Joke van Leeuwen, Vel

Wie op internet speurt naar de oorsprong van het bekende gezegde ‘één beeld zegt meer dan duizend woorden’ komt al gauw bij de Chinese filosoof en politicus Confucius uit, die vijfhonderd jaar voor Christus leefde. Hij zou de Chinese uitdrukking ‘iets honderdmaal horen zegt niet meer dan het eenmaal zien’ hebben bedacht, die wel als een equivalent van ‘één beeld zegt meer dan duizend woorden’ wordt beschouwd. Later deden kunstenaars als Leonardo da Vinci, Ivan Toergenjev en Henrik Ibsen soortgelijke uitspraken. Maar het was een Amerikaanse reclameman, Fred R. Barnard, die halverwege de vorige eeuw de slogan ‘One Picture Is Worth Ten Thousand Words’ verzon, waar het Nederlandse gezegde een vertaling van is.

Wat ‘één beeld zegt meer dan duizend woorden’ kenmerkt is dat het niet altijd waar is. Soms kan wat enkele woorden uitdrukken maar moeizaam worden uitgebeeld. Het gevoel van een kus, bijvoorbeeld. Uitdrukkingsvormen hebben zo hun beperkingen. Probeer muziek maar eens te beschrijven of na te schilderen. Schrijver-illustrator Joke van Leeuwen is zich van dit alles zeer bewust. Ze schreef er zelfs een gedicht over, ‘Vel’ getiteld, dat werd opgenomen in haar bundel Wuif de mussen uit, die in 2007 werd genomineerd voor de VSB Poëzieprijs.

Het korte gedicht beslaat elf regels, verdeeld over twee strofes. In de eerste strofe lezen we enkele voorbeelden van wat zich ‘trager’ en ‘moeilijker laat tekenen dan beschrijven. Het betreft dan vooral een veelvoud of verscheidenheid aan dingen: ‘kilometers krentenbollen, / massa’s met behoeftes’. In de tweede strofe, die uit vier regels bestaat, toont Van Leeuwen ons dat één beeld inderdaad zaken doeltreffender kan overbrengen dan een zootje woorden: ‘Teken een streep: herken de verte.’ Toch is hier iets geks aan de hand, zijn we op een paradox gestuit: Van Leeuwen heeft het getekende namelijk in bewoordingen vervat! Bovendien heeft ze háár gedachten aan het beschreven getekende toegevoegd: zíj herkent in een streep, die kennelijk een horizontale streep is, de verte, waar stadse mensen er misschien wel een dakrand in zien. Zoveel hoofden, zoveel zinnen.

Dan nog de laatste regel van het gedicht, waarin niet geschreven en niet getekend wordt, maar Van Leeuwen de boel wel op dubbelzinnige wijze transformeert tot poëzie:

VEL

Wat trager toch en moeilijker
getekend dan geschreven:
kilometers krentenbollen,
massa's met behoeftes,
warme macedoine,
kus van nog zonet,
bijvoorbeeld, enzovoort.

Teken een muur: het is erachter.
Trek een rivier: het veer mag varen.
Teken een streep: herken de verte.
Wit papier is winter.

*

De meeste lezers zullen in het witte vel papier moeiteloos een veldje verse sneeuw zien. Alle voorgaande regels leiden als het ware naar dat eindbeeld toe. Maar schrijvers of tekenaars herkennen in deze woorden wellicht ook nog het hulpeloos staren naar een blanco stuk papier, op die momenten dat inspiratie uitblijft. Ook dát is winter.