch diende te oriënteren, zorgde voor spanningen binnen het collectief. Uit zijn werk maak ik op dat Pritchard vooral op het esthetische gericht was.
In 2021 werd één van Pritchards boeken, The Matrix. Poems 1960-1970, door Ugly Duckling Presse in een oplage van drieduizend stuks opnieuw uitgegeven. Het telt een aantal fantastische gedichten die je simpelweg moet zien, wat je er uiteindelijk ook van vindt. Een van mijn favorieten is een titelloos gedicht dat twee bladzijden beslaat en uit 4428 hoofdletters C bestaat:
In dit vers wordt materiaal waaruit taal bestaat nadrukkelijk én op esthetische wijze naar voren gebracht. Er is hier sprake van eenheid en eenstemmigheid, gelijkheid en symmetrie. Ik beleef er een intens kijkplezier aan, zoals schilders enorm van penseelstreken kunnen genieten.
Dit concrete gedicht maakt deel uit van de afdeling ‘isostasy’ oftewel ‘isostasie’ in het Nederlands, een woord dat o.a. verwijst naar het ‘gravitationele evenwicht’ tussen de harde buitenlaag van de aarde en de plastische laag er direct onder. De aardkorst drijft simpel gezegd op een kneedbare laag. Het isostatische model wordt gebruikt om hoogteverschillen op aarde te verklaren. In dat model wordt de dikte van de aardkorst met een kleine letter c aangeduid.
Een verband dat ik kan leggen tussen isostasie en Pritchards gedicht is dat van evenwicht: het gedicht drukt een toestand van evenwicht uit. De geordende hoofdletters C houden zichzelf en daarmee het vers in evenwicht. Er heerst rust, harmonie. Een ander woord voor ‘harmonie van zaken’ is overigens ‘concordantie’, dat nog meer betekenissen heeft, waaronder: ‘het evenwijdig gelaagd zijn van aardlagen’. Asjemenou. Ik zie nu ineens aardlagen in Pritchards gedicht, van koolstof, dat wordt aangeduid met het scheikundig element C. Koolstof komt in de natuur voor in de vorm van houtskool, grafiet, diamant, aardolie etc. Hoeveel samenhang kun je aanbrengen?
Ik geloof dat ik nu wel omstandig genoeg geweest ben. Het staat de lezer uiteraard vrij om nog wat verder te puzzelen.
