John Ashbery, Kleine toename

John Ashbery’s gedichten geven je het gevoel dat ze je iets te zeggen hebben, maar volledig begrijpen doe je ze zelden of nooit. Ze kunnen je blijven bezighouden. ‘Uptick’ is daar een voorbeeld van, opgenomen in Ashbery’s bundel Planisphere (2009):

KLEINE TOENAME

We zaten daar en
ik maakte een grapje over hoe
de boel niet goed aansluit: tijd,
een minuut die sneller
verloopt dan zijn voorganger,
hem inhaalt.
Op die manier, zei ik,
gaat er niets verloren.
Verlies wordt praktisch geëlimineerd.

Om voor een paar uur terug te keren tot
het onderwerp in kwestie, een schilderij,
eruitziend alsof het was gezien,
half omgedraaid, enigszins ongerust,
maar het moet letten op
wat er in het vooruitzicht staat: een visie.
Daarom lost poëzie op in
glinsterende nattigheid en leest ons
voor ons.
Een vage notie. Te veel woorden,
maar waardevol.

*

In dit gedicht buigen mensen zich over een schilderij om er hun visie op te geven. Experts, zo stel ik me voor, ze doen er namelijk nogal lang over. Tijdens de inspannende bezigheid grapt de ik-figuur over de tijd die kennelijk vliegt. Een gewaarwording die zich kan voordoen als je geconcentreerd met iets bezig bent. Uit het grapje spreekt bovendien de vooronderstelling – de experts hebben geen tijd verloren laten gaan – dat het ontwikkelen van een visie op een schilderij een nuttige tijdsbesteding is.

Het schilderij in kwestie, dat een personifiëring ondergaat in de tweede strofe, is echter niet helemaal gerust op een goede afloop, vreest klaarblijkelijk het oordeel dat opgesloten zal liggen in de voltooide visie.

Dan volgt er een prachtige wending, die ook iets van Ashbery’s poëtica laat zien. Ashbery draait inzake poëzie namelijk de rollen om: niet de lezer maar het gedicht is de echte beoordelaar, zij het met de natte vinger. Of anders gezegd: poëzie laat ons iets opmaken uit onszelf, over onszelf, wat niet scherp omlijnd is, maar wel een grote waarde heeft. Dat soort poëzie wil Ashbery schrijven.